InfoHub Logo

1804 ج. — ىشكى بوكەي ورداسى، بەكەتاي ايماعىندا، قازىرگى باتىس قازاقستان وبلىسى، جانىبەك اۋدانىڭدا دۇنيەگە كەلدى.

1824 — 1828 جج. — ورىنبور قالاسىندا وقۋدا جۇرگەن جاڭگىر حاننىڭ بالاسى زۇلقارنايىننىڭ قاسىندا كەتشى بولادى. ەندى ءبىر دەرەكتەر بويىنشا حان بالاسىمەن بىرگە وقۋعا بارعان.

1829 — 1831 جج. — كالمىكوۆا اباقتىسىندا وتىرادى.

1831 ج. — قاماۋدان قاشىپ شىعادى.

1834 ج. يساتاي تايمانوۆپەن تىزە قوسىپ، حالىق نارازىلىعىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا جۇمىس جۇرگىزە باستايدى. ناق وسى جىلى حان ورداسى ماحامبەتتى ءوز جاقتارىنا باۋراپ الۋ ءۇشىن ستارشينا (ستارشىن) لاۋازىمىنا ۇسىنادى. ماحامبەتتىڭ رايىنان قايتپايتىنىن بايقاعان شەكارا كوميسسياسى اقىندى ستارشينالىققا وتكىزبەي قويادى.

1834 ج.، 9 ماۋسىم — ستارشىندىعىن راستايتىن كۋالىك الادى.

1836 ج.، 8 قاراشا — ورىس تەرگەۋشىلەرىنە بەرگەن جاۋابىندا ماحامبەت قولىندا جاڭگىر حاننىڭ ءوزىن ستارشىن ەتىپ تاعايىنداعانىن راستايتىن، 1834 جىلى 9 ماۋسىمدا بەرىلگەن № 572 اشىق كۋالىگى بار ەكەندىگىن، ءبىراق شەكارا كوميسسياسى ستارشىن لاۋازىمىن بەكىتپەگەنىن ايتادى.

1836 ج.، 14 قاڭتار — جاڭگىر ورىنبورداعى شەكارا كوميسسياسى باسشىلارىنا ماحامبەتتىڭ تۇزەلمەيتىن بۇزىق، زۇلىم ەكەندىگىن ايتىپ مالىمدەمە جولدايدى.

1836 ج.، 17 ناۋرىز — يساتاي مەن ماحامبەتتى سەرىكتەرىمەن قوسىپ ۇستاۋ جونىندە حان جارلىعى تارايدى. جارلىقتى ورىنداۋدى قاراۋىلقوجا باباجانوۆقا تاپسىرادى.

1836 ج.، 4 كوكەك — ماحامبەتتى ۇستاپ اكەلۋ ءۇشىن شىققان قاراۋىلقوجا 522 قارۋلى قولىمەن يساتاي-ماحامبەت باستاعان 200-دەي ساربازدار كەزدەسەدى. قيالى مولا دەگەن جەردەگى بۇل تەكە تىرەس قاراۋىلقوجا باباجانوۆ اسكەرلەرى بوپساعا شىداماي، ۇرىس اشپاي، كەيىن قايتىپ كەتەدى.

1836 ج.، 7 مامىر — ماحامبەت جاڭگىر حاننىڭ مالشىسى كۇشىك جاپپار ۇلىن ولتىرەدى. اكادەميك-جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ بۇل دەرەكتى 1942 جىلعى "قازاقتىڭ XVIII-XIX عاسىرداعى ادەبيەتىنىڭ تاريحىنىڭ وچەركتەرى" اتتى كىتابىندا كەلتىرگەن. پروفەسسور قاجىم جۇمالييەۆ 1979 جىلى جارىق كورگەن "ەگەۋلى نايزا" زەرتتەۋىندە بۇل اقىنعا جابىلعان جالا ەكەندىگىن ايتادى. كۇشىك جاپار ۇلىن ءولتىردى دەپ، وتىرىك جالا جاۋىن حانعا ارىز تۇسىرگەن قاراۋىلقوجا ەكەندىگىن جازادى. بۇل وقيعا جاعدايدى ۋشىقتىرا تۇسكەن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتىندا (قور № 4، تىزبە № 1، ءىس № 1963، ا.1.) بۇل جونىندە ناقتى دەرەكتەر ساقتالعان. ول دەرەكتەردە لەكار سەرگاچيەۆتىڭ دارىگەرلىك انىقتاماسى، حان كەڭەسىنىڭ كەڭەسشىسى ب. بوزداقوۆ، سۇلتان كۇشىك قالي شىعايەۆ، ت.ب. كۋاگەرلىگىنىڭ ناقتى مەرزىمى كورسەتىلگەن راپورت بار.

1836 ج.، 22 مامىر - جاڭگىر ورىنبوردىڭ شەكارا كوميسسياسىنا ارىز تۇسىرتەدى. بۇزىقتار يساتاي مەن ماحامبەتتى سوتقا تارتۋدى تالاپ ەتەدى. ول مالىمدەمەسىندە: "بۇل ەكى قىرعىزدى وردا حالقىمەن قاتىستىرماي، بولەك ۇستاۋدى"، وزدەرىن ۇستاپ الىپ قاتاڭ تەرگەۋ جۇرگىزۋدى سۇرايدى.

1836 ج.، ماۋسىم — يساتاي مەن ماحامبەت حان ورداسىنا اتتانادى. حان الدىنا قويىلعان شارتتار تۋرالى سويلەسپەك نيەتتەگى باتىرلاردىڭ قاسىنا ەرگەن 17 ادامنىڭ قاراسى جول-جونەكەي كوبەيىپ، كادىمگىدەي قولعا اينالىپ كەتەدى. حانعا كوتەرىلىسشىلەر قالىڭ قولمەن كەلىپ قالدى دەگەن حابار جەتكىزىلەدى. حان ەلشى جولداپ، تالاپتارىن جازباشا ءبىلدىرۋىن سۇراپ، سۇراۋلارىن دۇرىس تەكسەرىپ، قاناعاتتاندىرۋعا ۋادە ەتەدى. حان ىلە-شالا ورىنبور گەنەرال-گۋبەرناتورىنا حات جولداپ، اسكەري كۇش كومەك سۇرايدى.

1837 ج.، 17 اقپان — يساتاي — ماحامبەت باستاعان 35 ادامدىق قارۋلى قول قاراۋىلقوجانىڭ اۋلىن شاۋىپ الادى. قاراۋىلقوجانىڭ ارىزىنا قاراعاندا ولاردىڭ شىعىن مولشەرى 4203 سومعا جەتسە كەرەك. بۇل قارۋلى كوتەرىلىستىڭ قاۋىرت قيمىلعا كوشكەن باستاپقى كەزەڭىنىڭ حابارشىسى بولادى.

1837 ج.، 16 قىركۇيەك — تەڭىز جاعاسىندا وتىرعان قاراۋىلقوجا اۋىلىن شابادى.

1837 ج.، 15 قازان — كوتەرىلىسشىلەر قۇدايبەرگەن ۇلى بالقانى شاۋىپ ونىڭ ءسان-سالتاناتتى ءۇي-جايىن ورتەپ جىبەرەدى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن قاراۋىلقوجانى تاعى شابادى.

1837 ج.، 24 قازان — يساتاي — ماحامبەت قولى تەمىربەك قۇمىندا تۇرادى. بۇل حان ورداسىنان شامامەن 240 شاقىرىم جەر بولاتىن.

1837 ج.، قازاننىڭ سوڭعى كۇندەرى — كوتەرىلىسشىلەر حان ورداسىنا جاقىنداپ، ءتونىپ كەلىپ ۇرەي تۋعىزادى. حان ورداسىنىڭ ىرگەسىندە قوسىن قۇرىپ، جايعاسىپ جاتىپ الادى. كوتەرىلىسشىلەر سانى 2 مىڭعا جەتەدى.

1837 ج.، 27 قازان — حان ورداسىنان گەنەرال-گۋبەرناتورعا جىبەرگەن توتەنشە مالىمدەمەدە كوتەرىلىسشىلەر سانى 2 مىڭنان استام دەپ كورسەتىلەدى. يساتايدىڭ قولباسىلارىنىڭ ءبىرى قالدىباي ءسوزى بويىنشا ساربازداردىڭ جالپى سانى 3 مىڭ 500 ادامعا جەتكەن. ماحامبەتتىڭ يساتاي اتىنان جازىلعان "ءاي، ماحامبەت، جولداسىم!" تولعاۋىنداعى حاننىڭ ساسىپ - پىسقانى تۋرالى "حان بالاسى جىلادى - اي، جانىمدى قوي دەپ سۇرادى - اي!"، -دەگەن سوزدەر وسى كۇندەردىڭ شىندىعىنا ارنالعان.

1837 ج.، قاراشا — يساتاي جاڭگىر حانعا ون كۇن مۇرسات بەرەدى. سول ارالىقتا ورىنبوردان پودپولكوۆنيك گەتە باستاعان اسكەر، استراحاننان ميركۋلوۆ وتريادى، حان وردانىڭ شوقا نۇرالى حان، قاراۋىلقوجا باباجانوۆ باستاعان ءوز جاساقتارى باس قۇراپ ۇلگىرەدى. ماحامبەتتەر بەكەتاي قۇمىنا شەگىنەدى.

1837 ج.، قاراشانىڭ سوڭى — بەكەتاي قۇمىندا گەتە اسكەرىنە ۇلكەن قارسىلىق كورسەتىپ، تابان تىرەپ سوعىسادى. ماحامبەتتىڭ "سوعىس" اتتى ولەڭى وسى كۇندەردىڭ وقيعالارىن سۋرەتتەيدى.

1837 ج.، 9 قاراشا — حان وردادان 9 قاراشادا اتتانعان گەتە باستاعان اسكەري توپ قاراشانىڭ 10 جۇلدىزىندا بەكبولات اۋىلىنا تۇنەپ، 11 جۇلدىزىندا بورىلىدەن شىعىپ، قوجا ۇلىنىڭ مولاسى دەگەن جەردە گورسكييدىڭ كۇشىمەن، ارتيللەريامەن، كالمىكوۆو، تاعى باسقا تاراپتان جەتكەن اسكەري توپتارمەن توعىسادى.

1837.، 14 قاراشا — وترياد جامان قۇمعا جەتكەندە، يساتاي - ماحامبەت بەكەتايدا دەگەندى ەستىپ، جەدەل اتتانادى.

1837 ج، 14 قاراشا — بەكەتايعا كەشكى ساعات 6-دا جەتەدى. يساتايدىڭ ورنىن سيپاپ قالادى.

1837 ج.، 15 قاراشا — تاڭ اتا تاس وبادا يساتايدىڭ 500 ساربازىمەن كەزدەسىپ، سوعىسادى. اتىس-شابىس. يساتاي-ماحامبەت قولى وسى جەردە شاشىراپ كەتەدى.

1837 ج.، 19 قاراشا — ءبورى ولگەنگە جەتكەن وترياد ەكى كۇنگە ايالدايدى. 20-قاراشادا قازاقتان 300 اسكەر، 600 وردا جاساقتارىنان قۇرىلعان توپتى باستاپ پودپولكوۆنيك مەركۋليەۆ كوشكەن جۇرتتىڭ سوڭىنان قۋا اتتانادى. قالعان كۇش 21 قاراشاعا دەيىن ءبورى ولگەندە ايالدايدى.

1837 ج.، 12-13 جەلتوقسان — جەڭىلگەن كوتەرىلىسشىلەر، يساتاي مەن ماحامبەت قىرىق شاقتى ساربازدارىمەن تۇندەلەتىپ جايىقتىڭ بەرگى جاعىنا وتەدى. "جابىعۋ"، "ەرەۋلى اتقا ەر سالماي" دەگەن تۋىندىلارى وسى كۇندەردىڭ كۇيزەلىستى كوڭىل-كۇيىن بىلدىرەدى.

1837 ج.، 12—13 جەلتوقسان — 1838 ج.، ماۋسىم ارالىعى — جايىقتىڭ بەرگى جاعىنداعى ەل ىشىندە بولادى. قول جيىپ، قايتا كوتەرىلۋدى ويلايدى.

1838 ج.، 2 ناۋرىز — ماحامبەت يساتايدىڭ تاپسىرماسىمەن سۇلتان قايىپعالي ەشيموۆكە بارادى، جاڭگىرگە قارسى سوعىسۋعا اسكەر سۇرايدى.

1838 ج.، ماۋسىم، شىلدە — بىرنەشە ايدىڭ ىشىندە قازاق، تۇرىكپەن جەرىندەگى قازاق اتالارىنىڭ باسىن قوسىپ، قارۋلى جىگىتتەردى جيناي ءجۇرىپ قايتا قۇراستىرعان قول سانىن 3 مىڭعا جەتكىزەدى.

1838 ج. — يساتاي — ماحامبەت حيۋا حانىنىڭ ماڭىندا جۇرگەن قايىپعالي ەشيموۆپەن جالعاسىپ، حيۋا حانى اللاقۇلدان دا جاردەم الۋعا اينالادى. قايىپعالي حيۋا شەگىندەگى وزىنە قاراعان جۇرتتان ساربازدار جيناي باستايدى. قايىپعالي جاڭگىر حانمەن شىعىسا الماي، 1829 جىلعى كوتەرىلىستەن سوڭ حيۋاعا كەتكەن، سول العاشقى كوتەرىلىستى باستاۋشىلاردىڭ ءبىرى. يساتاي — ماحامبەتتەر مەن قايىپعالي اراسىنداعى كۇردەلى ءارى ساياساتقا تولى قارىم - قاتىناستىڭ بولمىسىن ىعىلمان شورەك ۇلى "يساتاي-ماحامبەت" داستانىڭدا سيپاتتاپ جازدى.

1838 ج.، ماۋسىم — ماحامبەت پەن يساتاي قايىپعالي ەشيموۆپەن ءسوز بايلاسىپ، وداقتاسادى. اداي، ءالىم رۋلارىن جيناپ، قازاق اتالارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، الدەقانداي ەسكىلىكتى ارازدىقتى ۇمىتىپ، تىزە قوسىپ قيمىلداۋعا شاقىرادى.

1838 ج.، 17 ماۋسىم — كوتەرىلىس كوسەمدەرىنىڭ ارەكەتتەرى تۋرالى ابدەن حاباردار بولىپ وتىرعان بايماعامبەت سۇلتان ورىنبور شەكارا كوميسسياسىنىڭ باستىعىنا حات جولدايدى. قارۋلى وترياد سۇراپ ارىزدانادى. ءوزى دە قول جيىپ، قام جاسايدى.

1838 ج.، 6 شىلدە — ورىنبور گەنەرال-گۋبەرناتورى پەروۆسكيي تەز ارادا قارۋلى اسكەر شىعارادى.

1838 ج.، 10 شىلدە — گەتە باستاعان قارۋلى وترياد ايشۋاقوۆ بايماعامبەت قولىنا كەلىپ قوسىلادى.

