كۇزدە جاپىراقتار نەلىكتەن ءتۇسىن وزگەرتەدى؟ جاپىراقتار نە ءۇشىن كۇزدە سارعايادى؟

كۇز مەزگىلىندەگى جاپىراقتاردىڭ ءتۇسى

كۇزدە وسىمدىك جاپىراقتارى ءوزىنىڭ جارقىن جاسىل ءتۇسىن جوعالتادى. مىسالى، تەرەكتىڭ جاپىراقتارى التىن تۇسكە وزگەرسە، ۇيەڭكى اعاشى قىزىل تۇسكە بويالا تۇسەدى. جاپىراقتاردىڭ قۇرامىندا حيميالىق قۇبىلىس پايدا بولادى، ياعني حلوروفيل وزگەرىسكە ۇشىرايدى. كۇز كەلىسىمەن وسىمدىكتەر قىسقا دايىندىعىن باستايدى. قورەكتىك زاتتار جاپىراقتاردان بۇتاققا، ءدىڭى مەن تامىرىنا باياۋ جىلجيدى دا، قاتال سۋىققا توتەپ بەرە الاتىنداي قور جينايدى. كوكتەمنىڭ كەلۋىمەن وسىمدىكتەر جاڭا جاسىل جاپىراقتاردىڭ پايدا بولۋى ءۇشىن قوردا جيناقتالعان ەنەرگيانى پايدالانادى.

سۋ، قورەكتىك زاتتار مەن جاپىراقتار

قورەكتىك زاتتاردىڭ ەنەرگياسى تاۋسىلعان كەزدە حلوروفيلل سينتەزى دە توقتايدى. جاپىراقتا قالعان حلوروفيلل شەتىنەن ىدىراي باستايدى. سوسىن باسقا ءتۇستى پيگمەنتەر تۇزىلەدى. كەيبىر وسىمدىكتەردىڭ جاپىراعىندا سارى نەمەسە قىزعىلت-سارى پيگمەنتتەر بار. بۇل پيگمەنتتەردىڭ باسىم بولىگى سابىزگە قىزعىلت-سارى ءتۇس بەرەتىن — كاروتيننەن تۇرادى. ماسەلەن، قايىڭ مەن جاڭعاقتىڭ جاپىراقتارى ءحلوروفيللدىڭ ىدارۋى سالدارىنان اشىق-سارى تۇسكە، ال باسقا اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى قىزىل ءتۇستىڭ ءار الۋان رەڭكتەرىنە بويالادى.

كەيبىر جاپىراقتاردىڭ قىزىل، كۇڭگىرت-قىزىل، كۇلگىن رەڭكتەرى انتوسيانين پيگمەنتىنىڭ تۇزىلۋىنەن پايدا بولادى. بۇل پيگمەنت قىزىل ورامجاپىراقتا، راۋشان مەن قازتاماق گۇلدەرىندە كەزدەسەدى. كۇزدە سۋىق اۋا-رايىنىڭ اسەرىنەن جاپىراقتاردا حيميالىق رەاكسيا پايدا بولادى دا ءحلوروفيللدى قىزعىلت-سارىعا بويايدى. انتوسياننىڭ كاروتين مەن باسقا سارى ءتۇستى پيگمەنتتەردەن ءبىر ايىرماشىلىعى — ول جاسىل جاپىراقتاردا مۇلدە كەزدەسپەيدى. ول جاپىراقتاردا تەك سۋىقتىڭ اسەرىنەن پايدا بولادى. كۇزگى جاپىراقتاردىڭ ءتۇسى ادامداردىڭ شاشىنىڭ ءتۇسى ىسپەتتەس، ءار ءتۇردىڭ ءوزىنىڭ گەنەتيكاسىنا بايلانىستى ءتۇسى بولادى. ال ءتۇسىنىڭ اشىق نەمەسە كومەسكى بولۋى اۋا-رايىنا تىكەلەي بايلانىستى.

جاپىراقتار قاشان ەڭ قانىق تۇستەرگە ەنەدى؟

كۇز مەزگىلىندە، دالا ۇزاق ۋاقىت قۇرعاق ءارى سۋىق بولعاندا جاپىراقتاردىڭ ءتۇسى جارقىن، قانىق بولادى (0-دەن 7⁰س – ءانتوسيانيننىڭ تۇزىلۋىنە وتە قولايلى تەمپەراتۋرا). كۇزدە ۆەرمونت شتاتى سياقتى جەرلەردە جاپىراقتاردىڭ ەڭ كەرەمەت تۇستەرىن باقىلاۋعا بولادى. ال، مىسالى، كليماتى جاڭبىرلى، اۋا-رايى ۇنەمى بۇلتتى ۇلىبريتانيادا جاپىراقتار كوڭىر، كۇڭگىرت-سارى بولىپ كەلەدى.

جاپىراقتارمەن بىرگە وسىمدىكتەر كەرەمەت تۇستەرىن دە جوعالتادى. جاپىراقتار بۇتالارعا ەرەكشە شىبىعىمەن جالعاسىپ تۇرادى. قىس تۇسكەندە شىبىقتىڭ جاسۋشالارىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس ىدىرايدى. وسىدان كەيىن جاپىراق پەن بۇتانىڭ اراسىن جاپىراققا سۋ مەن قورەكتىك زاتتاردى جەتكىزىپ وتىراتىن جىڭىشكە تالشىق قانا جالعايتىن بولادى. ءالسىز سامالدىڭ ءوزى نەمەسە جاڭبىر تامشىسى بۇل بايلانىستى وڭاي ۇزە الادى. جەرگە تۇسكەن جاپىراقتار ءتۇرلى-تۇستى قالىڭ كىلەمشەگە ۇقساپ، كۇزگە سۇلۋ كورىنىس سىيلايدى.

وسىمدىكتەر دە بورسىق، تيىندەر سەكىلدى، قىسقا قور جيناپ، ونى ساباقتارىنا، تامىرىنا، بۇتاقتارىنا ساقتايدى.

سۋ بارماعان سوڭ جاپىراقتار قۇرعاپ، كەبەدى دە اعاشتاردان ءۇزىلىپ تۇسەدى. اۋادا جەلمەن قالىقتاپ، جول جيەكتەرىنە توسەلە كەتەدى. سارى جانە قىزىل جاپىراقتار جەرگە تۇسكەننەن كەيىن دە ءتۇسىن ءبىراز اپتا بويى ساقتاي الادى. ءبىراق، ۋاقىت وتە پيگمەنتتەر ىدىراي باستايدى. جالعىز تانين پيگمەنتى عانا قالادى (ءيا-يا، شايعا ءتۇس بەرەتىن دە وسى پيگمەنت).