«ولگەن قازاننىڭ» كوجەسى
ءۇش كورىنىستى قويىلىم
قاتىسۋشىلار:
ءۇش جۇرگىزۋشى
قانات، سانات، ناۋرىزباي
ايكۇمىستەڭگەگۇل
قوجاناسىر
الدار كوسە
شىقبەرمەس شىعايباي
قىدىر اتا (ساحنا سىرتىندا)
تاعى باسقالار
ءبىرىنشى كورىنىس
ساحنادا بالالار كورىنەدى.
ءۇش جۇرگىزۋشى (قوسىلىپ).
كۇن مەنەن ءتۇن تەڭەلگەن كۇن،
جۇرت شاتتىققا كەنەلگەن كۇن،
ناۋرىز تويى قۇتتى بولسىن،
ءتورت تىلەگىمىز ءساتتى بولسىن!
ءبىرىنشى جۇرگىزۋشى.
جىل كەلدى دەپ جار سالايىق،
بي بيلەيىك، ءان سالايىق.
ءبىز ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن
دۋمانداتىپ قارسى الايىق!
ەكىنشى جۇرگىزۋشى.
كۇلەيىك تە وينايىق ءبىز،
بال قىزىققا تويمايىق ءبىز.
كۇن شۋاقتى كوكتەم تويىن،
كۇندەي كۇلىپ تويلايىق ءبىز.
ءۇشىنشى جۇرگىزۋشى.
ناۋرىز جايلى بىلەمىز نە،
بىلمەگەنگە كۇلەمىز بە؟
اتا-اجە ايتقان سوزگە،
قۇلاق ءتۇرىپ جۇرەمىز بە؟
سانات (كۇلىپ). سەنىڭ لاعىڭ دا تورت جەي مە؟ بالالار، ناۋرىزباي تورتىن جەي بەرسىن، ال ءبىز ناۋرىز كوجە ىشەمىز. ويتكەنى بۇل كۇنى بارلىق ءۇي ناۋرىز كوجە پىسىرەدى.
جۇرگىزۋشى (سىرتتان كىرەدى). بالالار، ناۋرىز مەيرامى تۋرالى جاقسى ايتا العاندارعا... ءان، تاقپاق ايتقاندارعا، دومبىرا تارتقاندارعا... كەرەمەت سىيلىعىمىز بار. ال سونىمەن... ناۋرىز كوجەنى نە ءۇشىن پىسىرەدى؟ ونى نە ءۇشىن ىشەمىز؟ تەڭگەگۇل، سەن ايتا عوي.
تەڭگەگۇل (ءمۇدىرىپ). ىشەمىز عوي ەندى، ءتاتتى بولعان سوڭ.
قانات. انە، بىلمەيدى، سىيلىق aلعىسى بار، ءوزىنىڭ. اجەم ايتادى: ناۋرىز كوجەنى جوقشىلىق جوق بولسىن دەپ، توقشىلىق كوپ بولسىن دەپ، بەرەكە، بىرلىك بولسىن دەپ ىشەمىز.
جۇرگىزۋشى. جارايسىڭ، قانات. ال سەن، سانات، ايتا قويشى، جىلدا كىمنىڭ ءۇيىنىڭ ناۋرىز كوجەسى ءتاتتى بولادى؟
سانات (ىركىلمەستەن). ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ.
ايكۇمىس. ءيا ساعان، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ كوجەسى، وتكەن جىلعى ناۋرىزدا ونى وزدەرىڭ ماقتاپ ەدىڭدەر عوي.
ناۋرىزباي. بارىنەن دە بىزدىكى ءتاتتى.
جۇرگىزۋشى. نەلىكتەن؟
ناۋرىزباي. ويتكەنى ونى اجەم پىسىرەدى. اجەم وسى اۋىلدىڭ كوپ كەلىنىنە ناۋرىز كوجە ءپىسىرۋدى مەن ۇيرەتكەم دەپ وتىرادى.
ايكۇمىس (ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ). ناۋرىز ەجەلگى مەيرام عوي. ونى شىعىس حالقىنىڭ ءبارى دەرلىك تويلايدى. سوندىقتان بۇگىنگى تويدا مەن ءبىر ءان ايتىپ بەرەيىن.
