كىتاپحانا تەك «اباي جولىنان» تۇرمايدى!
«الەمگە ايگىلى فيلوسوف، پلاتون مەن اريستوتەلدىڭ ۇستازى كەمەڭگەر سوكراتتى جەندەتتەر دەدەكتەتىپ سوت الاڭىنا اكەلدى. سوت ءتوراعاسى قارت دانىشپانعا اقتالۋعا ءسوز بەرەدى....»
«قازىرگى جاستار كىتاپ وقىمايدى»، «ويلاۋدان قالعان»، «سمارتفوننىڭ قۇلىنا اينالدى» دەگەن سوزدەردى كۇندە ەستىپ-ەستىپ قۇلاعىمىز جاۋىر بولدى. جاسىراتىنى جوق مۇنداي سوزدەرگە ەتىمىز ءولىپ كەتكەنى سونشا بۇرىنعىداي تىكسىنىپ، قارسى پىكىر بىلدىرۋگە دە قۇلقىمىز شامالى.
كىتاپحانا تەك "اباي جولىنان" نەمەسە "ماحاببات قىزىق مول جىلداردان" نەمەسە "كوشپەندىلەردەن" تۇرمايدى. جاستاردان قانداي كىتاپ وقىدىڭ دەپ سۇراي قالساڭ اينالدىرعان 2-3 كىتاپتىڭ توڭىرەگىنەن شىعا الماي قالاتىنى وكىنىشتى. كەيدە ءىشىڭ قان جىلايدى.
باۋىرلار! قالىڭ قازاعىم! الەم ءبىز ويلاعاننان دا كەڭ. جالعىز ءبىز ەمەس، الەم ەلدەرىنىڭ مىڭداعان جىلدار بويى تىرتىنەكتەپ جيعان التىن مۇراسى بار. ولار دا ءبىز سەكىلدى تاريحتىڭ تالاي زوبالاڭىنان ءوتىپ، وسى كۇنگە جەتتى. قان مايداندا اجال قۇشىپ، زار يلەگەن تەك قازاق ەمەس. بارلىق ەل تاريحتىڭ تالاي زوبالاڭىن كورىپ بۇگىنگى كۇنگە جەتتى.
حافيز، فيردوۋسي، نيزامي، رۋمي، الىشەر، گوتە، بايرون، ساعدي، بالزاك، گيۋگو، دانتە، سەرۆانتەس، دەفو، اندەرسەن، داو، كونفۋسيي، تولستوي، تۋرگەنيەۆ، دوستويەۆسكيي، لەرمونتوۆ، پو، ماكياۆيللي، رۋسسو، گاسپرينسكيي، كوكالىپ ايتا بەرسە ميلليونداعان الەمگە بەلگىلى كلاسسيكتەر بار. جارايدى، تەرەڭىنە كەتىپ كيۋريلەر مەن نوبەلدى، ەينشتەين مەن بوردى زەرتتەمەي-اق قويايىق، ءبىراق ەڭ قۇرىعاندا الەمگە ورتاق كلاسسيكتەر حافيز، فيردوۋسي، نيزامي، رۋمي، الىشەر، گوتە، بايرون، ساعدي، بالزاك، گيۋگو، دانتە، سەرۆانتەس، دەفو، اندەرسەن، داو، كونفۋسيي، تولستوي، تۋرگەنيەۆ، دوستويەۆسكيي، لەرمونتوۆ، ماكياۆيللي، رۋسسولاردى ءبىلىپ ۇيرەنسەك ەكەن. اتاقتى ابايدىڭ ءوزى «اباي» بولۋ ءۇشىن وسى كلاسسيكتەردى وقىدى عوي. وسىنى نەگە تۇسىنگىمىز كەلمەيدى.
