InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
دايىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى قايىربەك ۇلدانا اسىلحان قىزى
جەتەكشىسى ارنايى ءپان وقىتۋشى ساگيموۆا اقشولپان نۇرلىباي قىزى

جوسپار
1. كىرىسپە
2. نەگىزگى ءبولىم
ءتاتتى تاعام تۇرلەرى
3. زەرتتەۋ ءبولىم
ۇننىڭ فيزيكالىق،حيميالىق كورسەتكىشتەرى
4. قورىتىندى
5. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

اننوتاسيا

شىعارماشىلىق - ىزدەنىس جۇمىستى جازۋ بارىسىندا ستۋدەنت كونديتەرلىك ونىمدەرى تۋرالى جازعان. جازۋ بارىسىندا جالپى ءتاتتى تاعامداردىڭ جاسالۋ جولىن ءسوز ەتتى.

ستۋدەنت بۇل شىعارماشىلىق ىزدەنىس جۇمىستى جازۋ بارىسىندا كەڭىنەن دايىندالعانىن بايقاتتى. جاسالىنعان تاعامداردى، دايىنداۋى ساپالى ەكەنى جۇمىستارىنان بايقالىپ تۇر.

ارنايى ءپان جەتەكشىسى: ساگيموۆا  ا

1 كىرىسپە              

كونديتەرلىك ونىمدەر كونديتەر فابريكالارىندا، سەحتاردا، كومبيناتتاردا، تاعامدىق–كونديتەرلىك كاسىپورىنداردا دايىندالادى. كونديتەر ونىمدەرى ەنەرگەتيكالىق قۇندىلىعى جوعارى، جاعىمدى يىسىمەن جانە حوش ءيىستى، ءتاتتى، ءدامدى، كورىكتى، سىرتقى تۇرىمەن سيپاتتالادى.

تەحنولوگياسىنا جانە وعان جۇمسالاتىن شيكىزات تۇرىنە قاراي نەگىزگى ەكى توپقا قانتتى جانە ۇندى دەپ بولۋگە بولادى.

قانتتى تۇرىنە كارامەل، كامپيت، شوكولاد، جەمىس-جيدەكتى كونديتەر ونىمدەرى جاتادى.

ۇننان جاسالاتىن كونديتەر ونىمدەرىنە پەچەنە، پريانيك، تورت،  كەكس، وراما، ۆافلي، ت.ب جاتادى. كونديتەر ونىمدەرى – جوعارى كالوريالى تاعام. مىسالى، 100 گر پەچەنەدە 440 ككال، حالۋادا 570 ككال، شوكولاد كامپيتتە 550 ككال بولادى. كونديتەر ونىمدەرىنىڭ قۇرامىندا قانت كوپ (70%-عا دەيىن بولاتىندىقتان) ول ۇزاق ۋاقىت ساپاسىن جوعالتپايدى. قاعازعا ورالىپ تا، ورالماي دا شىعارىلادى.

كونديتەر ونىمدەرى تەرمينى كوپتەگەن تۇرلەرىن قامتيدى. ولار وتە ماڭىزدى ءونىم بولىپ سانالماعانىمەن، وتە اتاقتى، كوپ تارالعان ونىمدەر  قاتارىنا جاتادى. ولاردىڭ كەرەمەت دامدىك، جوعارعى ەنەرگەتيكالىق قۇندىلىق جانە سالىستىرمالى كوپ ساقتاۋ مەرزىمى سياقتى  ارتىقشىلىقتارى بار. قازىردە ارنايى قۇرامى جانە تاعايىندالۋمەن جاڭا كونديتەر ونىمدەرى ويلاپ تابىلۋدا. كونديتەر ونىمدەرىنە  تومەندەگىلەردى جاتقىزامىز:

-    ۇننان جاسالعان
-    قانتتى

ۇنعا قويىلاتىن تەحنيكالىق تالاپتار.

ۇننىڭ ساپاسىن باعالاۋ ءادىسى مەست 9404 -60 كورسەتىلگەن. وندا فيزيكو-حيميالىق كورسەتكىشتەرى بويىنشا مەست 171-69  سايكەس كەلۋى كەرەك. قىشقىلدىعى، ىلعالدىلىعى، قامىردىڭ تەز كوتەرىلۋى، ساقتاۋدا دروجدىڭ  مىقتىلىعى، پرەستەلگەن  دروجدىڭ سەزگىشتىگى مەست-تە قاراستىرىلماعان. نان وندىرىسىندەگى بيداي ۇنىنىڭ ساپا كورسەتكىشتەرى: مەست 26574 -84 «نان وندىرىسىندەگى بيداي ۇنى. تەحنيكالىق تالاپتار» ستاندارتىندا كورسەتىلگەن. قارا بيداي ۇنىنىڭ ساپا كورسەتكىشى 7045-54 مەست. بيداي- قارا بيداي ۇنىنىڭ ساپا كورسەتكىشتەرى 704554 مەست. بيداي – قارا بيداي ۇنىنىڭ ساپا كورسەتكىشتەرى 12183-6 مەست بويىنشا بەكىتىلگەن. ناننىڭ قۇندىلىعىن تەك ونىڭ حيميالىق قۇرامىنا قاراپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ونىڭ ءدامى، ءيىسى، ناننىڭ جۇمساقتىعى، سىرتقى پىشىنىنە دە قاراپ باعالايدى.

قارا بيداي ۇنىنىڭ فەرمەنتتى سولودىنىڭ ساپاسىن ورگونولەپتيكالىق جانە فيزيكو–حيميالىق كورسەتكىشتەرى بويىنشا باعالانادى. ول ست18-219- 75 سايكەس كەلۋى كەرەك. وعان ءدامى، ءيىسى، ءتۇسى، فيزيكو-حيميالىق كورسەتكىشتەرگە ىلعالدىلىعى، ەكستراتيۆتىلىك، قىشقىلدىعى جاتادى.

وندىرىسكە كەلىپ تۇسەتىن شيكىزاتتار مەست تالاپتارىنا سايكەس كەلۋى كەرەك. نان وندىرىسىندەگى بيداي جانە قارا بيداي ۇنى.

2. نەگىزگى  ءبولىم

ۇندى كونديتەر ونىمدەرى – رەسەپتۋرالىق قۇرامى، ءوندىرۋ تەحنولوگياسى جانە تۇتىنۋشىلىق قاسيەتتەرى ءارتۇرلى اسسورتيمەنتى اسا كەڭ ازىق – تۇلىك ونىمدەرىنىڭ توبى.

ۇندى كونديتەر ونىمدەرى دەپ – قۇرامىندا قانتتىڭ، مايدىڭ، جۇمىرتقانىڭ مولشەرى جوعارى ۇننان جاسالعان كونديتەرلىك ونىمدەردى ايتادى.

ۇندى كونديتەر ونىمدەرى  وندىرىسىندە ۇنمەن جانە قانتپەن قاتار  ماي، ونىڭ ىشىندە سارى ماي، ءار ءتۇرلى جۇمىرتقا ونىمدەرى  جانە ت.ب سياقتى  جوعارى كالوريالى جانە قۇنارلى وسىمدىكتەردىڭ قولدانىلۋى بۇل ونىمدەردىڭ تاعامدىق قۇندىلىعىن جوعارىلاتادى.

جۇمىرتقا تاعامدارى  - دايىندالۋ تەحنولوگياسى جەڭىل ءارى قاراپايىم تاعامدار توبىنا جاتاتىن تاعام. جۇمىرتقا تاعامدارىنا - پىسىرىلگەن، قۋىرىلعان، دامدىك قوسپالارى سالىنىپ بۇلعانعان جۇمىرتقالار، وملەتتەر، بيسكۆيتتەر جاتادى. جۇمىرتقا تاعامدارىنىڭ ىشىندە ءار ءتۇرلى قوسپالار سالىنۋ ارقىلى جاسالاتىن كوپتەگەن اسپازدىق تاعامدار بار: پور-تۋگال، شۆەد، ۋكراين، بەلارۋس، روسسيني جۇمىرتقالارى، اليا  روييال جانە  ت.ب. قوسپا رەتىندە كوبىنە قىزاناق، ءزايتۇن، سىر،  شۇجىق، پياز، ساڭىراۋقۇلاق قولدانىلادى. جۇمىرتقا تاعامدارىن ويلاپ تابۋ وڭاي. مىسالى،  روسسيني جۇمىرتقاسىن قۋىرىلعان جۇمىرتقانىڭ سارىسىن ويىپ الىپ، ءۇستىن پىسكەن قاز باۋىرىنىڭ كەسەگىمەن جاۋىپ،  مادەرادان دايىندالعان سوۋس قۇيىپ بەرەدى. ءبىراق جۇمىرتقانى كۇندەلىكتى جەۋدىڭ  زيانى دا بار. ارتىق سالماعى بار  ادامداردىڭ ورگانيزمىندەگى زات الماسۋ پروسەسىنىڭ تۇزەلۋىن تەجەيدى.

