مۇحتار اۋەزوۆ «كوكسەرەك» حيكاياتى ادام مەن اڭ تارتىسى
پاۆلودار وبلىسى، ەكىباستۇز قالاسى،
«ەكىباستۇز قالاسى، №11 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ»
مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ كىتاپحاناشىسى
شاربەكوۆا ساۋلەت قابيبوللا قىزى
(ساباق - تەلەحابار) 7 – سىنىپقا ارنالعان
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م اۋەزوۆ «كوكسەرەك» حيكاياتى. ادام مەن اڭتارتىسى
ساباقتىڭ بىلىمدىك ماقساتى: «كوكسەرەك» حيكاياتىنداعى قاسقىردىڭ تاعىلىق جولعا ءتۇسۋ جولدارىن سۋرەتتەۋدەگى جازۋشىنىڭ شەبەرلىگىن تانىتۋ
ساباقتىڭ تانىمدىق ماقساتى: جازۋشىنىڭ اڭ مەن ادام اراسىنداعى تارتىسىن سۋرەتتەۋى ارقىلى تىرشىلىك ۇشىنكۇرەستىڭ وتە كۇردەلى دە قيىن ارەكەت ەكەنىن دالەلدەۋ.
ساباقتىڭ تاربيەلىك ماقساتى: 1. تابيعاتتى قورعاي وتىرىپ، قاسقىرعا دەگەن كوزقاراستى قايتا قاراۋ؛
2. ىسكەرلىك، بىلىكتىلىك قاسيەتتەرىن ارتتىرۋ؛
3. ماماندىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىسكەرلىك ساباعى
وتكىزۋ ءتاسىلى:
مونولوگ جازۋ، پىكىر قورعاۋ، وبرازعا ەنۋ،
ءپانارالىق بايلانىس: پسيحولوگيا، الەم ادەبيەتى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋشىلار سالعان سۋرەتتەر، ءمۇعالىم جاساعان سلايد
قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ۇستازدارى جانە مەكتەپ قوناقتارى. بۇگىنگى ساباقتىڭ باستى ماقساتتارى:
- «كوكسەرەك» حيكاياتىنداعى قاسقىردىڭ وزبىرلىق جولعا ءتۇسۋىن سۋرەتتەۋدەگى جازۋشىنىڭ شەبەرلىگىن تانۋ؛
- اڭ مەن ادام اراسىنداعى تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ قيىن دا كۇردەلى ارەكەت ەكەنىن دالەلدەۋ؛
- تابيعاتتى قورعاي وتىرىپ، قاسقىرعا دەگەن كوزقاراستى وزگەرتۋ؛ شاكىرتتەردىڭ ىسكەرلىك، بىلىكتىلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛ ماماندىققا باۋلۋ
م اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» حيكاياتى بويىنشا «ادامنىڭ جاۋىزدىعى كۇشتى مە؟ اڭنىڭ جاۋىزدىعى كۇشتى مە؟» دەگەن تاقىرىپتا شاكىرتتەر ءوز پىكىرلەرىن ورتاعا
بۇگىن ءبىزدىڭ سىنىپتا جاس جازۋشىلاردىڭ بايقاۋى ءوتتى. وندا جاس قالامگەرلەر ادامنىڭ، قاسقىردىڭ، ءيتتىڭ مونولوگىن جازدى. ءبىزدىڭ بەينەبايانعا نازار اۋدارىڭىز.
اۋەزوۆتەن بىزگە جەتتى كوپ دەرەك،
تۇتقىن بوپتى قۇرماشجانعا كوكسەرەك.
شۋىلداسىپ اۋىلدىڭ بار يتتەرى،
جابىلىپتى كوكسەرەككە كوپ توبەت.
ءبورى - داعى بورىلىگىن جاساپتى،
قاسقىردايىن كورىپ پە ەدىڭ قاساپتى؟
تاماق بەرىپ كۇتىپ - باققان قۇرماشتى
جاۋىز قاسقىر اياماي - اق اساپتى، - دەگەندەي كەيىپكەر بەينەسىنە ەنىپ، مونولوگ جازايىق. (وقۋشىلار مونولوگ جازىپ، ونى قورعايدى.) مونولوگ تاقىرىبى:
مەن – قۇرماش
مەن – كوكسەرەك
مەن – قاسەن
مەن – اققاسقا
بۇگىن ءبىزدىڭ سىنىپتا م اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» حيكاياتى بويىنشا وقۋشىلار سالعان سۋرەتتەرىنىڭ كورمەسى بولدى.
