كنيازدىڭ كنيازى
لۋكيان ستەپانوۆ گالينوعا، پومەششيك قاتىن نيكۋليناعا قىرقۇيەكتىڭ جايماشۋاق اشىق كۇنىندە كەلىپ ءتۇستى. حۋتورى وسىدان ون بەس شاقىرىمداي. اتتى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي كۇتەتىن ادام. دەمەك، وتە ءبىر ماڭىزدى شارۋامەن كەلسە كەرەك.
جيرەن ايعىر اۋلاعا شاقار كوزى جالتىلداپ ەنتىگىپ كىردى دە ساراي قاسىنا بارىپ ءبىراق توقتادى. ادەتتە بۇل جەرگە باسپالداققا جاقىنداۋعا جاسقاناتىن ادامدار عانا تىزگىن تاستايتىن. لۋكيان ستەپانوۆ كوپشىكسىز ەرشىك تاقتايدا وتىرعان. اتقورادان كەلە جاتقان ليسەي شاكىرتى سيەۆا كۇلە سويلەپ:
— لۋكيان ستەپانوۆيچ، كوپشىكسىز وتىرعانىڭىز قالاي؟ — دەپ سۇرادى.
— تۇرا تۇر، ايتامىن، — دەدى ول ايعىرىن دارتەسىز ارباعا بايلاپ جاتىپ.
سيەۆا بايەك بولىپ ءجۇر. لۋكيان ستەپانوۆ اتىن مىقتاپ تۇرىپ ۇزاق بايلادى. سودان سوڭ عانا ءسىڭبىرىپ تاستاپ، ەتەگىمەن مۇرنىن ءسۇرتتى دە قولىن ۇسىندى.
— باۋىرىم، كەدەي اعاڭدا دىم دا جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى. — كوپشىگىڭ بولسا اكەل، باسىما دا، بوكسەمە دە تىعىندا.
ارباسىنان زىلدەي دورباسىن الدى دا قالىڭ كيىمىمەن قوربانداپ ۇيگە بەتتەدى. ۇستىندە جىلى بەلدەمشە، ونىڭ سىرتىندا سەڭسەڭ تۇلىپ، بوركىنىڭ ىشىنەن قۇلاعىن باسا قىزىل ورامالمەن باسىن بايلاپ الىپتى، اياعىندا اۋىر ساپتاما.
— سونشاما قىمتانعانىڭىز نە؟ — دەدى سيەۆا تاعى دا كۇلىپ.
— باۋىرىم، مەن سەكسەننەن استىم، — دەپ جاۋاپ قايىردى لۋكيان ستەپانوۆ. — مەنىڭ جاسىما جەتىپ كور.
— قايداعى سەكسەن! ونىڭ ءبارىن قايدان الىپ ءجۇرسىز؟
— دالادان، باۋىرىم، ەگىنجايدان.
— ال قۇلاعىڭىزدى نەگە تۇمشالادىڭىز؟
— ساڭىراۋ بولىپ قالماس ءۇشىن، سولاي، باۋىرىم. مىرزالار، سەندەر نەگە شەتتەرىڭنەن ساڭىراۋسىڭدار؟ قالاي بولسا سولاي جالاڭباس شىعا كەلەسىڭدەر، قۇلاققا جەل تيسە ءبىتتى. ساڭىراۋ بولدىم دەي بەر.
ءۇي يەسى زالعا شىقتى. قاسىندا ۇلكەن ۇلى ميكا، مۇرتتى قاسقاباس، كوزىلدىرىكتى، ودان سوڭ قىزى ليۋليۋ كەلدى — ءوڭى تىم جۇدەۋ، قاشاندا يىعىن ءتۇبىت شالىمەن قىمتاپ، سەبەپسىز سەلكىلدەپ جۇرەتىن كىرپياز دا نازىك جان. ءۇي يەسى اق نان تۋراپ شاي بەردى، ءسوزى كوپ ەدى، ەل شارۋاسىن جاقسى بىلگەنسىپ اۋىز جاپقان جوق. سيەۆا كۇلىپ وتىرىپ لۋكيان ستەپانوۆتان، كۇنگە توتىعىپ شىرىش-شىرىش تۇلەپ كەتكەن تومارداي تاناۋىنان كوز المادى. ليۋليۋ اياعىمەن ديۆانعا شىعىپ كەتتى دە بۇرىشقا تىعىلىپ قوناقتىڭ جايىن اۋزىنا، ءبىر ءتىسى قالماعان جالاڭاش قىزىل يەگىنە ءموليىپ قاراۋمەن بولدى. ءبارىنىڭ كۇتكەنى ءبىر جۇمباق — بۇل نەگە كەلدى؟ يمەنيەنى ساتىپ الماق ويى بار ما؟ ياپىراي قۇداي وڭداسا كەتتى! ءۇي يەسى سونى استارلاپ جەتكىزگەن سياقتى، قازىرگى جاعدايعا بايلانىستى ساتىپ تا جىبەرەر ەدىم دەگەندى ايتتى:
— اھ، لۋكيان ستەپانىچ، ءبىزدىڭ حالىقتى بايقاپ وتىرساڭ، كاپيتالدىڭ ەڭ سەنىمدى تىرەگى بانك پا دەگەن ويعا ەرىكسىز جۇگىنەسىڭ.