ناۋرىز، كوكتەم تۋرالى ءان ايتادى.
سانات. ايكۇمىستەن قالام با، مەن جۇمباق ايتام. ونى شەشە العاندارىڭ جاڭىلتپاش ايتىڭدار. سونىمەن، دايىن وتىرىڭدار.
ءبىر اعاشتىڭ ون ەكى بۇتاعى بار،
ءار بۇتاقتا وتىزدان جاپىراعى بار.
جاپىراقتىڭ ءبىر جاعى اق،
ءبىر جاعى قارا.
(حالىق جۇمباعى).
قانات. سول دا ءسوز بولىپ پا، وپ-وڭاي. شەشۋى: جىل، اي، كۇن مەن ءتۇن. ال مەنىڭ جاڭىلتپاشىما تىلدەرىڭ كەلمەي، مىڭ بۇرالادى. نانباساڭدار، مەنىمەن قوسىلىپ ايتىپ كورىڭدەرشى. ال باستايمىز.
شىمداي شىتىرمىش،
ول شىتىرمىشتى مەن شىم-شىتىرمىشتاماي، كىم شىم-شى-تىرمىشتايدى؟
(حالىق جاڭىلتپاشى).
وسى كەزدە ناۋرىزباي مەن سانات ۇمار-جۇمار الىسا كەتەدى.
ناۋرىزباي (ىرسىلداپ ءجۇرىپ). جاڭا ناۋرىزباي دا، لاعى دا تورت جەي بەرسىن دەپ... ەندى جاڭىلتپاشتى قاناتقا قوسىلىپ ايتا المادىڭ دەپ... نەگە مازاقتاي بەرەسىڭ سەن مەنى، ءا؟
سانات. تورت جەيمىن دەگەن ءوزىڭ عوي. وتىرىك پە؟
ناۋرىزباي. ءقازىر قىدىرعاندا مەن سەنىڭ ۇيىڭە بارمايمىن. كوجەڭدى ىشپەيمىن.
جۇرگىزۋشى. ناۋرىزباي، سانات، بۇلارىڭ نە، قويىڭدار. بۇل كۇنى رەنجىسۋگە بولمايدى. قايتا ادامدار بۇرىنعى وكپە-رەنىشتەرىن ۇمىتىپ، تاتۋلاسادى. كانە، تاتۋلاسىڭدار.
(ناۋرىزباي مەن سانات تەكەتىرەستەرىن دوعارىپ، جۇرگىزۋشىگە كىنالى كەيىپتە قاراپ، بىر-بىرىنە قىرىن قاراپ تۇرىپ، قول الىسادى.)
جۇرگىزۋشى. ناۋرىز كۇنى بۇلاي تاتۋلاسپايدى. سونى دا بىلمەي-سىڭدەر مە؟
تەڭگەگۇل. مەن بىلەم. (ناۋرىزباي مەن ساناتتىڭ قۇشاقتارىن ايقاستىرادى.) بۇنى ءتوس قاعىستىرۋ دەيدى. ناۋرىز تويىندا وسىلاي تاتۋلاسادى.
جۇرگىزۋشى. سوندا وكپە-رەنىشتەرىڭنىڭ ءبارى ۇمىتىلىپ كەتەدى. بويلارىڭا ءبىر-بىرىڭنىڭ مەيىرىم، جىلۋىڭ تارايدى. ال، بالالار، ەندى ناۋرىزدىڭ ۇلتتىق مەيرام بولۋىنا الاش ارداگەرلەرىنەن كىمدەر ايانباي اتسالىسقان؟
بالالار(دۋ-دۋ ەتىپ).
بالالار. مەن ايتايىن، مەن ايتايىن... مەن... مەن بىلەمىن...
جۇرگىزۋشى. ال سەن ايتا عوي، ناۋرىزباي.
ناۋرىزباي. ناۋرىز... ناۋرىز... (ءمۇدىرىپ، قۇلاعىن ۇستاپ، كەكى-لىن سيپاپ) ءيا، ءيا، بىلەمىن. ناۋرىزدا مەن تۋعانمىن، سوسىن ءبىزدىڭ ۇيدەگى لاق تۋعان.
جۇرگىزۋشى(بالالارعا قوسىلا كۇلىپ). دۇرىس ايتاسىڭ، سەن تۋ-عانسىڭ، سوسىن لاق. سوندىقتان سەنىڭ اتىڭدى ناۋرىزباي قويعان. ناۋرىز ايىندا تۋعاندارىڭ ورىندارىڭنان تۇرىڭدارشى.
(زالدا ون شاقتى بالا ءدۇر ەتىپ ورىندارىنان تۇرادى.)
جۇرگىزۋشى. وتىرا قويىڭدار. بالالار، سەندەردىڭ ناۋرىزداعى تۋعان كۇندەرىڭ قۇتتى بولسىن!
ناۋرىزباي. ءيا ساعان، بۇگىن تەك مەنىڭ عانا تۋعان كۇنىم بولادى. مەن 22 ناۋرىزدا تۋعانمىن. تورت جەيمىز، سوسىن...
زالدان (ءبىر بالا ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ). ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، شاكارىم قاجى، ماعجان جۇمابايەۆ، ساكەن سەيفۋللين.
سانات. ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ: «قۋانىشتى كۇنىڭ، جاڭا جى-لىڭ قۇتتى بولسىن، قازاق» دەگەن دە ءسوزى بار.
ناۋرىزباي. سانات، سەن ايتشى، جاڭا تاتۋلاستىڭ قوي، ناۋرىزعا بايلانىستى قانداي ماقال-ماتەل بىلەسىڭ؟
سانات(ويلانىپ بارىپ). «اتاڭنان مال قالعانشا، تال قالسىن».
ناۋرىزباي. دەمەك، بۇل كۇنى بۇلاق كوزدەرىن اشىپ، تال ەگۋ كەرەك قوي، ءيا. توقتا، توقتا، وتكەن جىلى مەن ەككەن شىبىقتىڭ قابىعىن سەنىڭ سىنىق ءمۇيىز ەشكىڭ كەمىرىپ تاستاعان.
سانات. اينالاسىن قورشاماعان وزىڭنەن كور. مەنىڭ ەككەنىمنىڭ ءبارى كوگەرىپ تۇر عوي. جالقاۋسىڭ.
ناۋرىزباي. مەن بە جالقاۋ؟ الىسقانعا ەرىنبەسپىن. (ساناتقا جەتىپ بارادى.)
سانات. ءيا، سەن ۇرىس-جۇلىسقا جالقاۋ ەمەسسىڭ عوي. كەل، كۇشىڭدى كورەلىك.
زالدان. كۇرەسىڭدەر، كۇرەسىڭدەر. قاي جەڭگەنىڭ بىزدىكى. ناۋرىزدا كۇرەسەدى. ۇلتتىق ويىن وينايدى. (ناۋرىزباي مەن سانات بەلدەسە كەتەدى. اقىرى يتجىعىس بولادى.)
جۇرگىزۋشى. جارايدى ەندى. تاعى دا ءتوس قاعىستىرىپ، تاتۋلا-سىڭدار. (زالعا قاراپ) بالالار، اسىرەسە قىزدار، ايتا قويىڭدارشى، ناۋرىزدا ەڭ باستىسى نە ىستەۋ كەرەك؟
زالداعىلار تىم-تىرىس.
قانات (ماقتانا). سونى دا بىلمەيسىڭدەر مە؟ ءۇيدى، ءۇي اينالاسىن، ءۇستى-باسىڭدى تازا ۇستاۋ كەرەك. قىدىر اتا تازالىقتى جاقسى كورەدى. ءتۇنى بويى ۇيىقتاماي، ودان تىلەك تىلەسەڭدەر، ارماندارىڭ ورىندالادى. جامان وقيتىن بالا جاقسى وقيتىن بولادى.
ناۋرىزباي. ءۇيىمنىڭ اينالاسى تازا، ءۇستىم تازا. شاش، تىرناق الىنعان. ءتۇنى بويى ۇيىقتاماي، قىدىر اتانى كۇتەم.
ايكۇمىس (سىلق-سىلق كۇلىپ). وي، وتىرىگىڭە بولايىن. سەنەن ۇيقى coعap ادام جوق. تاڭەرتەڭ ساباقتان قالىپ، ەسىك سىعالاپ تۇراتىن كىم؟
ناۋرىزباي (جەلكەسىن قاسىپ). ونداي-ونداي بولادى عوي ەندى. ءبىر-اق رەت.