قاسقىر تۋرالى ءتۇرلى شەت ەل ادەبيەتتەرىنە شولۋ
(ءمۇعالىم دجەك لوندوننىڭ «اق ازۋ» حيكاياتى، شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «جان پيدا» رومانى تۋرالى ايتىپ بەرەدى)
- امەريكان جازۋشىسى دجەك لوندون ءحىح عاسىردا «اق ازۋ» دەگەن حيكايات جازعان. وندا قاسقىردىڭ ادامعا دوستىعى، ونى ۇيرەتسە ءۇي جانۋارى سياقتى بولاتىنى، ءوز يەسىنە ادال قىزمەت ەتەتىنى جازىلعان. م اۋەزوۆ وسى شىعارمانى وقىعان سوڭ، قارسى پىكىردە قاسقىردىڭ ادامعا دوس ەمەس، جاۋ ەكەنىن دالەلدەگىسى كەلىپ «كوكسەرەكتى» جازدى. سەبەبى دالادا مال باعاتىن قازاق ءۇشىن قاسقىر - قىردىڭ جاۋى. ال م اۋەزوۆتىڭ شاكىرتى شىڭعىس ايتماتوۆ بۇل تۋرالى ءوز شىعارماسىن جازدى. «جان پيدا» دەپ اتالاتىن روماندا قاسقىردىڭ قاسقىرلىق جولعا تۇسۋىنە ادامنىڭ ءوزى كىنالى دەگەن وي ءتۇيدى. بۇل ءۇش شىعارما دا - كلاسسيكالىق ادەبيەتتەن ورىن الاتىن شىعارمالار. ال قاسقىر تۋرالى كەلەسى شىعارمانى كىم جازادى؟ ول - بولاشاقتىڭ ءىسى. مۇمكىن، سىزدەردىڭ ىشىڭىزدە بىرەۋىڭىز جازار. جاڭا تىم جاقسى مونولوگتار جازعاندار بار. سوندىقتان مىنا تاقتادا ۇلكەن سۇراۋ بەلگىسى تۇر.
«كوكجال» «ارلان»
كوكسەرەككە مىنەزدەمە
اشقاراق اشۋلى
دولى ىزاقور
جىرتقىش ارام
كەكشىل ءتوزىمدى
قىڭىر كۇشتى
تۇمشالاعان بۇلدىر كۇن ءسىرا باتتى،
ارتىڭىزدان مولدىرەپ بۇلاق اقتى.
تالاي قازاق ءسىز قالدىرعان ءسوز ونەرىن
كوزىڭىزدەي باعالاپ كەلە جاتتى.
ءار سوزىڭنەن جۇرەككە ب ا ق تارادى.
ءتىلىن ۇرپاق مۇحتاردىڭ جاتتار ءالى.
مۇحاڭنىڭ دارىنىمەن دارحان قازاق
قاي عاسىردا بولسا دا ماقتانادى!
ۇيگە بەرىلەتىن تاپسىرما:
1. 2 - 3 ابزاس ءۇزىندى جاتتاۋ:
2. «قاسقىر نەگە ۇليدى؟» (ەرتەگى نە اڭگىمە جازۋ):
3. قاسقىر تۋرالى ەستىگەن، بىلگەندەرىن جيناۋ
4. مونولوگتى اياقتاۋ
قورىتىندى:
قىمباتتى بالالار، ساباعىمىزدى تابيعاتپەن باستاپ ەدىك، تابيعاتپەن اياقتايىق. جەر - ءبارىمىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. ول اڭعا دا، ادامعا دا جەتەدى. سىيىسىپ، سىيلاسىپ، تاتۋ ءومىر سۇرەيىك. بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ ەرتەڭىن ويلار وسىنداي كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشە الاتىن ازامات بولىپ وسەدى دەپ سەنىم بىلدىرەمىن.!
تىرشىلىك يەسىمىز ءبارىمىز دە،
سۇرۋگە ءومىر قۇقىلىمىز ءالى ءبىز دە.
ساقتايىقشى تابيعات زاڭدىلىعىن
ساباق بولسىن كوكسەرەك تاعى بىزگە!
شاتتىققا شىرقالسا ەكەن ءانىمىز دە!
قىمباتتى بالالار، ءبىزدى مانادان بەرى تولعاندىرىپ، ويلاندىرىپ، ايتىستىرىپ وتىرعان الەمگە ايگىلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ. ونىڭ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى. ونىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگى. وسىنداي تالانتقا تاڭ قالماسقا، سۇيسىنبەسكە بولمايدى.
