سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 كۇن بۇرىن)
لاتىن الىپبيىنە كوشۋ

لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – قازاق ءتىلىنىڭ حالىقارالىق دارەجەگە شىعۋى.

«ءبىزدىڭ زامانىمىز – جازۋ زامانى: جازۋمەن سويلەسۋ اۋىزبەن سويلەسۋدەن ارتىق دارەجەگە جەتكەن زامان. سوندىقتان سويلەي ءبىلۋ قانداي كەرەك بولسا، جازا ءبىلۋ كەرەكتىگى ودان دا ارتىق»

احمەت بايتۇرسۇنوۆ

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ 2017 جىلى 12 ساۋىردە «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا: «بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىن بىرتىندەپ لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ جۇمىستارىن باستاۋىمىز كەرەك. ءبىز بۇل ماسەلەگە نەعۇرلىم دايەكتىلىك قاجەتتىگىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، بايىپپەن قاراپ كەلەمىز جانە وعان كىرىسۋگە تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى مۇقيات دايىندالدىق» دەپ ايتقان ەدى.بۇگىنگى كۇنگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى اراسىندا كەڭىنەن تالقىلانىپ جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ ءۇردىسى.  سەبەبى جازۋ – بەلگىلى ءبىر ارىپتەردىڭ جيىنتىعى عانا ەمەس، ۇلتتىڭ وزىندىك بولمىسىن تانىتاتىن تاڭبالار جۇيەسى، سول ۇلتتىڭ تاريحى، مادەنيەتىنىڭ تاڭبالانعان جادىگەرى. ءار حالىقتىڭ رۋحاني، مادەني ءوسۋىن، عىلىمى مەن ءبىلىمىنىڭ، بارلىق سالاداعى دامۋ دەڭگەيىن كورسەتەتىن ماڭىزى زور الەۋمەتتىك-مادەني قۇبىلىس.   جازۋ ارقىلى وتكەن مەن بۇگىنگى جانە بولاشاق ءومىرىمىز جالعاستىق تابادى. ول – ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن التىن كوپىر. ال، جازۋدىڭ وزگەرتىلۋى سول حالىقتىڭ قوعامدىق ءومىرىنىڭ بارلىق سالاسىنا، رۋحاني الەمى مەن مادەني دەڭگەيىنە، ءتىپتى، الەۋمەتتىك پسيحولوگياسىنا اسەر ەتەدى.

بۇگىنگى تاڭدا قوعامدا ءالىپبيدى اۋىستىرۋعا بايلانىستى ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلۋدا. بىرەۋلەر لاتىن ءالىپبيىنىڭ وڭتايلى تۇستارىن العا تارتسا، ەندى باسقالارى بۇل ىستە اسىعىستىق جاسامايىق دەپ ساقتاندىرادى.

مۇنداي پىكىرلەردىڭ ورىن الۋى وتە زاڭدى. سونىڭ ارقاسىندا كوپشىلىك وسى ءبىر كۇردەلى ماسەلەگە وراي ءوزىنىڭ كوزقاراسىن قالىپتاستىرادى.

بۇقارالىق اقپارات دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، بۇگىندە الەمنىڭ 70% ەلدەرى لاتىن جازۋى ارقىلى ءبىلىمدى يگەرىپ، عىلىمي زەرتتەۋلەرمەن تانىسۋدا . بۇل دەگەنىمىز – ءبىلىم، عىلىم، ساياسات پەن تەحنيكا، مادەنيەت پەن ونەر، سپورت ت.ب. قاتىستى جازباشا اقپاراتتىڭ بارلىعى دەرلىك لاتىن گرافيكاسىمەن بەرىلەدى، قوعامدىق ومىردەگى جاڭالىقتاردىڭ باسىم بولىگى وسى گرافيكانىڭ نەگىزىندە تارالادى دەگەندى بىلىدەردى.  دەمەك، لاتىن ءالىپبيىنىڭ ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ الەمدەگى دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ تالابىنىڭ ورىندالۋى جولىندا ماڭىزدى رول اتقاراتىنى ءسوزسىز.

تۇركىتەكتەس حالىقتار تىلىندە لاتىن ءالىپبيى 1926 جىلدان باستاپ قولدانىلادى. لاتىن ءالىپبيىن العاش قولدانىسقا ەنگىزگەندەردىڭ ءبىرى – تۇركيا مەملەكەتى. ءبىزدىڭ ەلدە حح عاسىردىڭ 20-جىلدارى قازاق زيالىلارى لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسىن كوتەردى. قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىنا ساي ءالىپبي ۇلگىسىن جاساپ، قولدانىسقا ەنگىزگەن بولاتىن.

بۇل – حح عاسىردىڭ باسىنداعى قوعامداعى كوممۋنيكاسيالىق ۇردىستەردى زەردەلەۋدەن تۋعان وي بولاتىن. ءقازىر ادامزات بالاسى ءححى عاسىرعا اياق باسىپ وتىر. جازۋدىڭ ماڭىزى بۇرىنعىدان بىرنەشە ەسە وسكەن زامان. سوندىقتان، الەمدەگى ەلدەردىڭ باسىم بولىگى، سونىڭ ىشىندە تۋىستاس  تۇركى  حالىقتارى قولداناتىن لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – جاھاندانۋ داۋىرىندەگى رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ العاشقى دا ماڭىزدى ساتىسى بولماق...

الدىمەن بۇگىنگى كومپيۋتەر زامانىندا ينتەرنەت جۇيەسىندە ۇستەمدىك ەتەتىن لاتىن ءالىپبيى ەكەندىگىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ءبارىمىزدىڭ ەلەكتروندىق پوشتامىز بار. ول پوشتامىز كيريل، اراب، نەمەسە باسقا ەمەس، لاتىنمەن جازىلعان. استىمىزداعى كولىگىمىزدىڭ نومىرىندەگى ارىپتەر لاتىنمەن بەرىلگەن. كۋالىگىمىز بەن پاسپورتىمىزدا لاتىن ءالىپبيى تۇر.

وسىنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرە بەرۋگە بولادى. ياعني لاتىن ءالىپبيى بىزگە تاڭسىق ەمەس.

ول ءبىزدىڭ قوعامعا ەنىپ كەتكەن. ونى ەلىمىزدەگى كەز كەلگەن ساۋاتتى ادام بەلگىلى دارەجەدە بىلەدى. ال لاتىننىڭ بىزگە بەرەرى دەگەندە تولىپ جاتقان ءتيىمدى تۇستارىن كورسەتۋگە بولادى. لاتىنعا كوشكەنىمىزدە ۇتاتىن تۇستارىمىز تومەندەگىدەي: بىرىنشىدەن، ءتىل تازالىعى ماسەلەسى. تىلىمىزدەگى قازىرگى جات دىبىستاردى تاڭبالايتىن ارىپتەردى قىسقارتىپ، سول ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ تابيعي تازا قالپىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك الامىز. ەكىنشىدەن، قازاق ءتىلىن وقىتقان ۋاقىتتا باسى ارتىق تاڭبالارعا قاتىستى ەملە، ەرەجەلەردىڭ قىسقاراتىنى بەلگىلى. ول مەكتەپتەن باستاپ بارلىق وقۋ ورىندارىندا وقىتۋ ءۇردىسىن جەڭىلدەتەدى. ۋاقىت تا، قارجى دا ۇنەمدەلەدى. ۇشىنشىدەن، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – قازاق ءتىلىنىڭ حالىقارالىق دارەجەگە شىعۋىنا جول اشادى. قازاق تىلىنە كومپيۋتەرلىك جاڭا تەحنولوگيالار ارقىلى حالىقارالىق اقپارات كەڭىستىگىنە كىرىگۋگە ءتيىمدى جولدار اشىلادى. تورتىنشىدەن، ءتۇبى ءبىر تۇركى دۇنيەسى، نەگىزىنەن، لاتىندى قولدانادى. بىزدەرگە ولارمەن رۋحاني، مادەني، عىلىمي، ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى، تىعىز بايلانىستى كۇشەيتۋىمىز كەرەك. ول دا تابيعي ءىس ەكەندىگىن ايتقىم كەلەدى.

لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ ايتارلىقتاي كەدەرگىلەر جوق. نەگىزىنەن، وسى ماسەلەگە بايلانىستى حالىقتىڭ كوزقاراسى، نيەتى ءبىر بولسا، قيىندىقتاردى جەڭىل  شەشۋگە بولادى. جاستار جاعى، ورتا بۋىن وكىلدەرى كومپيۋتەردى تولىق مەڭگەرگەندىكتەن لاتىندى دەرەۋ ۇيرەنىپ الادى دەپ سانايمىن. ال اعا بۋىنعا ءسال كۇردەلى بولۋى مۇمكىن. وسى جاعدايدا پسيحولوگيالىق فاكتور دەگەندى دە ەسكەرۋىمىز كەرەك. ۇكىمەتتىڭ قاراجاتى بەلگىلەنىپ، ناقتى باعدارلاماسى بەكىتىلگەن سوڭ، قازاقستان حالقى لاتىندى كوپ قيىندىقسىز مەڭگەرىپ كەتەتىندىگىنە سەنىم بىلدىرەم


You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما