وقۋشى داعدىلارىن جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزى
تۇركىستان وبلىسى قازىعۇرت اۋدانى قازىعۇرت ە.م.
«بولاشاق» مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى
بايبوسىنوۆا ناعيما ونالبايەۆنا
ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنىڭ وزگەرۋى قانداي قاجەتتىلىكتەن تۋدى؟
قازىرگى ۋاقىتتا قaزaقستaن ءالeم تaنىعaن بeدeلدi eلدەردىڭ قاتارىنا aينaلدى. Eل ەكونوميكaسى كۇن وتكەن سايىن قaرقىندى دaمىپ، حالىقتىڭ كۇنكورىس سaپaسى eسeلeپ جaقسaرۋدا. ەلباسىمىز ن.ءا.نaزaربaeۆ «قaزaقستaننىڭ ءالeۋمeتتiك جaڭعىرۋدa تaبىسقa جeتۋiنiڭ ءتۇيiندi فaكتورى ۇلتتىق بiلiم ءجۇيeسiن جaڭaرتۋدىڭ تaبىستى ءوتۋi بولىپ تaبىلaدى»، - دeپ aتaپ كورسeتكەندەي جاس ۇرپاقتىڭ فۋنكسيونالدى ساۋاتتى بولۋىن ۋاقىت تالاپ ەتۋدە.
كۇن سايىن وزگەرىپ جاتقان زاماندا باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر كەرەك بولدى. بۇل – ۋاقىت تالابىنان شىعۋعا دەگەن تالپىنىستان تۋعان جاۋاپتى قادام. نەگىزگى ءبىلىم بەرۋدىڭ قالىپتاسقان داستۇرىنەن فۋنكسيونالدى ءبىلىم بەرۋگە كوشۋ كەزىندە قازىرگى كۇندە ءتۇرلى كوزقاراستار بولىپ جاتقانى بەلگىلى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى بۇل ۇدەرىس كۇردەلى بولسا دا، بۇل ۋاقىت تالابى. ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن جاڭارتۋ جاعدايىنداعى ەرەكشە باسىمدىق بەرىلگەنى – وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋدا ءتورت داعدىنى (تىڭدالىم، وقىلىم، ايتىلىم، جازىلىم) يگەرۋى. وسى ارقىلى وقۋشى ءبىلىمدى فۋنكسيونالدىقپەن، شىعارماشىلىقپەن قولدانادى. ساباقتا وقۋشىنىڭ سىني تۇرعىدان ويلانا ءبىلۋى، زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى ساۋاتتى قولدانا الۋى، كوممۋنيكاۆيۆتىك قارىم-قاتىناس تاسىلدەرىن ونىڭ ىشىندە تىلدىك داعدىلاردى پايدالانۋى، بىرلەسكەن توپتىق، جۇپتىق جۇمىس جاساي ءبىلۋى نەگىزگى ماقسات بولىپ وتىر. تىلدىك ءتورت داعدىلار وقۋشىنىڭ سويلەۋ ارەكەتىن قالىپتاستىرادى. وسىلاردىڭ ىشىندە باسقا داعدىلاردى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزگى العى شارتى – تىڭدالىم ارەكەتى بولىپ تابىلادى. ويتكەنى كۇندەلىكتى ومىردە وقۋشى كوپتەگەن اقپاراتتى ساعات سايىن ەستىپ، كورىپ تىڭدايدى. ءبىراق كەز كەلگەن اقپاراتتى تىڭداۋ ارقىلى ءتۇسىنۋ سويلەۋ ارەكەتىن قالىپتاستىرادى. ەگەر وقۋشى وزىنە كەرەك مالىمەتتى تىڭداۋ ارقىلى تاۋىپ ۇيرەنسە، ول باسقا ءۇش داعدىنى (ايتىلىم، جازىلىم، وقىلىم)، ياعني ايتىلىپ جاتقان مالىمەتتى تۇسىنەدى، ءوز پىكىرىن بىلدىرە الادى جانە باسقالارمەن قارىم-قاتىناس جاساي الادى. تاقىرىپقا قاتىستى دەرەكتى ءتۇسىنىپ وقيدى، كوتەرىلگەن ماسەلەگە قاتىستى ءوز كوزقاراسىن جازباشا جەتكىزە الادى.
قازىرگى كەزدە ۇستازدار قاۋىمى وزدەرىنىڭ باعىت-باعدارىن انىقتاپ، ماقساتى مەن مىندەتتەرىن ءتۇسىنىپ، تۇلعانى جان-جاقتى دامىتۋعا بەل شەشە كىرىستى دەسەك، ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك. ساباقتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن وقىتۋ داعدىلارىمەن بىرگە وقۋشىنىڭ تانىمدىق قابىلەتتەرىن ۇشتايتىن ءتۇرلى ادىستەر قولدانىلۋدا. وقۋشى بەلسەندى ارەكەتكە تۇسە وتىرىپ، وزىندىك تاجىريبە مەن ومىرگە قاجەتتى نارسەلەردى جيناقتايتىنىنا كۇن سايىن كوزىمىز جەتىپ كەلەدى. بۇل جاڭا ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنا ءتان ءبىر ەرەكشەلىك اڭگىمەلەسۋ.بۇل ايتىلىم-تىڭدالىم داعدىلارىنىڭ دامۋىنا قاتىستى دەسەك بولادى. ش.قۇدايبەردى ۇلى: «وقىتۋدىڭ ەڭ ۇزدىك تاسىلى-انگىمە، ول ءمۇعالىمنىڭ تالىمگەرلىك شەنىنەن ءتۇسىپ وقۋشىلارمەن تەڭ دارەجەدە اقيقات ىزدەۋشىگە اينالۋى»،- دەپ اڭگىمە ءادىسىنىڭ ارتىقشىلىعىن كورسەتكەن ەكەن. قازىرگى ءبىلىم سالاسىنداعى وڭايدان قيىنعا قاراي ۇيرەتۋ ياعني بلۋم تاكسونومياسىنىڭ قولدانۋى دا وقۋشىلاردىڭ وقۋداعى داعدىلاردى مەڭگەرۋىنە باعىتتالعان ءتاسىل. ءبىلۋ مەن ءتۇسىنۋ، تالداۋ مەن جيناقتاۋ، باعالاۋ ساتىلارى وقۋشى داعدىلارىن جەتىلدىرۋدە ءوز ناتيجەلەرىن بەرىپ كەلەدى. بلۋم تاكسونومياسى جەكە تۇلعانىڭ بىلىكتىلىك قاسيەتتەرىن شىڭداي تۇسۋگە جول اشادى. بۇل ءبىر ىزبەن رەتتەلگەن ماقساتتار جۇيەسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيلەرىن شىعارماشىلىق دەنگەيگە جەتكىزۋدى ