جاسىل قوڭىز
قالانىڭ رەستوران جاندى، تىك باقاي ايەلدەرى «جۇقالتاڭ سارى» دەپ اتايتىن اسحانالار ترەسىنىڭ تەكسەرۋشىسى جىمىق شاعىن عانا سىمقورعان قالاسىنىن ورتاسىنداعى جالپايىپ جاتقان ەكى قاباتتى ۇيگە ورنالاسقان اسحاناعا كەلدى. جىمىقتىڭ سىرتقى بەينەسى سول ايەلدەر قويعان اتقا شىنىندا دا ۇقسايتىن ەدى. ونىڭ باس تەرىسى تىقىرايىپ ەرەكشە ءبىر تار جاراتىلعان ادام بولاتىن. باسىندا شوكىم ەت جوقتىعى ونىڭ سۇيەگىنە جابىسقان ماڭداي تەرىسىنەن ءبىلىنىپ تۇراتىن. قاباعى تىقىرايىپ، شىبىن تايىپ جىعىلاتىنداي جىلتىراپ كورىنەدى. ال ميلىعى باسقالاردىكى سياقتى شىعىڭقى ەمەس، ابدەن مۇجىلعان جاق كەلساپتاي قۋشيىپ تۇراتىن. سوندىقتان دا توبەسى تىم سۇيىرلەنىپ، قوراز بولاتىن جۇمىرتقاداي شوشيىپ كورىنەتىن.
— پاي، پاي شىركىن-اي، جىلقى بولساڭ باسىنا اسىقتاي ەت بىتپەگەن ناعىز قۋ شەكە، ەكى قۇلاعى تاس توبەسىنە بىتكەن ورەن جۇيرىك بولار ەدىڭ-اۋ،— دەپ قالجىڭدار ەدى قۇرداستارى. ال بەت ءپىشىنى دە اتجاقتىلاۋ، ەكى جاعىنا پىشاق جانىعانداي، ءتۇرى شالا، وتى دۇرىس جانباعاندىقتان سارىتاپتانىپ زورعا پىسكەن نانعا كەلەتىن. دەمەك رەستوران جاندى ايەلدەردىڭ «جۇقالتاڭ سارى» دەگەنى شاماعا سوعاتىن. ال رەستورانداعى تاباقشى ايەلدەر دە، اسپازدار دا ونى «جۇقالتاڭ سارى» دا، جىمىق تا دەمەيدى، «شىبىق» دەيدى. ويتكەنى ونىڭ اسحاناعا كەلۋى كەيبىر جۇمىستى ادال ىستەمەيتىن تاباقشىلارعا شىبىق بولىپ ءتيۋشى ەدى. سوندىقتان دا ول كەلگەندە قاپتاعىنىڭ قازانعا. قازانداعىنىڭ تاباققا ءتۇسۋى ەرەكشە باقىلاۋعا الىنىپ، اسحانا، رەستوران قىزمەتكەرلەرى اياعىنىڭ ۇشىنان باساتىن.
Miنە سول «جۇقالتاڭ سارى» مەيلى شىبىق بولسىن، مەيلى جىمىق بولسىن اسحانانىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى ستولعا كەلىپ ءۇن-تۇنسىز وتىردى. ول كوپ ادامنىڭ بىرىنشە وزىنە تاماق اكەلۋدى تاباقشىعا تاپسىردى دا، تىپ-تىنىش وتىرا بەردى. بۇگىن بۇل جەردەن تىنىش كەتكىسى كەلدى. تاماق تا تەز كەلدى. تەكسەرۋشى ويىندا ەشتەمە جوق الدىنا كەلگەن سورپانى سوراپتاپ ۇرتتاي باستادى. ءدامى جامان ەمەس، تىم-اق جاقسى. ىشىندە بولۋعا ءتيىستى ءارتۇرلى نارسەلەردىڭ بارلىعى دا جۇرگەن ءتارىزدى. ارينە تاماق شامادان تىس جىلدام كەلدى، بۇل مىنا ترەست تەكسەرۋشىسىنە جاسالعان قۇرمەت قوي دەسىپ ءبىر كوتەرىلىپ قالدى. تەكسەرۋشى مۇنى دا سەزىپ وتىر. سورپا ءىشىلىپ تۇگەسىلىپ قالعان كەزدە تەكسەرۋشىنىڭ كوزى تاباق تۇبىندەگى الدەنەگە ءتۇستى دە، دەنەسى ءدۇر ەتتى. ونىڭ ءجىتى كوزى تاباق تۇبىندەگى قارايعانعا قادالدى. نە بولدى ەكەن، ءا؟ شىبىن با الدە؟ شىنىندا دا اربيىپ قيسىق-قيسىق بىتكەن نازىك اياقتارى مايعا بوگە قۋىرىلعاندىقتان ءسال قىسقارىپتى. ال باس جاعى ونشا انىق ەمەس. ءبىراق ونىڭ ەسەسىنە بوكسە جاعى قالپىندا ساقتالىپتى. كادىمگى شىبىنداي عانا جىلتىر جاسىل قوڭىز. قاپ!