1838 ج.، شىلدە — كوتەرىلىسشىلەر قيىل وزەنىنىڭ بويىندا تۋ تىگىپ، جينالادى. يساتاي — ماحامبەت باستاعان 500 ادامدىق قول ەل ىشىندەگى ءالى دە ەكى ويلى جۇرتتى ءوز جاعىنا تارتىپ الۋ، ىقپالى كۇشتى بايماعامبەت سۇلتاننىڭ اۋىلىن شابۋ ماقساتىمەن اتقا قونادى. قيىل بويىندا قايىپعالي باسشى بولىپ قالادى.

1838 ج.، 12 شىلدە — يساتاي — ماحامبەتتەر قولى گەتە مەن بايماعامبەت سۇلتاننىڭ قارۋلى اسكەرلەرىمەن كەزدەسىپ قالادى. كۇتپەگەن كەزدەسۋ نامىسقا شاۋىپ سوعىسۋعا ۇرادى. وسى شايقاستا يساتاي باتىر وققا ۇشادى. يساتايدىڭ قازاسى قيىل بويىنداعى ساربازدارعا دا ەسەر ەتەدى. كوتەرىلىس بىرتىندەپ باسەڭسىپ، قول تاراپ، ساربازداردىڭ جالى جىعىلادى.

1838 ج.، شىلدە — 1939 ج. — ماحامبەت حيۋا حاندىعىنا قاناتتاس نازار جۇرتىنىڭ ىشىندە جۇرەدى. قول جيماق بولىپ جاساعان ءتۇرلى ارەكەتتەرى ءساتسىز اياقتالادى.

1839 ج.، قاڭتار — اسفانديار سۇلتاننىڭ قولىنا ماحامبەتتىڭ كەيبىر رۋ باسىلارىنا جازعان حاتى تۇسەدى. ول حات بايماعامبەت سۇلتان ارقىلى شەكارالىق كوميسسياعا تاپسىرىلدى.

1839 ج.، قازان — ماحامبەت بوكەي ورداسىنا كەلەدى.

1839 ج.، قاراشا — ماحامبەت وتەمىس ۇلى رەسەيدىڭ اسكەري ەكسپەديسيادا جۇرگەن وتريادىمەن، ەگور پەتروۆيچ كوۆاليەۆسكييمەن كەزدەسەدى. سولارمەن ەرىپ ەل ىشىنەن كەتپەكشى نيەتتە بولادى.

1839 ج.، قاراشا - ماحامبەت بوراندى كۇندەردىڭ بىرىندە ە. پ. كوۆاليەۆسكيي توبىنان كوز جازىپ قالادى.

1840 ج.، قاڭتار — ماحامبەت بوكەي ورداسىنىڭ شەگىنە ءوتىپ كەتىپتى، - دەگەن حابار جەتەدى. جاڭگىر حان بالقى قۇدايبەرگەنوۆكە، جايىقتىڭ بەرگى بەتىندەگى بايماعامبەت سۇلتانعا ماحامبەتتى قايتكەندە ۇستاۋدى پارمەن ەتەدى.

1840 ج.، جەلتوقسان — ماحامبەت از عانا جىگىتىمەن جايىقتىڭ باتىس شەگىندەگى ستارشىن اقتاي مۇڭاي ۇلىنىڭ 35 جىلقىسىن قۋىپ كەتەدى. اشىق قيمىل-ارەكەتكە كوشكەن ماحامبەتتەن سەسكەنگەن حان، سۇلتاندار اقىندى قالايدا قولعا ءتۇسىرۋدى جاپپاي ۇيىمداستىرادى. وسى ماقساتتا بەلگىلى بەلدى ادامدارعا ارنايى تاپسىرمالار بەرىلەدى.

1841 ج. — قۋعىن-سۇرگىنمەن وتكەن كۇندەردە اڭدىعان جاۋعا الدىرماي ءجۇرىپ ماحامبەت ەمبى، جايىق اراسىنداعى ەل ءىشىن پانالايدى.