ءسۇت تاعامدارى – سۇتتەن دايىندالاتىن ءار ءتۇرلى ونىمدەر. ولارد  دايىنداۋ كەزىندە ءسۇتتىڭ ساقتالۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ  جانە ونىڭ قۇرامىنداعى  پايدالى  زاتتار مەن  جۇعىمدىلىق ساپاسىن ساقتاۋ ماقساتى دا كوزدەلەدى. سارى ماي جانە ىرىمشىك، ءسۇت كونسەرۆىلەرىن  (قويىتىلعان ءسۇت  ت.ب)،  اشىتىلعان ءسۇت (ايران، قاتىق، قىمىز، سۇزبە، شۇبات ت.ب)  دايىنداۋ ءىسى ەرتەدەن بەلگىلى.

قازىرگى ۋاقىتتا  ق ر ازىق- تۇلىك  ونەركاسىبىنىڭ باستى مىندەتى  ازىق- تۇلىكتەر اسسورتيمەنتىن كەڭەيتۋ؛ ولاردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ؛ ديەتالىق، ەمدىك- پروفيلاكتيكالىق، ۆيتاميندەرگە، اقۋىزدارعا جانە باسقا دا بيولوگيالىق قۇندى قۇرامداۋىشتارعا باي ارنايى ونىمدەر ءوندىرىسىنىڭ ەداۋىر ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى. سوڭعى اتالعان ونىمدەر اسا وزەكتى بولىپ تابىلادى، سەبەبى ق ر ءارتۇرلى حالىق توپتارىنىڭ تاماقتانۋ قۇرىلىمىنا جاسالعان تالداۋ ەمدىك-پروفيلاكتيكالىق جانە قورعاۋشى قاسيەتتەرى بار ونىمدەر تاپشىلىعىنىڭ تۇراقتى بولىپ وتىرعاندىعى  كورسەتتى.

كونديتەرلىك ونەركاسىپتە شيكىزات رەسۋرستارىن ۇتىمدى پايدالانۋ، ونىمدەر قۇرامىنداعى قانتتىڭ، كاكاو- ءىرى – بۇرشاقتىڭ، جاڭعاقتىڭ جانە  باسقا دا شيكىزات تۇرلەرىنىڭ مولشەرىن ازايتۋ بويىنشا ۇزدىكسىز جۇمىستار  جۇرگىزىلۋدە.

بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن اقۋىزدار، ميكروەلەمەنتتەر، مينەرالدى تۇزدار، ۆيتاميندەر مەن جانە ت.ب  بايىتىلعان تاعامدىق قۇندىلىعى  جوعارى كونديتەرلىك ونىمدەردىڭ  جاڭا تۇرلەرىن جاساپ شىعارۋعا ارنالعان جەرگىلىكتى جانە ءداستۇرلى ەمەس شيكىزاتتاردى ەنگىزۋ قاجەت.

ادامنىڭ دەنساۋلىعىن، جۇمىسقا قابىلەتتىلىگىن جانە عۇمىرلىعىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن ۇتىمدى تاماقتانۋدىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى بۇزىلماۋ كەرەك. ونىڭ نەگىزگى ءپرينسيپى نەگىزگى تاعامدىق جانە بيولوگيالىق بەلسەندى زاتتاردىڭ: اقۋىزدار، مايلار، كومىرتەكتەر، فەرمەنتتەر، ۆيتاميندەردىڭ   مينەرالدى جانە ت.ب زاتتاردىڭ ساندىق جانە ساپالىق اراقاتىناستارىن بىلدىرەتىن تەڭدەستىك بولىپ تابىلادى. 

قانتتىكونديتەر ونىمدەرى.

تاعام رەتىندە قولدانىلاتىن قانت ادام ورگانيزمىنىڭ قالىپتى تىرشىلىك ەتۋىنە بىردەن ءبىر قاجەتتى حيميالىق زاتتار - قانتتار مەن كومىرسۋلار  توبىنا جاتادى. كومىرسۋ ءجان ماي الماسۋىنىڭ بۇزىلۋىمەن بىرگە جۇرەتىن كەيبىر اۋرۋلاردا (ديابەت، سەمىرۋ) قانتتى پايدالانۋدى بىردەن شەكتەگەن ءجون. دەنە ەڭبەگىمەن جەتكىلىكتى دارەجەدى اينالىسپاعاندا، اسىرەسە قارت ادامدارعا  قانتتى مولشەردەن تىس پايدالانۋ جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارىن تۋعىزادى. قانت كۇردەلى (كراحمال، لاكتوزا، ساحاروزا) جانە قاراپايىم (گليۋكوزا، فرۋكتوزا) بولىپ ەكى توپقا بولىنەدى. ەڭ كەڭ تاراعان كۇردەلى قانت - كراحمال ناننىڭ،

