InfoHub Logo

ماقساتى: وقۋشىلارعا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى تۋرالى جانە دۇنيەجۇزى حالىقتارىنىڭ ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ، حالقىمىزدىڭ سالت – ءداستۇرىن، ادەت – عۇرپىن ۇيرەتە وتىرىپ، “ناۋرىز” قازاقتىڭ ۇلتتىق مەيرامى ەكەنىن اشىپ كورسەتۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر جازىلعان پلاكات، ۇلتتىق كيىمدەر، ۇلتتىق تاعامدار.

ءجۇرىسى:
1. ناۋرىز – دۋمان.
2. ناۋرىز – جىل باسى
3. دۇنيە ءجۇزى حالىقتارىنىڭ ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ ءداستۇرى
4. ناۋرىزداعى سالت – داستۇرلەر
5. اتا – سالتىڭ – قازىناڭ.

1 - جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار، اتا – انالار! سىزدەردى قازاقتىڭ ۇلتتىق مەرەكەسى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز مەرەكەسىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز! بۇگىنگى بولعالى وتىرعان «نۇر سەبەلە، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى!» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!

2 - جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار، اتا - انالار! سىزدەردى كەلىپ جەتكەن كوكتەم مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ، سىزدەرگە شاتتىق تىلەي وتىرىپ، مەرەكەلىك تاربيە ساعاتىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
ءى. ناۋرىز – دۋمان
1 ۋا، جاراندار، جاراندار!
ءبارىڭ بەرى قاراڭدار،
2. امانبىسىڭ ارداقتى حالقىم مەنىڭ
ارداقتا ناۋرىز تويىن سالتىڭدى ەلىم.
مەرەكە باسى بولسىن بەرەكەنىڭ
يگى ەڭبەكتىڭ جەمىسىن ءبارىڭ جەگىن!
ناۋرىز تويعا جينالعان حالقىم مەنىڭ
ءبارىڭنىڭ ويعا العانىڭ جارقىن سەنىم.
بۇگىنگى توي، ەرتەڭگى ارداقتى ءىسىڭ،
عاجاپ بولسىن تاپپايتىن تەپە - تەڭىڭ.

3. ناۋرىز مەيرام جۇرەكتەرگە نۇر سەپكەن،
ماڭدايىمنان ءسۇيىپ جاتىر كۇن - كوكتەم.
جارىعىمەن، شۋاعىمەن كۇن - انا
الىپ كەلدى جەر بەتىنە گۇل كوكتەم.
قوش كەلدىڭ، ناۋىرىزىم ارداقتى
حالقىم ساعان بار ءۇمىتتى ارناپتى
جىلدا وسىلاي كەلە بەرسىن جاسارىپ
گۇلگە بولەپ، جىرعا بولەپ ايماقتى.

4. قيىرى جوق مەنىڭ بايتاق دالاما
اسەم، كوركەم اۋىلىما، قالاما
ناۋرىز كەلدى ءدۇر سىلكىنتىپ جەرىمدى
سىرلى انىنە قۇلاق تۇرمەي بولاما؟
ناۋرىز قايتىپ ورالدى اتى دا اڭىز،
سۇرامايمىز العىس تا، اقى دا ءبىز
ءۇي – داستارحان، دالامىز – ساحنامىز،
ۇلى مەيرام ناۋرىزدى قارسى الامىز.

بي: «» - ورىندايتىن سىنىپ وقۋشىلارى.

ءىى. ناۋرىز – جىل باسى
تاۋەلسىز بيىك حالقىمنىڭ
جەلبىرەپ تۋى شالقىسىن.
ءاز ناۋرىز كەلىپ ەلىمە
جەر – انا بويى بالقىسىن.
جاڭعىرار ءداستۇر - سالتىمنىڭ
كوزەلسىن بۇلاق جىلعاسى
قاستەرلى مەنىڭ حالقىمنىڭ
مەرەكە ناۋرىز – جىل باسى! – دەي كەلە ەندىگى كەزەك ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالساق.

5. ناۋرىز – وتە كونەدەن كەلە جاتقان مەيرام. كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەر شارىنداعى كوپتەگەن حالىقتاردىڭ ءداستۇرلى مەيرامىنا اينالىپ وتىرعان بۇل مەرەكەنىڭ قاشاننان بەرى تويلانىپ كەلە جاتقانىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. بۇل كۇنى كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىن، جان - جانۋارلار تولدەپ، ادامداردىڭ اۋزى اققا تيەتىن، جەر ۇستىندە شاتتىق ورناعان كۇن. قازاق ەلى وسى كۇندى «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» دەپ اتاعان. ناۋرىز ءسوزى پارسى ءتىلىنىڭ «ناۋ – جاڭا»، «رۋز – كۇن» دەگەن سوزدەرىنەن قالىپتاسىپ، جىلدىڭ ءبىرىنشى كۇنىن بىلدىرگەن. ال قازاق تىلىندە «ناۋرىز» ءسوزى بىرىنشىدەن جىل باسىنا بايلانىستى دۋماندى حالىقتىق مەيرام، ەكىنشىدەن ناۋرىز ايى، ۇشىنشىدەن ناۋرىز كۇنى جاسالاتىن كوجەگە قاتىستى ايتىلعان.

ءىىى. دۇنيە ءجۇزى حالىقتارىنىڭ ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ ءداستۇرى
جۇرگىزۋشى: بىزگە قازاق حالقىنىڭ ناۋرىز مەيرامىن تويلاۋ ءداستۇرى ءمالىم، ال وزگە ەلدەردىكى شە؟ ولار دا ءبىز سياقتى بۇل مەيرامعا اسا نازار اۋدارىپ، ەرەكشە كوڭىل بولە مە ەكەن؟ قانە، ءبىر ءسات زەر سالايىق.
تۇرىك ەلى: ەجەلگى تۇرىكتەر ۇلىس كۇندەرى جاڭا كيىمدەرىن كيىپ، ساقال – مۇرتتارىن تۇزەپ، شاشتارىن الادى. التى كۇن ساداق تارتىپ ماشىقتانعان سوڭ، جەتىنشى كۇنى التىن تەڭگە – «جامبى» اتىپ جارىسادى. ەگەر كىمدە - كىم جامبىنى ءبىرىنشى بوپ اتىپ تۇسىرسە، سول ادامعا «ءبىر كۇن» پاتشا بولۋعا، ەل بيلەۋگە ەرىك بەرىلەدى.
اراب ەلى: ارابتار مەيرام سالتىن وزگەرتىپ، باس ءارپى «اي» ءسوزىنىڭ باسقى ءارىپى –«سيننەن» باستالاتىن مۇلدە بولەك وزگە جەتى زاتپەن الماستىرادى: سارىمساق، بيداي، جيدە، سىركە سۋى، رۋت ءشوبى، ەگەۋ.
ءۇندى ەلى: ءۇندىستاندا جاڭا جىل ءبىر جىلدا ون رەت تويلاپ وتكىزىلەدى. وڭتۇستىك ءۇندىستاندا بۇل توي ءتۇرى ناۋرىز ايىندا باستالادى، ۇيلەر ورىلگەن گۇلدەرمەن ايشىقتالادى.
ناۋرىز مەيرامىن ءار ەل تۇرلىشە اتاعان.
ناۋرىز مەيرامىن بيرمالىقتار «سۋ مەيرامى»، تاجىكتەر «گۇل گاردون»، «بايشەشەك»، «گۇلناۋرىز»، حورەزمدىكتەر «ناۋساردجي»، تاتارلار «ناردۋگان»، بۋرياتتار «ساگاان ساراڭ»، سوعدالىقتار «ناۋسارىز»، ارمياندار «ناۆاساردي»، چۋۆاشتار «نوريس وياحە» دەپ اتاعان.