ءبىراق لۋكيان ستەپانوۆ تەك ءوزىنىڭ جىلقىسى تۋرالى، استىق جايىندا اڭگىمە كوكىپ، اق ناندى بۇراپ سوقتى دا قاسىقتى تەرەڭ ۆازاعا تىعىپ جىبەرىپ ارپاداي اساپ، جالاپ-جالاپ ىدىسقا قايتادان سۇڭگىتىپ، تەك شاي ىشۋمەن بولدى. ءۇي يەسىن وتىرىك تىڭداعانسىپ، جوقتان وزگەگە تاڭدانىپ، اندا-ساندا سانىن سوعىپ قويادى دا اڭگىمەشىگە دەس بەرمەي تاعى دا ءوزى تۋرالى كوپىرە جونەلەدى. بەلدەمشەسىن اعىتقاندا ساتەن كويلەگىنىڭ وڭىپ، توزىپ كەتكەنى كورىنىپ قالدى، قۇلاعىنداعى ورامالىمەن قاسقايا باستاعان ماڭدايىن، تەر جاپقان بەتىن ءسۇرتتى. "مىناۋ ءالى مىعىم مۇجىق قوي، — دەپ ويلادى ءبارى دە. — تەك ساقالى عانا اعارعان، وندا دا ءىشىنارا، كەزىندە قىزىل قىلشىقتى بولسا كەرەك؛ ارينە، كوزىندە كارىلىكتىڭ وشكىنى بار، قارنى سالبىراپ كەتىپتى". ءبىر زاماندا ول ورنىنان تۇردى، كىرەبەرىستەگى دورباسىن سۇيرەپ كەلىپ اۋزىن اشقاندا ءىشى تولعان كۇمىس ەكەن، اراسىندا التىن دا ءجۇر. سويتسە بۇل انشەيىن ماقتانۋ ءۇشىن كەلگەن كورىنەدى. "بۇل ءالى از عوي، — دەپ كۇپىندى. — اقشا دەگەن ءسوز بە ەكەن! سۇلىمدى ساتىپ ەدىم، ەپتەپ كەپىلدىك الدىم..."
جۇرتتى تاڭعالتىپ، كوزىن قىزىقتىرىپ، وزىنە دەگەن قۇرمەتتى تەگىن ساتىپ الدى دا قۋلانا كۇلىپ، قىزىل يەگىن كورسەتىپ شيقىلداپ، شاي ءۇشىن، دوم ءۇشىن راحمەت ايتىپ كيىنۋگە كەتتى.
— ياپىراي، وتىرىپ قالدىم-اۋ، وتىرىپ قالعانىمدى قاراشى! — دەدى، ەشكىم ونى ۇستاماسا دا. — كەشىگىپ بارام، كەيىن بوقىراۋدا تاعى دا كەلەرمىن.
ءبارىنىڭ دە كوڭىلى قالىپ، ونىڭ كيىنگەنىن كۇتپەستەن شىعىپ كەتىستى. كىرەبەرىستە جالعىز سيەۆا.
— سونىمەن ءسىز، لۋكيان ستەپانىچ، سەكسەننەن استىم دەيسىز، شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ولەمىن-اۋ دەپ قورىقپايسىز با؟ ءولىم تۋرالى ويلايسىز با؟
— تۇرا تۇر، ايتامىن، — دەدى لۋكيان ستەپانوۆ كيىنىپ جاتىپ.
تاعى دا ەشتەڭە ايتپادى. قۇلاعىن تۇمشالاپ، شاپكەسىن ميلىقتاتا كيىپ، شىرتا بۋىندى دا تۇلىبىن جامىلىپ الدى. سونىڭ وزىنە ەنتىگىپ شارشاپ قالدى دا سيەۆانىڭ قاسىنا كۇرسىنىپ وتىرا كەتتى.
— ءولىم دەيسىڭ بە؟ ودان كىم قورىقپاسىن، — دەدى. — ادام دا قىزىق. امالىڭ قانشا. ولەسىڭ دە قالاسىڭ. بايلىعىڭدى دا وزىڭمەن بىرگە الا كەتپەيسىڭ.
— ءسىز عوي، اقشاڭىزدى بىرگە الا جۇرەسىز، جول بويىندا ءولتىرىپ توناپ كەتەدى دەپ قورىقپايسىز با؟
— مەندە اقشانىڭ بارىن ەشكىم بىلمەيدى. بىلسە دە قۋىپ جەتە المايدى. مەنىڭ ايعىرىمداي ات سەنىڭ اتاڭنىڭ تويىندا دا بولعان ەمەس!