كارتوپتىڭ، جارمانىڭ قۇرامىندا بولادى. كوكونىستەردە، جەمىستەردە جانە باسقا كەيبىر ازىق-تۇلىكتەردە كراحمالدان باسقا، لاكتوزا (cءۇت قاپتى)، وزىندىك اس قانتى – ساحاروزا (قىزىلشا نەمەسە قانت قۇراعى) بار. بۇل ونىمدەردە جاي قانت تا كەزدەسەدى، ولاردىڭ ىشىندە ەڭ ءجيى تاراعانى گليۋكوزا (ۆينوگراد قانتى) جانە (جەمىس- جيدەك قانتى). گليۋكوزانىڭ كوپ مولشەرى – ءجۇزىم شىرىنىندا، ال فرۋكتوزانىكى - جەمىس-جيدەكتەر مەن  بالدا بولادى. قاراپايىم قانت (اسىرەسە گليۋكوزا) ورگانيزمگە جەڭىل سىڭەدى جانە بارىنەن دە كوپ مولشەردە ەنەرگيا بەرەدى، سوندىقتان ولاردى  شۇعىل تۇردە  ادامنىڭ ءال–قۋاتىن مولايتاتىن زاتتار قاجەت بولعان كەزدە پايدالانعان ءجون.

اس قانتىن ساحاروزانى – قانت قىزىلشاسىنىڭ تامىرىنان جانە قانت قۇراعىنان الادى. اس قورىتۋ كەزىندە ءالسىز قىشقىلدار مەن فەرمەنتتەردىڭ اسەرىمەن اس قانتى گليۋكوزا مەن فرۋكتوزاعا ءبولىنىپ ورگانيزمگە تەز سىڭەدى.

ۇننان جاسالعان كونديتەر ونىمدەرى.

«كونديتەرلىك ءونىم» ۇعىمى ءارتۇرلى ونىمدەردى قولعا الادى. ولاردى بارلىعىنا ءتاتتى ءدام كەلىسەدى. ورتاق تۇسىنىك بويىنشا كونديتەرلىك ونىمدەرگە قانت پەن كاكاودان، سونىمەن بىرگە ۇننان جاسالعان كونديتەرلىك ونىمدەر جانە بالمۇزداقتار جاتادى. بۇلاردىڭ بارلىعى تاعام ونىمدەرى بولىپ سانالادى. سول سەبەپتى ولاردى دايىن تۇرىندە نەمەسە دايىندالعان تۇرىنەن دە ادامزات اعزاسىنا تاعام بولىپ قىزمەت ەتەدى. بۇل جاعدايدا اۋرۋلاردان دا ساقتايدى.

تاعام ونىمدەرى  اعزاعا كەرەكتى زاتتار ارقىلى ەنەرگيا ءتىزىمىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل جاعدايدا كوبىنەسە كالوريالى تاعامدار تۋرالى سونىڭ ىشىندە مينەرالدى زاتتار مەن اقۋىز جانە  دارۋمەندەر مەن قامتاماسىز ەتەدى. ۇننان جاسالعان كونديتەر ونىمدەرىنىڭ قانتتى كونديتەر ونىمدەرىنەن ايىرماشىلىعى – قۇرامىندا ۇننىڭ بولۋى. ولارعا:

-پەچەنە
-پريانيكتەر، ۆافلي
-كەكستەر
-پيروجنىە
-تورتتار جانە ت.ب

رەسەپتۋراسىنا جانە دايىنداۋ ەرەكشىلىگىنە بايلانىستى پەچەنە قانتتى، سوزىلمالى جانە ماي قوسپالى بولادى.

قانتتى پەچەنە - ءتاتتى، قويۋ ءتۇستى، نازىك، ۇگىلگىش كونسيستەنسيالى سۋدا جاقسى ىسىنەدى، وزىنە ءتان سۋرەتى بار.

سوزىلمالى پەچەنە -  ەلاستيكالى سەرپىلەدى، قيىن ۇزىلەتىن قامىردان جاسالادى، سوندىقتان قالىپتاسۋ كەزىندە ونىمدەردى تەسۋى، ول قامىردان  گاز ءتارىزدى زاتتاردى بولىنۋىنە ىقپال جاسايدى جانە دەفورماسيالاردىڭ الدىن الادى. سوزىلمالى پەچەنە قۇرامىندا قانت مولشەرى از بولعاندىقتان اقشىل تۇسكە يە. ول بەرىكتەۋ، انىق كورىنەتىن قاتپارلى قۇرىلىمدى، ءىسىنۋى تومەن.

