ءومىر مەن ءولىم تۋرالى
(مايدانداعى قازاق جاسىنىڭ داپتەرىنەن)
ادام تۋادى، ادام ولەدى. مۇندا تۇرعان قايعى نە؟ بۇل — جاراتىلىس زاڭى. ءبىزدىڭ شىعىس ەلدەرى: «ادام — دۇنيەگە كەلگەن قوناق، ءبىراز قوناقتادىق، اتتانۋىن كەرەك»، — دەسەدى.
ءبىراق ادام دۇنيەگە تەك قانا كەلىپ، اشەيىن عانا اتتانا بەرمەيدى: ول ارتىندا وي قالدىرادى، ويدان مۇرا قالدىرادى. ول ومىرگە ادام بولىپ كەلىپ، ادام كۇيىندە قايتادى.
مەن — ۇلى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ جاسىمىن. بۇگىن مەن ءوز جايىمدى اڭگىمە ەتكىم كەلەدى. ويتكەنى ءبىر جاعىمنان كەك قىسىپ وتىر دا، ەكىنشى — ۇلكەن ءبىر قايعىم دا بار. مەنىڭ بۇل جازعاندارىم بولاشاقتا ءبىزدىڭ وسى ۇلى كۇرەسىمىزدى زەرتتەۋشىلەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ۇلكەن ىستەردىڭ كىشكەنە ءبىر تەتىگىنە تياناق بولۋعا جاراسا، مەندە ودان باسقا ارمان دا جوق؛ ول زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىز وسى ارپالىستا جۇرگەندە قايعىرا دا، جىلاي دا، كۇلە دە، كەكتەنە دە بىلگەنىمىزدى ۇعىنسا بولعانى.
كەك نەگە قىسادى دەرسىزدەر، ونى دا ايتا كەتەيىن. جاستىق شاق ماعان ءبىر-اق رەت بەرىلمەپ پە ەدى؟ سول كەزىمدى الدەقايدا تۇنەرگەن قارا كۇش جۇلىپ اكەتپەكشى. ول جاستىقتان ءبىر ايرىلسام، ول قايتىپ ورالار ما؟ ورالمايتىنىن مەن جاقسى بىلەم، اھ، ءتىپتى جاقسى بىلەم! ءبىز، جاستا.ر، ءومىر سۇرۋگە اسىعاتىن ەدىك، جاستىق شاعىمىزدىڭ ءىشى - تىسى بىردەي ماعىنالى بولسىن دەۋشى ەدىك قوي، سولاي ەمەس پە، قۇربىلارىم؟ مىنە، سول قىمبات شاعىمىزدى فاشيستەر توناپ العىسى كەلەدى، بالدىرعاندى باقشاعا ءورت سالعىسى كەلەدى. مەن وسىعان كەكتەنەم.
مەن دۇنيەدە جيىرما - اق جىل جاسامادىم با؟ ءبىراق ءدال ءقازىر ەرەسەك اداممىن دەۋگە بولادى. مەن جيىرمادامىن، ءبىراق مەندەگى وي اقساقالدى، بايسالدى، تالاي بەلدى ارتقا سالعان ادامنىڭ ويىنداي.
مەنىڭ 19 جاسىمدا بار ويىم وقۋدا، قىزمەت جايىندا جانە، نەسىن جاسىرايىن، اتاق، جايىندا بولاتىن. مەن تولىپ جاتقان ونەر جايىن ويلاۋشى ەم. الدىمەن اقىن بولعىم كەلەتىن. پۋشكين مەن لەرمونتوۆتى، گەتە مەن گەينەنى، بايرون مەن شيللەردى وقىعاندا ءبىر جولا سۇڭگىپ كەتۋشى ەم. بۇل اقىندار ماعان قاتتى ۇنايتىن دا، كۇنى-تۇنى باسىمدى كوتەرمەي وقيتىنمىن. مەن كۇيشى دە بولعىم كەلەتىن. چايكوۆسكيي مەن گلينكانى، بەتحوۆەن مەن شوپەندى ەرەكشە قۇمارتىپ تىڭداۋشى ەم. مەن ءوزىمشىل ەكەم، ءارى اقىن، ءارى كۇيشى بولعىم كەلەتىن.
جوق، شىنىن ايتسام، ماعان ول دا از ەدى. مەنەن گورى ەرەسەك جولداستارىم مەن ءبىر تۋعان اعالارىم ينستيتۋت ءبىتىرىپ، بىرەۋ — ينجەنەر، بىرەۋ — تاريحشى بولىپ شىققاندا، وسى ماماندىقتار تۇگەلىمەن مەندە دە بولسا دەۋشى ەدىم.
