بوگدە قۇستار
قۇستاردىڭ بولجامىنشا ءبارى دە وزگەشە بولۋى ءتيىس ەدى. كۇن نۇرى شالقىعان جاسىل ب ا ق، ىقتاسىنى مول، قويۋ جاپىراعى توگىلە بىتكەن نۋ اعاش، ءار ادىم سايىن كەزىگىپ تۇراتىن بۋناق-بۋناق مايلى قىزىل قۇرت، شاشىلىپ جاتقان ءتۇرلى ىرىزعى بولسا كەرەك ەدى. قۇستارعا كەرەگى بارىنەن دە بۇرىن اشىق اسپان عوي. توبەڭدە ايناداي مولدىرەگەن، كوك تورعىن اسپان مىڭ قۇبىلىپ، توڭكەرىلىپ تۇرسا، كۇن نۇرى شۋاعىن مەيلىنشە شاشىپ، تىرشىلىك يەسىنە اناداي ەلجىرەسە، قۇس بىتكەنگە ودان وزگە نە كەرەك. ال سونىڭ ءبارى مۇلدە باسقاشا بوپ، قيۋى كەتىپ، قىرسىق شالعانىن قايتەرسىڭ. كەلگەندەرىنە دە ونشا كوپ بولعان جوق. سول ۋاقىت ىشىندە جىلت ەتكەن كۇن كوزىن كورۋدىڭ ءوزى قۇستارعا قيامەتكە اينالدى. اسپاندى ءزىلباۋىر، سۇرقاي بۇلت تۇمشالاپ، سۋىق اۋا دىم بۇركىپ تۇنجىرادى دا تۇردى. ۇزاق ۋاقىت سىلبەلەپ تىنباي جاۋعان جاۋىننان كەيىن ۇيىتقىپ سوققان سۋىق جەل جونىڭنان وتەدى، بايعۇس قۇستار ءقايتسىن، مۇندايدا بىر-بىرىمەن قۇشاقتاسىپ، ۇيىسىپ وسكەن اق قايىڭنىڭ كوگىلجىم جاپىراعىنىڭ اراسىن پانا ەتىپ، بۇرىسەدى دە وتىرادى. ەگەر توسىننان ءبىر مەيىرىمدى جان كەزىگىپ، ونىڭ شاراپاتى تيمەگەندە جاعداي قالاي بولار ەدى، كىم ءبىلسىن.
كۇن جەكسەنبى ەدى. ويىندا ەش نارسە جوق ەلجان تىسقا شىقسا، ءبىر توپ قۇس ەسىك الدىندا ءدان تەرىپ تىنباي ساپىرىلىسىپ ءجۇر ەكەن. بالا قارادى دا، اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. مۇلدە بەيتانىس بوگدە قۇستار ەكەن. جانە قۇس بولعاندا وسى ۋاقىتقا شەيىن كورمەگەن قۇستارى. ال وسى ۋاقىتقا دەيىن كورگەن قۇستارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ عاجابى، تورەسى وسى دەسە دە بولعانداي ەدى. بۇكىل ءون بويىن تىگىنەن ءيىر-يىر تولقىن جاساپ، قىزعىلت قوڭىر رەڭ كومكەرىپتى. قاناتتارى بەينە التىننىڭ بۋىنا مالىپ العانداي. الۋان ءتۇرلى قۇبىلىپ، جالت-جالت ەتەدى.
اسىرەسە، ەرەكشە كوزگە تۇسەتىن جەرى ومىراۋى ەكەن. ەكى توپشىنىڭ ورتاسىندا قيىلا بىتكەن ءسال جازاڭداۋ القىم تۇسى
مەرۋەرت توگىلگەندەي، ياكي گاۋھاردىڭ ۇشقىنىن سەپكەندەي ءسات سايىن ءوڭىن وزگەرتىپ، ءتۇرلى-تۇرلى تۇسكە بولەنىپ، سان قيلى كورىءنىس اڭعارتادى.
