InfoHub Logo

حان اۋىلى قىستاۋدان كوتەرىلىپ، جايلاۋعا بەت الدى. سەرگەي اتتانعاننان بەرى شوقان سونان كورگەن جوباسىمەن سۋرەت سالۋعا قۇلىقتانىپ العان-دى. اسىرەسە سەرگەيدىڭ جۇكەننىڭ اساۋ كۇرەڭ بايتالدى ۇستاعان سۋرەتىن سالعانى شوقانعا قاتتى ۇناعان-دى. سەرگەي سول سۋرەتىنىڭ العاشقى جوباسىن بەرىپ كەتكەن. سوعان قاراپ ول جىلقىنىڭ جەلىدەگى قۇلىنداردىڭ، قۇسمۇرىن قىرقاسىنداعى جارتاستىڭ سۋرەتىن سالىپ ەرمەك ەتىپ ءجۇردى.

وسى كوكتەمنەن بەرى شوقان اۋباكىر مولدادان ساباق الۋدى توقتاتىپ، اتقا ءمىنۋ، كوكتەمدەگى قانعوجانىڭ قارشىعا سالۋ سەرۋەندەرىنە ىلەسىپ، ءتۇز ومىرىنە بوي ۇرىپ، مۇلدە سەرگەكتەنىپ الدى.

كەرەي، ەسەنەي ەلىندە بولعان ءبىر ۇلكەن داۋعا شاقىرىلىپ كەتكەن شىڭعىس ەل جايلاۋعا كەلەردە عانا ورالدى. ونداي كەلەلى ۇلكەن جيىنعا بارىپ قايتقاندا الدىمەن حانىمعا كەلىپ سالەم بەرىپ، شەشىپ قايتقان جۇمىسىنىڭ جايىن ايتىپ، انا ويىن تىڭدايتىن. سول ادەتىمەن كەلىپ ەسەنەي ەلىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان داۋىنىڭ ءبىتىم تاپقانىن ايتىپ ءوتتى. ىقىلاستانا تىڭداپ، كوپكە دەيىن ءۇنسىز وتىرىپ ايعانىم:

— اپىر-اي، بۇل ءبىر كوپتەن بەرى اياعى جەرگە تيمەگەن، داۋاسىز داۋ ەدى، اقىرى تىنىمى بولعان ەكەن. ءاردايىم جولىڭ وسىلاي بولعاي، — دەپ بالاسىنىڭ ابىرويىنا رازى بولا كۇلىمدەدى.

— ال، شىڭعىسجان، مەن بىلتىردان بەرى مىنا شوقانجانعا ناعاشىڭا اپارامىن، جەر كورسەتەم، ەل كورسەتەم دەپ ۋادە بەرگەن بولاتىنمىن. مۇنىڭ بيىل مۇشەل جاسى جانە ءساتى بولسا قالاعا وقۋعا جۇرگىزەمىز دەپ وتىرمىز. زەينەپ تە كوپتەن اۋىلىن كورگەن جوق، ساعان ايتا الماي جۇرگەن شىعار. ءبىز ءجۇرىس قامىن ىستەپ سول بي اۋىلىنا ءبىر بارىپ قايتالىق. باسقا جۇمىستارىڭدى جايلاۋ ۇستىندە توقتاتا تۇر.

— اپەكە، مەن ءوزىم دە وسىنى ويلاپ، اسىعىپ قايتىپ ەدىم. وندا ءجۇرىس قامىن ىستەتىڭىز.

اجە مەن اكە كەلىسىمىن ەستىگەن شوقان قۋانىپ سىرتقا شىقتى.

ءجۇرۋ قامى ۇزاققا سوزىلعان جوق. ەكى ۇيدەن ازىرلەنگەن ەكى پاۋەسكەنى ۇش-ۇشتەن جەگىلگەن ارناۋلى جول اتتارى الا جونەلدى. شوقاندى ءوز قاسىنا وتىرعىزعان ايعانىم كۇتۋشى ايەلىن عانا الىپ، قۇسمۇرىننان شىعاتىن كەرۋەن جولىنا ءتۇسىپ تارتىپ بەردى. زەينەپ پاۋەسكەنىڭ ىشىندە جاقىپ باستاعان ءۇش بالا، جانە كۇتۋشى كەلىنشەك قانيپا بار. حانىم پاۋەسكەسىنە ىلەسە زەينەپ پاۋەسكەسى دە جورتا جونەلدى. شىڭعىس باستاتقان سالت اتتىلار توبى وننان اسا ادام بولاتىن. ونىڭ ىشىندە قاراۋىلدىڭ قارىنساۋ قاراسى اتانعان شەشەن بي ىقىلاس، شىڭعىستىڭ اۋىلداس، ۇزەڭگى سەرىگىنىڭ ءبىرى سال، اڭگىمەشىل ءاجىباي، ءانشى نۇرتا، تاعى باسقا كىسىلەر بار-دى. شىڭعىستىڭ استىنداعى مامەكە اعاسىنىڭ ۇيىنەن سۇراتىپ مىنگەن قاراگەر، يىق قوزعامايتىن مايدا جورعاسىمەن جىلميا سىزىپ كەلەدى. جەلە-جورتىپ توبىن جازباي ىلەسكەن نوكەرلەر اۋىلدان شىعارداعى ءسان-سالتاناتتارىن بۇزعان جوق. العاشقى ەكپىنىمەن جورتا جونەلگەن پاۋەسكەلىلەر دە جۇيتكىپ بارادى. ىستىق تۇسپەي جەتىپ تۇستەنىپ، ءتۇس قايتا جۇرمەك اۋىلدارى كولباستاۋداعى كۇزەمباي بولاتىن. تورە اۋىلىنان سالت اتقا قىسقا كۇندىك جەر بولعانىمەن، ودان بەرگى توقتاۋدى شىڭعىس لايىقتى كورمەگەن. بىلتىردان بەرى باس قوسقان جەردە:

— تورە، ءبىزدىڭ دە ەسىگىمىز بەن ءتورىمىز بار، اتىڭنىڭ باسىن ءبىز جاققا دا ءبىر بۇرساڭشى، — دەگەن كۇزەمبايدىڭ ءوزىن شىڭعىس وسى جولى ەسىنە ساقتاعان.

الدىڭعى پاۋەسكەنىڭ دەلبەسىن ۇستاعان، ءارى جول جوباسىنا جۇيرىك دارىبەككە شىڭعىس، شيراق ءجۇرىپ، حانىمدى بالالارمەن ىستىققا ۇرىندىرماي جەتكىزۋدى تاپسىرعان-دى. ءوزى بولسا جايلى جورعانىڭ جۇرىسىنە سەنىپ، شارشاۋدى ويلاماپ ەدى. قاسىنداعى نوكەرلەرى جايلى دا ويىنا ەش نارسە العان جوق-تى. اعا سۇلتاننىڭ ساياحات جۇرىسىنە اتتانارداعى ويىنا ءبىر العانى جولشىبايعى ەلگە سالتانات كورسەتە، ءساندى ءجۇرۋ ەدى. اتشىلىققا ەرتىپ شىققان وڭتايلى جاس جىگىت تۋلاقبايدىڭ استىنا قامشىكەستى كوبەڭ جيرەن شوبىردى مىنگەنىن قايدان ءبىلسىن. قاسىنداعى نوكەرلەرىنىڭ اتى مەن جابدىعىندا ولقىلىق بار دەپ ويلاماعان. ارتىنا بۇرىلماي پاۋەسكە سورابىنا توتەلەي تارتقان شىڭعىس باستاعان توپتىڭ ساسكە كوتەرىلە ارتى شۇبالا بەردى. مىنگەندەرى جاي جۇرىسكە اياڭشىل اتتار ەدى. اسىرەسە شابان جيرەننىڭ كوزى-باسىن تەر جاۋىپ، تۋلاقباي كەيىنگى توپقا تەپەڭدەپ زورعا ىلەسىپ كەلەدى.

كەيىنگى ىقىلاس ماڭىنداعى توپ وزەككە كەلىپ ءتۇسىپ اتتارىنىڭ ايىلىن بوساتىپ، وزدەرى جەلپىنىپ ىركىلىپ قالدى. شىڭعىس توبى پاۋەسكە قاراسىنان كوز جازباي، ءبىراز جەرگە ۇزاپ كەتتى.

— شىراقتارىم، اتتارىڭنىڭ ءبىراز ەنتىگىن باسىپ، تىنىمداپ الىڭدار. جەر جوباسى بەلگىلى، ءبىزدى توسپاسا بارىپ تۇسە بەرەر. «باسى اۋىرماعاننىڭ تاڭىرىمەن ءىسى جوق» دەگەندەي، شىڭعىستىڭ ءوز اتىنىڭ جورعاسى جايلى بولعان سوڭ، قاسىنداعى قاراشىنىڭ قاي كۇيىنە كۇيزەلەدى. انا سال مەن ءاجىباي سورپاسى شىققانشا، تورەنىڭ ءتۇپ ەتەگىنەن جابىسىپ باعادى عوي، — دەپ، ىقىلاس قاسىنداعى جۇرتتى ءبىر كۇلدىرىپ الدى.

— جەر ورتاسىنان اۋدىق، كولباستاۋداعى كۇزەمباي اۋلى ەندى الىس ەمەس. وسى جەردە اتتىڭ دەمىن باسىپ الىپ، تارتىپ كەتسەك، جەتىپ بارامىز. اپەكەمدەر بارىپ تۇسە بەرەر، — دەپ شىڭعىس جولداعى ءبىر بۇلاقتىڭ باسىنا كەلىپ ات باسىن تارتىپ تۇرا قالدى. سىر بەرمەي شىداپ كەلگەن سال مەن ءاجىباي دا ەرىندەرى كەزەرىپ ارەڭ دەگەندە دەمىن الدى. شىڭعىس جولداسىنىڭ جارتىسى كەيىن قالعانىن جاڭا كوردى.

— ءوي، باسقالارىڭ قايدا؟ — دەدى ول ءاجىبايعا قاراپ.

— ولار الگى ءبىر ازىردە كەيىندەپ قالىپ ەدى، ءالى جەتە الماي كەلەدى. ىقاڭنىڭ ايى-كۇنى جەتىپ جۇرگەن كىسى عوي، جولدا تولعاتىپ قالماسا جارار ەدى، — دەدى كۇلىپ.

— تورە، ءبىز بولەك-بولەك بولىپ ۇرىسقان كىسىشە بىتىراپ بارمالىق. حانىمدار بارا بەرسىن. ءبىز انا ىقاڭداردى كۇتىپ الىپ تۇتاس جۇرەلىك. ءسىز اتتان ءتۇسىڭىز. مىنا سالقىن قايناردىڭ سۋىنا اۋىز شايىپ، كىشكەنە سالقىنداپ الالىق، — دەدى سال.

— ءيا، ءيا، دۇرىس-دۇرىس، — دەپ شىڭعىس اتىنان ءتۇسىپ، سىرتقى كيىمىن تاستاپ، ارى-بەرى جاياۋ ءجۇرىپ، ات ۇستىندە قۇرىسىپ قالعان بويىن جازدى. اتتارىنىڭ ايىلىن بوساتىپ، جەلپىندىرىپ، قاينار سۋىنا قولى-باستارىن جۋىپ، وزدەرى دە سەرگىدى. قاينار باستاۋدىڭ مال ءىزى تۇسپەگەن كوك شالعىنى تاڭەرتەڭگىلىك سامالىنان ىرعالىپ جاسىل جالتىلمەن قۇلپىرىپ، الۋان تۇرگە بولەنىپ تۇر. ءالى بالدىرىنان قايتپاعان قىردىڭ كوك سۇيرىگى دە كوزدىڭ جاۋىن الادى. حوش ءيىستى ارقا سامالى باياۋ مايدا ەسەدى. تابيعاتتىڭ وسىنداي تولىقسىپ تۇرعان شاعىنا قۇمارتا اينالاعا كوز تاستاعان شىڭعىستىڭ ىقاڭدار توبىنا كوزى ءتۋستى. تەپەڭدەپ توپقا كەيدە جەتىپ، كەيدە كەيىندەپ كەلە جاتقان شوبىر جيرەندەگى تۋلاقبايدى الىستان تاني قويعان جوق.

— «تورەگە ەرگەن ەرىن ارقالار» دەگەن قازاقتا ماقال بار ەدى. الديار تورە، دالادا سول كۇيى قالىپ قويساق تا ارتىڭىزعا كوز جىبەرەر ەمەسسىز عوي، — دەپ ىقىلاس كەلە ءبىر جاعى ءازىل دە، ءبىر جاعى ناز تارىزدەندىرە سويلەدى. تەپەڭدەپ ارەڭ جەتكەن تۋلاقبايدى كورسەتىپ:— مىنا اتشى جىگىتتىڭ مىنگەن شوبىرى اۋىلدان شىقپاي جاتىپ بولدىرىپ كەلەدى، — دەدى.

— ءيا، سولاي، بولدىرىپ قالدى ما؟ بۇعان نەگە ءجوندى ات بەرمەگەن، — دەپ شىڭعىس ءاجىبايعا قارادى.

— الگى جۇكەڭنىڭ ىستەگەنى عوي. ءبىر دۇرىسىراق تۇعىر بەرسە قايتەدى ەكەن. «بايدىڭ مالىن بايعۇس قىزعانادى» دەگەن وسى دا، — دەدى ءاجىباي.

— ەندى توبىمىزدى جازبالىق، مىنا تۋلاقبايدىڭ اتى بي اۋلىنا قاراكولگە جەتكىزە مە، قالاي؟ — دەپ شىڭعىس سالعا قارادى.

— تورە، ءسىز وعان ابىرجىماڭىز، ءبارى ءوزىمىزدىڭ ەل عوي، ءبىر لاجىن تابارمىز، — دەدى سال.