قانات. سوق وتىرىكتى! بۇگىن وتىرىك ايتۋعا بولمايدى.
ناۋرىزباي. ءيا، بۇگىن كەرەمەتسىڭدەر... قويشى، ءسوزدى كوبەيت-پەي... قارنىم اشىپ كەتتى، ودان دا ۇيدى-ۇيگە بارىپ ناۋرىز كوجە ىشەيىكشى.
ساحناداعىلار. دۇرىس ايتادى. كوجە، كوجە! تويلايمىز، قىدى-رامىز!
جۇرگىزۋشى. كىمنىڭ ۇيىنەن باستاساق ەكەن؟
سانات. تاپتىم، تاپتىم! قوجاناسىر اتانىڭ ۇيىنەن... ول كىسىنىڭ ۇيىندەگى «ۇلكەن قازان» ءتىرىلىپتى دەيدى.
ساحناداعىلار. شىنىمەن بە؟ وندا سوندا بارايىق. قىزىق كورەيىك.
ساحنا جابىلادى.
ەكىنشى كورىنىس
ساحناداعىلار ءبىر جەرگە توپتاسا قالادى. ورتادا داستارقان. كىشكەنە قارا قازان. قوجاناسىر مەن الدار كوسە سويلەسىپ وتىر.
قوجاناسىر (شاپان كيىپ، ساقال-مۇرت جاپسىرعان بالا). كەلىڭ-دەر، بالالارىم، كەلىڭدەر! بايدىڭ ولگەن قازانىن ءتىرىلتىپ الىپ، ناۋرىز كوجە ءپىسىرىپ وتىرمىن. قۇداي بۇيىرتسا، ءدام تاتامىز.
قانات. اتا، قازاندى قالاي ءتىرىلتتىڭىز؟ قىزىق ەكەن.
قوجاناسىر. سول دا ءسوز بولىپ پا، باردى جوق قىلىپ، جوقتى بار قىلىپ جاتقان، مىنا زاماندا! «بايەكە، – دەدىم، – مال تولدەپ جاتقاندا قازان دا تولدەر. ءبىر قازانىڭدى بەرە تۇر، قۇداي قالاسا، ءبىر قازانىڭ شوجەلەردەي شۇبىرعان ون قارا دومالاق قازانمەن بىرگە قايتىپ كەلەر». باي قۋانا-قۋانا بەردى. قايدام، تاعى دا تۋا الماي، ءولىپ قالماسا...
ناۋرىزباي. اتا، قورىقپاڭىز، ءبارىمىز سىزگە ۇيدەن ءبىر-بىر قازان اكەلىپ بەرەمىز.
قوجاناسىر (ناۋرىزبايدىڭ جەڭىنە قapaپ). ويپىرماي، بالام، ۇستىڭدەگى كوستيۋم-شالبارىڭ مەنىڭ ىشىگىمدەي سۋ جاڭا ەكەن. جەڭى دە مەنىڭ جەڭىمدەي تاماق جەگىش ەكەن...
سانات. كەشىرىڭىز، اتا، ناۋرىزباي دەگەن ناعىز سالدىر-سالاق، ايتپەسە جەڭىن تاباققا باتىرا ما؟!
قانات (قالتاسىنا قۇرت پەن ىرىمشىكتى تىقپالاپ جاتقان ناۋرىزبايعا قاراپ). ناۋرىزباي، قام جەمە، قالتاڭ شولدەسە، شاي قۇيىپ بەرەم.
قوجاناسىر. وزىمە تارتقان ەكەنسىڭ، قانات بالام. مەنىڭ دە ءبىر كەزدە شولدەگەن قالتاعا شاي قۇيعانىم بار.
ايكۇمىس. ولىپ-تىرىلگەن قازاننىڭ كوجەسى ءتاتتى ەكەن. راقمەت، اتا!
قوجاناسىر. ال، بالالار، ەندى شىقبەرمەس شىعايبايدىڭ ناۋ-رىز كوجەسىن ىشەلىك. ۇيىنە بارماساق، وكپەلەپ جۇرەر. قانشا دەگەنمەن كورشىمىز عوي.
الدار كوسە(شەك-سىلەسى قاتا كۇلىپ). اي، اڭقاۋ قوجەكەم-اي، شىعايباي بىزگە ەن دالادا ءشوپتىڭ باسىندا شۇپىرلەپ تۇرعان شىقتى دا بەرمەس.
قوجاناسىر. قايدان بىلەيىن ەندى، بۇگىن ناۋرىز تويى عوي...
الدار كوسە. قوي، بولماس، سەندەرگە ەرىپ مەن دە بارايىن. ساراڭ-نىڭ سازايىن تارتقىزايىن. كوجەسىن دە ىشەمىز، جىلى-جۇمساعىن دا جەيمىز. سازايىن تارتقىزباسام، الدار اتىم ءوشسىن. كەتتىك.
شىمىلدىق
ءۇشىنشى كورىنىس
ساحناداعىلار ورىندارىنان تۇرىپ، ەكىنشى دacتapقaنعa جاقىندايدى. الدار كوسە كيىز ءۇيدىڭ جابىعىنان سىعالاعان كەيىپتە.
الدار كوسە. جولىمىز بولدى (الاقانىن ىسقىلاپ قويادى). شى-عايباي قازى ءتىلىپ، بايبىشەسى نان يلەپ، قىزى تىرنانىڭ ءجۇنىن جۇلىپ وتىر ەكەن. تىڭقيىپ توياتىن بولدىق. (الدار كوسە ۇيگە كىرگەن بولىپ) ناۋرىزىڭ قۇتتى بولسىن، ءتورت تۇلىگىڭ ءسۇتتى بولسىن، شىعايباي!
داستارقان باسىنداعىلار كوزدى اشىپ-جۇمعانشا الدارىنداعىنى oتىpعaن ورىندارىنا جاسىرىپ، باسقا نارسەلەردى قولدارىنا الىپ ۇلگەرەدى.
شىقبەرمەس شىعايباي(اسىپ-ساسىپ). ءتورت تۇلىگى قۇرعىر ءسۇتتى بولماي تۇر عوي... مەنىڭ قولىمدا تاسقا، بايبىشەدە ۇرشىق، قىزدا ينە... وسى جەتىسكەندىكتەن دەيسىڭ بە؟ اۋىزدى قۋ شوپپەن ءسۇرتىپ وتىرعان جاي.
الدار كوسە. وۋ، بىزگە سالەم بەرمەسەڭدەر دە، ورىندارىڭنان تۇ-رىپ، جاسى ۇلكەن قوجەكەگە سالەم بەرمەيسىڭدەر مە؟! ءارى بۇگىن ءتوس قاعىستىرىپ امانداساتىن كۇن عوي.
ۇيدەگىلەر امالسىز ورىندارىنان تۇرادى.
الدار كوسە. مىنە، مىنە، شىعايباي مىرزا دا ناۋرىز تويىنا جاقسىلاپ دايىندالعان ەكەن. جارايسىڭ، شىعايباي، شىق بەرمە-سەڭ دە، بىزگە وسى جىلى-جۇمساقتار دا جەتەدى.
شىعايباي(امالى قۇرىپ). قازانىڭدى اسا بەر، بايبىشە! (تەرىس قapaپ) ءپىس، قازانىم، بەس اي!
الدار كوسە(مۇنى ecتin قويىپ). وتىرايىق ون اي، ەت پىسپەيدى وڭاي. ال، بالالارىم، قىدىر اتانى بۇگىن ۇيىقتاماي وسىندا كۇتە-تىن بولدىق. كۇتسەك كۇتەيىك. شىعايبايدىڭ ۇيىندە بارىمىزگە ب ا ق دارىر، بالكىم. شىقبەرمەس-اۋ، ءقازىر ەڭ بولماسا، ناۋرىز كوجەڭدى ىشە وتىرالىق.
شىعايباي(ماڭعازدانا). بايبىشە، ءبىر قازان كوجە بارىمىزگە جەتەدى. قۇي، بالالار ءىشسىن.
الدار كوسە(تocتaقتaرداعى كوجەنى قاسىقپەن ارالاستىرعان قالىپتا). وۋ، شىقبەرمەس، مىناۋىڭ سىلدىر سۋ عوي. جەتى ءدان-دامنىڭ ءبىرى دە جوق قوي. ناۋرىز كوجەگە ءسۇر ەت قوسىلماس پا ەدى، ول قايدا؟
شىعايباي. قازاندا قايناپ-قايناپ، ءبارى ەرىپ كەتكەن عوي. سونى دا بىلمەيسىڭ بە؟
الدار كوسە. ساعان داۋا جوق ەكەن... (ميىعىنان كۇلىپ) Maعaن دا داۋا جوق شىعار، كور دە تۇر...
جۇرگىزۋشى (سىرتتان ايتادى).
ءبارى ۇيىقتاپ قالعاندا،
قالمايىن دەپ ارماندا،
ەتتى الدار جەپ قويدى،
جازىعىم جوق دەپ قويدى.
تۋلاق تۋراپ تاباندا،
سالا سالدى قازانعا،
شىقبەرمەسىم جەسىن دەپ،
تۇرا سالىپ ازاندا.
وي، اتاما، اتاما،
تاڭدى كۇتىپ جاتا ما،
شىقاڭ «ەتكە» باس سالدى،
تۋلاققا ءتىس باتا ما!
شايناڭدادى، شاينادى،
زىعىردانى قاينادى.
سازعا وتىرعىزدى capaڭدى،
الدار كوسە ايلالى.
الدار كوسە (تاڭەرتەڭ تۇك بولماعانداي، كوزىن ۋقالاي تۇ-رىپ). شىقبەرمەسىم، شىعايباي، تۇندە جايلى جاتىپ، جاقسى تۇردىڭ با؟ مەن دە جاقسى ۇيىقتاپپىن. قوي، مىنا بالالار دا ساباعىنا بارسىن. قايتايىق ەندى. الدە تاعى دا جىلى-جۇمساعىڭ بار ما ەدى؟!
شىعايباي. نە دەيدى؟ ويباي-اۋ، جولىڭنان قالما، قۋ كوسە.
قوجاناسىر (قالبالاقتاپ). الدار-اۋ، مىنا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قانشا عاسىردان بەرى بىر-بىرىنەن اجىراماي كەلە جاتقان شىن دوستار وسىلاي قوشتاسا ما ەكەن؟! ءتوس سوعىستىرىڭدار، كانە! بالالار كورسىن «شىن دوستىقتىڭ» قانداي ەكەنىن...
ءبىرىنشى جۇرگىزۋشى. شىقبەرمەس شىعايباي تارتقىنشاقتاسا دا الدار كوسە ونى قۋالاپ ءجۇرىپ ءتوس سوعىستىرادى. سوندا قوينىنا تىققان ىستىق كۇلشەسىنە شىعايبايدىڭ كەۋدەسى كۇيىپ قالىپتى دەيدى.
ەكىنشى جۇرگىزۋشى. ءسويتىپ، بالالار، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ءان دە، تاقپاق تا ايتتىق، بي بيلەپ، دومبىرا دا تارتتىق.
ءۇشىنشى جۇرگىزۋشى. «ولگەن قازاندى» دا تىرىلتتىك، شىقبەرمەس شىعايبايدىڭ دا ناۋرىز كوجەسىن ىشتىك. وي، قىزىق بولدى! توي تويعا ۇلاسسىن!
قىدىر اتا (ساحنا سىرتىندا كورىنبەي تۇرىپ باتا بەرەدى).
ۇلىس باقتى بولسىن!
ءار كۇندەرىڭ جاقسى بولسىن!
اق مول بولسىن!
بالە-جالا جەرگە ەنسىن.
توي قۇتتى بولسىن،
ىرىس مول بولسىن!
ءاۋمين!
You Might Also Like
-
مەدەۋ ءبورىباساردىڭ شابالانا ۇرگەن داۋسىنان وياندى. ءۇيدىڭ ءىشى ءالى قارا كولەڭكە. قىراۋلى تەرەزەدەن بوزامىق تارتقان تاڭعى ساۋلە ازەر بىلىنەدى. ۇرشىق ءيىرىپ كەش جاتقان اپاسى شىرت ۇيقىدا. كىشكەنە سوتقار ى...