«شىركىن، تابيعات نەتكەن شەبەر، — دەپ تامساندى بالا ىشىنەن، — ءتىپتى كورمەگەنىمىز كوپ ەكەن عوي. مىنا قۇستى جاراتۋشى ادام بالاسىنا سۇلۋلىقتىڭ نە ەكەنىن كوزبەن كورۋگە جانە سۇلۋلىققا تابىنۋ ءۇشىن جاراتقان بولار. مۇنداي قۇستارعا وق اتپاق تۇگىل، ماڭىنا تاس لاقتىرۋعا بولمايتىن شىعار. جان-جاعىنا تۇزاق قۇرىپ، وت جاقپاق تۇگىل، ەشكىمنىڭ ەشبىر جاماندىققا كوزى قيا قويماس. ويتكەنى بۇلار — قوس قاناتتى سۇلۋلىق ءتاڭىرى. ال سۇلۋلىقتى باعالاۋ، سۇيە ءبىلۋ پايعامبار سۇننەتى، ادامداردىڭ ادال پارىزدارىنىڭ بىرىنەن سانالسا كەرەك».
قۇستار ءوزارا كۇبىرلەپ، كۇڭكىلدەسىپ تە قويادى.
— شىركىن-اي، ءبىر ىزگى نيەتتى جانعا كەز بولار ما ەدىك، — دەپ ەگدەلەۋ انا قۇس ارمان ايتىپ ەدى، وزگەلەرى، ونىڭ ءسوزىن ءىلىپ اكەتتى.
— اتتەڭ دەسەڭشى.
— وسىندايدا ءبىز زارىعىپ ىزدەگەن التىن داندەردى ءوزىنىڭ جومارت قولىمەن وڭدى-سولدى شاشىپ تاستاسا.
— ال ءبىز بولساق، سول مارجان داندەردى قىزىعا-قىزىعا تەرىپ جاتساق.
وسى كەزدە ەسىك الدىنا شىققان بويى سەلتيىپ تۇرعان بالا ىشكە قايتا ەنىپ كەتتى. نەسى بار، ءدان كەرەك بولسا شاشادى دا تاستايدى. مۇنداي عاجاپ قۇستاردان ەش نارسەنى اياۋعا بولمايدى.
ەسجان اۋىز ءۇيدىڭ بۇرىشىندا اعاش جاشىكتىڭ ىشىندە ساقتاۋلى قىپ-قىزىل داننەن قوس ۋىسىن تولتىرا الىپ شىقتى دا شاشىپ-شاشىپ جىبەردى.
بوگدە قۇستار ءاۋ باستا وقىس قيمىلداپ ۇركىپ قاپ، ءدۇر كوتەرىلىپ ۇشتى دا، ىزىنشە قايتا قوندى.
— راقمەت، — دەدى ايدارى جەلكىلدەگەن اتا قۇس ءبارىنىڭ اتىنان العىس ايتىپ. — قۇستار دەگدار ءارى اقىلدى كەلەدى. ولار وزدەرىنە جاساعان بوتەن بىرەۋدىڭ جاقسىلىعىن ەش ۋاقىتتا دا ۇمىتپايدى. ءبىز دە ساعان ەگەر قولىمىزدان كەلسە ءارۋاقىتتا قول ۇشىن بەرىپ، كومەك كورسەتۋگە ءازىرمىز.
— سەندەرگە دە راقمەت، قۇستار، — دەدى بالا. — كەلگەندەرىڭ قانداي جاقسى بولعان. اعاش كەرەك پە، انە تۇر. ۇيا كەرەك پە، جاسايمىن. ءدان قاجەت پە، تابىلادى.
ونىڭ بۇل سوزىنە قۇستار شۋ ەتە ءتۇستى.
— و، قانداي جاقسى ادام!
— لەبىزى نەتكەن ىستىق.
— مۇنداي كەڭپەيىلدى بولار ما!
— ءبىز مۇنى ءومىر بويى ۇمىتپايمىز.
