InfoHub Logo

جازعى كانيكۋلعا شىعىسىمەن جايلاۋعا جەتكەنشە اسىعامىن. جايلاۋ سوۆحوز ورتالىعىنان اتپەن شىققاندا كۇنشىلىك جەر — مىڭشۇڭقىر جازىعىندا. كوكتەمدە كوكەك كەلىسىمەن مالشىلار قىستاۋلارىن تاستاپ، كوكوراي شالعىن، كوگى مول وسى جازيرالى جازىققا جەتەدى. جىلقىشى اتامنىڭ ءۇيى ءقازىر سوندا. وسى جولى بارعانىمدا الا بيە اققۇلاق قۇلىن تۋدى. ەكى قۇلاعى دا قوياندىكىندەي اپپاق، كوزى شىمقاي قىزىل.

— «قۇتتى قوناق كەلسە، قوي ەگىز تابادى» دەگەن-اۋ، كەمپىر، مىنا قۇلىندى وسى بالاما اتاسام با دەپ تۇرمىن، — دەدى اتام مەنىڭ كەكىلىمنەن سيپاي ءتۇسىپ.

— اتاعان-اق ءجون. وسى كۇنگى بالالار قولىنا قامشى ۇستاۋدى دا ۇمىتىپ بارادى، ەڭ بولماسا بۇل مالساق بوپ ءوسسىن! — دەدى اجەم بيە ساۋىپ جاتىپ.

اققۇلاق قۇلىن ەنشىمە تيگەسىن قۋانىشىم قوينىما سىيماي، ونى سوڭىما ەرتىپ الماق بولدىم. ءبىراق العاشقىدا الا بيە ماڭايىنا دا جولاتپادى. ونىڭ قانتتى جاقسى كورەتىنىن بىلەتىنمىن. سوندىقتان ەرتەڭگىسىن شاي ىشكەندە اجەمە كورسەتپەي، شالبارىمنىڭ قالتاسىنا بەس-التى ءتۇيىر ءتاتتىنى سالىپ الاتىندى شىعاردىم. ەندى ۇيدەن شىقسام بولدى، الا بيە «قانت جەگىم كەلىپ تۇر، تەزىرەك جەت» دەگەندەي باسىن شۇلعىپ، وقىراناتىن بولدى. اجەم كىلەمنەن قالعان تۇر جىپتەن ويۋ-ورنەكتى نوقتا توقىپ بەردى.

— ءبىراۋىق قۇلىندى جەتەكتەپ، ءشوبى شۇيگىن جەرگە الىپ بار، بۇلاقتىڭ تۇنبا كوزىنەن سۋعار، جەلمەن جارىسىپ ويناڭدار، ول دا بالا عوي، — دەدى. شىنىندا بالا سياقتى ەكەن، تۋرا ءابىش ىنىمدەي اڭقاۋ.

ايدالاعا جەتەكتەپ الىپ بارىپ، جىڭعىلدىڭ تۇبىنە جاسىرىنىپ قالسام، اق قۇلاعىن قايشىلاپ، قايدا بارارىن بىلمەي، مەنى كۇتىپ تۇرادى. بۇتانىڭ تۇبىنەن تۇرا سالىپ قاشسام، سونىمنان قالمايدى. كەيدە مەنەن وزىپ كەتەتىنى بار. مۇندايدا كادىمگىدەي ىزام كەپ، جەرگە وتىرا كەتەم. وزىنە وكپەلەگەنىمدى بىلگەندەي، ءشوپ جۇلىپ جەگەن بوپ كۇتىپ تۇرادى.

ءبىر كۇنى ەشكىمگە دە ايتپاستان زووتەحنيك اۋباكىردىڭ اتىنا مىنگەسىپ، اۋىلعا تارتىپ وتىردىم. ۇيگە كەلىسىمەن عاينيدىڭ بەسىگىندەگى كۇمىس قوڭىراۋدى شەشىپ الىپ، جول دوربامنىڭ ىشىنە سالىپ قويدىم. كەشكىسىن كوكەم جۇمىستان كەلدى. ءقازىر كۇرىشتىڭ سۋشىسى بولىپ ءجۇر. اپام ادەتتە ول كەلىسىمەن داستارقان جايىپ، ساماۋرىن اكەلەدى. شولدەپ، قاتالاپ كەلدى عوي دەپ ىلعي ەكى كەسەگە قۇيىپ بەرەدى. كوكەم شايدى ۇستى-ۇستىنە ءىشىپ، ماڭداي تەرى بۇرق ەتكەندە بارىپ ماعان نازار اۋداردى.