ەرتەڭگە كامىل سەنگەن ابايلىقتار،
مۇحتار مەن اباي ارتقان تالاي جۇك بار.
جاز سايىن قۇلپىرعانمەن مىناۋ ءوڭىر،
شىركىن - اي، تۋار ما ەكەن اباي، مۇحتار!
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. اۋەزوۆ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) اڭگىمە مازمۇنىن مەڭگەرتە وتىرىپ، ونداعى بەرىلگەن وزەكتى ويدى انىقتاۋ. جازۋشىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى سۋرەتكەر ەكەندىگىن دالەلدەۋ.
2) تابيعاتتى سۇيۋگە، ونى قورعاۋعا باۋلۋ. جاقسىلىققا، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
3) شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ىزدەندىرۋ، ءوز پىكىرلەرىن قورعاۋعا داعدىلاندىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، پىكىرلەسۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: انىقتاما، جوسپار، تىرەك - سىزبالار. سۋرەت، كىتاپتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. جاڭا ساباق. قورىتىندىلاۋ.
م. اۋەزوۆ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى.
كوكسەرەك – تابيعاتتىڭ تاعى پەرزەنتى. ساباق 3 بولىمنەن تۇرادى.
ءى. تالداۋ.
ءىى. جالعاۋ.
ءىىى. سامعاۋ.
الدىمەن بۇگىنگى ساباعىمىزعا بايلانىستى انىقتاما بەتىن اشامىز.
انىقتاما: مۇحتار اۋەزوۆ (1897 - 1961)
تۋعان جىلى – 1897
تۋعان جەرى – سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى.
اڭگىمەسى (تاڭداۋلى) – «كوكسەرەك» - 1929ج.
تاقىرىبى: قاسقىر – تابيعات – ادام.
كەيىپكەرلەرى: قۇرماش، اجەسى، قاسەن، اۋىل ادامدارى، كوكسەرەك، اققاسقا.
ونەر تۋىندىسى: «كوكسەرەك» كينوفيلمى. قىرعىز كينوفيلمى.
رەجيسسەرى: تولوۋش وكەيەۆ
قۇرماش رولىندە: قامبار ۋالييەۆ.
الەم ادەبيەتىندە:
ش. ايتماتوۆ – «جان پيدا» رومانى،
دجەك لوندون – «اق ازۋ» حيكاياتى،
و. سۇلەيمەنوۆ – «بولتىرىكتەر» ولەڭى.
ەندى ساباعىمىزدى باستايمىز.
1. تالداۋ بولىمىندە ءار توپقا سۇراق بەرىلەدى. سول سۇراق بويىنشا توپ مۇشەلەرى ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
ماقسات: وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، اڭگىمەنىڭ نەگىزگى يدەياسىن، ياعني اڭگىمەدەگى وزەكتى ويدى انىقتاۋ.
سۇراقتار:
1. دالا تاعىلارى مەن ادامدار ءىس - ارەكەتىندەگى ۇقساستىق نەدە؟
2. كوكسەرەكتىڭ جويقىن دۇلەي كۇشكە اينالۋ سەبەبى.
3. قۇرماشتىڭ قايعىلى تاعدىرىنا كىم كىنالى؟
4. جالپى تابيعاتقا شابۋىل جاساۋ، ونىڭ تىلسىم تىنىشتىعىن بۇزۋ ماسەلەسىنە قالاي قارايسىڭدار.
تالداۋ ادىستەرى:
- ۆەنن دياگرامماسى،
تىرەك - سىزبالار،
پىكىرتالاس ۇيىمداستىرۋ،
ءوز بولجام، جوباسىن ۇسىنۋ.
قورىتىندىلاۋ. سونىمەن، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ءبىز مىناداي ءتۇيىن جاسايمىز.
جازۋشى وقىرمانعا نە ايتپاقشى؟
جازۋشىنىڭ جان ايقايى نە؟
ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس. قانداي بولۋ كەرەك؟ ەكەۋىنىڭ اراسىندا ۇندەستىك، ۇيلەسىم، ءوز زاڭدىلىعى بولۋ كەرەك ەكەن. ول زاڭدىلىق ەش ۋاقىتتا بۇزىلماۋعا، ساقتالۋعا ءتيىستى!
جازۋشى، ەگەر بۇل زاڭدىلىق ساقتالماسا، ونىڭ جاقسىلىققا اپارماسىن ەسكەرتەدى.