ەسجان ايتقانىنىڭ ءبارىن ورىندادى، ءبىر ەمەس، تورت-بەس ۇيا جاساپ، ءۇي ارتىنداعى اق قايىڭنىڭ بۇتاعىنا ءىلىپ قويدى. قۇستاردىڭ سۇيىكتى اسى — التىن ءداندى ەرتەلى-كەش قاعىس قالدىرماي، مولىنان شاشتى. ال قۇستاردىڭ بالاعا ءۇيىر بولعانى سونشالىق، ونىڭ توبەسى كورىندى ءبىتتى، اينالىپ ۇشىپ، الدى-ارتىن قاۋمالاپ، قارماپ الاتىندى شىعاردى. بالا ۇيدەن ۇزاعان ساتتە دە ءبىراز جەرگە دەيىن توبەسىندە تولقي ۇشىپ، شىعارىپ سالىپ، كەيىن سول توبىن جازباعان كۇيى قايتا كۇتىسىپ الىپ ءجۇردى. «تابيعاتتاعى نە نارسە بولماسىن، ادامداردىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاراتىلعان، — دەپ وي توپشىلادى بالا ىشىنەن، — سوندىقتان دا ولارمەن تەك ءتىل تابىسا ءبىلۋ كەرەك. ءتىلىن تاپساڭ ولار دا ءوز تىرشىلىگىنەن سىر شەرتەدى. قينالعانىن ايتادى، قۋانعانىن ايتادى، وزىڭمەن وي ءبولىسىپ، مۇڭىن شاعادى. شىركىن، سونداي شۋاقتى شاقتار قيساپسىز مول بولسا عوي».
اۋەلى مىنا قىزىقتى قاراڭىز. كەي-كەيدە بالا ۇيىقتايتىن بولمەنىڭ تەرەزەسىنىڭ اشىق كوزىنەن ىشكە كىرىپ، كەرەۋەتتىڭ باسىنا شكافتىڭ ۇستىنە ءتىزىلىپ وتىرىپ، قوناقتاپ تا ءجۇردى. سوندىقتان بۇل ەركە قۇستارعا ەلجاننىڭ بولمەسى، وعان قاجەتتى زاتتاردىڭ ءبارى ايدان انىق تانىس ەدى.
سونىمەن جاز ءوتىپ، كۇز جەتتى دە، بوگدە قۇستار ەلجان بولمەسىندە اقىرعى رەت تۇنەپ شىعىپ، تۇستىك ەلدەرىنە قاراي ۇشىپ كەتتى. ەلجاننىڭ بار قىزىعى بوگدە قۇستاردىڭ قاناتىنا ىلەسىپ، سولارمەن بىرگە كەتكەندەي ەدى. بالانىڭ كوڭىلى قۇلازىدى. ول جالعىزدىق تابىن سەزىندى.
ەلجاننىڭ جىلدا ءبىر رەت وقۋدان قول ءۇزىپ، ءوزىنىڭ اۋىسپالى عاجاپ ساندىقشاسىمەن تۇستىك ەلدەرىنە ساياحات جاساپ، سەيىل قۇرىپ، ءبىراز عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن جاساپ قايتاتىن ادەتى بولۋشى ەدى. بيىل دا سول ءداستۇر قايتالانىپ، اۋىسپالى ساندىقشامەن ءجۇزىپ شىققان بالا كوك تەڭىزدە ۇزاق ءجۇزىپ، اقىرى اداسىپ، ەڭ سوڭىندا تانىمايتىن جابايى ارالدىڭ ۇدەسىنەن ءبىر-اق شىقتى.
بۇل ءوزى ءبىر ادام بالاسىنان الىس جاتقان جۇمباق سىرلى عاجاپ، سۇلۋ ارال ەكەن. ساندىق قايىقشانى ارالدىڭ شەتىنە قالدىرىپ، ءوزى بەيعام ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەدى، الدىنان قازاننىڭ ءتۇپ كۇيەسىندەي قاپ-قارا وڭشەڭ جابايى ادامدار شىعا كەلدى دە، بالانى تاباندا باس سالىپ ۇستاپ الىپ، ۇرانداعان، شۋلاعان قيقۋ سالعان كۇيى كوسەمدەرىنىڭ الدىنا ءبىر-اق الىپ كەلدى. بالا وزىنە ءقاۋىپ تونگەنىن انىق سەزدى. ءبىراق ساسپادى. قالايدا قۇتىلۋدىڭ ءساتىن ويلاپ، كۇرەسپەككە بەل بۋدى.