— كەمپىر مەن شال قۋاتتى ما ەكەن؟ نەگە ەرتە كەلدىڭ، قولعانات بوپ، شارۋا-جايىنا كومەكتەسپەدىڭ بە؟

— ەرتەڭ قايتا كەتەم جايلاۋعا.

اپام مەن كوكەم بىر-بىرىنە قارادى. تاق-تاق ەتىپ ايتقان سوزىمە دە تۇسىنبەگەندەي.

— وندا نەگە كەلدىڭ، الدە اجەڭنىڭ قانت-شايى تاۋسىلىپ قالىپتى ما؟ — دەدى اپام.

— ءيا، — دەي سالدىم مەن سىلتاۋدىڭ ويدا جوقتا تابىلا كەتكەنىنە قۋانىپ. مۇنى اپامنىڭ ءوزى تاۋىپ بەرگەنى قانداي جاقسى بولدى؟!

اپام عاينيدى بەسىككە بولەپ جاتىپ:

— جانىم-اۋ، كۇمىس قوڭىراۋدى كىم شەشىپ العان، الگىندە تۇر ەدى عوي، — دەپ ونى ءۇي ىشىنەن قاراستىرا باستادى.

جاستىققا قيسايعان كوكەمنىڭ ارقاسىنا شىعىپ الىپ، اسىر سالىپ ويناپ جاتقان سىرلىباي مەن سابىتقا: «سەندەر الدىڭدار، تابىڭدار!» — دەپ تە ۇرىستى. مەن وسىنداي ىزدەۋ بولاتىنىن ءبىلىپ، ەرتە جاتىپ قالعان بولاتىنمىن.

— قانات، ءاي، قانات!

مەن كوزىمدى جۇما قويدىم. ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن دەپ ويلاعان بولۋى كەرەك، قايتا مازالامادى. ءبىراق ەرتەسىن جول دورباما شاي، قانت ورالعان تۇيىنشەكتى سالىپ جاتقاندا كۇمىس قوڭىراۋدى كورىپ قويدى.

— بۇنىڭ نە، بوپەڭە ويىنشىق اكەپ بەرۋدىڭ ورنىنا بەسىكتەگىسىن شەشىپ الاسىڭ، ءا؟! — دەپ ماعان كەيي باستادى. ۇيگە كۇمىس قوڭىراۋ ءۇشىن كەلگەندىكتەن:

— بۇل مەنىكى، — دەدىم قوڭىراۋ ۇستاعان قولىمدى جالما-جان ارتىما تىعىپ. بىردە «مۇنى كىم اكەلدى؟» دەپ سۇراعانىمدا، ءوزى «اتاڭ بازاردان ساعان ارناپ اكەلدى» دەگەن بولاتىن.

— ەندى بوپەڭە بەر، ۇيالساڭشى ويىنشىقپەن ويناۋعا، الداعى كۇزدە بەسىنشى كلاسقا باراسىڭ عوي، — دەدى اپام دا داۋىسىن جۇمسارتىپ. ۇرسىپ تۇرىپ داۋىسىن جۇمسارتا سويلەسە، ايتقانىن ىستەي قوياتىنىمدى بىلەدى. ءبىراق بۇل جولى كۇمىس قوڭىراۋدى بەرە قويماسپىن.

— اققۇلاق قۇلىنىمنىڭ موينىنا تاعام...

— اقىماقتىڭ ايتىپ تۇرعانىن قاراشى، بوپەڭ جاقىن با، قۇلىن جاقىن با؟ — دەپ اپام قوڭىراۋدى قولىمنان جۇلىپ الدى.

مەن جولدوربانى تورگە اتىپ ۇردىم دا، جايلاۋعا بارمايمىن دەپ تابانداپ وتىردىم دا قويدىم.

— قاپ، مىنانىڭ قىرسىققانى-اي، ءا؟ اجەڭ مەن اتاڭ قانت-شايسىز قالادى عوي ەندى، — دەپ اپام نە ىستەرىن بىلمەي شىر-پىر بولىپ ءجۇر. ەسىكتىڭ الدىنداعى جەروشاققا ءسۇت پىسىرمەك بولىپ، قازان كوتەرىپ كەتكەن اپام:

— قانات-اي، قانات! — دەپ ەركەلەتە داۋىستادى. ەرنىمدى ءدۇرديتىپ «نە؟» دەپ مىڭگىرلەپ، وشاقتىڭ قاسىنا جاقىندادىم.

— قاسىمنىڭ بالاسى ماشيناسىمەن مىڭشۇقىرعا بارادى ەكەن، قالما ەندى، قوڭىراۋىڭ قورجىننىڭ ىشىندە، الا عوي، — دەدى اپام.
مەنىڭ دە كۇندىككە كۇتكەنىم وسى ەدى، ورنىمنان ۇشىپ تۇردىم. جولدوربامدى، قوڭىراۋىمدى الىپ، ۇيدەن اسىعىس شىقتىم دا، ۇلكەن جولعا قاراي جۇگىردىم. ءبىراق الدەنەنى ۇمىتقانداي كىلت بۇرىلىپ، قايتا كەلىپ، اپامدى قۇشاقتاي الدىم. «نە ۇشپاق كورسەتەم دەيسىڭ، سەن دە كەتەرسىڭ بەتىڭنىڭ اۋعان جاعىنا...» دەپ ۇرساتىنى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى. «اپا، — دەدىم ەركەلەپ، — ۇلكەن جىگىت بولعاندا ەكى قولىڭدى جىلى سۋعا مالىپ قويامىن...». «مەنىڭ قاناتىم ۇلكەيگەندە ەكى قولىمدى جىلى سۋعا مالىپ قويادى» دەپ، ءبىزدىڭ ۇيگە ۇرشىق يىرگەلى كەلگەن كەمپىرلەرگە مەنى ماقتاپ وتىراتىن ءوزى.

اپام كۇلىمسىرەپ:

— اينالايىن، مۇراتىڭا جەت، بار ەندى، قالىپ قوياسىڭ، — دەپ بەتىمنەن الما-كەزەك ءسۇيدى.

***

ماشينا ءتۇس اۋا جايلاۋعا جەتتى. اتام جىلقىلاردى ءۇيىرىپ ءجۇر ەكەن. ول كوزىن كۇننەن كولەگەيلەپ، ءبىز جاققا ۇزاق قارادى. قۇرىعىن كولدەنەڭ ۇستاعان كۇيى اققاسقا اتىنا قامشى باستى. شاپقان ات قويسىن با، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بىزبەن قاتارلاستى. اتام شوفەرعا توقتا دەپ بەلگى بەردى. مەن ماشينادان قارعىپ ءتۇستىم.

— ايتپاي كەتكەنىڭ نە، قامشىنىڭ استىنا الايىن با وسى تۇرعان جەرىڭدە؟ اكە-شەشەسىن ساعىنۋىن مۇنىڭ؟! — دەدى اتام قامشىسىنىڭ توبىلعى سابىمەن ايىر قالپاعىن ءبىر شەكەسىنە قيسايتا قويىپ.

مەن جولدوربامنان كۇمىس قوڭىراۋدى الىپ، شىلدىرلاتتىم.

— اققۇلاق قۇلىنىمنىڭ موينىنا تاعامىن! — دەدىم كىنامدى جۋىپ-شايعان بولىپ.

— مايىسپاي، ءمىن اتقا، ءپاتشاعار! — دەدى اتام شىرت تۇكىرىپ تاستاپ. بۇل ونىڭ جۇمسارىپ، ماعان ءىشى جىلىعانىنىڭ بەلگىسى. ال اجەمدى شاي-قانتپەن-اق قۋانتتىم.