ەرشىكتى ەرتتەي ءمىنىپ لۋكيان ستەپانوۆ اۋلادان اعىزىپ شىقتى دا قورا-قوپسىدان وزىپ شىركەۋ قاسىنان وتكەن سوڭ ەندى كورىپ تۇرعان ەشكىم جوق شىعار دەگەندە اياڭعا باستى.
تەمەكى تۇتىنىنەن تۇنشىققان زالدا كوپكە دەيىن باتار كۇننىڭ ساۋلەسى قالقىپ تۇردى. سيەۆا پيانينونى اشىپ "ايلى سوناتانى" ويناي باستادى، ونىڭ دا العاشقى بەتىن عانا بىلەتىن ەدى. ناحاقتان رەنجىپ قالعان ءۇي يەسى تاكاپپار كەيپىن وزگەرتپەستەن ايەل باسىنا ءتان كومپىستىكپەن شىناياقتارىن جۋىپ ءسۇرتتى دە لۋكيان ستەپانوۆ بىلعاپ كەتكەن ۆارەنەنى ۆازاسىمەن قىزمەتشى ايەلگە بەردى.
— مىنانى توگىپ تاستا دا ىدىسىن ىستىق سۋمەن جۋ!
ليۋليۋ كەيىستى قاباقپەن ديۆاننان تۇردى:
— ويپىراي، وسى شالا مۋزىكانتتار-اي! - ۇيدەن شىعا بەرىپ اللەيادا شاشىلىپ جاتقان قىزىلدى-جاسىلدى جاپىراقتاردى تاپتاي باققا كىردى. "كۇز كەلدى، مەنىڭ قيماس باعىم جۇدەدى!" — دەپ شىرىلداپ ءان سالعان بولدى. ءبىراق ءاندى العاشقى جولدان ءۇزىپ تاستاپ، سيرەندى بىتقىلدىڭ سۇرلەۋىنە بۇرىلدى دا ورىندىققا بارىپ وتىرىپ ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى، داۋسىم شىعىپ كەتپەسىن دەپ ورامالىنىڭ شەتىن تاس قىلىپ تىستەپ العان. ورىندىق قاسىنداعى ۇستەلدىڭ بەتىندە باتار كۇننىڭ ساعىمى جوسىلىپ جاتىر. الدەبىر قارا تۇمسىق تورعاي بۇتاقتان سەكىرىپ ۇستەلگە قوندى دا جىلاعان قىزعا قادالدى دا وتىردى. ميكا قوجايىنسىپ، قوقيىپ كىرگەن جابىق قىرماندا مولوتيلكا دامىلسىز گۇجىلدەيدى. تىمىق كەشتە داۋسى سوناۋ ءسىلبى تورلاعان ساعىمدى سارى دالاعا جاڭعىرىعىپ كەتىپ جاتتى.
بىرنەشە كۇن وتكەندە نيكۋليندەر ءۇيىنىڭ قالپاقتى باسپالداعىنىڭ الدىنا ترويكا كەلىپ توقتادى. ارباكەش ۇستىنە جەڭسىز جەلبىرەكتى بەلدەمشە، جىبەك كويلەك، توتىعىس قاۋىرسىنىنان ايدار تاققان قالپاق كيدى، حانۋم مەن بيكەش قارالى كيىمدە: الىس تا بولسا ايتەۋىر ءبىر تۋىسقاننىڭ ولەتىنى حاق، ساپارعا ءتاۋىر كوستيۋمىڭ بولماسا قارالى كيىم ءبارىن جاسىرادى. بەتتەرىن تورمەن بۇركەپ، قولدارىنا ساۋساقتى جىبەك قولعاپ كيىپ، قولشاتىر مەن سۋلىقتى، مارقۇم نيكۋليننىڭ جۇقا شەكپەنىن قىزمەتشى ايەلدەن قابىلداپ جاتىپ ءۇي يەسى ونىمەن مۇڭدانا، سىپايى عانا قوشتاستى. سيەۆا تىقىرشىعان ارىق بيەمەن سالت شىقتى. بەكەتكە دەيىن جيىرما-اق شاقىرىم، پويىز ساعات جەتىدە جۇرەدى، ال بۇلار ەكىدە قوزعالدى. ۋاقىت ءالى ەرتە. سيەۆا لۋكيان ستەپانوۆتىڭ حۋتورىنا تاياۋ ايالداپ قالدى. ترويكا قارابيداي ەككەن جازىققا ءسىڭىپ كەتكەندە سيەۆا حۋتورعا اپاراتىن ەرمەندى سۇرلەۋگە بۇرىلدى.
كۇن ىستىق، كارتوفەلىن قازىپ اكەتكەن قۋ دالا قارايىپ جاتىر. الىستا تەرەكتەردىڭ كۇمىس بالاعى جارقىرايدى. بۇرقىراعان شاڭدى تولارساقتان كەشىپ ءۇش جاسار شاماسىنداعى اپپاق سەمىز بالا قارسى جولىقتى: كىر-قوجالاق كويلەك، ۇلكەن كارتۋزدان شالعا ۇقساپ كەتكەن، باسىن ءبىر يىعىنا قيقايتىپ الىپ، قايدا بارا جاتقانىن ءوزى دە بىلمەيتىن سياقتى. "الباستى باسپايتىن جىنىسقا كىرىپ كەتسە اداسادى-اۋ" دەپ سيەۆا كۇلدى.