جابايى ادامدار مەكەنى قالىڭ پالما اعاشىنىڭ ءدال ورتاسىندا ەكەن. قاي جاققا قاراساڭ دا اعاشتان قيىپ، قامىسپەن قيۋلاستىرىپ جاساعان دۇنيەدەن كوز تۇنادى. ءتىپتى كوسەمنىڭ ءوزى بيىك ەڭسەلى قامىس ۇيدە تۇرادى ەكەن. كوسەم اۋرۋ ەدى. سوندىقتان ول تۇتقىنعا تۇسكەن بالاعا يتتەن قورىققان ەشكىدەي ۇڭىرەيىپ ۇزاق قاراپ تۇرىپ-تۇرىپ، اياعىندا بىردەڭە دەپ قىر ەتە قالدى. بالا قايدان ۇقسىن، كوزى جىپىق-جىپىق ەتىپ، شوكەلەپ وتىر ەدى، قۇبىجىقتىڭ قىر ەتە تۇسكەن ءۇنى ەستىلگەندە ەتپەتىنەن جاتا كەتتى. كوسەم ۇناتپاعان، ىزالى قالىپتا تاعى ءبىر نارسە دەپ ەدى، وعان قوشەمەتشىلەرى جاۋاپ قايتارىپ، داۋرىعىسىپ كەتتى. ءوز تىلدەرىندە الدەنەلەردى ايتىپ، داۋرىعىسىپ جاتتى. ءبىرى بىردەڭە دەپ، قولىن كوتەرىپ، كوزىن الايتىپ، جان-جاعىنا ءزارىن شاشا قارسا، ەندى ءبىرى الدەنەنى جۇلىپ جەردەي بولىپ، وز-وزىنەن دولىرىپ، قاھارىن توكتى. ىڭعايى، بۇل جابايىلار وزدەرىنشە بىردەمەنىڭ بايىبىنا بارا الماي، بايبالام سالىپ جاتسا كەرەك. بالا ەشتەمەنى انىق ۇعا المادى.
سالدەن سوڭ بالانى دەدەكتەتىپ كوسەم الدىنان اكەتىپ، باسقا ۇيگە قاماپ تاستادى. كوسەمنىڭ دۇنيەدە بىلمەيتىنى جوق، جۇزدەن اسقان جاسى بار، كوپتى كورگەن باسى بار، ءبىر كارى باقسىسى بولۋشى ەدى. ءوز ۇلىعىن وسىعان دەيىن تالاي پالەدەن ساقتاپ، تالاي اۋرۋدان ايىقتىرسا دا وسى مارتە جولى بولماي ابدەن ءجۇنجىپ، كىرىپتار بولىپ جۇرگەن.
سول سۇم پيعىلدى باقسى مانا اق ءناسىلدى بالانى كورگەندە كوكتەن ىزدەگەنى جەردەن تابىلىپ، قۋانعانىنان ىرشىپ-ىرشىپ ءتۇسىپ، كەيدە جاتا قاپ دومالاپ ساق-ساق كۇلىپ، ەكى سانىن سابالاپ، كوسەمنىڭ الدىنان ءبىر-اق شىقتى.
باسىن جەرگە جەتكەنشە ءيىپ:
— دات، تاقسىر، — دەدى.
— داتىڭ بولسا ايت، — دەدى كوسەم.
— ايتسام، مەن ءسىزدىڭ دەرتىڭىزدىڭ ەمىن تاپتىم.
— ول نە ەكەن؟
— قولعا تۇسكەن تۇتقىن بالا — ءتاڭىرىنىڭ ءسىزدى ەمدەپ جازۋ ءۇشىن جىبەرگەن قۇرباندىعى.
— ونى قايت دەيسىڭ؟
— سول بالانى تىرىدەي شىجعىرىپ، مايىن ونە بويىڭىزعا جاقساڭىز، ساۋىعاسىز دا كەتەسىز.
— ابدەن بولادى، قامقورشىم. ال ەمىڭدى قاشان قولدانباقسىڭ؟
— بۇيىرسا، ەكى كۇننەن كەيىن.
— جاقسى. بۇعان دا كەلىسۋگە بولادى.
كوسەم يەگىن قاعىپ قالىپ ەدى، باقسى ەڭبەكتەگەن كۇيى ورتادان شىعىپ كەتتى.