1841 ج.، قاڭتار — ورىنبور گۋبەرناتورى ماحامبەتتى ۇستاۋدى تەزدەتەتىندەر دەگەن شۇعىل بۇيرىق شىعارادى.

1841 ج.، 4 ناۋرىز — بەلگىلى ءبىر ادامداردىڭ ناقتىلاپ كورسەتۋى بويىنشا ماحامبەت تىلەكەيەۆ دەگەن قازاقتىڭ ۇيىندە وتىرعان جەرىندە قولعا تۇسەدى. اتامان وتريادى ءۇي يەسىن دە، ماحامبەتتى دە تۇتقىنداپ كالمىكوۆوعا جەتكىزەدى.

1841 ج.، 17 ناۋرىز — ماحامبەت ورىنبورعا ايدالادى. ماحامبەتتەن بىرگە جولدانعان قۇجاتتا: "جاسى وتىز جەتىدە، بويى 2 ارشىن — ۆەرشوك، باسىنداعى شاشى، قاسى، ساقال-مۇرتى قارا، بەت-جۇزى تازا، قوڭىرقاي ءتۇستى، كوزى سارى - سۇر ("جەلتو - سەرە")"، — دەپ، جازىپ كورسەتىلگەن. ورىنبوردا گەنەرال-گۋبەرناتور ماحامبەتتىڭ ءىسىن اسكەري سوتقا تاپسىرادى.

1841 ج.، 7 شىلدە — شەكارا كوميسسياسى ماحامبەتتى شەكارادان بەرى وتكىزىپ سالادى. سۇلتان-پراۆيتەل ارىسلان جانتۋرينگە شەكاراعا جاقىنداتپاي، دالانىڭ ىشكى الىس اۋماعىنا جىبەرۋدى مەگزەپ نۇسقاۋ بەرەدى. گەنەرال-گۋبەرناتور "ماحامبەت وتەمىس ۇلى جازادان قۇتقارىلسىن، شەكارادان ءارى وتكىزىلىپ سالىنسىن، الداعى ۋاقىتتا شەكاراعا جاقىنداۋعا تىيىم سالىنسىن، تىيىمدى بۇزىپ، شەكارادان ورداعا وتسە قاتاڭ تۇردە جازالانسىن..." دەگەن ماعىنادا ۇكىم شىعارادى. ۇكىم بۇلجىتپاي ورىندالادى.

1841 — 1845 جج. — وسى كەزەڭدەگى ماحامبەت ومىرشەڭ دەرەكتەرى جۇتاڭداۋ. ۇكىم شىققانىن كەيىن جايىقتىڭ بەرگى بەتىندە ەل ىشىندە كۇن وتكىزسە كەرەك. وسى ۋاقىتتا جاڭگىر حان ءىستى قايتا قوزعاۋ ءۇشىن دەرەكتەر جيناستىرىپ، ورىنبور گۋبەرناتورىنان اقىندى قايتادان سوتتاۋدى تالاپ ەتكەن.

1845 ج.، اقپان — ماحامبەت بالاسى نۇرسۇلتاندى وقۋعا ورنالاستىرماق نيەتپەن ورىنبورعا كەلەدى. ورىنبورعا كەلىپ، شەكارادان تاعى ءوتىپ كەتكەندىگىنە وراي گەنەرال-گۋبەرناتور كەڭسەسى ءىستى قايتا قوزعاي باستايدى. گەنەرال-گۋبەرناتور سۇلتان-پراۆيتەل بايماعامبەتتەن قوسىمشا مالىمەتتەر سۇرايدى. ءىس قايتادان ءورىس الادى. ماحامبەتتىڭ باسىنا مىڭ سوم (ەندى ءبىر دەرەكتەر بويىنشا 2000 سوم) اقشا تىگىلەدى.

1846 ج.، 20 قاراشا — ماحامبەت وتەمىس ۇلى قازا بولعان كۇن.

زەينوللا قابدولوۆ

---