ءومىر ءۇشىن، جاس جىگىت ءۇشىن، ارينە، بۇ دا از. مەن ءبىر جاقسى قىز جايىندا دا قاتتى تولعانۋشى ەم. «ءسۇيۋ» دەگەن جالعىز سوزدە قانداي ۇلى كۇش بار! سولاي ەمەس پە، قۇربىلار؟ مەن ءبىر سۇلۋ قىزدى، قازاقتىڭ ءبىر سۇلۋ قىزىن ءسۇيۋشى ەم! اتى جاننا ەدى.
سول كەزدە باقىت دەگەندى باعالاي بىلسەمشى! ول. كەزىم ءومىرىمنىڭ ءبىر ۇمىتىلماس كەزەڭى ەكەنى ەندى عانا ەسكە تۇسەدى،
ادام جۇرەگىن وزگەشە جاقسى بىلەتىن ۇلى گەتە جاستىق شاقتى بوسقا جىرلاعان جوق. ول جاستىق شاقتى ادام ءومىرىنىڭ ەڭ بيىك شىڭى دەپ بوسقا ايتپاعان.
و، جاستىقتىڭ ۇلى اقىمى، گەتە! مەن سەنىمەن تىلدەسكىم كەلەدى: سەن تۋعان ەلدى، سەنىڭ باۋىرلارىڭنىڭ ءۇرىم بۇتاعىن نەگە اينالدىرعانىن بىلەسىڭ! سەن ءۇشىن ەرەكشە قىمبات سانالاتىن اسىلداردى قالاي قورلاپ، قايران جاستىقتى قالاي قۇرتىپ جاتقانىن سەزەسىڭ!
ءبىر كەزدە گەتەنىڭ ەلى دەپ اتالاتىن گەرمانيا ەندى تاپشىلىق تاڭباسىن جاسىرا المايتىن زورلىق-زومبىلىقتىڭ ەلىنە اينالدى. گەرمانيا فريستەردىڭ ەلىنە، شالا ساۋاتى ەۆرەيلەر گيتلەردىڭ ەلىنە اينالدى. اتاقتى اتا، ۇلى اقىن، ءبىزدىڭ جانىمىزعا دا وسى باتادى. بۇگىنگى فريستەر فاۋستى» وقىمايدى، بىلمەيدى. ولار سەنى دە بىلمەيدى!
اتاقتى اقىن، سەنى ءبىزدىڭ ەل عانا شىن سۇيەدى. سەنى ءبىز پۋشكينمەن قاتار قويامىز. سەن ەستىپ، بىلمەگەن ءبىز، كازاك، جاستارى، سەنىڭ «فاۋستىڭدى» قانداي كۇرمەتتەيمىز! ويتكەنى ءبىز جاستىق شاقتى، جاس ءومىردى ەرەكشە سۇيەمىز. ءبىزدىڭ ەلدىڭ جاس بۋىن، جاڭا ۇرپاعى وسىنداي، ۇلى اقىن!
ۇر دا جىق اقىماق فريستەر ءبىزدىڭ جاستىعىمىزدى، بولاشاعىمىزدى قۇرتقىسى كەلەدى. ءبىز، ارينە، بەرە المايمىز ونى! ولەرمىز، ءبىراق بەرە الماسپىز! بەرمەيمىز! ورىس تا وسىنى ايتادى، كازاك تا وسىنى ايتادى، سسسر- داعى بارلىق ۇلتتار وسىنى ايتادى!
مەن، مىنە، 300 كۇننەن ارتىعىراق سوعىستا ءجۇرمىن. ءبۇل ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەل دە وزگەرىپ كەتتى، ادامدار دا وزگەردى، مەن دە وزگەردىم. مىنە، جاۋىنگەر بولدىم. قاباعىمنان كار توككەن، ىزعار شاشقان جاۋىنگەرمىن مەن! مەنى ءقازىر كورگەن ادام بۇدان ون اي بۇرىن بار ويى وقۋدا، يا سۇيگەن قىزىندا بولاتىن جاس جىگىت ەدى-اۋ دەي المايدى.
مەنىڭ جاستىعىم ادام بالاسىنىڭ قىزمەتىڭە بەرىلدى. مۇمكىن، مەن جاستىعىمدى قايىرا الماسپىن. ءبىراق ول بوسقا كەتپەيدى، مەنەن كىشى ىنىلەرىمنىڭ ەنشىسىنە تيەدى. كەيىنگى جاستار، جاس ىنىلەرىم، سەندەر باقىتتى جاندارسىڭدار. سەندەر سوعىس دەگەندى بىلمەي ەتەتىن بولاسىڭدار. ءبىز جاستىعىمىزدى سەندەردىڭ باقىتتارىڭنىڭ جولىنا قۇربان ەتتىك. سەندەر. تىنىش ومىردە باقىتتى جاسايتىن بولاسىڭدار.