نە ىستەرىن بىلمەي، باسى قاتقان ەلجان وزىنشە ەرمەك بولسىن دەپ ءوزى قامالعان ءۇيدىڭ ءبىر تال قامىسىن سۋىرىپ الىپ، سودان سىبىزعى جاساپ الىپ ەدى. تەگىندە بىلگەن ونەردىڭ زيانى جوق قوي. كوكىرەگى جەرگە، جۇرەگى مۇڭعا تولى بالا ءوزى بىلەتىن اندەردى ويناي جونەلىپ ەدى، دۇنيەگە ءبىر ءتۇرلى سيقىرلى ساز جاۋىپ كەتكەندەي بولدى.
ەلجان ءوزى بىلەتىن اندەردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قۇيقىلجىتىپ ويناي بەردى. ۋادەلى كۇنى كوسەم ورداسىنا الىپ كەلدى. بۇگىن كوسەم ورداسى ادام ايتقىسىز كوڭىلسىز ەكەن. كوسەمنەن باستاپ، اينالاسىنداعىلاردىڭ ءبارى وڭدەرى سۇپ-سۇر بولىپ، دەمدەرىن ىشىنە تارتىپ، تۇنەرىپ الىپتى. بوساعاعا تاياۋ تۇستا قۇرعاق وتىن لاۋلاپ جانىپ جاتىر. دۇنيە ءبىر ءسات تۇنجىراپ، ءولىم لەبىن تاراتىپ تۇرعانداي ەكەن.
ەلجاننىڭ جۇرەگى ءدىر ەتە ءتۇستى.
سونىمەن بۇدان ارى نە بولار ەكەن دەپ ويلاماعان بالا قولىنداعى قامىس سىرنايدى مىڭ قۇبىلتىپ ويناي جونەلدى. بالا نەبىر عاجاپ اندەردىڭ سارىنىنا سالدى. جازعى دالانىڭ ىستىق لەبى، اياۋلى جاننىڭ جالىن اتقان ىڭكار ءۇنى، بۇلاقتىڭ مايدا سازى، اق قايىڭنىڭ نازىك سىبدىرى ەستىلۋشى ەدى بۇل اندەردەن. ەلجانعا قوي دەگەن ەشكىم بولمادى.
ال جاس ونەرپاز تىپتەن قاناتتانىپ، ءتۇرلى-تۇرلى سازداردى تامىلجىتىپ، توپەپ توگە بەردى، توگە بەردى.
سىبىزعى ءۇنىنىڭ اسەر ەتكەنى سونشا، ساراي قىزمەتكەرلەرى ءوزىن-وزى ۇستاي المادى، اۋەلى جاۋار بۇلتتاي تۇنجىراپ، ءتۇيىلىپ تۇردى دا، ارتىنشا ءۇنسىز ەڭىرەپ جىلاي باستادى. كەيبىر كوڭىلى بوستارى ءبىرىن-بىرى قۇشاقتاپ زار ەڭىرەدى.
تۇتقىنعا تۇسكەن ساراي ءبيشىسى وڭكەي قارا قارعانىڭ ىشىندەي جالعىز اققۋداي جاس تۇتقىن قىز بولسا شىداپ تۇرا الماي، ورتاعا سەكىرىپ شىعىپ، عالامات بيگە باستى. سىرنايدىڭ نازىك سىڭعىرىنا جاس ارۋدىڭ الۋان قيمىلدى اسەم ءبيى قوسىلىپ ەدى، ساراي ىشىندە وسىعان دەيىن بولماعان عاجاپ سالتانات ورنادى.
كەنەت كوسەم سۇق ساۋساعىن شوشايتتى. ونىسى توقتا دەگەن بەلگى ەدى. ويتپەۋگە ءابدىسى قالماعان. سەبەبى ءوزى دە بورداي بوساپ، كارىلىگى ەسىنە ءتۇسىپ، ەڭىرەپ جىلاۋعا شاق تۇرعان. ەلجان سىرنايىن قولىنا الدى.