مەرەكە كۇندەرى ەدى، ءتۇس اۋعان شاق، حۋتور يەن قالعانداي. شارباقتان كەڭ اۋلاعا كىرەتىن ءىز جاتىر. اۋلادا اربا، قىرىق شەلەك سۋ سياتىن تاس استاۋ، باياعىدا كەۋىپ قالعان قۇدىقتىڭ تىرناسى سورايادى، سارعايعان قامىس شاتىرلى امباردىڭ كولەڭكەسى. امباردىڭ ارعى جاعىندا مۇجىق ۇياسىنىڭ سيقىن بۇزىپ بيىك فۋندامەنتكە سالعان مەششان ءۇيىنىڭ بويالماعان شاتىرى اعاراڭدايدى. ودان ارى اپانداي ۇڭىرەيگەن الدەبىر كۇركە كورىنەدى، ىرگەسىنە ولگەن قىرعيدىڭ قاڭقاسىن ءىلىپ قويىپتى. كىرەبەرىستە تايىز توعان، جاعاسىنان قۇستىڭ قاۋىرسىنى جەلبىرەيدى. اۋلانىڭ ەكىنشى جاعىندا، باياعىدان، حۋتوردىڭ بۇرىنعى يەسى بارون اچكاسوۆتىڭ زامانىنان قالعان قيراعان ءۇيدىڭ ورنى جاتىر: قالىڭ تاس قابىرعا، قۋارعان جۋان ارقالىقتىڭ سورايعان قالدىعى. قاقپانىڭ ءبارى دە اشىق، سان جىلدان بەرى ءشىرىپ، توبەسىنە دەيىن كوكتەپ كەتكەن كوڭنىڭ ءۇيىندىسى ءدىن ورتادا تەڭكيىپ تۇر.
لۋكيان ستەپانوۆ اۋلانىڭ ورتاسىندا شىرەنىپ جالعىز ءوزى قالىپتى: جالاڭباس، ۇستىندە سارعىش كويلەك، قولىندا ايىر. ەندى بىرەۋى كويلەگىن بەلىنە تاس قىلىپ ءتۇيىپ تاستاپ، قومىت اياعىن كيرەلەڭدەي باسىپ امباردىڭ تاس باسپالداعىنا تىرمىسىپ بارادى. ماڭايى توڭقايىپ ۇيىقتاپ جاتقان ادامدار: لۋكيان ستەپانوۆتىڭ ءبىر عانا وتباسى ون التى جان، ونىڭ ۇستىنە ايەلىمەن قۇداسى قوناققا كەلىپتى. ءبارى دە تۇسكى استان سوڭ ەسەڭگىرەپ كەز كەلگەن جەرگە سەرەيىپ جاتا كەتىپ شىرت ۇيقىعا باسقان. جالعىز لۋكيان ستەپانوۆ قانا اياعىنان تىك تۇر، ءالى ماستىعى تارقاماعان، قىزارا ءبورتىپ قونىسىن كۇزەتىپ تۇرعان بەتى.
سيەۆا اۋلاعا كەلىپ كىرگەندە اسىقپاي قارسى الىپ، قولىن ۇسىندى دا قارا تەر بولعان بيەنىڭ الدى-ارتىن شولىپ شىقتى.
— ماسكەۋگە، ءان ىزدەپ باراسىڭ عوي تەگى، — دەپ كەكەسىن كۇلدى.
امبار شاتىرىنىڭ كولەڭكەسىندە بايلاۋلى وۆچاركالار وتىرعان.
لۋكيان ستەپانوۆ سولاردى جاسقاعان بولدى. يتتەرگە تاياۋ قارا بۇيرا ساقالدى قۇداسى شالقاسىنان ءتۇسىپ مەس بولىپ ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. اربادا، كۇن كوزىندە جاسىل كويلەكتى قاتىن مسن لۋكيان ستەپانوۆتىڭ ۇلكەن ۇلى، ۇستىندە كوك اتلاس كويلەك، اياعىندا تاقالى ەتىك، ونىڭ قونىشىنان سىزدىق جاپسىرعان شۇلىعى كورىنەدى. ەكەۋى ەتپەتىنەن ءتۇسىپ قۇشاقتاسىپ العان. قاتىندار كۇننەن دالدالانىپ الجاپقىشتارىن، ەتەكتەرىن بۇركەنگەن بولىپتى.
— جۇمىرتقا قۋىرىپ جىبەرەيىن بە؟ — دەدى لۋكيان ستەپانوۆ.
— ءبىز جاڭا عانا تاماقتانىپ ەدىك، — دەپ سيەۆا باس تارتتى.
— شاي دەمدەيىن؟
— جوق، اۋرە بولماڭىز.