ءىى. ەندى ساباعىمىزدىڭ 2 - ءشى «جالعاۋ» بولىمىنە كوشەيىك. جازۋشى ويىن جەتە تۇسىنە ءبىلۋ ءۇشىن، كوڭىلگە ءتۇيۋ ءۇشىن كوڭىل كوزىمىزدى اشىپ، جۇرەكتەگى سەزىمدى وياتامىز. ول ءۇشىن ماتىننەن ۇزىندىلەر كەلتىرەلىك. جاتقا مانەرلەپ وقۋ.
1. «قاسقىرلار مەكەنى».
2. «كوكسەرەك – كوكجال قاسقىر».
3. «قۇرماشتىڭ قايعىلى تاعدىرى».
4. «كوكسەرەكتىڭ ءولىمى».
ادام جانە تابيعات. ۇندەستىك زاڭى. بۇل – جەر بەتىندەگى بارشا ادامزات ءۇشىن، ونىڭ ۇرپاعى ءۇشىن وتە ماڭىزدى ماسەلە. ويتكەنى ول تىرشىلىك ءۇشىن، ونىڭ تىنىشتىعى ءۇشىن قاجەت. جازۋشى بۇكىل ادامزات بالاسى ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىر. بۇل تاقىرىپقا الەم ادەبيەتىنىڭ ەڭ كورنەكتى وكىلدەرى دە قالام تارتقان. ولار: ش. ايتماتوۆ، دجەك لوندون، و. سۇلەيمەنوۆ.
جەكە وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرىلگەن بولاتىن. تاپسىرما: جوعارىداعى جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن وقىپ، «كوكسەرەك» اڭگىمەسىمەن سالىستىرا تالداۋ. ءسوز كەزەگىن وسى وقۋشىلارعا بەرەلىك:
1. ش. ايتماتوۆ «جان پيدا» رومانى.
2. دجەك لوندون «اق ازۋ» پوۆەسى.
3. و. سۇلەيمەنوۆ «بولتىرىكتەر» ولەڭى.
سونىمەن، وقۋشىلار بۇل جەردە جازۋشىنىڭ جانە ونىڭ شىعارماسىنىڭ قۇندىلىعىن بايقايمىز. اڭگىمە ارقىلى جازۋشىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ءىرى سۋرەتكەر - جازۋشى ەكەندىگىن تانىدىق.
ءىىى. ەندى ساباعىمىزدىڭ سوڭعى بولىمىنە كەلدىك. جازۋشىمەن، ونىڭ شىعارماسىمەن تانىستىق، تالدادىق، باعا بەردىك. ال سوندا بۇدان قانداي اسەر الدىق؟ ەندى سول تۋرالى اڭگىمەلەيىك.
تاقىرىپتار: «جازۋشىمەن سىرلاسۋ»،
«تابيعات جانە ادام»
ول ءۇشىن مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىن ۇسىنامىن:
جازۋشىمەن سىرلاسۋ،
تابيعاتقا ءتىل قاتۋ،
ادامدارعا ءۇن قاتۋ.
1. مۇحتار اعاعا. ۇلى ۇستازعا ولەڭ شۋماقتارى.
2. «قيانات قاسىرەتى».
3. «ىزگىلىك باستاۋى».
4. «تابيعات تىنىشتىعىن ساقتايىق!».
سونىمەن، بالالار ءبىز ءوز ءسوزىمىزدى ايتتىق، ءوز داۋىسىمىزدى بەردىك، ءۇنىمىزدى قوستىق.
ءسوزىمىزدى بىلايشا اياقتاساق:
تابيعات – انا!
تابيعاتتىڭ سىرىن تانىپ بىلەيىك،
تابيعاتتىڭ ءتىلىن ۇعىپ كورەيىك.
تىنىشتىعىن ساقتاپ ءومىر - وزەننىڭ،
ىزگىلىكتىڭ شامىن جاعىپ جۇرەلىك!
تاپسىرما. شىعارما. «كوكسەرەك – تابيعاتتىڭ تاعى پەرزەنتى».
باعالاۋ. ءار توپ، توپ مۇشەلەرى باعالانادى.
ساباق اياقتالدى.
ۇيگە: «مەنىڭ اڭگىمەدەن العان اسەرىم».
قورىتىندى.