بۇلاردى وقىعاننان سىزدەر ءوز جۇرتىڭىزدى ساتىپ كەتپەيسىز. شەت ەلگە ءوز ەلىكتەپ كەتەم دەپ تە قورىقپاڭىز. ءبىزدىڭ باستى پروبلەمامىز ءبىز كىتاپتى ءوزىمىز ءۇشىن، وزىمىزگە كەرەك بولعاندىقتان وقيتىنىمىزدى ءالى تۇسىنبەي كەلە جاتىرمىز. بۇل ماقتانىش، ءسان كورسەتەتىن ءىس ەمەس. بىرەۋ وقىستان سۇراي قالسا ەكى-ۇش كىتاپتىڭ اتاۋىن جاتقا ايتىپ بەرىپ، ايتەۋىر ءوز ناداندىعىمىزدى قورعاپ قالساق بولدى. سونداي ويلاپ قاراڭىزشى، بۇل كىمگە كەرەك؟
ءاربىر جاس بۋىن دالتوندى وقىماسا دا دانتەنى، گاليلەيدى بىلمەسە دە گيۋگونى تۇسىنسە الەمدىك عىلىمعا، عالامدىق جاڭالىقتارعا ءوز قالاۋىمەن ۇمتىلار ەدى. سەبەبى ادەبيەت دەگەن سونداي، ول الىستى جاقىنداتادى. ءبىر كەزدەرى «بەرلين قابىرعاسىن» بۋلدوزەر ەمەس، ادەبيەت قيراتقان ەدى. كەيدە ماعان ءاربىرىمىزدىڭ ىشىمىزدە وسىنداي تاس قابىرعالار، تەمىر قورشاۋلار بارداي كورىنەدى. مۇنى تەز جارىپ شىعىپ، كوككە سامعاۋ وڭاي ەمەس.
قاماقتان شىققان قىران بىردەن كوككە سامعامايدى. سول سەكىلدى ءبىز الەمدىك عىلىم مەن بىلىمگە، جاڭا تەحنولوگيالار مەن وندىرىسكە وتەردە وسىناۋ تابيعي زاڭدىلىقتى بۇزىپ الدىق. عىلىم مەن ءبىلىم كۇشتەۋگە كونبەيدى. ءبىز ارمانداعان الەمدىك عىلىم كابينەتتەگى تاۋ-تاۋ زاڭ-زاكوندارمەن رەتتەلمەيدى. عالامدىق عىلىمعا، زاماناۋي تەحنولوگياعا ءبىزدى الەمدىك ادەبيەت قانا جەتەلەپ اپارادى. ءبىز ءوزىمىز ىنتىق بولمايىنشا، ءوزىمىز جان جۇرەگىمىزبەن قالاپ ىزدەنبەيىنشە عالامات جاڭالىق اشا المايمىز. عىلىمعا دا ماحاببات كەرەك. ءوز يدەياسى ءۇشىن ءولتىرىپ جاتسا دا باس تارتپايتىن عالىمدار مىنە، وسىنداي ماحابباتتىڭ ءدامىن تاتقاندار. كوپەرنيك پەن گاليلەيلەر عىلىمعا شالقىعان بايلىقتان، ۇكىمەت جاعدايىن جاساپ بەرگەندىكتەن كەلگەن جوق. جاعداي جاساماق تۇگىل سوڭىنا شام الىپ ءتۇسىپ، تىرىلەي ورتەۋگە دەيىن باردى. ءبىراق ولار ءولىپ كەتسە دە ءوز يدەيالارىنان باس تارتقان جوق. سەبەبى دانتە مەن بوككاچچونىڭ ادەبيەتى ولاردى عىلىمعا ماس قىلدى. ولار قايتا ورلەۋدىڭ يدەياسىمەن ۋلاندى.
عىلىمنان كەت دەسە دە كەتپەيتىن ناعىز عالىمداردى تەك وسىنداي جولمەن تاربيەلەۋگە بولادى.