بي: «» - ورىندايتىن------------------

IV. ناۋرىزداعى سالت – داستۇرلەر
قازاعىمنىڭ سالت - ءداستۇرى جاڭعىرعان
ءتالىمدى وي سىناعى، تاربيە كوزى قالدىرعان
سالت - ءداستۇردى ارداقتايىق اعايىن،
قازاق اتتى ۇلكەن، كىشى بالدىرعان
جينالىپپىز ءساتتى كۇنى بارىمىزدە
ۇلكەن، كىشى، جاسىمىز، كارىمىز دە
تورلەتىڭىز، قادىرمەندى قوناقتار
گۇل - گۇل جايناپ مىنا ءبىزدىڭ تورىمىزگە – دەپ ەندىگى كەزەكتى ناۋرىزداعى سالت - داستۇرلەرگە بەرسەك …

ناۋرىزشەشەك – ناۋرىز ايىندا وسەتىن جاپىراقتى ءتۇرلى – ءتۇستى گۇلدى، قاۋاشاقتى اسەم ءشوپ. مايىنىڭ دارىلىك قاسيەتى بار. قازاقستاننىڭ تاۋلى ايماقتارىندا ونىڭ بىرنەشە ءتۇرى وسەدى. «ناۋرىزشەشەك» «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن، سيرەك كەزدەسەتىن، باعالى وسىمدىك. ناۋرىزكوك – ناۋرىز ايىندا ۇشىپ كەلەتىن كوكتەم قۇسى. قاراسى شاعىن عانا، وسى قۇسى شىعىس ەلى كۇتىپ جۇرەدى. ونى العاش كورگەندەر «ناۋرىز كەلدىڭ بە؟» دەپ شاقىرىپ، جەم شاشادى. ناۋرىزكوكتى ەشكىم قۋمايدى، ۇركىتپەيدى.
ناۋرىزناما – شات – شادىمان، ويىن - ساۋىق. تويدا ات – جارىس، پالۋان كۇرەس، باسقا دا سپورت سايىسى، ايتىس، ءتۇرلى ويىندار وتكىزىلەدى، كوڭىلدى جۇمباقتار، ءان، ولەڭدەر، ناۋرىز جىرلارى ايتىلادى. ناۋرىزنامادا قىز – جىگىتتەر جينالىپ، باس قوسىپ، ۇيقىاشار ازىرلەيدى. ول ەت، ۋىز سياقتى ءدامدى تاعامداردان جاسالادى. جىگىتتەر قىز – كەلىنشەكتەرگە ساقينا، سىرعا، اينا، تاراق سياقتى سىيلىقتار بەرەدى. ونى «سەلتەتكىزەر» دەپ اتايدى. بۇل ءداستۇرلى سىيلىقتاعى اينا – پاكتىك پەن جاستىقتىڭ، تاراق – ادەمىلىك پەن سۇلۋلىقتىڭ، ءيىسسۋ – بۇرشىگىن جاڭا جارعان جاۋقازىندارداي قۇلپىرۋدىڭ، جايناي ءتۇسۋدىڭ بەلگىسى.
بۇل كۇنى قارتتارعا ارنالىپ جىلى – جۇمساق تاعامداردان «بەل كوتەرەر» دەپ اتالاتىن ءدام دايىندالىپ، تارتىلادى.
ناۋرىزشا - ناۋرىز ايىندا جۇپ – جۇقا، قيىقشا قىربىق قار تۇسەدى. ونى حالىق «ناۋرىزشا» دەپ اتايدى.
ناۋرىز كوجە – ناۋرىز تويىنا ءتان كوپشىلىككە ارنالعان مەرەكەلىك تاعام. ونى ءار ءۇي جەتى ءتۇرلى دامنەن: ءسۇت، ەت، سۋ، تۇز، تارى، قۇرت، جەمىس، ت. س. س تاعامداردان جاساپ، وعان قازى شۇجىق سياقتى سىيلى مۇشەلەر قوسىپ، مەرەكەمەن قۇتتىقتاۋعا كەلگەندەرگە ىقىلاسپەن ۇسىنادى. ناۋرىز كوجەنىڭ داستۇرلىك، مەرەكەلىك، ۇلتتىق تاعىلىمى وتە زور.
ءان: «قازاقى داستارحانىم» - ورىندايتىن