تەكسەرۋشىنىڭ ىشكەن جەگەنى لىقسىپ القىمىنا تىعىلدى. لوبلىعان جۇرەك اسقازاندى بۇلكىلدەتىپ، قايتا تاستاپ جىبەرۋگە از-اق وتىردى.
— قاپ، قۇرعىر-اي،— دەپ ويلادى جىمىق — ىشپەي تۇرىپ ارالاستىرىپ ابدەن كورىپ الماعان ەكەم. باسە، تىم-اق تەز كەلىپ قالىپ ەدى. قارىن قاتتى اشقان سوڭ قاراباسىپ جىلدام ءىشىپ قويىپتى. تەكسەرۋشى كەلدى دەپ اسپازدىڭ اسىققانىنان بولدى عوي بۇل. ەندى ءقايتتىم؟! مەنىڭ تاباعىمدا بولماي-اق مىنا مەنىڭ جيرەنىشىمە ورتاقتاسىپ وتىرعان بادىراق كوز قارانىن تاباعىنان شىقسا عوي، وندا ماسەلە قانداي وڭاي شەشىلگەن بولار ەدى. وندا مىنا اسحانانىڭ ادامدارىن بادىراق اق جۇگەرىشە قۋىرار ەدىم-اۋ!
وسى ارادا ونىڭ ىشكى دۇنيەسىنە الدەقانداي ءبىر پالە كىرىپ كەتكەندەي ەكى ءبۇيىرىن كەزەك-كەزەك سوعىپ، ىشكەنىن اۋزىنا قاراي لىقسىتىپ-لىقسىتىپ جىبەردى. ءبىراق جىمىقتىڭ ءوزى دە جىگىت-اق ەكەن، جىبەرمەي سازارىپ باقتى. تەكسەرۋشىنىڭ ءوڭى كۇندە قالعان شۇبەرەكتەي قۋارىپ، قۋقىلدانىپ كەتتى. ونىڭ جۇرەگى اينىپ وتىرعانىن كورشىلەرى دە سەزىپ قالدى. سول سەكۋندتا-اق تەكسەرۋشى تاباعىنان كىشكەنتاي، ادەمى، جىلتىر جاسىل قوڭىز شىققاندىعى كەلۋشىلەردىڭ بارىنە تەگىس جايىلىپ كەتتى. رەستوراندا ءجيى بولىپ تۇراتىن سايقى-مازاق ايەلدەر «جۇقالتاڭ سارىنىن سىباعاسىن سالعان ەكەن» دەسىپ سىقىلىقتاپ، اشىق كۇلىپ جاتتى.
— ە، تەكسەرۋشى ەندى اسحانانى جاقسى تەكسەرىپ تۇراتىن بولدى،— دەپ ءار جەردە-اق گۋ-گۋ كۇلىسىپ جاتتى. تابالاۋشىلار دا تابىلدى. نە كەرەك، شىركىن، «سەكسەن بەس كورەيىن دەگەن جاسىم با ەدى، يت بىلامىق ىشەيىن دەگەن اسىم با ەدى» دەگەندەي، مۇنداي بولادى دەپ تەكسەرۋشى ءۇش ۇيىقتاسا ويلاپ پا ەدى؟ ءتىپتى جۇرت تابالايتىنداي بۇل قىزمەتىن دە جامان اتقارمايتىن. ناق وسىنداي ساتتە، «قايتەر ەكەن» دەگەندەي اسحانانىڭ تاباقشىلارىنا دەيىن بىردە ءبىرى زالعا باسىن سۇقپاي قويدى.