ءبىز كارلى كەزەڭنىڭ، سوعىستى زاماننىڭ جاندارىمىز. ءبىز سوعىستا تۋعانبىز، سوعىستا ولەمىز دە. كۇرەستە تۋدىق سول كۇرەسپەن ولەمىز. وسىنىڭ ءبارى سەندەر ءۇشىن، كەيىنگى ۇرپاق!
وتكەن ون ايدىڭ ىشىندە مەن بىرنەشە شابۋىلدا بولدىم. ءولىمدى ءتىپتى كوپ كوردىم. ادام ءولىمىن، جاقسى ۇعىنىڭدار! جاقىن جولداسىڭنىڭ قينالىپ بارىپ جاپ تاپسىرۋىن كورۋدەن اۋىر نە بولادى دەيسىڭ. ول — جانىڭا قوسىلعان دوسىڭنىڭ ءولىمى، ول — تىزە قوسىپ بىرگە الىسقان جولداسىڭنىڭ ءولىمى! جاۋدى مەن ايامايمىن، ونىڭ ولىمىمە ءىشىم قىنجىلمايدى، مەن ادامدى ەمەس، ادام بەينەلى ايۋاندى قىرىپ جۇرگەنىمدى جاقسى بىلەمىن. ال ەندى قاسىڭدا جاڭا عانا قىزىل اسكەرشە كيىنگەن قىرشىن جاس ءولىپ جاتقاندا جۇرەگىڭ قاتتى اۋىرادى، قۇربىلار! وسى عاجاپ قىرعىن، سۇراپىل سوعىس ۇستىندە جانىڭا سۇيەۋ بولاتىن نارسە — ءبىزدىڭ جىگىتتەر ەرلەرشە ءولىپ جاتىر دەگەن بەرىك سەنىم! ولاردىڭ ولىمىندە دە ءومىر بار!
ءالى ەسىمدە، ءبىر شابۋىلدا مەن قاتتى جارالاندىم. قان مايداندا قالا بەردىم. جولداستارىم جۇلقىسىپ جاتىر. سوعىس تىم - اق قاتتى، قىرعىن ۇستىندە. مەن شىداي الماي بارام، تۇرعىم كەلەدى، العا ۇمتىلعىم كەلەدى. امال نە، قانسىراپ بارام، كوتەرىلە الار ەمەسپىن. جانىڭا باتاتىنى دا ءوزىڭنىڭ دارمەنسىزدىگىڭ.
ءبىر كەزدە ەسىمدى جيسام، قاسىمدا ءبىر نەمىس سولداتى شىڭعىرىپ جاتىر ەكەن. قىزىل اسكەردىڭ شتاتى نەمىس سولداتىنا قاتتى قادالعان كورىنەدى. مەن وعان: «دىبىسىڭدى شىعارما!» — دەپ ءامىر ەتەمىن. «سوعىستا جىلاي ما.ەكەن!» — دەيمىن مەن وعان. ول سورلى: «ورىس - اۋ، ەي ورىس، ولگەلى جاتىرمىن عوي»، — دەيدى تىم - اق السىرەگەن داۋىسپەن. «نە ءۇشىن ولمەكسىڭ؟» — دەيمىن مەن تاعى دا. ول جاۋاپ بەرە المايدى. اۋىر ىڭقىلداي بەرەدى.
فريس، نەگە ولمەكسىڭ دەيمىن مەن ساعان؟ بۇل ءولىم ساعان نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟ نەگە قۇمارتتىڭ ەلىمگە؟ نە ءۇشىڭ ولمەكسىڭ؟
ول جاۋاپ بەرە المادى، سول كۇيى ءولىپ كەتتى. ونىڭ بەرەر جاۋابى دا جوق"ەدى. ول سوعىسقا كەلە جاتقاندا دا قايدا، نە ءۇشىن كەلە جاتقانىن بىلگەن جوق-تى. ول سوعىسقاندا دا نە ءۇشىن سوعىساتىنىن بىلگەن جوق. ول ولىمگە كەلە جاتقاندا دا، نەگە ەلەتىنىن بىلگەن جوق. ول اقىماق فريس ەدى، سول اقىماقتىقتان ەلدى دە.
مەن سوعىستىڭ قىمباتقا تۇسەتىنىن جاقسى بىلەمىن. سوعىس وراسان كەپ ادامنىڭ ءولىمى دەگەن ءسوز. ءبىر كەزدە بارلىق ادام بالاسى ۇلى اقىن گەتەنىڭ: «ءبىزدىڭ تاڭىردەن . العان ەڭ ۇلكەن سىيىمىز — ءومىر»، — دەگەنىن اڭدىپ، قانداي مەرەيلەنەتىن ەدى! بۇل مەرەيىن ەشكىم تارتىپ الا المايدى.