— شوشقانىڭ سۇرلەگەن ەتىنە قالاي ەدىڭ؟
— جوق، راحمەت، ەشتەڭەنىڭ قاجەتى جوق، ونىڭ ۇستىنە بەكەتكە كەشىگىپ قالامىن با دەپ قوبالجىپ تۇرمىن.
— دەمەك، تاعى دا ماسكەۋ عوي؟
— ءيا... مەن ونسىز دا ءبىراز ساباقتان قالىپ قويدىم.
— تىرشىلىگىڭ جاقسى-اق، — دەدى لۋكيان ستەپانوۆ قىزعانىشىن جاسىرماي، كەكەتىپ قالۋدى دا ۇمىتقان جوق. — ساباق دەيدى! مەن عوي، قىرىق مىڭدى قالتاعا باسقان كنيازدىڭ كنيازى بولسام دا تىرپ ەتە الماي وتىرمىن. مىنا تۇرعان كييەۆكە جەتە العانىم جوق. بۇل سەنىڭ ساباعىڭنان قىمباتىراق نارسە. ءجۇر ءۇيدى كورسەتەيىن.
ءۇيدىڭ قاسىندا جىرتىلعان ەسكى كورپەگە تارى جايىپ تاستاپتى.
— كىش، سەندەرگە قىرعىن دا كەلمەيدى-اۋ! — دەپ لۋكيان ستەپانوۆ تارىنىڭ ۇستىندە جورتىپ جۇرگەن ۇزىن سيراق ارىق بالاپاندارعا ايىرىن سەرمەپ قالدى دا باسپالداققا كوتەرىلىپ، ءۇيدى ەكىگە ءبولىپ تۇرعان سەينەككە كىردى. ەدەن تاقتايلارىن ءالى سالماعان ەكەن، قيراعان دوڭعالاقتار، كەۋىپ قالعان اعاش بادەيكالار، كىرپىش، اق بالشىق ءۇيىلىپ جاتىر. اشىق ەسىكتەردەن قاڭىراعان بولمەلەر، كافەلدى پەش، جەز بۋلىق كورىنەدى، قابىرعالار كوگىلدىر تۇسقاعازدارمەن قاپتالعان.
— ءۇيدى نەگە بىتىرمەگەنسىز؟ — دەدى سيەۆا ارتىنا بۇرىلىپ.
— نە، ءۇيدى مە؟
— ءيا.
— باۋىرىم، كاپيتال جەتپەي جاتقان جوق پا. سەندە ءبىر-اق ۋايىم — ساباق وقۋ، ەسەپ شىعارۋ، وقىعاندى توقۋ.
— جوق، قالجىڭسىز. نە بىتىرمەيسىز، نە كوشپەيسىز. جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ءسىز كۇركەدە، جەرتولەدە تۇراتىن كورىنەسىز.
— جەرتولە دەگەن كەز كەلگەن ۇيدەن ارتىق، — دەدى لۋكيان ستەپانوۆ. — كوشپەيتىنىم دە راس. كوشپەگەنىمە دە ءۇش جىل بولدى، سونسوڭ دا بىتىرمەي ءجۇرمىن. اڭگىمە كاپيتالدا عانا ەمەس. بالالار كەلسە بىت-شىتىن شىعارماي ما.
— ول نەتكەن بالالار؟
— نەمەرەلەرىم دە. سولاردىڭ سانىنان دا جاڭىلدىم. كىرگىزىپ كور، تابان استىندا قابىرعالاردى ايعىزداپ شىقسىن.
تۇپكى بولمەدە، قوجايىننىڭ ايتۋىنشا زالدا جالاڭاياق، ءبىر قاراعانعا ءتاپ-تاۋىر موماقان قاتىن وراقپەن كوك ءشوپتى تۋراپ جاتقان.
— بۇل نەگە كەرەك؟ — دەدى سيەۆا.
— شوشقانىڭ جەمى، — دەدى لۋكيان ستەپانوۆ. — كەتەلىك، تىمىرسىق ەكەن.
— دەگەنمەن لاشىعىڭىزدى كورسەم دەپ ەدىم.
— وعان دا اپارامىن.
توزىعى جەتىپ قاپ-قارا بولىپ كەتكەن اتقوراداي ۇلكەن كۇركەنىڭ استىندا توبەسىن جۋان بورەنەلەرمەن جاپقان تەرەڭ ۇڭگىر. ءمۇجىلىپ بىتكەن شىم باسپالداقپەن تومەن ءتۇستى. كوردەي قاراڭعى، جارىق جوعارىداعى جىرتيعان ەكى تەرەزەدەن عانا جىلتىرايدى. سيەۆا كەمى جيىرما ادامعا ارنالعان جالپاق ناردى كوردى — مۇندا دا ەسكى-قۇسقىنىڭ ءۇيىندىسى بىقسىپ جاتىر-اتتىڭ جابۋى، شارقايدىڭ جۇرناعى، قيسايعان بەسىك؛ شوگىپ كەتكەن كىرپىش پەش، جەرتولەنىڭ جارمىسىن الىپ تۇرعان ۇستەل، پەش قاسىنداعى قوجىر-قوجىر شوگەڭكەلەرگە كۇل ارالاس لاس سۋعا كىر ءجىبىتىپ قويىپتى.