شىڭعىس توبى كەلىپ كۇزەمباي اۋىلىنا جەتكەندە، الدارىنان شىققان ەكى جىگىت حانىمدار تۇسكەن اق ۇيگە شىڭعىستى، ىقىلاستى، سالدى كىرگىزدى دە، باسقالاردى اق ءۇيدىڭ قاتارىنداعى جاي قوڭىر ۇيگە اكەلىپ ءتۇسىردى. حانىم ەسىگىنىڭ الدىنا اكەلىپ باتا تىلەگەن قۇلا قۇلىننىڭ ەنەسى اۋىلدى اينالا شاۋىپ كىسىنەپ ءجۇر. وسى كەزدە دالاعا شىققان شوقانعا جاقىپ تا ەرە شىقتى. بۇلار ءۇيدى اينالا بەرگەندە، اناداي جەردە ەكى-ۇش كىسى قۇلا قۇلىندى باۋىزداعالى اياعىن بۋىپ جاتىر ەدى. دارمەنسىز تىپىرلاپ جاتقان قۇلىنعا شوقاننىڭ جانى اشىپ كەتتى. اسىرەسە قۇلا بيەنى ايادى. شوقان ءوز اۋىلىندا دا قوناققا سويعان قۇلىندى كورگەنى باردى. ءبىراق ولارعا مۇنداي ءمان بەرمەيتىن. وندايدا كوبىنەسە ويىنعا الدانىپ ەلەڭ دە ەتپەيتىن. جاقىپ بولسا:

— ءوي، شوقان، كوردىڭ بە، انا قۇلىندى بىزگە سويادى، بۇيرەك جەيمىز، — دەدى. شوقان وعان الارا ءبىر قاراپ، قايتا ۇيگە بەتتەدى، اجەسىنە كەلىپ:

— ءبىز ناعاشىم اۋىلىنا قاشان جۇرەمىز؟ — دەدى.

— قاراعىم، نەگە اسىقتىڭ، ناعاشىڭ اۋىلى ءالى الىستا. اۋىلدان شىقپاي جاتىپ جالىعىپ قالدىڭ با، جۇرىستەن، جانىم-اۋ، بۇل قالاي؟ — دەپ ايعانىم شوقاننىڭ باسىنان سيپادى.

— جوق، اجە، جۇرىستەن جالىققانىم جوق، مىنا قۇلىننىڭ ەنەسىنە جانىم اشىپ تۇر.

— قاراعىم تورە بالا، سىزدەرگە بۇيىرعان قۇلىننىڭ ارمانى نە! قاسقىر قۇلىنىن جەپ تە تالاي بيەنى شىرقىراتىپ كەتەدى. بۇل قىزىققا، قۇرمەتكە سويىلعان قۇرمالدىق قوي، — دەپ كۇزەمبايدىڭ بايبىشەسى ماساتتانا كۇلدى.

— انە، شوقانجان، انا شەشەڭنىڭ ايتقانىن ۇعىپ ال. مال ادام كەرەگىنە جارالادى. قىزىققا ۇستاعاننىڭ قىرسىعى جوق دەيدى. قاسقىر دا جەپ كەتەتىن قۇلىن دەپ وتىر، — دەگەن ايعانىم ءوزى شوقاننىڭ الگى ءبىر بالالىق جان اشىعىش ويىن سەيىلتكەندەي بولدى.

قۇلىن ەتىن جەپ، كۇن قايتا اتتانعان جولاۋشىلار سۋىت تارتتى. كەشكى سالقىنمەن الىس جولدىڭ ءبىراز جەرىن ەڭسەرە باسۋعا جوبالانعان.

— بۇگىن كەشكە اجار اپام اۋىلىنا جەتەمىز بە؟ — دەدى زەينەپ ءاجىبايعا تەرەڭ جارداعى زامانبەك اۋىلىنان اتتاناردا.

— ات-كولىك امان بولسا، ءتۇس اۋا اپاڭىزدىڭ اق ديدارىن كورەسىز. كوپتەن بەرى كورىسپەگەن بولساڭىز، اۋىل سىرتىنا ءتۇسىپ، ءسىڭلى كادەسىن ىستەرسىز، — دەپ اعالىق سىپايى ءازىل ايتتى.

— اجە، ءسىڭلى كادەسى دەگەن نە؟ — دەپ شوقان ايعانىمنان ءوزى بىلمەيتىن ءبىر بوگدە جايدى سۇرادى.

— شوقانجان، سەن وزىڭە تانىس ەمەس نارسەنى بىلۋگە ىنتىزارسىڭ-اۋ. ول جاقسى عوي. ءبىراق كەيبىر ۇساق-تۇيەك جايدى سۇراي بەرسەڭ، تۇرتىنشەك اتانارسىڭ، — دەپ كۇلدى.

— نەمەنە، اجە، ول ۇساق نارسە مە؟

— ول ايەلدەردە بولاتىن اۋىل سالتى. مىسالى، اپاڭنىڭ وزىنەن ۇلكەن اجار دەگەن اپاسىنىڭ اۋىلىنا بۇگىن بارامىز. ولار ەكەۋى ەكى ەلگە ۇزاتىلىپ كەتكەن ءبىر ءۇيدىڭ قىزى. ءبىرىن-بىرى كوپتەن كورمەگەن، ساعىنعان. سونداي جاعدايدا ءسىڭلىسى اپاسىنا كەلسە، اۋىل سىرتىندا كولىگىنەن ءتۇسىپ قالىپ، جاياۋلاپ الدىنان شىعار، امانداسار اپاسىن كۇتەدى. ءسويتىپ، ەكەۋى كورىسىپ، ساعىنىشتارىن ايتىپ، ماۋقىن باسادى، — دەپ ايعانىم شوقانعا اۋىل سالتىنىڭ سيرەك بولاتىن ءبىر جايىن ءتۇسىندىردى.

شوقاننىڭ اربادا زەرىگىپ وتىرعانىن كورىپ اكەسى:

— شوقانجان، ءىشىڭ پىسىپ قالدى بىلەم. الداعى اۋىلعا بارعانشا مىنا اتقا ءمىنشى، — دەپ شىڭعىس شوقانعا اتىن بەردى دە، ءوزى زەينەپتىڭ پاۋەسكەسىنە وتىردى. ەتى قاتىپ جاراپ العان اتتار، زىرلاتا جونەلدى. شوقان قوڭىر جورعانىڭ ارتقى اياعىن جايقاپ باسىپ، قۇيرىعىن تولقىتا جىلجيتىن مايدا جورعاسىنا سالىپ ىقىلاس بي مەن ءاجىبايدىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ وتىردى. كۇندەگى ىقىلاس، ءاجىباي، سال ۇشەۋى جولداعى ەلدىڭ كۇندەگى قوناقاسى قۇرمەتىن ايتىسىپ، كەيبىرەۋلەرىنىڭ قانداي ماقساتپەن تورەنىڭ حانىمنىڭ استى-ۇستىنە تۇسكەنىن ءسوز ەتىپ كەلە جاتتى. اسىرەسە كۇزەمبايدىڭ از عانا ايعىر ۇيىرىنەن قۇلىن سويعانىن داراقىلىق دەستى.

— توبىنان ۇستاعانسىپ، شولاق ايعىرىنىڭ ۇيىرىندەگى ون شاقتى قۇلىننىڭ ءبىرىن سويىپ، مىرزا كىسى بولعانسىپ ولگەنشە داريدى، — دەپ ىقىلاس تىجىرىنىپ ايتتى. كۇزەمبايدىڭ شالا ءبۇلىنىپ، تورە الدىندا جايىلىپ توسەك، ءيىلىپ جاستىق بولۋىندا ۇلكەن سىر بارىن بىلەتىن سال:

— قوناقاسىنا قولقاسى دا ولقى ەمەس شىعار. مىنا از عانا اۋىل ۋاقتىڭ تىزگىنىن قولىنا العىسى كەلەتىن كورىنەدى عوي، - دەدى.

— ە، سالىم، سولاي دەشى. مەن ول جاعىنان گورى باسقانى ويلاپ ەدىم، — دەدى ءاجىباي. سونىمەن، بۇل ءوز توقتالىپ، جاي اڭگىمەگە كوشتى.

قالىڭ بوزدى، كەر ميىق سارى جازىقتا جايىلا قونىپ وتىرعان ەلدەردىڭ اۋىلدارىن ساعىم كوتەرىپ، تولقىن ۇستىندە ءجۇزدىرىپ جۇرگەندەي بۇلدىراتادى. وسىنداي عاجايىپ دالا كورىنىسىنە ەلىگىپ كەلە جاتقان شوقان، ءوزى كوپ جايدا ويلەسە جۇرەتىن سالعا:

— باعانا اجا اعاڭ «زەرەندى كولىندەگى جاڭبىرباي اۋلىنا بارامىز» دەگەن-دى. سوندا زەرەندىسى نە، ءسىز بىلەسىز بە؟ - دەدى.

— ءيا، شوقانجان، وسى زەرەندى دەگەن ءسوزدى سەن تۇگىلى مەن دە انىقتاپ بىلگەن نارسەم ەمەس. ەل اۋزىندا ايتىلىپ جۇرگەن بەلگىلى قونىس اتى بولعاندىقتان كىم ويلاپتى. ءتىپتى جاقسى ايتتىڭ-اۋ، وسىنى اۋىلعا بارعان سوڭ ەتەكەڭنىڭ وزىنەن سۇراپ بىلەيىكشى، — دەدى.

— ءاي، سال-اي، سەنىڭ دە كەيدە ءتالىمسيتىن ادەتىڭ بار. ەرتە كەزدە ايەلدەر مۇرنىنىڭ جەلبەزەگىنە «زەرەن» دەگەن زەر سالىپتى عوي، سونان قويىلعان دا، — دەدى ىقىلاس ءوزىنىڭ بەلگىلى مەن بىلەمىنە سالىپ.

— وندا كالدىڭ جەلبەزەگىندە زەرەسى بولعان با، — دەپ سال كۇلدى. ءاجىباي دا تەرىس اينالىپ كۇلىپ جىبەردى. شوقان مىنا ءۇش ۇلكەن كىسىنىڭ ءبىر اۋىز وزگە ەرەگىسىپ قالعانىن بايقاپ، الەمدى تانۋعا كوڭىل بولمەگەن جۇرتتىڭ وي ءورىسىن كورگەندەي بولدى. سالدىڭ كەيىنگى كەكەسىندى قالجىڭىنا وراي ەز ايتا الماي، ىقىلاس قوڭىر قاسقا جورعاسىن سەلكەكتەتە تارتا جونەلدى. بۇدان كەيىن ءازىل توقتالىپ، اتتىلار توبى بۋىن-بۋىن بولىپ شيراي ءجۇردى. ولار الاسالاۋ كەرەگە جالدىڭ كوك بۇيرا قاراعايعا بولەنگەن ەتەگىن الا تارتىپ وتىرىپ ءبىر قاباقشا بەلەستەن اسا بەردى. يەك استىندا جاڭبىرباي اۋلى وتىرعان ۇلكەن شالقار كولدىڭ ايدىنى اسپان الەمىنە ءتوسىن كەرىپ جاتىر. يىرىلگەن تولقىن ويناعىنا كەۋدەسىن توسەگەندەي ۇلكەن كول قانات جايا كەرگيدى. كول يىعىنداعى اق اۋىلعا تايانا بەرگەندە، كەيىنگى پاۋەسكەدەن ءتۇسىپ جاتقان زەينەپتى كورىپ ءاجىباي:

— انە، زەينەپ حانىم اپاسىنا جاياۋلاپ بارىپ كورىسۋگە ءتۇستى. كارى قىزداردىڭ سىڭسىپ كورىسكەندەرىن تىڭداساڭ، دۇنيەنىڭ قىزىعى، — دەپ سالعا قاراپ كۇلدى.

— نەشە كارى قىز كورىسكەندە قاسىندا بولىپ ەدىڭ؟ — دەپ سال تەز جاۋاپ قايتاردى. ءاجىباي توسىلىپ قالدى.

سالت اتتىلار كەلگەندە، ەتەكبايدىڭ ۇلكەن بالاسى نازىمبەك بولەسى شوقاندى ءوزى قولتىقتاپ اتىنان ءتۇسىردى. نازىمبەك شوقاننان ەرەسەك، سىپايى جەتكىنشەك ەكەن. كىسىلەردى ەرتىپ ۇيگە الىپ ءجۇردى.

شىڭعىسپەن تىزەلەسە وتىرعان ەتجەڭدى ەتەكبايعا ىقىلاس، ءاجىباي، سال قول بەرىپ امانداستى. نازىمبەكپەن قاتار كىرگەن شوقان دا ايرىقشا سالەم بەرىپ، ەتەكبايدىڭ قولىن الدى.

— ءا، حانىمنىڭ شوقانى وسى عوي، شىراعىم، باقىتتى بول، كوپ جاسا، — دەپ ەتەكباي ايرىقشا ىقىلاسىن ايتتى.

ساپىرىلعان قىمىز، سويىلعان مال. ءبىرىن-بىرى ساعىنىپ كورگەن ءاپالى-سىڭلىلى بي قىزدارى مارە-سارە بولىپ، اڭگىمە دۋمانعا بولەنۋدە. شىڭعىستار وتىرعان ەتەكباي ۇيىندە ەل جايى، شارۋا جايى ءوز بولۋدا. ءبىر ارەدىكتە ەتەكباي اۋىلدارىنىڭ جايلاۋى، قونىستارى اينالاسى شوق-شوق قاراعايلى اسەم شوقىلار بوپ كەلەتىن زەرەندى كولىنىڭ كەلىستى ءبىتىمى ءسوز بولدى.

— كولىمىزگە كوزدەرىڭ ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن. بوسات، ءبىز قونامىز دەگەلى وتىرعان جوقسىڭدار ما؟ — دەپ ءتىلمار ەتەك¬باي ءاجىبايعا قاراپ كۇلدى.

— ونىڭىز راس، ەتەكە، «تورەنىڭ كوزى ءتۇستى دەگەنشە، تۇيەنىڭ يەسى كەشتى دەپ ءبىل» دەگەن ءسوز بار. بۇل — ءبىر. ەكىنشىدەن، قونىس اۋىسساڭدار سوكەتتىگى بار ما، ەكەۋىڭىز ءبىر ايدىننان سۇقسىر ىلگەن سۇڭقارسىڭدار، — دەپ ءاجىباي جايما-شۋاق جۇيرىكتىككە سالدى. ەتەكباي مەن ءاجىبايدىڭ وسى ءبىر قايىمداسقان سوزدەرىن ۇندەمەي تىڭداپ وتىرعان شوقان ويىنا توقىپ قالدىردى. قالتاسىنا قارىنداش، قاعاز سالماعانىنا ىشتەي وكىنىپ قويدى.

— ەتەكە، مانا شوقانجان «زەرەندى دەگەن نە نارسە؟ » دەپ سۇراپ ەدى، ءبىز انىقتاپ ايتىپ بەرە المادىق — ءسىز بىلەتىن بولارسىز؟ — ءاجىباي زەرەندى كولى جايلى ءسوز باستاعاندا، ىقىلاس قوزعالاقتاپ:

— باسقا ءسوز تاۋسىلعانداي-اق، ءاجىباي، سەنىڭ بۇگىن كولدىڭ اتىن انىقتاۋدان-اق قولىڭ تيمەدى-اۋ، — دەپ ىڭعايسىزدانىپ ەدى.

— بىلمەگەندى سۇراعاننىڭ ارتىقتىعى جوق. ىقا، ءسىز اجەكەڭدى سوكپەڭىز. ءبىلىم — سۇراۋ، ىزدەۋمەن مولىعادى. «ىزدەگەنگە التىن جولىعادى» دەپ بۇرىنعىلار انشەيىن ايتپاعان بولار، — دەدى شىڭعىس ىقىلاستىڭ ورىنسىز ءوزىمشىل نامىسىنا توقتاۋ سالىپ.

— شوقانجان دۇرىس سۇراعان. اكەيلەردىڭ ءبىر اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا، وسى كولدىڭ قالاي زەرەندى اتالعانىن ايتقاندارى بار ەدى. ول كىسىلەردىڭ ايتۋىندا قاراعايلى، تاۋلى جەردە جۇرەتىن زەرەن دەگەن كيىك تەكتەس ءبىر قوڭىر اڭ بار كورىنەدى. سول اڭ وسى قاراعايلى ادىردا كەپ بولادى ەكەن. مىنا كولدەن سۋ ءىشىپ، قاراعايدى قونىستاپ جۇرسە كەرەك. بەرتىن ەل قونىستاپ، جازدا جايلاۋ، قىستا قىستاۋ ەتكەن سوڭ قونىس ىزدەپ باسقا ەلى از جەرگە اۋىپ كەتسە كەرەك. ەرتەدەگى ەلدىڭ ادەتىندە جەرگە، كولگە ات قويعاندا، سول جەردى، سۋدى قونىستاعان اڭنىڭ، قۇستىڭ، بالىقتىڭ اتىنا بايلانىستىرىپ اتاي بەرەدى عوي. انا ارقادا بۇعىلى، تاعىلى دەگەن تاۋلار بار. ايۋلى، ارشالى، بالىقتىكول، شورتاندىكول دەگەن سياقتى اتاۋلار كوپ قوي. سول سياقتى زەرەن كاپ قونىستانعاننان زەرەندى اتالىپتى دەيتىن ەدى، — دەپ ەتەكباي وتە سەنىمدى، ورىندى ەتىپ ايتىپ بەردى.

زەرەندى جايىنداعى ەتەكباي ءوزىن دە شوقان بايىپتاي ۇعىنىپ، جاتتاپ وتىر. ءبىر ارەدىكتە شىڭعىس:

— ەتەكە، ءسىزدىڭ انا ەستەك ىبىرايعا ايتقان ءبىر ءسوزىڭىزدى ەل اۋزىنان ەستىپ ءسۇيسىنىپ ەدىم. وزىڭىزدەن دە ءبىر سۇرايىنشى، — دەپ ەتەكبايدى سويلەتكىسى كەلدى.

— اڭدىسپاسا اعا سۇلتان بولا ما. الدەقايدا ءجۇرىپ ءبىرىنىڭ مۇدىرگەن جەرىن ەكىنشىسى جەردەن جەمىس تاپقانداي ۇشىقتاي جۇرەدى-اۋ، — دەپ ەتەكباي ول اڭگىمەنى دە بايانداي جونەلدى. جايىقبايدىڭ ىبىرايى جارىم پاتشانىڭ جانىندا وتىراتىن تورە بولىپتى دەپ الىپ قاشىپ ءجۇردى. ءبىر كۇنى اقمولاعا بارا جاتىپ ادەيى بۇرىلا ءجۇرىپ كەلە قالعانى. قولدان كەلگەن سىي-قۇرمەت سياپاتىمىزدى ىستەپ كۇتتىك. ءسوز اراسىندا ىبىراي:

— ەتەكە، ءسىزدى ءتىلمار، شەشەن كىسى دەپ ەل كوتەرىپ جۇرگەن سوڭ، ۇلگىلى ءسوزىن ەستي كەتەيىن دەپ ادەيى بۇرىلىپ ەدىم. ەل ايتقانداي ۇلگىلى ءسوزدى تىڭداي الماي وتىرمىن، ءىلىپ-تارتپا شوتاياق ءتىلدى عانا ەكەنسىز عوي، — دەگەنى.

— شىراعىم ىبىراي-اي، ءبىز وت باسىنداعى ادامبىز عوي. ءبىزدىڭ ءسوزىمىز شوتاياق ءتارىزدى ءىلىپ تارتپا ۇتىمسىز ەكەنى راس تا شىعار. اعا سۇلتان ەل يەلەرىنىڭ دە اشالاپ-اشالاپ، تاستاعان ۇلكەن سوزدەرىن ەستي الماي ءجۇرمىز-اۋ، دەدىم. ىبىراي سازارىپ قالدى، ودان ءارى ءسوز ايتىپ ارباسپادىق. سالقىن عانا قوش ايتىسىپ تارادىق، — دەپ ەتەكباي شىڭعىسقا سۇراعان ءسوزىن ايتىپ بەردى.

— «اڭداماي سويلەگەن اۋىرماي ولەدى» دەگەن-اۋ. سىزدە نەسى بار ەدى سوقتىعىپ، — دەپ شىڭعىس ءوزىنىڭ از سوزدە اسىل ماعىنا جاتقانىن، اڭعارعىش ويىن كورسەتتى. ءۇنسىز تىڭداعان شوقان، تاعى ءبىر اسىل مارجان تاپقانداي اسىرەسە «اعا سۇلتان ەل يەلەرىنىڭ دە اشالاپ-اشالاپ تاستاعان ۇلكەن سوزدەرىن كورە الماي وتىرمىز» دەگەنىن ىشىنەن قايتالاپ ايتىپ، جاتتاپ الدى.

تاڭ سالقىنىمەن ەرتە اتتانعان جولاۋشىلار، سوقىرلاۋ كوش جولدارىنىڭ سارىنىمەن زىرلاتا تارتىپ جونەلدى. ەندىگى جۇرىستەرى سۋىت، شيراق. قالايدا قاراكولدەگى قارجاستىڭ قالىڭ ەلىنىڭ ورتاسىنا، بي اۋىلىنا جەتۋ.

بىلايعى جەردە كوپ بوگەلىس بولا قويعان جوق. سىپايى قوناق اسى، سىدىرتا ءجۇرىس. ءتورت كۇن ءوتىپ، بەسىنشى كۇنى ۇدەرە تارتقان جولاۋشىلار قاراكولدىڭ قايقاڭى اتالاتىن كولبەگەن بەلەستەن اسا قالىڭ اۋىلدىڭ قاراسىنا اۋىستى. توپ-توپ جىلقىلار كول ساعاسىنان ورىسكە بەتتەپ بارادى.

سالت اتتىلار شىڭعىس جورعاسىنىڭ سىدىرما جايقاۋىنا ىلەسە سالپاقتاي ەرىپ جەلە شوقىراقتاتىپ كەلەدى.

اۋىلعا تايانا بەرە زەينەپ تاعى دا پاۋەسكەدەن ءتۇسىپ، الدىنان توپتالىپ شىققان ءسىڭلى، جەڭگە، باۋىرلارىن كۇتىپ تۇر. ايعانىم پاۋەسكەسىنە ىلەسە، شىڭعىستار توبى جاعالاي وتىرعان قالىڭ اۋىلداردىڭ ورتاسىنداعى ايرىقشا سالتاناتتى مۇسا اۋلىنا كەلىپ ات باسىن تىرەدى. ايعانىم جولىن ۇلكەن تۇتقان شورمان اۋىلىنىڭ جاستارى الدارىنان شىعىپ قارسى الدى. زەينەپتى قاۋمالاعان ءسىڭلى، جەڭگەلەرى ءبىر توپ ەرەكشە سانمەن وزدەرىنە ارنالعان ۇيگە كىردى. كۇتىپ وتىرعان ارناۋلى قوناقتارىن بي اۋلى اسقان قۇرمەتپەن قابىلداپ، الۋان سىي كورسەتىپ جاتىر.

اسەم ءان، كۇندىز-تۇنى كۇلكىلى اڭگىمەلەر، ءازىل-سىقاقتار دا جاڭعىرا، وسىرە ايتىلۋدا. شىڭعىس، مۇسا، ىقىلاستار توبى كوبىنەسە ۇكىمەت بۇيرىعى جايلى سوزدەردى ايتىپ، ەل بيلەۋ جونىندە ويلاسا بىرىنەن ءبىرى ءسوز تارتادى.

شوقان بۇل اۋىلعا كەلگەلى ۇلكەن كىسىلەر قاسىنان قاشىقتاپ كەتتى. ويتكەنى، قۇسبەگى ساۋىقشىل ناعاشى اعاسى اۋجان باستاعان جاستار توبى، قادىرمەندى جيەن شوقانعا ءوز ەلدەرىندە بار دەگەن تاماشالارىن كورسەتۋدە. اۋىل ءومىرى قاشان بولسىن ءبىر قالىپتاس. اتقا ءمىنۋ، قۇس سالۋ، يت جۇگىرتۋ — ەڭ تاماشا ويىن وسى عانا. ونىڭ ءبارى شوقاننىڭ ءوز اۋىلىندا كورگەندەرى. جانە مىنا قىرىق كۇن شىلدەدە بۇركىت اڭعا سالىنبايدى، تۇعىردا وتىرادى. تازىنى دا ىستىقتا قىزىل تابان بولادى دەپ اڭعا قوسپايدى. تەك بۇل جازدا وبالسىنباسا، بالاپان ەرگىزگەن قۇستى اياماعان قۇسبەگىلەر، قارشىعا، تۇيعىندى عانا اتا قاز، ۇيرەككە سالادى. دەگەنمەن ءوز اۋىلىنداعى قارشىعا سالۋ ادىسىندەگى ەرەكشەلىكتى كورسەتۋگە ويلانعان اۋجان:

— ءبىز شوقانعا داڭعازا، دابىلمەن قۇس الدىرۋدى كورسەتەمىز، — دەدى مۇسا اعاسىنىڭ ۇيىندەگى اعا قوناقتارعا سالەم بەرە كەلىپ.

اۋجاننىڭ ونداعى ويى قارشىعا سالۋدىڭ داڭعازا دابىلىن ۇلكەندەر كورەم دەسە ءجۇرسىن دەگەن ويى ەدى. ويتكەنى ونى شىعارىپ جۇرگەن ءوزى بولاتىن. اۋجاننىڭ داڭعازا دابىلى دەسىپ قارجاس، سۇيىندىك ەلدەرىنىڭ قارشىعا ۇستاعاندارى اسىرەسە اينالدىرىپ العان-دى.

شوقان كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە كۇمىس ەر-توقىممەن جابدىقتاپ مىنگىزگەن بوز جورعا دونەن اسا ءبىر اسەم بولاتىن. جاقىپ تا مۇستاپا ناعاشىسىنىڭ ۇيىنەن ءبىر قارا قۇناندى جابدىقتاتىپ مىنگەن. قاراكولدىڭ جالپاق ايدىنىنان قارشىعا سالۋعا بولمايتىن. اۋجاننىڭ داڭعازا دابىلىنا ىڭعايلى كولى — قازانكول دەگەن ساۋمال كولدەن بولىنگەن، ءبىر ويپاتقا بىتكەن شاعىن كەمەش قامىستىكول بولاتىن. بۇل كولگە قامىسى قالىڭ بولعاندىقتان، قاز، ۇيرەك كوپ قونىستاپ، جاز بويىنا قۇس ارىلمايتىن.

— وسى، اۋجان، سەنىڭ داڭعازا دابىل دەگەنىڭ قانداي ءوزى. اتى جاقسى ەمەس ەكەن. داڭعازا دەگەن ماعىناسىز بوس داۋرىق دەگەن ءسوز عوي، — دەدى شىڭعىس بالدىزىنا كۇلە قالجىڭداپ.

— جەزدە، ءسىز ءوزىڭىز بىرگە جۇرسەڭىز كورەسىز، ول داڭعازا دابىل دەگەننىڭ ەكى ءتۇرلى قىزىعى بار. ءبىرى — قارشىعا ۇستاعان قۇسبەگىنىڭ بارلىق قارشىعاسى قاتار ۇشىرىلىپ، كىمنىڭ قۇسىنىڭ قىران ەكەنى انىقتالادى. ات جارىسى سياقتى بۇل قىران جارىسى. ال ەكىنشى ءبىر ءتاۋىر جاعى — اڭ تاماشاسىن كورۋگە ەلدىڭ ءبارى قاتىسادى. جەكە قارشىعا سالۋشىلار «سەندەر دىبىستاپ قۇس ۇركىتەسىڭدەر» دەپ قاسىنا كوپ كىسى ەرتپەيدى. مىنا داڭعازا دابىلدا قىزىق كورەم دەگەن بالا-شاعاعا دەيىن توبىمەن بارىپ جابىلا دابىل قاعىپ، وزدەرى قۇستى بىرگە سالىسادى، — دەپ ەندى داڭعازا دابىلدىڭ ءادىسىن اڭگىمەلەي جونەلدى. — ەگەر سىزدەر جۇرەمىز دەسەڭىزدەر ەرتەڭ تاڭ بوزىنان بارامىز. وسى ماڭداعى بارلىق قارشىعاسى بار قۇسبەگىلەرگە حابار ايتىپ جينالامىز. قۇسقا بارعان بارلىق كىسى تاپسا، دابىل الىپ بارادى، تاپپاعانى توقىمىن، ەتىگىنىڭ قونىشىن سابالاپ، كولدى جاعالاي تۇسىنان كەلىپ دىبىستايدى. جان-جاقتان دابىل قاعىلىپ، اندىزداعان قارشىعانىڭ ۇشقانىن كورگەن قاز، ۇيرەك ۇيلىعىپ، كول توبەسىندە شىر اينالا ۇشادى. سول كەزدە قىران قارشىعا قالاعان قۇسىن قاعىپ تۇسىرە بەرەدى. اۋجاننىڭ مىناۋ ايتقان ءادىسى كوڭىلىنە قونا كەتكەن ىقىلاس:

— ءبىز دە بارىپ كورەلىك، — دەپ، شىڭعىسقا قارادى.

— جاقسى، جاقسى، بارالىق، — دەدى شىڭعىس ءسوز بۇزبايتىن ادەتىمەن.

كەشە كەشكە بايلاعان ۋادە بويىنشا اۋجان جىلقىشىعا تاپسىرىپ اتتى ەرتە الدىرىپ، تاڭ بوزىنان اتتاندى. ول ەرتە ءجۇرىستى شىڭعىستارعا دا، بارلىق قارشىعاشىلارعا دا ايتىپ قويعان. قارشىعاسىن الىپ، شوقاندى وزىمەن قاتارلاستىرا اتقا مىنگەن اۋجان اۋىلىنان شىعا بەرە كۇرەڭ دابىلىن شوقانعا بەردى.