جىمىقتىڭ لوبلىعان جۇرەگى قابىنان شىعىپ كەتە جازداپ لۇپىلدەيدى. مىنە، ءبىر تاباقشى ارەڭ دەگەندە كورىندى-اۋ! تەكسەرۋشى وعان نە دەرىن دە بىلمەدى. ول كوتەرگەن تەگەرىك تولى تاعامدى كورشى داستارحانعا تاراتىپ، وتىرعانداردىڭ سىبىرىنان كەيىن تەكسەرۋشى جانىنا جاقىندادى. تاباقشى مونشاقتاي جىپ-جىلتىر ادەمى قونىزدى كوزىمەن كوردى. ونىڭ ارتىنان زال مەڭگەرۋشىسى دە جەتتى. قونىزدىڭ تەكسەرۋشى تاباعىنان شىققاندىعىنان با، الدەقالاي وسىندا بولعاندىقتان با اسحانا ديرەكتورى دا كەلدى،
قارنى شەرميگەن، كوزى كىلەگەيلەنگەن، بەت تەرىلەرىنىڭ ءبارى سالبىراپ بوس قالعان ديرەكتور. يساق ەگدە تارتقان ادام. اسىرەسە بۇعاعى سيىردىڭ اۋكەسىندەي سالپىلداپ بوس قالعان. وسى ءبىر ءساتسىز مينۋتتە بۇل دا نەشە ءتۇرلى جامان وي ويلاپ تاستادى. باسقادان شىقپاي بۇل قوڭىزى قۇرعىر قايدان عانا تەكسەرۋشى تاباعىنان شىعا قالىپ ەدى. باسقالاردىڭ تاباعىنان شىقسا، ارى كەتكەندە كەشىرىم سۇراپ، اسپازعا ءبىر سوگىس بەرىپ قۇتىلا سالار ەدى، ايتپەسە ءتىپتى «وندايلار بولا بەرەدى» دەپ ماڭىز بەرمەي تاناۋىن كوتەرىپ تارتپاس پا ەدى. ەندى مىنە ەرتەڭ ترەستەن الار سوگىس، ءتىپتى قىزمەتكە ءقاۋىپ، ءبارى يساقتىڭ كوز الدىنا ەلەستەپ، ايتەۋىر مۇنىن، تەگىن كەتپەيتىنىن ءبىلىپ ساسىپ تۇر.
— بۇل قالاي بولدى، جولداس ديرەكتور!— دەدى تەكسەرۋشى.
— قايتەمىز،— دەدى ءوزى دە قىلپىلداپ، قىل ۇستىندە تۇرعان ديرەكتور.— وسىلاي بولماي تۇرمايدى. كەلۋشىلەر كوپ. تاماق تا شامادان تىس بۇگىن كوپ ىستەلدى. كوپ نارسەدە كەمشىلىك بولماي قويمايدى.
تەكسەرۋشى ءوڭى قۋقىلدانىپ، رەڭسىزدەنىپ كەتتى. شاماسى جۇرەگى اينىپ كەتتى بىلەم.
— بايقامايسىزدار ما، مۇنداي ماسقاراعا جول بەرۋگە بولمايدى عوي.
ديرەكتور نە دەرىن بىلمەدى. ءبىر پالە بولىپ كەتپەسە جارار ەدى. مىنا زالدا وتىرعان ەكى ءجۇز ادامنىڭ بىرىنە تۇسپەي، قاناتىڭ دا، تىلەۋىڭ دە كەسىلگىر، قۇزعىن قارعانىڭ جەمى بولعىر جاسىل قوڭىز ناق تەكسەرۋشى تاباعىنان تابىلار ما.
— وسىنىن ءوزى اۋەلى قوڭىز ەمەس، قاتتى قۋىرىلىپ، كۇيىپ كەتكەن پياز بولىپ جۇرمەسىن.— دەدى ديرەكتور الدە بىردەمە ويلاعانداي ءتۇسىن وزگەرتىپ، كۇلگەن بولىپ.
— ياپىر-اي، نەتكەن كورمەس ادامسىز. ورتاسىنان جارىلىپ تۇرعان ارقاسىن، تىكەندەگەن اياقتارىن كورمەيسىز بە؟ مەن اۋىرىپ قالسام قايتەسىز. ماسقارا عوي، بۇل.
