مادەنيەتتانۋ سالاسى جانە ونىڭ قوعامداعى ورنى
مادەنيەتتانۋ - بۇل ءارتۇرلى فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن ادامزات مادەنيەتى مەن ونىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن عىلىم. مادەنيەتتانۋدىڭ ەڭ كەڭ تاراعان انىقتاماسىن سيپاتتاسام –مادەنيەتتىڭ دامۋىن رەتتەيتىن ەڭ جالپى زاڭدىلىقتار تۋرالى عىلىم رەتىندە ءتۇسىنىلۋى. مادەنيەتتانۋدى تاريحتان ەرەكشەلەندىرەتىن نارسە – مىسالى تاريحشى ءۇشىن فاكتىنىڭ ءوزى ماڭىزدى، ال مادەنيەتتانۋشى ءۇشىن سول نەمەسە باسقا ۋاقىتتا مادەنيەتتىڭ نەنى بىلدىرگەنى ماڭىزدى. مادەنيەتتانۋ ادامداردىڭ بىرلەسكەن قىزمەتى مەن ءومىرىنىڭ ماڭىزدى جاعىنا باسا نازار اۋدارادى جانە بۇل ونى الەۋمەتتانۋدان ەرەكشەلەندىرەدى. مادەنيەتتانۋ جاراتىلىستانۋ عىلىمىنان جاساندى نىساندار مەن پروسەستەرگە نازار اۋدارۋمەن ەرەكشەلەنەدى. ەگەر الەۋمەتتىك فيلوسوفيانى جەكە جانە الەۋمەتتىك بولمىستىڭ ماعىناسى تۋرالى عىلىم رەتىندە مىسالعا الىپ قاراسام،الەۋمەتتىك بولمىستىڭ وقيعالىق – بەلسەندىلىك مازمۇنى تۋرالى تاريح رەتىندە ۇسىناتىن بولسام، وندا مادەنيەتتانۋ مادەني - تاريحي ءتيپتىڭ ءفورماتيۆتى ەلەمەنتتەرىن دە، مازمۇنىن دا بىلدىرەتىن وسى بولمىستىڭ ناقتى تاريحي فورمالارىمەن اينالىسادى دەپ ەسەپتەيمىن. مادەنيەتتانۋدىڭ قوعامداعى رولىنە كەلەر بولسام،مادەنيەتتانۋ قوعامنىڭ رۋحاني پروسەسىندە ۇلكەن ءرول اتقارادى. مادەنيەت مادەني ولشەمدەردىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلمايتىن ىشكى پروبلەمالار مەن قايشىلىقتارسىز دامي المايدى. مادەنيەتتىڭ الەۋمەتتىك ومىرمەن بايلانىسى، ونى ادامنىڭ شىعارماشىلىق جانە الەۋمەتتىك ءىس – ارەكەتىنىڭ پروسەسى رەتىندە ءتۇسىنۋ وبەكتيۆتى جانە بۇرىننان بەلگىلى شىندىق بولۋى. قوعام مادەنيەت پەن الەۋمەتتىك قاتىناستار اراسىنداعى قايشىلىقتاردى جەڭىپ، ولاردىڭ بىرلىگىن ۇنەمى قالپىنا كەلتىرىپ قانا ءومىر سۇرە الادى جانە جەمىستى دامي الادى دەپ سانايمىن. ارينە، بەلگىلى ءبىر مادەني زاڭداردى ەسكەرە وتىرىپ، مادەنيەتتىڭ ىلگەرىلەۋىن ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ومىرىندەگى وزگەرىستەردەن اجىراتۋعا بولمايدى. مادەنيەت-بىلىم بەرۋ، ءوزىن-وزى تاربيەلەۋ جانە، تۋا بىتكەن اقىل-وي جيىنتىعى. قوعامدا ءومىر سۇرەتىن ادام كوپتەگەن الەۋمەتتىك، مورالدىق، ەكونوميكالىق جانە باسقا دا بايلانىستار مەن دەلدالدار جۇيەسىندە. بۇل بايلانىستار كوبىنەسە ەتيكەت ەرەجەلەرىمەن رەتتەلەدى. مادەنيەت، ادەتتە، ادام ارەكەت ەتە الاتىن جانە قاجەت بولاتىن شەڭبەردى انىقتايدى دەپ ايتا الامىن. مادەنيەت ادامنىڭ وتباسىنداعى، مەكتەپتەگى، وندىرىستەگى، كۇندەلىكتى ومىردەگى جانە ت. ب. مىنەز-قۇلقىن رەتتەيدى، ويتكەنى وندا تىيىمدار جۇيەسى بار. وسى ەرەجەلەر مەن تىيىمداردى بۇزۋ قوعامداستىق بەلگىلەگەن جانە قوعامدىق پىكىردىڭ كۇشى مەن ينستيتۋسيونالدى ەسكەرتۋدىڭ ءارتۇرلى نىساندارى قولدايتىن بەلگىلى ءبىر سانكسيالاردى قولدانادى. قازىرگى مادەنيەتتانۋ تەك مادەنيەتتى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءومىردىڭ باسقا سالالارىن دا زەرتتەيدى، تاريح، الەۋمەتتانۋ، فيلوسوفيا، انتروپولوگيا، لينگۆيستيكا جانە پسيحولوگيا سياقتى عىلىمدارمەن قيىلىسادى. مادەنيەتتانۋ-كۇردەلى قۇرىلىمى بار كەشەندى عىلىم. عىلىمي ءپان رەتىندە مادەنيەتتانۋ حح عاسىردىڭ باسىندا قالىپتاستى. مەنىڭ ويىمشا بۇل عىلىمنىڭ ءومىر ءسۇرۋ كەزەڭىندە مادەنيەتتانۋ دەگەن نە ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءبىرشاما وزگەردى. باستاپقىدا ول ادامزات وركەنيەتتەرى تۋرالى عىلىم رەتىندە قاراستىرىلدى، بۇگىندە بۇل مادەنيەت دامۋىنىڭ جالپى زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن عىلىم.
مادەنيەتتانۋدىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن اتاپ وتسەم،بۇل عىلىم كوپتەگەن ماسەلەلەردى شەشەدى. ولاردىڭ ىشىندە ەڭ ماڭىزدىلارى:
- مادەنيەتتى، ونىڭ ءمانىن، مازمۇنى مەن نەگىزگى فۋنكسيالارىن تولىق، ءدال جانە تەرەڭ ءتۇسىندىرۋ؛
- مادەنيەتتىڭ پايدا بولۋى مەن دامۋى تۋرالى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋ؛
- جەكە مادەني قۇبىلىستار مەن پروسەستەردى زەرتتەۋ؛
- ادامزات مادەنيەتىنىڭ جەكەلەگەن اسپەكتىلەرىن زەرتتەيتىن باسقا عىلىمي پاندەردەن ءبىلىمدى بىرىكتىرۋ؛
- مادەنيەتتى زەرتتەۋ ادىستەرى مەن قۇرالدارىن قۇرۋ؛
- مادەني پروسەستەردەگى ادامنىڭ ءرولىن انىقتاۋ؛
- ونەردەن، دىننەن، فيلوسوفيادان جانە باسقا سالالاردان الىنعان مادەنيەت تۋرالى ءبىلىمدى جالپىلاۋ؛
- ءار ءتۇرلى مادەنيەتتەردىڭ دامۋىن جانە وسى پروسەستىڭ سىرتقى جاعدايلارعا تاۋەلدىلىگىن زەرتتەۋ.
مادەنيەتتانۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى-مادەنيەتتى زەرتتەۋ جانە ونى ءتۇسىنۋدى قامتاماسىز ەتۋ. وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن مادەنيەت فاكتىلەرى، جەكە مادەني قۇبىلىستار اراسىنداعى بايلانىس، ءارتۇرلى مادەنيەتتەردىڭ ديناميكاسى زەرتتەلەدى. سونداي-اق بەلگىلى ءبىر مادەني قۇبىلىستاردىڭ پايدا بولۋى مەن دامۋىنا اكەلەتىن پروسەستەرمەن، مادەنيەتتەردىڭ تۇرلەرى جانە ولارعا ءتان فۋنكسيالارمەن اينالىسادى.
قازىرگى تاڭدا مادەنيەتتانۋ سالاسى بويىنشا جۇمىس جاسايتىن ماماندار مادەنيەتتانۋشى مامان يەلەرى بولىپ تابىلادى. بۇل ماماندىقتىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن جان-جاقتىلىعى مەنى قۋانتادى. كوپتەگەن جىلدار بويعى تاريحى بار وسى سالا بويىنشا ءبىلىم الۋ جانە جۇمىس جاساۋ ادامنىڭ رۋحاني دۇنيەتانىمىن بايىتىپ،مادەنيەت پەن تاريحتى زەرتتەۋگە قىزۋعىشىلىعىقتى ارتتىرادى. سوندىقتان دا مادەنيەتتانۋ سالاسى مەن مادەنيەتتانۋشى مامان يەلەرىنە جىل سايىن سۇرانىس كوبەيۋدە دەپ ويلايمىن.
ماقالا اۆتورى - شاراپ قىزى داميرا. «ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى»، «فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى»، «ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسى»، «6B03102 -مادەنيەتتانۋ» ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى، 2 كۋرس ستۋدەنتى.
وندىرىستىك تاجىريبە جەتەكشىسى - ەسبولوۆا ءمولدىر اۋەلتايەۆنا.
You Might Also Like
-
اۋىل - قازاق حالقى ءۇشىن ءار ۋاقىتتا رۋحاني بەسىگى بولىپ ەسەپتەلدى. اۋىل - حالقىمىزدىڭ بارلىق قۇندىلىقتارى مەن ءسالت-داستۇرىمىزدىڭ شىققان جەرى. اۋىل ءومىرىن ويلاعاندا ويىمىزعا ەڭ الدىمەن تازا اۋا، جازى...
-
كۇن قۇلان يەكتەن اتىپ، شۋاعى جەر-الەمدى ايمالاي قۇيىن قۋعان قاڭباقشا ءاربىر گۇلدى قىتىقتاي وياتىپ، ساۋلەسىن بارىنە تاراتتى. اۋىلداعى ءاربىر تىرشىلىك اتاۋى ۇيقىسىنان ويانىپ، فانيدەگى ءوز قىزمەتىن سەزگەند...