بۇلار مۇسا اۋىلىنا كەلگەندە مۇنداعىلار دا دايىن ەكەن. شىڭعىستىڭ قاسىندا تۇرعان جاقىپ شوقاننىڭ قولىنداعى دابىلدى كورىپ:

— اتەكە، مەن دە، ماعان دا دابىل الىپ بەر، — دەپ قىڭقىلداپ قويماعان سوڭ، اتشى تۋلاقبايدى شاقىرىپ الىپ، شىڭعىس:

— مىناعان دا بىرەۋدەن دابىل الىپ بەرشى، — دەدى. يسا اۋىلىنان قارشىعا ۇستاپ كەلگەن ءۇش-تورت جىگىتتىڭ بىرەۋى ەرىنىڭ الدىڭعى قاپتالىنداعى انجىماعا كىشكەنە قارا تورسىقشا بايلاپ الىپتى. سونى كورىپ تۋلاقباي:

— جىگىتىم، مىناۋىڭ دا دابىل ما، الدە سۋسىن قۇيىپ العانسىڭ با؟ — دەپ ەدى، الگى جىگىت كۇلىپ: — داڭعازا دابىلعا بارعان كىسى دابىلسىز جۇرە مە، مەنىكى داۋىلپاز دەگەن ەڭ ۇلكەن دابىل، — دەدى.

— وندا داۋىلپازىڭدى انا جيەنىڭە بەرشى، دابىل تاۋىپ بەر دەپ تورەنىڭ مازاسىن الىپ تۇر!.

— ە، جارايدى، جيەننىڭ قالاعانى تورسىق بولسا، — دەپ ول جىگىت شەشىپ بەردى. تۋلاقباي تورسىقتى اكەلىپ جاقىپقا:

— مىناۋ داۋىلپاز دەگەن دابىلدىڭ ەڭ ۇلكەنى ەكەن. مۇنىڭ دىبىسى شىققاندا، اسپاننان ۇيرەك ءوزى جۇرەگى ۇشىپ جەرگە قۇلاي بەرەتىن كورىنەدى، — دەپ ەرىنىڭ الدىڭعى قاپتالىنداعى انجىماعا بايلاپ بەردى. باسىندا ىڭعايسىز كورىپ تۇرسا دا «ەڭ ۇلكەن دابىل» دەگەندە تاناۋى دەلديىپ كەتتى. شوقانعا جەتىپ بارىپ:

— كوردىڭ بە، مىنا مەنىڭ دابىلىم داۋىلپاز، ەڭ ۇلكەن دابىل، — دەپ ماقتانىپ، قايتا اكەسىنە قاراي شوقىتا جونەلدى. داۋىلپاز دەگەن ءسوزدى ءبىرىنشى ەستىگەن شوقان، قاسىنداعى اۋجان ناعاشىسىنان:

— ناعاشى اعا، داۋىلپاز دەگەن نە؟ — دەپ سۇرادى.

— انا تەنتەك جاقىپتى الداعان عوي، ول داۋىلپاز ەمەس، جاي كىشكەنە سۋسىن قۇياتىن تورسىق قوي. قولىندا دابىلى جوقتار كەيدە شۋ كوتەرىپ دىبىستى جاڭعىرىقتىرۋعا ونداي تورسىقتى دا الىپ شىعادى. ول انا يسا ناعاشى اعاڭنىڭ بالالارىنىڭ شىعارىپ جۇرگەن قىلجاعى عوي. داۋىلپاز دەگەن ۇلكەن جورىققا قول اتتاناردا سوعىلاتىن دابىل. ونى شەڭبەرلەپ ءيىپ، اعاش كەرگىگە كەرىپ، جۇقا سەركە تەرىسىنەن جاسايدى، — دەدى اۋجان.

قازانكولگە تايانا بەرگەندە ادەتتەگى ادىستەرىن ىستەپ قارشىعاشىلار توپ-توپ بولىپ ءبولىنىپ، كولدىڭ جان-جاعىنان قاپتاي كەلىپ، قۇستارىن دايىن ۇستادى. سول كەزدە كولدى جيەكتەپ قاپتاعان قالىڭ كىسىلەر دابىلداي لاپ قويدى. كول بەتىنەن دۋ ەتىپ ۇشقان قاز، ۇيرەك دۋىلدان قورقىپ ساپىرىلىسا بەرگەندە، جان-جاقتان اسپانعا اتىپ شىققان قىران قارشىعالار شاپىر-شۇپىر ايقاسىپ، بىر-ەكەۋى قاز ءىلدى. العاشقى بەتتە اڭىرىپ قالعان جاقىپ، ءبىر ارەدىكتە تورسىقتى تارس ەتكىزىپ قاعىپ قالعاندا قارا قۇنان اتىپ كەتىپ، جەرگە توپ ەتە ءتۇستى. ىمقىرۋلى تۋلاقباي تۇرا جونەلگەن قارا قۇناندى ۇستاپ اكەلدى.

— ءا داۋىلپاز، قالاي، دابىلىڭنىڭ وزىڭە ءالى كەلدى مە؟ — دەپ شىڭعىس بالاسىنا قاراپ كۇلدى. ۇيالىپ قالعان تەنتەك جاقىپ ۇندەمەستەن كەلىپ قۇنانىنا ءمىندى.

العاشقى كوتەرىلگەن قۇسقا جىبەرگەن بەتىندە ءبىر اتا قازدى ءىلىپ تۇسكەن اۋجاننىڭ كوك قارشىعاسى، قايتا ۇشىپ تاعى ءبىر ۇيرەكتى قاعىپ ءتۇستى. باسقا قارشىعالار دا بىر-بىردەن قاز، ۇيرەك الدى. قۇس تاماشاسىنا قارىق بولعان توپ كۇن كوتەرىلە اۋىلعا ورالدى.

قايتىپ كەلە جاتقاندا شىڭعىس بالدىزىنىڭ ادەيى جانىنا تيە:

— مىنا ءادىسىڭ اسەمدىك ەمەس، تۋ-تۋلاقايلاۋ ەكەن. قارا قارعاشا ۇيمەلەپ جۇرگەن قۇسبەگىلىكتە ونشا قىزىق بولا بەرمەيدى عوي، — دەدى.

— اتەكە، مۇنداي قىزىقتى ءبىر كىسى كورگەننەن، كوپتىڭ كورگەنى جاقسى ەمەس پە؟ — دەدى اۋجاننىڭ قاسىندا كەلە جاتقان شوقان. بالاسىنىڭ ناعاشىسىنا اراشا تۇسكەنىنە سۇيسىنگەن شىڭعىس ۇندەگەن جوق، جىميىپ كۇلە بەردى.

وسىنداي ويىن-ساۋىق، تاماشا قىزىقپەن ءبىر جۇماداي جاتقان ايعانىم حانىم شىڭعىسقا قايتالىق دەگەن ويىن ايتىپ، ءجۇرۋ قامى ىستەلدى. الدىمەن مۇسا مىرزانىڭ حانىم قۇداعيىنا، قارىنداسىنا، جيەندەرىنە ارناپ دايىنداعان سىيلىقتارىن ۇسىندى. بي اۋىلىنىڭ باسقا وتاۋلارى دا قاراپ قالعان جوق. «ەكى باي قۇدا بولسا، اراسىندا جورعا جۇرەدى» دەگەندەي، اعا سۇلتان اۋىلىنىڭ جيەندەرى، اعا سۇلتان كۇيەۋ، حانىم قۇداعي ايتا قالارلىقتاي سىيلىققا بولەندى.

اتتانار الدىندا مۇسا اۋىلىنا جينالعان بي بالالارى قوناقتارىن ورتاعا الا وتىرىپ، وزدەرىنىڭ ءسان-سالتاناتتارىن ماداقتادى. قۇسبەگىلىك، اڭشىلىق، ات سالتاناتى ءسوز بولدى. مۇستاپانىڭ كوكبەستى اتانعان بايگى اتىنىڭ وتكەن جىلعى ءبىر ۇلان-اسىر استا ءجۇز اتتىڭ الدىنان كەلگەنى ايتىلدى.

— وسى كوكبەستىنىڭ، ءسىرا، قاناتى بار ما دەپ قالدىم، — دەدى مۇستاپانىڭ قاسىندا وتىرعان ات باپشى جارقىنباي دەگەن ماقتانشاق كوتەرمەشىسى.

— جىلقىدا قانات بولادى دەيسىز بە، ول انشەيىن كوتەرمەلەپ ايتقان ءسوز عوي، — دەدى شىڭعىس جارقىنبايدىڭ مۇستاپاعا جاعىنا ايتقان ورىنسىز ماقتاۋىنا.

— تورە كۇيەۋ، مەن ونى انشەيىن ايتىپ وتىرعانىم جوق. التاي ەلىندەگى بىلتىرعى استا، مىنا قاراكەسەك، قۋاندىقتان، سۇيىندىك، تاراقتى، تامادان اياعىنىڭ جەلى بار نە ساڭلاق كەلگەن عوي، جۇزدەن اسا اتتى ايداپ شىققاندا ءبىزدىڭ مىرزانىڭ كوكبەستىسى، جاي ءبىر كۇيكى عانا شوبىر ءتارىزدى بولىپ كورىندى. ىشىمنەن: «يا، ءبيدىڭ ارۋاعى، ءوزىڭ قولدا» دەپ كوكبەستىنىڭ جانىنا كەلىپ، قاشان ات ايداۋعا كەتكەنشە تۇردىم. سوندا كوكبەستى جانۋار ەشبىر جەلىكپەيدى-اۋ! تەك ءبىر قالىپتى سالماقپەن اياڭداپ، كەيدە ءتوسىن جەرگە تيگىزە كەرىلىپ، سوزىلىپ بويىن جازادى. سونان ءبىر مەزگىلدە ات الدىنان كەلەشى باراتىن بولدى. كەلەشىگە مەن ءوزىم كەتتىم. كوزىڭىز جاماندىق كورمەسىن، ءبىز كەلەگە تايانعاندا ءۇش ات تۇيدەك كەلەدى ەكەن. قاراسام بىرەۋى كوكبەستى، بىرەۋى ءبىر قارا الا ات، بىرەۋى قانجىرداي جيرەن ات. سونان ارۋاقتاپ كەپ شىلبىرىنا جاناسا بەردىم. ۇستىندەگى بالا دا قۋ ەدى، اتتىڭ باسىن ازداپ ىركىپ كەلەدى ەكەن. مەنى كورگەن سوڭ، و دا ايقايلاپ، تاقىمىن قىستى بىلەم، كوكبەستى سىتىلىپ شىعا بەردى. مەن ايقايدى سالىپ ۇرانداپ كەلەم. كوزىڭىز جاماندىق كورمەسىن، كوكبەستى قۇيىنداي ۇيتقىپ اعىپ بەردى. مەن ىلەسە الماي قالىپ قويدىم. سوندا كوردىم، كوكبەستىنىڭ ءتىپتى اياعى جەرگە تيمەي، تۋرا قالىقتاپ ۇشىپ بارادى. تەك جانۋارعا كوز تيمەسىن دەپ كوزىمدى جۇما بەردىم. باسقا اتتان ءبىر شاقىرىم بۇرىن كەلدى. مەن دالەلسىز ايتپايمىن عوي. جارىقتىقتىڭ قاناتى بارى بار، — دەپ، جارقىنباي ءسوزىن اياقتادى.

— مىنا مۇستاپا بالدىزىمىز ول سياقتى جۇيرىگىنىڭ ءتۇرىن دە كورسەتۋگە قىزعانادى، — دەپ شىڭعىس مۇساعا قاراپ كۇلدى.

— ءيا، ول بالدىزىڭنىڭ ونداي مىنەزدەرى بولۋى مۇمكىن، — دەپ مۇسا جىميىپ ەدى:

— مەن ەكەۋىڭدەي شەنگە شىرەنىپ جۇرگەن تورە ەمەسپىن. ات قىزىعى، قۇس قىزىعىمەن الدانباعاندا قايتەمىن. مىنا اتىمدى كوردىڭ بە، دەپ كىمنىڭ الدىنا جالباقتايمىن، — دەپ مۇستاپا بەلگىلى تومىرىقتاۋ مىنەزىنە سالدى.

— وسى مۇستاپا ءوزى ساراڭ دا عوي دەيمىن. ءبيدىڭ باسقا بالالارى ات جالىنا قولى جاڭا جەتكەن جيەندەرىنە قالاعانىڭ بار ما، سۇراعانىڭ بار ما دەپ جاتىر. مۇنىڭ اۋزىنان سونى دا ەستىگەنىمىز جوق، — دەپ شىڭعىس كوكبەستىگە كوڭىلى اۋايىن دەگەن سىردىڭ شەتىن شىعاردى.

— جيەندەر ءالى جاس قوي، ات باپتار جاسقا كەلگەندە، ونىسىن دا كورەرمىز، — دەپ مۇستاپا شىڭعىستىڭ الدىن وراعىتتى.

— باسە، ساراڭ دەگەنىم ءدال شىقتى ما. كوكبەستىگە جيەندەر قولقا سالار دەپ، ات باپتار دەگەن وزدەردى كولدەنەڭ تارتىپ وتىرسىڭ-اۋ، ءا؟ — دەپ شىڭعىس كۇلدى. باعانادان ۇندەمەي تىڭداپ وتىرعان شوقان:

— اتەكە، وزىمىزدە دە جۇيرىك بار عوي. بىزگە كەرەك جۇيرىك وعان كەرەك ەمەس پە؟ — دەگەنى عوي.

شوقاننىڭ كىسىدەن سۇراۋ، بىرەۋدىڭ دۇنيەسىنە قىزىعۋ دەگەندى جەك كورەتىن مىنەز بىلدىرگەنى مۇساعا سونداي ۇنادى.

— شوقانجان، بەرى كەلشى، مۇستاپانىڭ اتىنان سەنىڭ مىنا ءسوزىڭ الدەقايدا جوعارى شىقتى-اۋ. باقىتتى بول. امان بولساڭ، قاي جۇيرىك سەنەن قۇتىلار دەيسىڭ. — وسىنى ايتىپ شوقاننىڭ ماڭدايىنان يىسكەدى.

قاراكول باسىنان ءتۇس اۋا اتتانعان ايعانىم پاۋەسكەسى قۇسمۇرىن قايداسىڭ دەگەندەي كەشكى سالقىنمەن تارتىپ كەتتى. ايدىن كول القابىندا، الشاق-الشاق قونىپ، قانات جايعان قارجاس ەلىنىڭ قاۋىمى قالا بەردى. مۇسا ۇيىنەن وزىنە ارناپ مىنگىزگەن جورعا قۇنانىنا مىنگەن شوقان اكەسىمەن بىرگە سالت اتتىلار توبىندا بارا جاتتى.

---