ادام رۋحاني دۇنيەسىن سىرتقى تابيعات قۇبىلىسىن تانۋ ارقىلى قالىپتاستىرادى. (شىڭعىس ايتماتوۆ)
«ەكىباستۇز قالاسى، №11 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ»
مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ كىتاپحاناشىسى
شاربەكوۆا ساۋلەت قابيبوللا قىزى
(ساباق - تەلەحابار) 7 – سىنىپقا ارنالعان
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م اۋەزوۆ «كوكسەرەك» حيكاياتى. ادام مەن اڭتارتىسى
ساباقتىڭ بىلىمدىك ماقساتى: «كوكسەرەك» حيكاياتىنداعى قاسقىردىڭ تاعىلىق جولعا ءتۇسۋ جولدارىن سۋرەتتەۋدەگى جازۋشىنىڭ شەبەرلىگىن تانىتۋ
ساباقتىڭ تانىمدىق ماقساتى: جازۋشىنىڭ اڭ مەن ادام اراسىنداعى تارتىسىن سۋرەتتەۋى ارقىلى تىرشىلىك ۇشىنكۇرەستىڭ وتە كۇردەلى دە قيىن ارەكەت ەكەنىن دالەلدەۋ.
ساباقتىڭ تاربيەلىك ماقساتى: 1. تابيعاتتى قورعاي وتىرىپ، قاسقىرعا دەگەن كوزقاراستى قايتا قاراۋ؛
2. ىسكەرلىك، بىلىكتىلىك قاسيەتتەرىن ارتتىرۋ؛
3. ماماندىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ىسكەرلىك ساباعى
وتكىزۋ ءتاسىلى:
مونولوگ جازۋ، پىكىر قورعاۋ، وبرازعا ەنۋ،
ءپانارالىق بايلانىس: پسيحولوگيا، الەم ادەبيەتى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋشىلار سالعان سۋرەتتەر، ءمۇعالىم جاساعان سلايد
قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ۇستازدارى جانە مەكتەپ قوناقتارى. بۇگىنگى ساباقتىڭ باستى ماقساتتارى:
- «كوكسەرەك» حيكاياتىنداعى قاسقىردىڭ وزبىرلىق جولعا ءتۇسۋىن سۋرەتتەۋدەگى جازۋشىنىڭ شەبەرلىگىن تانۋ؛
- اڭ مەن ادام اراسىنداعى تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەستىڭ قيىن دا كۇردەلى ارەكەت ەكەنىن دالەلدەۋ؛
- تابيعاتتى قورعاي وتىرىپ، قاسقىرعا دەگەن كوزقاراستى وزگەرتۋ؛ شاكىرتتەردىڭ ىسكەرلىك، بىلىكتىلىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛ ماماندىققا باۋلۋ
م اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» حيكاياتى بويىنشا «ادامنىڭ جاۋىزدىعى كۇشتى مە؟ اڭنىڭ جاۋىزدىعى كۇشتى مە؟» دەگەن تاقىرىپتا شاكىرتتەر ءوز پىكىرلەرىن ورتاعا
بۇگىن ءبىزدىڭ سىنىپتا جاس جازۋشىلاردىڭ بايقاۋى ءوتتى. وندا جاس قالامگەرلەر ادامنىڭ، قاسقىردىڭ، ءيتتىڭ مونولوگىن جازدى. ءبىزدىڭ بەينەبايانعا نازار اۋدارىڭىز.
اۋەزوۆتەن بىزگە جەتتى كوپ دەرەك،
تۇتقىن بوپتى قۇرماشجانعا كوكسەرەك.
شۋىلداسىپ اۋىلدىڭ بار يتتەرى،
جابىلىپتى كوكسەرەككە كوپ توبەت.
ءبورى - داعى بورىلىگىن جاساپتى،
قاسقىردايىن كورىپ پە ەدىڭ قاساپتى؟
تاماق بەرىپ كۇتىپ - باققان قۇرماشتى
جاۋىز قاسقىر اياماي - اق اساپتى، - دەگەندەي كەيىپكەر بەينەسىنە ەنىپ، مونولوگ جازايىق. (وقۋشىلار مونولوگ جازىپ، ونى قورعايدى.) مونولوگ تاقىرىبى:
مەن – قۇرماش
مەن – كوكسەرەك
مەن – قاسەن
مەن – اققاسقا
بۇگىن ءبىزدىڭ سىنىپتا م اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» حيكاياتى بويىنشا وقۋشىلار سالعان سۋرەتتەرىنىڭ كورمەسى بولدى.
قاسقىر تۋرالى ءتۇرلى شەت ەل ادەبيەتتەرىنە شولۋ
(ءمۇعالىم دجەك لوندوننىڭ «اق ازۋ» حيكاياتى، شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «جان پيدا» رومانى تۋرالى ايتىپ بەرەدى)
- امەريكان جازۋشىسى دجەك لوندون ءحىح عاسىردا «اق ازۋ» دەگەن حيكايات جازعان. وندا قاسقىردىڭ ادامعا دوستىعى، ونى ۇيرەتسە ءۇي جانۋارى سياقتى بولاتىنى، ءوز يەسىنە ادال قىزمەت ەتەتىنى جازىلعان. م اۋەزوۆ وسى شىعارمانى وقىعان سوڭ، قارسى پىكىردە قاسقىردىڭ ادامعا دوس ەمەس، جاۋ ەكەنىن دالەلدەگىسى كەلىپ «كوكسەرەكتى» جازدى. سەبەبى دالادا مال باعاتىن قازاق ءۇشىن قاسقىر - قىردىڭ جاۋى. ال م اۋەزوۆتىڭ شاكىرتى شىڭعىس ايتماتوۆ بۇل تۋرالى ءوز شىعارماسىن جازدى. «جان پيدا» دەپ اتالاتىن روماندا قاسقىردىڭ قاسقىرلىق جولعا تۇسۋىنە ادامنىڭ ءوزى كىنالى دەگەن وي ءتۇيدى. بۇل ءۇش شىعارما دا - كلاسسيكالىق ادەبيەتتەن ورىن الاتىن شىعارمالار. ال قاسقىر تۋرالى كەلەسى شىعارمانى كىم جازادى؟ ول - بولاشاقتىڭ ءىسى. مۇمكىن، سىزدەردىڭ ىشىڭىزدە بىرەۋىڭىز جازار. جاڭا تىم جاقسى مونولوگتار جازعاندار بار. سوندىقتان مىنا تاقتادا ۇلكەن سۇراۋ بەلگىسى تۇر.
«كوكجال» «ارلان»
كوكسەرەككە مىنەزدەمە
اشقاراق اشۋلى
دولى ىزاقور
جىرتقىش ارام
كەكشىل ءتوزىمدى
قىڭىر كۇشتى
تۇمشالاعان بۇلدىر كۇن ءسىرا باتتى،
ارتىڭىزدان مولدىرەپ بۇلاق اقتى.
تالاي قازاق ءسىز قالدىرعان ءسوز ونەرىن
كوزىڭىزدەي باعالاپ كەلە جاتتى.
ءار سوزىڭنەن جۇرەككە ب ا ق تارادى.
ءتىلىن ۇرپاق مۇحتاردىڭ جاتتار ءالى.
مۇحاڭنىڭ دارىنىمەن دارحان قازاق
قاي عاسىردا بولسا دا ماقتانادى!
ۇيگە بەرىلەتىن تاپسىرما:
1. 2 - 3 ابزاس ءۇزىندى جاتتاۋ:
2. «قاسقىر نەگە ۇليدى؟» (ەرتەگى نە اڭگىمە جازۋ):
3. قاسقىر تۋرالى ەستىگەن، بىلگەندەرىن جيناۋ
4. مونولوگتى اياقتاۋ
قورىتىندى:
قىمباتتى بالالار، ساباعىمىزدى تابيعاتپەن باستاپ ەدىك، تابيعاتپەن اياقتايىق. جەر - ءبارىمىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. ول اڭعا دا، ادامعا دا جەتەدى. سىيىسىپ، سىيلاسىپ، تاتۋ ءومىر سۇرەيىك. بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ ەرتەڭىن ويلار وسىنداي كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشە الاتىن ازامات بولىپ وسەدى دەپ سەنىم بىلدىرەمىن.!
تىرشىلىك يەسىمىز ءبارىمىز دە،
سۇرۋگە ءومىر قۇقىلىمىز ءالى ءبىز دە.
ساقتايىقشى تابيعات زاڭدىلىعىن
ساباق بولسىن كوكسەرەك تاعى بىزگە!
شاتتىققا شىرقالسا ەكەن ءانىمىز دە!
قىمباتتى بالالار، ءبىزدى مانادان بەرى تولعاندىرىپ، ويلاندىرىپ، ايتىستىرىپ وتىرعان الەمگە ايگىلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ. ونىڭ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى. ونىڭ جازۋشىلىق شەبەرلىگى. وسىنداي تالانتقا تاڭ قالماسقا، سۇيسىنبەسكە بولمايدى.