وت الدەقاشان ءوشىپ، ك ۇلى سۋىپ قالىپتى. كوسەم جاس ونەرپازعا قاراپ جىميدى دا:
— اكەتىڭدەر بالانى، — دەدى گۇج ەتىپ. — كوپتەن بەرى كۇلكى دەگەننىڭ نە ەكەنىن ۇمىتىپ قالىپ ەدىم. ال ول مەنىڭ كوڭىلىمدى اشتى. بۇدان بىلاي ول بوس، ەركىن ءجۇرسىن. ءبىراق ايىرىلىپ قالماڭدار. ەندەشە، ءبارىڭ دە بوسسىڭدار.
كىرگەندەردىڭ ءبارى ىزىنشە سىرتقا بەت الدى دا، ساراي ءىشى قۇلازىپ بوس قالدى. ءسويتىپ ەلجان مەن جاس ارۋ سول كۇننەن باستاپ كوسەم سارايىنىڭ كوڭىلاشار قۋانىشىنا اينالدى.
ەرتەسى ەلجان سەيىل قۇرىپ ءجۇر ەدى، كەنەت ءوزىن قاۋمالاپ ءبىر توپ قۇس ساۋ ەتىپ قونا باستادى. قاراسا، جازداي وزىمەن بىرگە بولعان بوگدە قۇستار. بالا قۋانعانىنان نە دەرىن بىلمەي جىلاپ جىبەردى.
ايدارى جەلكىلدەگەن اتا قۇس:
— و، ادام، سەن نەگە جىلايسىڭ؟ — دەدى سىپايى ءتىل قاتىپ. — سەن نەگە جىلايسىڭ؟ — دەپ اۋەلگى ءسوزىن جانە ءبىر قايتالادى. — سەن اۋەلى نەگە جىلايسىڭ، بىزگە سونىڭ ءمانىسىن ايتشى. ءبىز اۋەلى سەنى جىلاتقان نەتكەن جاعداي، سونى بىلگىمىز كەلەدى. ال سەن جاسقانبا، جالتاقتاما، نە بولعانىن بىزگە تولىعىمەن بايانداپ شىق. ونىڭ بۇل ايتقانىن قالعان قۇستار دا قوستاپ، قۋانعاندارىنان قاناتتارىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، تىلەۋلەس كۇي تانىتتى.
— سەندەردى كورگەنىمە قۋانعانىمنان جىلاپ تۇرمىن، — دەپ بالا ءوزىنىڭ بارلىق باستان كەشكەندەرىن ايتىپ بەردى.
— جاعدايىم قيىن، — دەدى بالا. — مەندە اۋىسپالى ساندىقشا بار. ول سۋلى جەردە قايىق بولىپ جۇزەدى دە، كوك اسپاندا ۇشاق بولىپ قالىقتايدى. ءبىر وكىنىشتىسى، سول اۋىلدان ءجۇزىپ شىققاندا ساندىقتى ۇشاققا اۋىستىراتىن كىلت ۇيدە قالىپ قويىپتى. قاناتتى دوستارىم مەنىڭ، سەندەرگە ايتپاعىم سول، سەندەر ماعان سول كىلتتى تەزىنەن اكەلىپ بەرسەڭدەر جاقسى بولار ەدى. مۇمكىندىگىنشە سونى تەزىرەك اكەلىپ بەرىڭدەر.
قۇستار:
— ماقۇل! — دەدى دە مىقتى تورت-بەسەۋى وشارىلىپ ۇشا جونەلىپ، سودان تابانداتقان جەتى كۇن دەگەندە الگى كىلتتى اكەلىپ بەردى.
— مىنە، كىلتىڭىز، — دەدى ابدەن شارشاپ، قۇر سۇلدەسى قالعان قۇستار.
— راقمەت، — دەدى بالا كۇلىم قاعىپ.
— ءبىز ساعان ەلىڭە جەتۋگە ءوز كومەگىمىزدى ايامايمىز، — دەدى قۇستار. — تەك باسىڭا اۋىر كۇن تۋعاندا سىرنايىڭدى تارتساڭ بولدى.
— ارينە، تارتام، — دەدى بالا.
كىلت قولعا تيگەسىن جاعداي مۇلدە وزگەرىپ سالا بەردى.
