مەن ەسىرتكى جايلى ايتىپ بەرەمىن
ەسىرتكى...قانداي قۇلاققا جاعىمسىز ءسوز دەسەڭىزشى. تالايلاردىڭ تۇبىنە جەتكەن، باقىتتى ومىرلەرىن بايانسىز ەتكەن عاسىر دەرتى بولسا دا، ءالى دە جەر بەتىنەن جوق قىلۋ مۇمكىن ەمەس بولىپ تۇر. قازىرگى تاڭدا ەسىرتكىنىڭ زيانىن بىلە ، كورە تۇرا، وعان قارسى شىعۋعا دارمەنى جەتپەيتىن جاستار سانى كوبەيدى. تەك قانا جاستار عانا ەمەس ەرەسەك كىسىلەردە، ءوز جاسىندا بالالارىنا ۇلگى بولۋدىڭ ورنىنا، كەرى كەتىپ، كەلەشەك ۇرپاقتى ۋلاۋدا. ەسىرتكى ەشقاشان جاقسى زات بولا المايدى. ەسىرتكىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزەر زيانى وتە كوپ. ەسىرتكى قولدانۋ- ءوزىن-وزى ءولتىرۋدىڭ ەڭ باياۋ ءتاسىلى. «ادام ازسا، زامان توزادى» دەمەكشى، ءار ادام ءوز ءومىرىنىڭ قوجايىنى، ونى جاڭارتۋ دا، قۇردىمعا قۇلدىراتۋ دا ءوز قولىمىزدا ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك.
ال وسى ەسىرتكىنىڭ شىرماۋىنا جاستار قالاي تۇسەدى؟ ادام بالاسى جارىق دۇنيەگە شىر ەتىپ كەلگەننەن باستاپ، ونى دۇرىس تاربيەلەۋ، ونىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ، وعان ءبىلىم بەرۋ، ادامي قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋ، ومىردەن ءوز ورنىن تاباتىنداي تۇلعا قىلىپ تاربيەلەۋ، ەڭ ءبىرىنشى-اتا-انانىڭ مىندەتى. ال جاس جەتكىنشەك تالشىبىق سەكىلدى يىلگىش، جەل قايدا سوقسا سول جاققا قاراي بەيىمدەلەدى. قازىرگى كەزدە اتا-انانىڭ جۇمىستان باس كوتەرمەي، بالاسىنا ەسەپسىز اقشا بەرىپ، «بالام ءىشسىن، بالام جەسىن» دەپ، بار تاپقانىن اۋزىنا توسۋىنىڭ ءوزى-جامان دەرتكە بەيىم بولۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دەپ ەسەپتەيمىن. وسى ورايدا اباي اتامىزدىڭ «تاماعى توقتىق، جۇمىسى جوقتىق، ازدىرار ادام بالاسىن..» دەگەن ولەڭ جولدارى ەسكە تۇسەدى. ويتكەنى، بارشىلىققا ماساتتانىپ ىستەرگە ءىس تاپپاعان، ءوز پروبلەمالارىنىڭ شەشىمىن تابا الماعان ءجاسوسپىرىم شاقتا جاقسى مەن جاماندى اجىراتا الماعان ۋاقىتتا بىلمەستىكپەن اۋەس بولعاندار ناشاقورلىققا بەيىم بولادى دەپ سانايمىن. ەسىرتكىگە اۋەستەنۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەپتەرى، ولار:
- بىلىمسىزدىك: ەسىرتكىنىڭ قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەندىگىن بىلمەۋ جانە بۇل ماسەلەگە جەڭىلتەكتىكپەن قاراۋ.
- قىزىعۋشىلىق: ونىڭ تۋىنداۋىنا كوبىنەسە اينالاسىنداعىلار مەن بۇقارالىق اقپاراتتار سەبەپ بولادى.
- ويىن-ساۋىق ورىندارى «اق ءولىم» ديىرمەنىنىڭ قۇرالدارى مەن قاقپانى بولىپ تابىلادى. ول جەرگە كىرگەن ادامنىڭ ديىرمەننەن ءوتۋ ىقتيمالى وتە ۇلكەن بولادى.