ەرتەڭگە كامىل سەنگەن ابايلىقتار،
مۇحتار مەن اباي ارتقان تالاي جۇك بار.
جاز سايىن قۇلپىرعانمەن مىناۋ ءوڭىر،
شىركىن - اي، تۋار ما ەكەن اباي، مۇحتار!
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. اۋەزوۆ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) اڭگىمە مازمۇنىن مەڭگەرتە وتىرىپ، ونداعى بەرىلگەن وزەكتى ويدى انىقتاۋ. جازۋشىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى سۋرەتكەر ەكەندىگىن دالەلدەۋ.
2) تابيعاتتى سۇيۋگە، ونى قورعاۋعا باۋلۋ. جاقسىلىققا، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
3) شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ىزدەندىرۋ، ءوز پىكىرلەرىن قورعاۋعا داعدىلاندىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، پىكىرلەسۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: انىقتاما، جوسپار، تىرەك - سىزبالار. سۋرەت، كىتاپتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. جاڭا ساباق. قورىتىندىلاۋ.
م. اۋەزوۆ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى.
كوكسەرەك – تابيعاتتىڭ تاعى پەرزەنتى. ساباق 3 بولىمنەن تۇرادى.
ءى. تالداۋ.
ءىى. جالعاۋ.
ءىىى. سامعاۋ.
الدىمەن بۇگىنگى ساباعىمىزعا بايلانىستى انىقتاما بەتىن اشامىز.
انىقتاما: مۇحتار اۋەزوۆ (1897 - 1961)
تۋعان جىلى – 1897
تۋعان جەرى – سەمەي وبلىسى، اباي اۋدانى.
اڭگىمەسى (تاڭداۋلى) – «كوكسەرەك» - 1929ج.
تاقىرىبى: قاسقىر – تابيعات – ادام.
كەيىپكەرلەرى: قۇرماش، اجەسى، قاسەن، اۋىل ادامدارى، كوكسەرەك، اققاسقا.
ونەر تۋىندىسى: «كوكسەرەك» كينوفيلمى. قىرعىز كينوفيلمى.
رەجيسسەرى: تولوۋش وكەيەۆ
قۇرماش رولىندە: قامبار ۋالييەۆ.
الەم ادەبيەتىندە:
ش. ايتماتوۆ – «جان پيدا» رومانى،
دجەك لوندون – «اق ازۋ» حيكاياتى،
و. سۇلەيمەنوۆ – «بولتىرىكتەر» ولەڭى.
ەندى ساباعىمىزدى باستايمىز.
1. تالداۋ بولىمىندە ءار توپقا سۇراق بەرىلەدى. سول سۇراق بويىنشا توپ مۇشەلەرى ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى.
ماقسات: وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، اڭگىمەنىڭ نەگىزگى يدەياسىن، ياعني اڭگىمەدەگى وزەكتى ويدى انىقتاۋ.
سۇراقتار:
1. دالا تاعىلارى مەن ادامدار ءىس - ارەكەتىندەگى ۇقساستىق نەدە؟
2. كوكسەرەكتىڭ جويقىن دۇلەي كۇشكە اينالۋ سەبەبى.
3. قۇرماشتىڭ قايعىلى تاعدىرىنا كىم كىنالى؟
4. جالپى تابيعاتقا شابۋىل جاساۋ، ونىڭ تىلسىم تىنىشتىعىن بۇزۋ ماسەلەسىنە قالاي قارايسىڭدار.
تالداۋ ادىستەرى:
- ۆەنن دياگرامماسى،
تىرەك - سىزبالار،
پىكىرتالاس ۇيىمداستىرۋ،
ءوز بولجام، جوباسىن ۇسىنۋ.
قورىتىندىلاۋ. سونىمەن، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ءبىز مىناداي ءتۇيىن جاسايمىز.
جازۋشى وقىرمانعا نە ايتپاقشى؟
جازۋشىنىڭ جان ايقايى نە؟
ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس. قانداي بولۋ كەرەك؟ ەكەۋىنىڭ اراسىندا ۇندەستىك، ۇيلەسىم، ءوز زاڭدىلىعى بولۋ كەرەك ەكەن. ول زاڭدىلىق ەش ۋاقىتتا بۇزىلماۋعا، ساقتالۋعا ءتيىستى!
جازۋشى، ەگەر بۇل زاڭدىلىق ساقتالماسا، ونىڭ جاقسىلىققا اپارماسىن ەسكەرتەدى.
ءىى. ەندى ساباعىمىزدىڭ 2 - ءشى «جالعاۋ» بولىمىنە كوشەيىك. جازۋشى ويىن جەتە تۇسىنە ءبىلۋ ءۇشىن، كوڭىلگە ءتۇيۋ ءۇشىن كوڭىل كوزىمىزدى اشىپ، جۇرەكتەگى سەزىمدى وياتامىز. ول ءۇشىن ماتىننەن ۇزىندىلەر كەلتىرەلىك. جاتقا مانەرلەپ وقۋ.
1. «قاسقىرلار مەكەنى».
2. «كوكسەرەك – كوكجال قاسقىر».
3. «قۇرماشتىڭ قايعىلى تاعدىرى».
4. «كوكسەرەكتىڭ ءولىمى».
ادام جانە تابيعات. ۇندەستىك زاڭى. بۇل – جەر بەتىندەگى بارشا ادامزات ءۇشىن، ونىڭ ۇرپاعى ءۇشىن وتە ماڭىزدى ماسەلە. ويتكەنى ول تىرشىلىك ءۇشىن، ونىڭ تىنىشتىعى ءۇشىن قاجەت. جازۋشى بۇكىل ادامزات بالاسى ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىر. بۇل تاقىرىپقا الەم ادەبيەتىنىڭ ەڭ كورنەكتى وكىلدەرى دە قالام تارتقان. ولار: ش. ايتماتوۆ، دجەك لوندون، و. سۇلەيمەنوۆ.
جەكە وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرىلگەن بولاتىن. تاپسىرما: جوعارىداعى جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن وقىپ، «كوكسەرەك» اڭگىمەسىمەن سالىستىرا تالداۋ. ءسوز كەزەگىن وسى وقۋشىلارعا بەرەلىك:
1. ش. ايتماتوۆ «جان پيدا» رومانى.
2. دجەك لوندون «اق ازۋ» پوۆەسى.
3. و. سۇلەيمەنوۆ «بولتىرىكتەر» ولەڭى.
سونىمەن، وقۋشىلار بۇل جەردە جازۋشىنىڭ جانە ونىڭ شىعارماسىنىڭ قۇندىلىعىن بايقايمىز. اڭگىمە ارقىلى جازۋشىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ءىرى سۋرەتكەر - جازۋشى ەكەندىگىن تانىدىق.
ءىىى. ەندى ساباعىمىزدىڭ سوڭعى بولىمىنە كەلدىك. جازۋشىمەن، ونىڭ شىعارماسىمەن تانىستىق، تالدادىق، باعا بەردىك. ال سوندا بۇدان قانداي اسەر الدىق؟ ەندى سول تۋرالى اڭگىمەلەيىك.
تاقىرىپتار: «جازۋشىمەن سىرلاسۋ»،
«تابيعات جانە ادام»
ول ءۇشىن مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىن ۇسىنامىن:
جازۋشىمەن سىرلاسۋ،
تابيعاتقا ءتىل قاتۋ،
ادامدارعا ءۇن قاتۋ.
1. مۇحتار اعاعا. ۇلى ۇستازعا ولەڭ شۋماقتارى.
2. «قيانات قاسىرەتى».
3. «ىزگىلىك باستاۋى».
4. «تابيعات تىنىشتىعىن ساقتايىق!».
سونىمەن، بالالار ءبىز ءوز ءسوزىمىزدى ايتتىق، ءوز داۋىسىمىزدى بەردىك، ءۇنىمىزدى قوستىق.
ءسوزىمىزدى بىلايشا اياقتاساق:
تابيعات – انا!
تابيعاتتىڭ سىرىن تانىپ بىلەيىك،
تابيعاتتىڭ ءتىلىن ۇعىپ كورەيىك.
تىنىشتىعىن ساقتاپ ءومىر - وزەننىڭ،
ىزگىلىكتىڭ شامىن جاعىپ جۇرەلىك!
تاپسىرما. شىعارما. «كوكسەرەك – تابيعاتتىڭ تاعى پەرزەنتى».
باعالاۋ. ءار توپ، توپ مۇشەلەرى باعالانادى.
ساباق اياقتالدى.
ۇيگە: «مەنىڭ اڭگىمەدەن العان اسەرىم».
قورىتىندى.
ادام رۋحاني دۇنيەسىن سىرتقى تابيعات قۇبىلىسىن تانۋ ارقىلى قالىپتاستىرادى. (شىڭعىس ايتماتوۆ)
You Might Also Like