سدوبنوە پەچەنە – باسقالارعا قاراعاندا وعان سليۆوچنىي ماي قوسىلادى.

گالەتتەر - تىك ءتورتبۇرىشتى، كۆادرات  نەمەسە دومالاق فورمالى بەتى تەسىلگەن، قاتپارلى قۇرىلىمدى جازىق ونىمدەر. گالەتتەردىڭ قامىرىن اشىتقىمەن دايىندايدى جانە (25-60 مين) ۇزاق ۋاقىت ارالاستىرادى، 32-37 ⁰ تەمپەراتۋرادا پىسىرەدى.

پريانيكتەر تاتىمدى ءتاتتى، جۇمساق ەجەلگى ورىس ءونىمى. پەچەنەگە قاراعاندا قانت جانە سۋ مولشەرى كوپ، ماي سۋ نەمەسە مۇلدە جوق جانە  تاتىمدىقتار قوسىلعان.

سىرسوۆىي پريانيكتەر – ءتۇسى اقشىل، گلازۋرلەنگەن جانە گلازۋرلەنبەگەن سيروپپەن.

ۆافلي - سۇيىق بۇلعانعان قامىردان بەتتەرى ءارتۇرلى فورمالى تۇرىندە سالمامەن جانە سالماسىز جاسالعان قۇرعاق، قىتىرلاعىش، مايدا شۇرىقتى ونىمدەر.

كەكستى وتە ماي قوسپالى قامىردان سۋكات ، مەيىز،  كوريسا، جاڭعاق  قوسىپ جاسايدى. كەكستەردى ەكى ءتۇرلى جولمەن دايىندايدى.

- دروجبەن جانە حيميالىق بورپىلداتقىشپەن

- حيميالىق بورپىلداتقىشپەن

پيروجنوە مەن تورتتار  - جوعارى كالوريالى  ۇننان جاسالعان كونديتەر ءونىمى، قۇرامىندا ۇننان باسقا كوپ مولشەردە ماي، قانت، بەلوك بار. دايىنداۋ تاسىلدەرى مەن قۇرامىنا قاراي پيروجنوە جانە تورتتار بىرنەشە توپتارعا بولىنەدى.

- ۇگىلمەلى
- بيسكۆيتتى
- قاباتتى
- ميندال-جاڭعاقتى
- قايناتىلعان جانە ت.ب

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ

شوكولاد، جاڭعاق، ۆانيلين قوسىلعان سۋفلە                                                                                   

تەحنولوگيالىق پروسەسستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
جۇمىرتقانىڭ اعىن سالقىنداتىپ قالىڭ كوبىككە  اينالدىرامىز. جۇمىرتقانىڭ سارىسىنا  قانت، ۇن، ۆانيلين، ۇنتاقتالعان شوكولاد نەمەسە كاكاو ۇنتاعىن، ۇساقتالعان  جانە قانتپەن قۋىرىلعان بادام، ىستىق سۇتپەن ەرىتىپ، توقتاتپاي ارالاستىرىپ قوسپانى قويۋلانعانشا قايناتادى. ىستىق قوسپانى جىلدام ارالاسترا وتىرىپ جۇقا اعىنمەن  اق كوبىككە قۇيادى. ودان كەيىن دايىن بولعان قۇيماعا ماي  جاعىپ 12-15 مين قۋىرۋ شكافىندا ۇستايمىز. پىسكەن سوڭ  تابادا تۇرعان جەرىندە تازارتىلعان ۇنتاق سەبۋ كەرەك.			قايناعان سۋىق سۇتپەن نەمەسە سليۆكيمەن  بەرىلەدى.
ازىق-تۇلىك اتاۋى	شيكىزات ماسساسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			3	7	20
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ. (نەتتو)
جۇمىرتقا	2 دانا	80	6	14	40
قانت	40	40	120	280	800
ءسۇت	40	40	120	280	800
ۇن	8	8	24	56	160
سارى ماي	2	2	6	14	40
ۆانيلين	0،02	0،02	0،06	0،14	0،4
كاكاو ۇنتاعى نەمەسە شوكولاد	5	5	15	35	100
ميندال	30	27	150	210	600
رافينادنايا پۋدرا	5	5	15	35	100
شىعىنى	13202	20702	45606	92414	26404

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ

پۋدينگ سۋحارنىي

تەحنولوگيالىق پروسەسستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
جۇمىرتقانىڭ سارىسىن قانتپەن ارالاستىرىپ، سالقىن  سۇتپەن ەرىتەدى. بۇل قوسپانى ءۆانيلدى ءۆايلدى  پەچەنەلەرگە قۇيادى، ۇساق بولىكتەرگە ءبولىپ 15 مينۋت  كوتەرىلۋ ءۇشىن قويىپ قويادى. كوتەرىلگەن سۋحاريگە جۇگەرى  جانە جۋىلعان مەيىز، ودان كەيىن ۇقىپتاپ اق كوبىكتى جاعادى. ودان كەيىن قالىپتاردى مايلاپ سۋحاريلەردى  ىستىق پەشكە سالامىز.			پۋدينگ ابريكاتى سوۋسپەن ىستىق تۇردە بەرىلەدى.
ازىق-تۇلىك اتاۋى	شيكىزات ماسساسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			3	7	20
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ. (نەتتو)
سۋحاري  ۆانيلنىە	40	40	120	280	800
ءسۇت	80	80	240	560	1600
جۇمىرتقا	1/2شت	20	6	14	40
قانت	15	15	45	105	300
يزيۋم	10،2	10	30،6	71،4	204
سۋكاتى	10	10	30	70	200
سارى ماي	5	5	15	35	100
پۋدينگ ماساسى	-	150		-	-
تۇزدىق	-	30	-	-	-
شىعىنى	1622	360	4866	11354	3244

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ

المادان جاسالعان پەچەنە

تەحنولوگيالىق پروسەسستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
المانىڭ سىرتقى قابىعىنان تازارتپاي تۇقىمدارىن تەسىپ  ونى قانتپەن تولتىرادى، سودان سوڭ ءپىسىرۋ ىدىسىنا قويىپ  ۇستىنە از مولشەردە سۋ قۇيىپ 15-20 مينۋتقا پەشكە قويامىز.			المانى ىستىق كۇيىنشە نەمەسە سۋىق كۇيىنشە  جيدەك نەمەسە شيە نەمەسە ۆارەنە سەۋىپ نەمەسە رافيكات پۋدراسىمەن بەرەدى.
ازىق-تۇلىك اتاۋى	شيكىزات ماسساسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			3	7	20
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ. (نەتتو)
الما	128	113	384	896	2560
قانت	20	20	60	140	400
تۇزدىق	-	40	-	-	-
ۆارەنە	30	30	90	210	600
رافينادنايا پۋدرا	10	10	30	70	20
شىعىنى	188	213	564	1316	3580

تەحنولويالىق سىزبا

قايماق قوسىلعان پەچەنە

تەحنولويالىق سىزبا

 قانت قوسىلعان جاڭعاق

3. زەرتتەۋ ءبولىم

ۇننىڭ ورگانولەپتيكالىق كورسەتكىشتەرى.

ءتۇس- ۇن سورتىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشى. ول ءدان تۇسىنە، قابىقتار سانىنا، تارتىلۋ ىرىلىگىنە، نىعىزداۋ دارەجەسىنە  جانە ۇننىڭ ىلعالدىلىعىنا  جارىقتىڭ تۇسۋىنە بايلانىستى بولادى. بيداي ۇنىنىڭ جوعارعى سورتىنىڭ ءتۇسى – اق نەمەسە ازداپ قوڭىر رەڭدى؛ ءبىرىنشى سورتتىڭ ءتۇسى  - اق نەمەسە اق سارعىش رەڭدى؛ ەرەكشە تارتىلعان ۇننىڭ ءتۇسى - اق سارى رەڭدى نەمەسە سۇر رەڭدى بولىپ سيپاتتالادى.

ءيىسى  - قارا بيداي ۇنىنا ءتان بولىپ، شىرىكتىڭ، كوكتىڭ جانە باسقا دا بوتەن يىستەر بولماۋى كەرەك.

ءدامى – قارا بيداي ۇنىنا ءتان بولىپ، قىشقىل، اشتى بوتەن ءدام بولماۋ كەرەك. قىتىرلاۋ ۇننىڭ جىبەرىلمەيتىن اقاۋى بولىپ ەسەپتەلەدى. ول ءدان دۇرىس تازارتىلماعان جاعدايا بولادى.

ناندى پىسىرۋگە جانە ساتۋعا ارنالعان  ۇندا كوگەرگەن، قىشقىل ءدام  بولماۋ كەرەك. ەگەر دە كەز كەلگەن زيانكەستەردى تاپسا، وندا ول ۇن ساتۋعا  جارامسىز بولىپ ەسەپتەلەدى.

ۇندى ساقتاۋ تەمپەراتۋراسى 12-18⁰ س جوعارى بولماۋ كەرەك جانە اۋانىڭ ىلعالدىلىعى 60- 70 % ، قۇرعاق، تازا ، جاقسى جەلدەتىلەتىن  بولمەلەردە ساقتايدى. ۇن بوتەن يىستەردى تەز سىڭىرەدى، سوندىقتان ونى وتكىر ءيىستى ونىمدەردەن الىسىراق جەردە ساقتاۋ كەرەك.

فيزيكالىق – حيميالىق كورسەتكىشتەرى.

بيداي ۇنىنىڭ ىلعالدىلىعى 15 % دان اسپاۋى كەرەك. ۇننىڭ ىلعالدىلىعى جوعارى بولسا، ونىڭ سۋ ءسىڭىرۋ قاسيەتى تومەندەيدى. ول شىعارىلاتىن ونىمدەردىڭ مولشەرىن ازايتادى.

ۇننىڭ كۇلدىلىگى سورتتىڭ قوسىمشا كورسەتكىشتەرى بولىپ سانالادى. تومەنگى سورتقا قاراعاندا، جوعارى سورتتىڭ كۇلدىلىگى تومەن بولادى. ويتكەنى جوعارعى سورت ۇنىنىڭ ءدانى نەگىزىنەن ەندوسپەرما بولشەكتەرىنەن تۇراتىندىقتان، بولەك ءدان ۇلپالارىندا مينەرالدى زاتتاردىڭ ءبىر تەكتى تارالماۋى بايقالادى. جوعارعى سورت بيداي ۇنىنىڭ كۇلدىلىگى  - 0،55، ءبىرىنشى  سورت-0،75 تەن  ەكىنشىسى 1،25 تەن اسپاۋى كەرەك.

ۇننىڭ تارتىلۋ ىرىلىگى  ءار سورتىندا وزىندىك بەلگىلەنگەن بولشەكتىك مولشەرىمەن سيپاتتالىپ، ماڭىزدى تەحنولوگيالىق ءرول اتقارادى. ۇننىڭ سورتى جوعارلاعان سايىن ونىڭ بولشەكتەرى ۇساق. وتە ءىرى ۇننىڭ سۋ سىڭىمدىلىگى تومەن جانە پىسىرىلگەن ناننىڭ كولەمى جەتكىلىكسىز بولىپ، ونىڭ جۇمساق جەرىنىڭ  ۇساق تەسىكتىلىگى قالىڭ ، دورەكى بولادى. وتە ۇساق  ۇنتاقتالعان ۇننىڭ نانىنىڭ سىرتى مەن جۇمساعى كۇڭگىرت، فورماسى جايىلىپ كەتكەن، تەز قاتىپ قالاتىن نان دايىندالادى.

ۇننىڭ مەتاللوماگنيتتىك قوسپاسى 1 كگ. 3 مگ نان اسپاۋ كەرەك. مەتالدىق بولشەكتىڭ ەڭ ۇلكەن مولشەرى 0،33 مم-دەن اسپاۋى كەرەك. شيكى جەلىمشەنىڭ مولشەرى مەن ساپاسى نان ءپىسىرۋ جانە ماكارون دايىنداۋعا ارنالعان بيداي ۇنىنىڭ قاسيەتىن سيپاتتايدى. جەلىمشەنىڭ ەلاستيكالىق جانە سوزىلمالىق قاسيەتىنە بايلانىستى، ول قامىردىڭ  اشۋ كەزىندە كومىرقىشقىل گازىن ساقتاپ قالىپ ءپىسىرۋ كەزىندە فورماسىن قالىپتاستىرادى. ۇن جارماسىندا ىشكى جەلىمشەنىڭ مولشەرى 30% تەن كەم بولماۋى كەرەك. ال جوعارعى سورتتا -28، ءبىرىنشى سورتتا  -30، ەكىنشى سورتتا -25، ەرەكشە تارتىلعان -20.

4. قورىتىندى

مەن قورىتىندىلاي كەلە ءتاتتى تاعامداردىڭ دەنساۋلىققا زيان ەمەستىگىن ايتقىم كەلەدى.