— مىناۋ ماسقارا عوي! — دەدى سيەۆا. — مۇندا قالاي تۇرىپ جاتىرسىزدار؟ سىزدە جان باسى ون التى ەمەس پە. قىس بويى بارلىقتارىڭىز بىرگە ۇيىقتايسىزدار ما؟
— ماسقارا دەيتىن مۇندا ەشتەڭە جوق، — دەپ لۋكيان ستەپانوۆ پەشتىڭ استىنا ءۇڭىلىپ قارادى دا ايىرمەن ءتۇرتىپ-تۇرتىپ قالعان، پەش استىنان البا-جۇلبا اۋرۋ كەپتەر كۇلدى بۇرقىراتىپ دالپىلداپ ۇشا جونەلدى. — ماسقارا دەيتىن مۇندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، باۋىرىم. توعىز جىل تۇردىم، قۇداي ساعان دا سونى جازسىن، ءبىر دە رەت ۋگارلاگان ەمەسپىز. باسپانا ەمەس، جۇماق! قانداي جىلى دەسەڭشى! قىستا تىرجالاڭاش جاتساڭ دا توڭبايسىڭ... باۋىرىم، ءبىز جەرگە جاقىن ادامدارمىز.
— ءبىراق سىز عوي، ماسقارا!
— ماڭىراي بەر! سىز ەكەنى راس، ارينە سىز. ءجۇر، مەنىڭ اڭشى ەكەنىمدى دە كور.
لۋكيان ستەپانوۆتىڭ "اڭشىلىعى" — وسى وڭىرگە اتى شىققان قوڭىر تازىلارى ەرەكشە اۋلادا — جاڭا ۇيگە جالعاستىرا سالعان شاتىرلى باسپانادا ەكەن. قۇلىپتى اشىپ، تاقتاي قاقپانىڭ ىشىندەگى كىشكەنتاي تەمىر ەسىكتى، باسپالداعى بار بولەك-بولەك ۇيشىكتەرگە كىردى.
— جاڭا ۇيگە ەنە قالسام، ءتۇن ىشىندە تۇرسام دا ءبارى مەنىڭ كوز الدىمدا، — دەپ لۋكيان ستەپانوۆ اۋلاعا قاراپ تۇرعان تەرەزەلەردى نۇسقادى. — ءتۇسىندىڭ بە؟ اقىلمەن جاسالعان ەمەس پە؟ شىنىمدى ايتسام، جۇماقتاعى ادامنان كەم تۇرمايمىن. كنيازدىڭ كنيازىمىن دەسەم شە!
كوزى جايناپ كەتتى. اشىق قورا دا قۇلىپتا ەكەن. اشقان بويدا ەسىكتەردى شالقاسىنان سەرپىپ تاستاپ اتتاردىڭ ارت جاعىنان جاسقانباي كىرىپ كەتتى دە ساۋىرىنان كەكىلىنە دەيىن سيپاپ شىقتى.
— سەن كىرمە، كىرمە! — دەپ ايقايلادى. — تابالدىرىقتا تۇرا بەر. تەپسە ولتىرەدى. بۇلار تەك مەنى عانا تانيدى.
اساۋ قۇلا جىلقىلار تۇلا بويى قالشىلداپ، تىقىرشىق اتىپ پىسقىرىنىپ، شادىر كوزدەرىنەن وت شاشتى. جالدارى قارا، شوقتىعىنان تىزەسىنە دەيىن سالبىراپ كەتكەن. سەمىرگەندەرى سونشالىق، شوقتىعىنان ساۋىرىنا دەيىن جون ارقاسى شۇپ-شۇڭقىر.
— ا؟ قالاي ەكەن؟ — دەپ لۋكيان ستەپانوۆ ار جاعىنان داۋىستاپ قويادى. — كوردىڭ بە؟ بۇل ساعان ماسكەۋ ەمەس... ءبىزدىڭ تۇقىم وسى زاۋىتتى ءجۇز جىلدان استام ۇستاپ كەلەدى، مۇنداي تەكتى جىلقىلار بۇكىل گۋبەرنيادا ەمگە جوق. ولە قالسام ەڭ ءبىرىنشى ارباعا تاڭداۋلى ترويكانى جەگىڭدەر دە تابىتتى سونىمەن الىپ جۇرىڭدەر دەپ ارىز ەتەم.
سودان سوڭ ەڭكەيىپ ءبىر تابالدىرىقتان اتتادى دا ينەنىڭ كوزىنەن وتكەندەي ادەمى بوز بيەنىڭ قاسىنا باردى.
— ال مىناۋ مەنىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن جىلقىم! جەمچۋك دەپ اتايمىز. تاناۋىنان سيپاعاندى ۇناتادى، بەك ۇناتادى! — دەپ ماقتانىشپەن قوناعىنا بۇرىلىپ قارادى.