V اتا – سالتىڭ – قازىنام
قازاقتىڭ ءتۇرلى – ءتۇرلى ءداستۇرى بار،
ونىڭ سىرىن اشقانعا جۇرت قىزىعار.
جاۋاپتارىن تابا ما ەكەن اتا – انالار،
سول سەبەپتەن قوياتىن سۇراقتار بار.
1. ەرتەدە جەتى جىگىت جەتى شىراق جاعىپ، اۋىلدى ارالايدى ەكەن. نەلىكتەن؟ (جاۋابى: جامانشىلىق ەسكى جىلمەن كەتسىن دەگەن نيەتپەن جەتى شىراق جاعىپ اۋىلدى ارالاعان.)
2. ناۋرىز كۇنى داستارحان ۇستىندە قانداي تاعامدار بولۋى كەرەك؟ (جاۋابى: ناۋرىز كوجە، باۋىرساق، جەتى نان، قازى - قارتا ت. ب.)
3. ناۋرىز تىلەك دەگەن نە؟ (جاۋابى: ناۋرىز تىلەك – دوستىق كوڭىل مەن تىلەكتەستىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ، بەلگىسى ءار تويدىڭ جاراستى سالتىنىڭ ءبىرى رەتىندە ايتىلعان. ءار ادام وزىنە، وتباسىنا نەمەسە تۋىس – تۋعاندارى مەن دوس – جاراندارىن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىمەن قۇتتىقتاپ، جاقسى تىلەك تىلەيدى، ءبىر – ءبىرىنىڭ ۇيىنە كىرىپ ءدام تاتادى)
4. قىدىر اتا قاي كۇنى ادامدار اراسىنا كەلەتىن بولعان؟ (جاۋابى: 21 ناۋرىز)
5. ناۋرىز باتا دەگەنىمىز نە؟ (جاۋابى: حالىقتا باتانىڭ تۇرلەرى كوپ. سونىڭ ءبىرى – ناۋرىز باتا. مۇندا ناۋرىزناما وتكىزگەندەرگە وسى كۇنگە ارناپ، «ناۋرىز كوجەگە» شاقىرعاندارعا، تويدا ونەر كورسەتكەن اقىن، ءانشى، پالۋاندارعا ت. ب. ونەرپازدارعا، جاس تالاپكەرلەرگە اقساقالدار مەن اجەلەر، ەل اعالارى باتا بەرەدى)

1 – جۇرگىزۋشى: ەندىگى كەزەكتە ونەر كورسەتكەن وقۋشىلارعا ۇلكەندەردەن ناۋرىز باتا سۇرايمىز. قازيم اتا بالالارىڭىزعا باتاڭىزدى بەرىپ جىبەرىڭىز!
ناۋرىز باتا
سۇراساڭ باتا بەرەيىن،
ۇستەم بولسىن مەرەيىڭ.
ىقىلاسپەن قول جايساڭ،
اق تىلەكتى توگەيىن.
ۇلىس وڭ بولسىن،
اق مول بولسىن!
قايدا بارساڭ جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن،
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن!
ۇلىس بەرەكە بەرسىن،
بالە – جالا جەرگە ەنسىن!
ۇلى حالقىم توق بولسىن،
كويلەكتەرىڭ كوك بولسىن!
ۋايىم – قايعى جوق بولسىن،
قۋانىشتارىڭ كوپ بولسىن!

2 – جۇرگىزۋشى: ساۋلەسىندەي كورىندەي تاڭعى ءۇمىتتىڭ،
باسىن قوستىڭ سالت – ءداستۇر سان عۇرىپتىڭ.
جاسا ناۋرىز، جارقىرا كوكتە كۇندەي،
مەرەكەسى دوستىقتىڭ، ماڭگىلىكتىڭ – دەپ تاربيە ساعاتىمىزدى اياقتايمىز.