ماماندار تاڭەرتەڭ ۇيىقىدان ويانعاندا قانتى كوبىرەك سالىنعان قارا شاي ءىشۋ كەرەكتىگىن ايتادى. ول كۇنى بويى كوڭىلدى ءارى سەرگەك جۇرۋگە كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جاقسارتادى. ءتاتتى تاعامداردىڭ شارشاعاندى باسىپ، بويداعى كۇيزەلىستەن ارىلۋعا كومەگى زور. ەندەشە عالىمدار ۇسىنىپ وتىرعان تاتتىلەردىڭ ءتىزىمى مىناداي:

1. قارا شوكولاد. قارا شوكولادتىڭ ءسۇتتى شوكولادتان كالورياسى ازداۋ بولسا دا، قۇرامىندا ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى زاتتار وتە كوپ. مىسالى: انتيوكسيدانتتار، فلاۆونويدتار، دارۋمەندەر، كالسيي، تەمىر، ماگنيي سەكىلدى ەلەمەنتتەر بار.

2. زەفير. باسقا تاتتىلەرگە قاراعاندا زەفيردىڭ قۇنارلىعى تومەن. الايدا، بۇلشىقەتىڭىزدى قاتايتاتىن تەمىر، فوسفور، اقۋىز سەكىلدى ەلەمەنتتەر بار.

3. جەمىس قاعىنان جاسالعان كامپيت. بۇل كامپيتتەر ءپىشىنىڭىزدى بۇزادى دەپ ويلاماڭىز. ول مارمەلاد سەكىلددى، اعزاداعى اۋىر تۇزدى مەتالداردى شىعارادى.

4. مارمەلاد. مارمەلادتا پەكتين وتە كوپ. ول حولەستيرين مولشەرىن ازايتىپ، ىشەك-قارىن جولىن قالىپقا كەلتىرەدى. سونىمەن قاتار، بۇل ءتاتتىنىڭ قۇنارلىعى اسا جوعارى ەمەس.

5. بال. بالدىڭ قۇنارلىعى قانتتىكى سەكىلدى. الايدا، ول قانتقا قاراعاندا دامدىرەك. مىسالى ءبىر ستاقان شايعا 2 شايقاسىق شەكەر قوسقانشا ءبىر شايقاسىق بال قوسساڭىز جەتىپ جاتىر. بالدا اعزامىزعا پايدالى دارۋمەندەر، مينەرالدار، امينقىشقىلدارى بار.

6. الۋا. الۋا قۇر ءتاتتى عانا ەمەس، ول اعزاڭىزدى جاسارتۋعا كومەكتەسەدى. ويتكەنى ونىڭ قۇرامىنداعى ا، ە، ۆ دارۋمەندەرى تەرىڭىزگە پايدالى جانە جۇرەك-تامىر جۇيەسىن جاقسارتادى.

7. توساپ. توساپ دارۋمەندەر مەن مينەرالداردىڭ قاينار كوزى. ونىڭ ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىزعا ەڭ پايدالىلارى: تاڭقۋراي توسابى، قىزىل تال توسابى، الحورى توسابى جانە جاڭعاق قوسىلعان توساپ.

8. قۇراق قانت. وسىدان 20 جىل بۇرىن باتىس ديەتولوگتارى قوڭىر قۇراق قانتتاردىڭ پايدالى تۇستارىن ايتقان بولاتىن. ولاردىڭ قۇرامىندا اعزامىزعا كەرەكتى كالسيي، ماگنيي، تەمىر، فوسفور، كاليي سەكىلدى ميكروەلەمەنتتەر بار.

10. جەمىس-جيدەكتەر. جەمىس-جيدەكتەردە ءومىرىڭىزدى ۇزارتىپ، دەنساۋلىعىڭىزدى جاقسارتاتىن دارۋمەندەر، ميكروەلەمەنتتەر، مينەرالدى تۇزدار مەن انتيوكسيدانتتار كوپتەپ كەزدەسەدى. قۇرامىندا ورگانيكالىق قىشقىلدار، ەفير مايى، اقۋىز، پەكتين جانە جاسۇنىقتار بولعاسىن جەمىستەردى ەرتەدەن ادام دەنساۋلىعىنا ەڭ پايدالى ونىمدەردىڭ قاتارىنا جاتقىزادى.

5. پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. تاماق ونىمدەرىن تانۋ. ك.كۋزەمبايەۆ، گ.كۋزەمبايەۆا.
2. اسپازدىق. ك. كۋزەمبايەۆ.
3. “قازاقستان”: ۇلتتىق ەنسكلوپەديا/باس رەداكتور ءا. نىسانبايەۆ – الماتى “قازاق ەنسيكلوپەدياسى” باس رەداكسياسى، 1998

---