بۇدان كەيىن كوسەم سارايىندا ەكى-ۇش رەت قىز ەكەۋى ونەر كورسەتتى دە، ءۇشىنشى كۇنى قىز ەكەۋى سەرۋەندەپ ارال جاعاسىنا كەلدى. قاراسا ساندىق قوبديشا سول ورىندا تۇر ەكەن. بالا جۇگىرىپ كەلىپ وتىردى، قىز دا ارتىنشا كەلىپ، ول دا جايعاستى.
وسى كەزدە كارى باقسى باستاعان قارا تۇلەيلەر دە ءوز قايىقتارىنا وتىرا باستاپ ەدى. ەلجان ءسال ءجۇزىپ بارىپ، ۇشاقتىڭ كىلءتىن ءوز تەتىگىنە سالىپ بۇراپ قالىپ ەدى، قايىق لىپ ەتىپ ۇشا جونەلدى.
سودان تالماي ۇزاق ۇشتى. تالاي تەڭىز، تالاي ارالداردان ءوتىپ، ءبىر جەرگە كەلگەندە تۇتاسقان قويۋ قالىڭ بۇلتقا كوز بولدى دا، امالسىز جاعالاۋعا كەلىپ قوندى. سالدەن سوڭ ەلجان ەكىنشى ءبىر كىلتتى بۇراپ كەپ قالىپ ەدى، ۇشاق قايىققا اينالدى دا كەتتى. قىز ەكەۋى ءوزارا سويلەسە الماسا دا ىممەن ءتۇسىنىسىپ، قايىقتى سۋعا اكەپ ءتۇسىردى. ءۇش كۇننەن سوڭ كۇن اشىلىپ، تەڭىز بەتىندەگى سۇراپىل سويقان باسىلدى. الىپ ايداھارداي مىڭ بۇرالىپ دوڭبەكشىگەن تاۋداي-تاۋداي تولقىندار سايابىرسىپ، موپ-موماقان كۇيگە اۋىسىپتى. تەڭىز بەتى مىڭ ميلليون التىن ۇنتاقتارىن شاشىپ تاستاعانداي جالت-جۇلت ەتەدى. الىس كوك جيەكتى ساعىم كومكەرىپتى. سوناۋ ءبىر قيىردا جەلكەندەرى قاراڭداپ، جولاۋشى كەمەلەرى باياۋ ءجۇزىپ بارادى. كەمە مۇرجاسىنان شىققان قويۋ قارا ءتۇتىن ءسال تۇيدەكتەلىپ تۇرىپ، ارتىنشا قارا جىپتەي تارقاتىلىپ، سۇيىلىپ، سوزالاڭ تارتىپ ارتتا قالىپ بارادى.
ەركىن ءجۇزىپ، باياۋ جىلجىپ كەلە جاتقاندا الدارىنان ۇلكەن كەمە كەز بولا كەتتى. ۇلكەندىگى سونداي، تۋرا قارا جەردىڭ ءبىر ءبولشەگى كوشىپ كەلە جاتىر ما دەرسىڭ. كەمەمەن سالىستىرعاندا قايىق قاراعايدىڭ قاسىنداعى جالعىز تال جاڭقاداي سەزىلەدى.
بالا جايلاپ قاسىنا كەلدى. قىز قۋانىپ قول بۇلعادى. سول ساتتە كەمەنىڭ سىرتقى كەمەرە جولىنا وڭشەڭ ءبىر ءىشىپ العان، ۋداي ماس جاندار شىقتى دا ايعايلاي باستادى.
— بالاقاي، قايىعىڭدى بەرى بۇر، — دەيدى بىرەۋى وزەۋرەپ، — بەرى كەل، كەلە عوي، ءبىز سەنىڭ قاسىڭداعى بيكەشتى كورگىمىز كەلەدى.
— دۇرىس ايتادى، — دەپ قوشتادى ەكىنشىسى. — كەل، جاقىنداپ كەلە عوي...
— ەي، اعايىن، — دەدى بالا اشىق ۇنمەن، — قالجىڭدى قويىڭدار، ودان دا ايتىڭدارشى. پالەن جەرگە قالاي جەتۋگە بولادى. ءبىز اداسىپ قالدىق. جول كورسەتىڭدەرشى قۇداي ءۇشىن.
كەمەدەگىلەر داۋرىعىسىپ كەتتى.
— نە دەيدى ءوزى؟
— ەسى اۋىسقان-اۋ دەيمىن.
— قايدان كەلگەن نەمە ءوزى.
— ءبارى قۇرسىن، قىزى ادەمى ەكەن. مەن سوعان قىزىعىپ تۇرمىن.
— بىلاي بولسىن، جىگىتتەر، قايىقتى تۇتقىنداپ، قىزدى ءوزىمىز الايىق تا، انا نەمەنى قايىعىمەن قويا بەرەلىك. ءجۇرسىن ءلايلىپ كوك تەڭىزدىڭ ۇستىندە.
— دۇرىس ايتادى.
— ءدال ايتتى.
— ەندەشە، ىسكە كىرىسەلىك.
ەسەر توپ كەمەنى قايىقشاعا تاياۋ اكەلدى دە قاتار ءجۇزدى.
— ەي، ماۋباس، — دەدى بىرەۋى ەكىلەنىپ، — كەل بەرى، پاروحودقا ءمىن.
ايتپەسە اداسىپ ولەسىڭ.
— راقمەت، — دەدى بالا. — ودان دا جول كورسەتىڭىزشى.
— مەن ساعان نە ايتىپ تۇرمىن، — دەپ تەپسىندى اۋەلگى ءسوزدى ايتقان ءداۋ. — ءسوز ۇقپاساڭ، ءوز ازابىڭ وزىڭە. ءقازىر الىپ كەمەنىڭ جال-جال تولقىندارىنىڭ اراسىندا قالاسىڭ. قايىعىڭمەن قوسا اجداھا تولقىنعا جۇتىلىپ تىناسىڭ. كوك تەڭىزگە جەم بولاسىڭ. سەن ەمەس، سەنىڭ كوكەڭدەيدىڭ تالايى وسى كوك تەڭىزدىڭ وقپانىندا كەتكەن. سورلى بالا، ولمەسىڭدى ويلا، ءبىز ساعان بىلە بىلسەڭ، جانىمىز اشىپ تۇر. سەن سونى دۇرىس ءتۇسىن، ميعۇلا نەمە.
— سەندەردى ەسالاڭ توپ دەپ اتايدى، — دەيدى بالا ەكىلەنە سويلەپ. —
كاللالارىڭدا تورعايدىڭ ميىنداي مي بولسا، قۇداي اتسىن. سول ءۇشىن دە مەن سەندەر مەن تىلدەسكىم كەلمەيدى. سەندەر سونى انىق تۇسىنىڭدەر.
— قاپ، مىنانىڭ قۇتىرۋىن-اي، — دەپ جۇلقىندى كەمەدەگىلەر. — قاپ، قولدىڭ جەتپەي تۇرعانىن قاراشى. اتتەڭ، مىنا قول جاعاسىنا ءبىر جەتسە...
— اقىماق ەكەنسىڭدەر، اعايىندار، — دەدى بالا اشۋلانىپ. — ال، اۋلاق كەتىڭدەر.
ونىڭ بۇل سوزىنە اشۋلانعان توپ، كەمەنى قايىققا قاراي بۇرىپ، جىلدامدىعىن ارتتىرىپ، تەزدەتە تۇسكەنى سول ەدى، قايىق لىپ ەتىپ كوتەرىلدى دە، شاعىن ۇشاققا اينالىپ ۇشا جونەلدى.
ەلجان وسىلايشا بار قيىندىقتى ارتقا تاستاپ، بەيتانىس جاس ارۋدى سەرىك ەتىپ، تۋعان جەر، ۇشقان ۇياسىنا قاراي تۋرا باعىتپەن زۋلاپ كەلە جاتتى.
دانەش احمەت ۇلى
You Might Also Like
-
ويدا جوقتا ءۇيدىڭ جەرتولەسىندە كۇشىكتەر پايدا بولدى. ەنەلەرى تاڭەرتەڭ الدەقايدا جورتىپ كەتەدى دە، كۇنۇزاق ەكى-ۇش مارتە سوعادى. قالعان ۋاقىتتا كۇشىكتەر بالالاردىڭ ەنشىسىندە. ولار اڭدىپ تۇرىپ، كۇشىكتە...