ءبارىن كورىپ، ءبارىن جاۋىپ، ءبارىن قۇلىپتاپ توبەسى كوك تىرەگەندەي ءماز بولىپ قالدى.
— تۇرا تۇر، تەنتەگىم، اسىقپا، ۇلگەرەسىڭ! — دەدى سيەۆانى قاقپايلاپ. — بارىپ شاي ىشەلىك. كوڭىلىڭ شاپپاسا ءبىراز وتىرىپ مىلجىڭداسالىق... — ول ۇيگە كىرىپ ورىندىق الىپ كەلدى دە ىرسىلداپ ءجۇرىپ سيەۆانى قاسىنا وتىرعىزدى.
— ءاي، قاتىن! — دەپ اۋلانى جاڭعىرتا ايقاي سالدى. — كەمپىر!
كۇركەنىڭ ارتىنان قولىندا شۇيكە مەن توقىما ءبىزى بار ءجۇن شۇلىق كيگەن ەڭكىشتەۋ جۋان ايەل شىعا كەلدى.
— مەنىڭ كنياگينيامدى كورمەگەن شىعارسىڭ، — دەدى لۋكيان ستەپانوۆ ايەلدى نۇسقاپ. — مۇنى دا كورە كەت. بۇل دا جۇمىسسىز ەمەس، ءۇي سىرتىندا اپيىن گۇلىن كۇزەتەدى.
كەمپىر كەلىپ ءيىلىپ سالەم بەردى.
— قالاي، وتىرسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى لۋكيان ستەپانوۆ. — ۇرى-قارى كەلگەن جوق پا؟
— قۇدايعا شۇكىر ەشكىم كەلگەن جوق. كۇزەتشىنىڭ بار ەكەنىن بىلەدى عوي.
— اپيىندى انشەيىن ەرمەك ءۇشىن سەۋىپ ەدىم، — دەدى لۋكيان ستەپانوۆ قوناعىنا بۇرىلىپ. — مەن الگى كۇنباعىس، اپيىن دەگەندەردى ونشا قادىرلەمەيمىن، تەك بالالارعا ەرمەك بولسىن دەپ... اتا-بابامىز ەجەلدەن قارابيداي ەگىپ ەدى، بىزگە دە قۇدايدىڭ بۇيىرتقان كاسىبى سول. ولاردىڭ بار بىلگەنى قارابيداي، سويتە تۇرىپ تەمەكىدەن ءۇش سومدىق سيگار وراعان. ال مەن، باۋىرىم...
كەمپىر توقىما ءبىزىن جىلتىلداتىپ قارسى الدىندا كوزىلدىرىك استىنان قادالىپ تىڭداپ تۇرعان. لۋكيان ستەپانوۆتىڭ قاباعى سالبىراپ كەتتى.
— ءجا، تىڭداپ بولدىڭ با؟ — دەپ وعان قولدى ءبىراق سەرمەدى. — نەمەنەگە بەجىرەيىپ تۇرسىڭ؟ مەنىڭ اجارىمدا تۇرعان ەشتەڭە جوق! بار، كەت وسى جەردەن!
كەشقۇرىم. قارعالار جاڭا ءۇيدىڭ كەرنەي قالپاعىنا قوناقتاسىپ الىپ وسەك سوعا باستادى. ۇيىقتاپ جاتقاندار دا ءتىرىلىپ، لۋكيان ستەپانوۆتىڭ ۇلدارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جۋىنۋعا توعانعا كەتتى — شەتىنەن تۇكسيگەن، دۋدارباس مىعىم مۇجىقتار. شەلەكتە وتىرعان بالا شەلەگىمەن قوسا توڭكالان اسىپ اۋلانى باسىنا كوتەرە باقىردى. سيەۆا قوشتاسقان سوڭ لۋكيان ستەپانوۆ: "جولىن بولسىن، جاقسى وقى!" — دەگەن تىلەك ايتتى. قوناق جىگىت قىرشىڭقى بايتالىن شىبجىڭداتىپ توعان بوگەتىمەن تايىپ تۇردى. كەشكى سامال تىنىشتىعىن قوسا الا كەتتى. تورعايلار توعان جاعاسىنداعى كەپكەن قۋرايلاردى سىلدىرلاتىپ بازارلاپ جاتىر. توعاننىڭ ساپ-سارى بورسىعان سۋىندا قۇجىناعان قۇرت كۇپىنىڭ بيتىنەن دە كوپ. جۋىنىپ شىققان مۇجىق دامبالشاڭ سارى بالشىق جاعادا وتىر، ەكى كوزى قيىرسىز جازىقتىڭ شەتىندە، اعاراڭ تارتقان تۇمانعا قىزارىپ باتقان كۇندە. ەگىندىكتىڭ ورماسى ساپ-سارى. باسىندا سەڭسەڭ بورىك، تومپاق ۇرت بالا قويشى ءبىر قورا قويدى ورمامەن ايداپ كەلەدى. بىردە وتتاپ، تىردە ۇيەزدەگەن قويلاردىڭ ءجۇرىسى ونەر ەمەس. حۋتوردان شىعىپ ارتىنا بۇرىلىپ ءبىر قاراعان سيەۆا كەشكى تىنىشتىق پەن موماقان تىرشىلىككە قىزعانىشپەن كوز تاستادى دا بايتالىنا قامشى باسقان، سوڭىندا تەك بۋداقتاعان شاڭ قالدى. سول شاڭ شاقىرىمعا دەيىن شۇباتىلىپ بارىپ ىمىرت تۇسە ارەڭ سورعىدى.