«سەن مىنانى ىزدە، سەن مىنانى زەرتتە، ەرتەڭ وكىمەت وسىنشا اقشا بولەدى» - دەگەنمەن عىلىم جولعا ءتۇسىپ، جاڭالىق اشىلمايدى. بۇل بار بولعانى كابينەتتەگى ماكۋلاتۋرانى كوبەيتەتىن تىرلىك. ينتەللەكتۋالدى ۇلت قالىپتاستىرامىز دەسەك جۇرتقا ءوزى تۇسىنبەيتىن قىم-قيعاش تەمىر-تەرسەك ۇستاتىپ قويماي، سوعان دەيىنگى قادامداردان وتۋگە مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. نە سەبەپتى العاشقى رەنەسانس وكىلدەرى شەتىنەن اقىن، دراماتۋرگ بولدى؟ قاراپ وتىرساڭىز تاريح بىزگە قانشاما ساباق كورسەتتى، ءبىراق ءبىز سونى كورگىمىز، ەلەگىمىز كەلمەيدى.
الەمدىك كلاسسيكا مۇرنىمىزعا بارماي جاتقاندا ەۋروپا مەن امەريكا تەسلا مەن ەينشتەيندى قوپارىپ تاستاپ، ايدى قويىپ مارسقا ۇشىپ جاتىر. ال ءبىز داستارحان باسىندا باسىمىز قوسىلا قالسا: «پالەن دەگەن ەل دامىپ كەتىپتى، ءبىزدىڭ وتىرىسىمىز مىناۋ» — دەگەن قىسىر اڭگىمەنى وربىتەمىز.
كەڭەستىك داۋىردە تەك سوۆەتتىك يدەيانى ناسيحاتتاعان كىتاپتاردى وقىپ، الەمنەن تىس قالعانىمىز راس. ءبىراق ءقازىر تاۋەلسىز ەلمىز عوي. ءسىز تەك قازاقتى عانا وقىپ قويۋ ارقىلى وزىڭىزگە قانشا قينات جاساپ جاتىرسىز. قاراپايىم عانا بيولوگيادا ادام ورگانيزمىنە جۇزدەگەن دارۋمەن (ۆيتامين) كەرەكتىگى بەلگىلى. ەگەر ولاردىڭ ءبىرى جەتىسپەسە ءسىز مۇگەدەك بولىپ قالاسىز. سول سەكىلدى الەمدىك تاعىلىم، الەمدىك كلاسسيكا ءسىزدىڭ رۋحاني دارۋمەنىڭىز. سوندا ءسىز «رۋحاني مۇگەدەك» بولىپ قالام-اۋ دەپ قورىقپايسىز با؟
ءسوز سوڭىندا:
جالپى قازاقتى الەمنەن ءبولىپ الىپ، جەتىنشى ماتەريك ەتۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇلاي جالعاسا بەرسە ءوز قازانىمىزدا ءوزىمىز قايناي بەرەمىز.
قازاققا جاڭا كەڭىستىك كەرەك!
ءا، سوكراتتى ۇمىتىپ بارادى ەكەم.
«سوت اتاقتى فيلوسوفتىڭ اقتالۋ سوزىنە قاراماستان ءولىم جازاسىنا كەستى. ول قانشا سوزگە شەشەن، فيلوسوف بولسا دا اقتالا المادى».
P.S. ەگەر جوعارىدا ايتىلعان سىننان ءوزىڭىزدى اقتاپ الا الساڭىز، قۇتتىقتايمىن ءسىز سوكراتتان وتكەن دانىشپان بولعانىڭىز.
رىسبەك رامازان ۇلى
You Might Also Like
-
1804 ج. — ىشكى بوكەي ورداسى، بەكەتاي ايماعىندا، قازىرگى باتىس قازاقستان وبلىسى، جانىبەك اۋدانىڭدا دۇنيەگە كەلدى.
-
Lean-جۇيەسىن (ۇنەمدى ءوندىرىس تەحنولوگياسىن) ەنگىزۋ ارقىلى وڭىرلەردەگى ۇلتتىق پوشتا وپەراتورىنىڭ پايدالى وندىرىستىك الاڭدارىنىڭ قولدانىستاعى الاڭى 70%-عا كەڭەيدى. بۇل تۋرالى «قازپوشتا» ا...