- جامان دوستاردىڭ قىسىم جاساۋى.
- ءبىر رەت كورەيىن، سوسىن تاستايمىن دەپ ويلاۋ. ءبىر رەت نەمەسە ەكى-اق رەت كورۋدىڭ ءوزى ادامدى قايتپاس جولعا سالۋعا جەتكىلىكتى بولادى.
- اينالاسىنداعىلارعا ەلىكتەۋ. قورشاعان ورتاسى بۇزىق بولسا، جامان ادەتتەردىڭ جۇعۋى وڭاي. جاستاردىڭ قاۋىپ-قاتەردى جاقسى كورۋى، جىنىستىق بۇزىلۋ، ءوزىن-وزى كورسەتۋ، كۇشىن دالەلدەۋگە تىرىسۋ، گەنەتيكالىق قۇرىلىمىنىڭ ەسىرتكىگە بەيىمدىگى، يماننىڭ السىزدىگى، ناشار وتباسى ەسىرتكىگە يتەرمەلەيتىن نەگىزگى سەبەپتەر بولىپ تابىلادى.
ال ەسىرتكىنى ءبىر كورسەڭ، ودان كەيىنگى ءومىر بارىمىزگە ءمالىم بولار. ەڭ الدىمەن ءوزىڭدى جوعالتاسىڭ، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىق، بولاشاققا دەگەن سەنىم، جۇزدەگى اسەم كۇلكى جانە وتباسىننىڭ ساعان دەگەن سەنىمىن، ءۇمىتىن جوعالتاسىڭ. ءومىرىڭ مۇلدە باسقا ارناعا بۇرىلادى. سول ەسىرتكىنى قايتا شەگۋ ءۇشىن سەن نە ىستەمەيسىڭ؟ بارىنە دە باراسىڭ. ومىرىڭدە ىستەمەگەن ءىستى ىستەيسىڭ، ويلاماعان ويدى ويلايسىڭ. ال وسىنىڭ ءبارىن كورە تۇرا دوستارىڭ سەنىمەن قالاي دوس بولسىن؟ ونداي دوستىڭ ولارعا كەرەگى نە؟ ياعني وسىنىڭ ءبارى ءبىر – اق كەزگە اكەلەدى. سەن بارلىعىنان ايرىلاسىڭ. ال مۇندايعا جول بەرمەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ارينە ەڭ الدىمەن وزىڭە - ءوزىڭ بەرىك بول. ال ەكىنشىدەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانا ءبىل. ءوزىڭدى تازا، مىقتى، اقىلدى، قايراتتى ادام ەتىپ تاربيەلەپ شىعا ءبىل. ءوز دەنساۋلىعىڭدى ويلاي ءبىل.دوستارىڭمەن بىرگە سپورتپەن اينالىس.. وينا، كۇل، ۋاقىتىڭدا كوڭىلدى وتكىز. ەڭ باستىسى ومىرگە سەنىمدى كوزبەن قارا. مەنىڭ ايتارىم ومىردە جاقسىلىق كوپ بولاتىنىنا سەن، ەسىرتكىسىز بولاشاق ەڭ جاقسى بولاشاق ەكەنىنە سەن!
ۋپندپكزو
كەجەكوۆا ارۋجان 7 سىنىپ وقۋشىسى
قىزىلوردا وبلىسى،ارال اۋدانى
ت.گ.شيەۆچەنكو اتىنداعى №13 ورتا مەكتەپ
You Might Also Like
-
ءتىل مادەنيەتى – ادەبي ءتىلدىڭ نورماسى مەن ونىڭ دامۋىن، سويلەۋ تىلىمەن قارىم-قاتىناسىن زەرتتەيتىن ءتىل ءبىلىمىنىڭ سالاسى. ءتىل مادەنيەتىنىڭ ءتىل ءبىلىمىنىڭ باسقا سالالارىنان ايىرماشىلىعى – ونى...