ماسكەۋدىڭ كۇزى تەك جاڭبىرمەن ءوتتى. تاعى دا اشىناسىمەن تابىسىپ العان ميكا دەريەۆنيادان حات تا جازبادى، اقشا دا سالعان جوق. شەشەلەرى سىرقاتتانىپ قالدى، سىرقاتىن سىلتاۋراتىپ ەشكىمدى قابىلدامادى. تەك كارتامىش تەاترال، جىلميتا قىرىنىپ جۇرەتىن شارتىق قارىن، ەنتىكپەسى بار، ازىلقويلىعىمەن بۇكىل قالاعا اتاعى شىققان جەدتينسكييگە عانا رۇقسات ەتكەن. قاراشا ايىندا ليۋليۋ اياق استىنان الىس-جاقىندى تاڭعالدىرىپ سوعان بايعا ءتيدى. جاڭبىردىڭ اياعى قارعا اينالدى، ءتۇنى بويى قوڭىراۋلاتىپ تۆەرسكييمەن جوعارى-تومەن ترويكا جورتاتىن بولدى. جەدرينسكيي سيەۆامەن ەتجاقىن دوستاسىپ كەتتى دە ءتۇن بالاسىن سترەلنادا وتكىزەتىن كومپانياسىنا ەرتىپ بارىپ ءجۇردى. ۇستىندە تون، ايازدا سيگارىن سوراپتاپ، ايەلى مەن كىشكەنتاي اتاقتى اكتريسانىڭ ورتاسىنا وتىرىپ الادى دا سونىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ الدەبىر ءازىل ايتادى، ول شىركىن ەسى كەتكەنشە تارقىلداپ كۇلىپ، جەدرينسكييدىڭ قولىن شاپالاقتاپ كەپ جاتقانى. ءليۋليۋدىڭ ۇستىندە قىمبات تون، باسىندا ورتاعاسىرلىق بارقىت بەرەت، ەتەكتەي قولعاپقا قولىن تىعىپ، قارسى الدىنداعى جاس وفيسەرگە ءموليىپ قارايدى دا وتىرادى. ونىڭ كورشىسى، بەت الپەتى ەكاتەرينا ۆەلموجىن ەسكە سالاتىن، مۇجىقشا شاش قويىپ، ۇستىنەن ايۋ ىشىگىن، باسىنان ءسيليندرىن تاستامايتىن اتاقتى ءانشى قىزعانىشپەن ودان كوزىن المايدى. ليۋليۋ ىشتەي ءوزىن سوگىپ:
— وڭبايمىن عوي مەن، سالداقىمىن! — دەپ مۇڭايادى.
يارداعى سترەلنانىڭ قىزىعى ەندى باستالعان. كوڭىلدى، جىپ-جىلى ورىن، جالتىلداعان اينا، سيگار مەن شامپاننىڭ، قۋىرعان ءشىلدىڭ ءيىسى اڭقىعان تاماشا جايعا كىرىپ بارىپ جاعاڭداعى قاردى كاقپاستان بەلدەمشە كيگەن جامپوز پىسىقتاردىڭ قولىنا لاقتىرا سالساڭ عوي، ودان سوڭ ايازدان ەكى بەتى نارتتاي ايەلدەردىڭ كيىمىن شەشىندىرۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەمەس پە!
بۇل مەزگىلدە، بۇكىل ۇرىق-شارقىن بۇزاۋلارمەن قوسا جىپ-جىلى ۇڭگىرگە قاماپ العان لۋكيان ستەپانوۆ ءۇش رەت ويانىپ، تىستاعى سىقىرلاعان اق قاردى جالاڭ اياعىمەن تاپتاپ تۇرىپ تۇڭعيىق كوگىلدىر اسپانعا، جارقىراعان جۇلدىزدارعا ءسۇزىلىپ ۇزاق قاراعان...
كاپري. 30.12.1912.
You Might Also Like
-
ءبارىن دە ءبىتىردى: ساتىلعان مالدان قۇتىلدى، ساتقان كولىكتەردى، جۇگەن-نوقتا، جيھاز بىتكەندى الىپ كەتتى، ساراي، امبار، اتقورانىڭ قاقپالارى اڭقيىپ اشىق جاتىر: قارا ورماننىڭ ءتورتبۇرىشى تۇگەل بوس، اۋلادا...