— سەن، شال، بۇعان ۇرسىپ ءجۇرسىڭ-اۋ، ءالى-اق ءبىزدى اسىرايتىن وسى بولادى. كوردىڭ بە، اقىلدى ءوزى، اناۋ-مىناۋ ەمەس، ءۇندى شايىن اكەلىپتى، — دەپ ماڭدايىمنان ءسۇيىپ جاتىر. اجەم مەن اپام ىلعي دا ماڭدايىمنان سۇيەدى، ال اتام مەن كوكەم مەنى جاقسى كورىپ تۇرسا دا، رەتىن تاۋىپ ۇرسۋعا بەيىم.

اجەم ەرتەسىنە وتىرا قالىپ، كىلەمنەن قالعان ءتۇرلى جىپتەن قوڭىراۋىما باۋ ەسىپ بەردى. كۇمىس قوڭىراۋدى قۇلىننىڭ موينىنا تاققانشا اسىقتىم. اققۇلاق ادەپكىدە سىڭعىر قاققان دىبىستىڭ قايدان شىققانىن بىلمەي ەلەگىزىپ، ۇركىپ، ءۇيدى اينالا شاۋىپ ءجۇردى. شاپقان سايىن موينىنداعى كۇمىس قوڭىراۋ سىڭعىرلاي تۇسەدى. ول قۇلدىراڭداپ شابا بەرەدى، كەيدە «مىناۋىڭنان قۇتقار» دەگەندەي ماعان كەلىپ تىعىلادى.
ارادا الدەنەشە كۇن ءوتتى. ءبىر كۇنى تۇندە شوشىپ وياندىم. قارا جاۋىن قۇيىپ تۇر. كيىز ءۇيدىڭ ءار جەرىنەن اققان تامشىلارعا شەلەك، لەگەن قويىلىپتى. اسپان شىتىناپ جارىلىپ، قۇلاپ تۇسكەندەي بولادى دا، ارتىنشا نايزاعاي ءجارق-جۇرق ەتىپ، ءۇيدىڭ ءىشىن كۇندىزگىدەي جاپ-جارىق ەتىپ جىبەرەدى. جاۋىن سەلدەتىپ-سەلدەتىپ بارىپ باسىلا قالادى. ۇيقىم كەلمەي، ءبىراز جاتتىم. كوزىم ءىلىنىپ بارا جاتقاندا تاعى دا ويانىپ كەتتىم.
اتامنىڭ ايتاقتاعان داۋسى دالادان ەستىلدى. ءاقتوس تە شابالانىپ ۇرۋدە. مىلتىق گۇرس ەتىپ اتىلدى. سالدەن سوڭ اتام سۋلىعىن قاۋدىرلاتىپ، ۇيگە كىردى.

— ول نە، اتا؟! — دەدىم قورىققانىمدى بىلدىرمەي. بىلسە، ۇرسادى عوي.

— اينالايىن، وياۋمىسىڭ؟ سەنىڭ كۇمىس قوڭىراۋىڭ امان ساقتاپ قالدى مالدى. قوڭىراۋ بولماعاندا دەر كەزىندە ويانۋىم دا ەكىتالاي ەدى، — دەپ اتام مەنى اينالىپ-تولعانىپ جاتتى.

تۇندە ۇيالاس قاسقىرلار جەلىدە بايلاۋلى جاتقان قۇلىندارعا جەر باۋىرلاپ جاقىنداي تۇسكەندە اققۇلاق قۇلىن تىپىرشىپ، ءبىر ورنىندا تۇرماپتى. سوندا كۇمىس قوڭىراۋ قاتتى شىلدىرلاپ، اتامدى وياتقان ەكەن. مۇنى اتام تاڭەرتەڭگى شاي ءىشىپ وتىرعاندا جىر ەتىپ ايتتى. مۇنان سوڭ دا كۇمىس قوڭىراۋدىڭ اتاما كوپ پايداسى ءتيىپتى. قارا سۋىق جەلگە، بورانعا ىعىپ كەتكەن جىلقىلاردى اققۇلاق قۇلىننىڭ موينىنداعى قوڭىراۋدىڭ ءۇنىن الىستان ەستىپ، تاۋىپ الادى ەكەن.

اكقۇلاق قۇلىن الداعى جازدا تاي بولادى، جايلاۋعا بارعاندا باس ءبىلدىرىپ، بايگەگە قوسام.