ادام ۇلى ادامشا ءومىر ءسۇرسىن، ادام دۇنيەسى ءۇشىن ماڭىزدىسى دا ادام دۇنيەسى بولسىن! ءبىز وسى ءۇشىن كۇرەسەمىز، وسىنىڭ جولىندا ءومىرىمىزدى ايامايمىز دا! ءومىر ءۇشىن كۇرەستە ءبىز ءولىم دەگەننەن سەسكەنۋدەن جەركەنەمىز!
ادام ءبىر-اق رەت تۋادى، ءبىر-اق رەت ولەدى. ءولىم ءار ءتۇرلى بولادى: بىرەۋ سۋىقتان ولەدى، بىرەۋ قىز ءۇشىن قىرقىنشى ولەدى، ەندى بىرەۋلەر اۋرۋدان ولەدى. مۇنداي ولىمدەردى كورگەندە قۇر عانا رەنجيسىڭ دە قوياسىڭ. ال ەستىگەنىڭدە ۇلكەن قۇرمەتپەن، باس يەتىن ءولىم دە بار! ول — مايداندا ەرلەرشە ءولۋ!
مەن جاسپىن، مەن ءومىر سۇرگىم كەلەدى. ەڭ قىزىقتى ءومىر ءالى دە الدىمدا ەكەنىن جاقسى بىلەيىن. مەنىڭ ۇستىمدە قىزىل اسكەر كيىمى، مەن ارميادا جۇرگەن ازيا ەلدەرىنىڭ ۇلىمىن.
مەن ءوز ەلىمدى قورعايمىن؛ مومىن دا، باۋىرمال دا، ارداقتى دا ەلىم بار!
سول ەلىم مەن اتتاناردا بىلاي دەگەن بولاتىن:
تاس تۇلەگىم، مەن سەنى باۋلىدىم، سىلاپ ءوسىرىپ، قاناتىڭدى قاتىردىم. قيىن ءبىر كەزەن كەلىپ قالدى: جاۋ جاعادان، ءبورى ەتەكتەن العالى تۇر. اتتان، قۋىپ - جويىپ قايت! ۇلىم، سەن كارلى كەزەن سوعىستى زاماننىڭ جىگىتىسىڭ، جاۋىنگەرشە قيمىلداي ءبىل! — دەگەن. مەن مۇنى ۇمىتپايمىن.
مەن ءومىرىمنىڭ ءوزىم ءۇشىن قىمبات ەكەنىن دە جاقسى بىلەمىن، دۇنيەگە مەن كەلگەلى دە كوپ بولعان جوق قوي. ءبىراق بۇل كۇرەستە سول ءومىرىمدى ايامايمىن دا! اياۋعا دا قاقىم جوق دەپ بىلەمىن. مەندە ۇران بىرەۋ-اق، ول لەنين ۇرانى: «نە ءولىم، نە جەڭىس!»
مەن — شىعىس ادامىمىن، باتىسقا كەتىپ بارام. ءبىراز جەرگە كەلىپ تە قالدىڭ. مەنىڭ ەلىم جاقتان شىعاتىن التىن كۇن مەنى ۇزاق كۇن بويى جىلىتادى، ول قاشاندا قاسىمدا. مىنە، كەش بولا باستادى. كۇن باتىسقا ەڭكەيىپ كەلەدى، مەن دە باتىسقا قاراي كەلە جاتىرمىن. كۇن دە مەنى قيماعانداي، ۇياسىنا قونا قويماي تۇر. ماعان كەزىن تۋرا قاداپ: «شىعىس ۇلى، جولىن بولسىن! شىعىسقا جەڭىسپەن قايت! مەن سەنى الاتاۋدىڭ اياسىندا قارسى الارمىن!» — دەپ تۇر.
كۇن كوكجيەككە باتىپ بارادى. مەن ءالى ءجۇرىپ كەلەم، العا كەتىپ بارام. مەن جاۋ تاس-تالقان بولىپ جەڭىلگەنشە، ىلگەرى قاراي اياڭداي بەرۋگە ءتيىستىمىن.
باتىس مايدان، 1942 جىل اپرەل.
You Might Also Like
-
قۇلانيەكتەنىپ تاڭ بىلىنگەن كەزدە مەككە - مادينەدەن دۇلدۇلىنە ءمىنىپ، زۇلپىقارىن اسىنىپ، اتاعى بۇكىل الەمگە كەتكەن عازرەتعالي پايعامبار جولعا شىعىپتى.
-
مەن بۇل حاتتى دزوتتان جازىپ وتىرمىن. ءبىز وسى تاماشا بەكىنىستى تەك جاڭا عانا سەن ءۇشىن ارنايى سالىپ بىتىردىك. ءبىز — ساپەرلەر بۇعان ءوزىمىزدىڭ بار شەبەرلىگىمىزدى جۇمساپ، دزوتتىڭ مۇمكىندىگىنشە جاق...