ديرەكتور جىلتىر قوڭىزدى قالايى قاسىقپەن ءىلىپ الدى.
— قوڭىز ەمەس قوي، قۋىرىلعان پياز عوي،— دەپ تاناۋىنىڭ استىنان ءبىر قايتالاپ قويدى. ناق وسى ءبىر ساتتە تەكسەرۋشى اشۋلانىپ قاتتى كەتتى:
— ءقازىر اكتى سالىپ سىزدەردى پروكۋرورعا تاپسىرامىن.
بۇل ءسوزدى ەستىگەندە يساقتىڭ دەنەسى ءمۇزداپ كەتتى. ترەستىن بۇيرىعىمەن تىنا ما دەپ تۇرعان نارسە زاڭ ورنىنا بارا جاتسا، ونىڭ وزىندە تەكسەرۋشىنىڭ ءوز باسىنان كەشكەنى جازىلسا، پالە سوندا بولادى عوي. تەكسەرۋشىمەن ەرەگىسۋگە بولا ما؟ ونىڭ ارعى جاعى تەمىر تور ەمەس پە؟ ديرەكتور قوڭىزدى الىپ، «بۇل قوڭىز دا، پياز دا ەمەس قوي»،— دەپ اۋزىنا قاعىپ سالدى. ءسويتىپ قىشىر-قىشىر ەتكىزىپ، قوڭىزدىڭ جىلتىر قاناتىنان ءتىسىن بىر-ەكى تايعىزا، ءبىر جۇتىنىپ، قوڭىزدى قىلعىپ قويدى. يساق كەنەت اشۋلانىپ، دورەكىلەنىپ. وزگەرىپ سالا بەردى. ول ءتىپتى تەكسەرۋشىنى ادام ەكەن دەمەي ايقايلاي جونەلدى.
— قايسى، قايسى قوڭىز. قىزمەت بابىڭدى پايدالانىپ قاشان دا قوقاڭداي بەرەسىڭ. قايسى، باعانادان بەرى جۇرتتى دۇرلىكتىرىپ وتىرعان قوڭىزىڭدى كورسەتشى ماعان. ۇنەمى قوقانلوققى جاسايسىڭ. جۇرت، مىنا تەكسەرۋشىنى كوردىڭدەر مە؟ ماعان پالە جاپقالى وتىرعانىن. قايدا قوڭىز، قايدا؟
ديرەكتوردىڭ ەكى كوزى شاتىناپ، اشۋلانىپ قايناعان ساماۋرىنداي بۇرق-سارق ەتتى.
مىنە، پالە كەرەك بولسا! يساق جىمىقتى ىشىپ-جەپ بارادى. تەكسەرۋشى بولسا نە دەرىن بىلمەي قاتتى ساستى، ءتىپتى ءوزى وتىرىك ايتقانداي جامان ۇيالىپ وتىر. راسىندا ول قوڭىز ەمەس پە ەدى دەپ وزىنە ءوزى كۇمانداندى.
— اپىر-اي، جىلتىراق قوڭىزدىڭ ءوزى-اق ەدى عوي،—دەدى دە نە دەرىن بىلمەي. ءبىراق ەندى ونى نەمەن دالەلدەمەك. ول ۇندەي الماي وتىرىپ قالدى. ال يساق جىلتىر قوڭىزدى جۇتۋىن جۇتقانىمەن ءبىر اپتا بويى ىشكەنى ءىرىڭ، جەگەنى جەلىم بولىپ، تاماق ىركىلدەپ كوكىرەگىندە تۇردى دا قويدى،
1958
You Might Also Like
-
جوعارى ءبىلىمى بارلاردىڭ كوپشىلىگى-اق كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعاۋعا ۇمتىلادى. جۇرت سىپىرا كانديدات بولىپ العاندا قالاي جالعىز قالايىن، مەن دە ءوز شاماما قاراي شارىقتاپ، ءوز كورپەمە قاراي كوسىلدىم. ...
-
ءبارىمىز دە شوشىپ وياندىق. جازعى تاڭعى ءتاتتى ۇيقى شايداي اشىلدى. زار قاققان ەسىكتەگى قونىراۋ شىرىلداپ الىپ بارادى. بەزگەك بولعان ادامداي بەزەك قاعادى. قوڭىراۋ كومەك بەرە قويماعان سوڭ ەسىكتى قولمەن تا...
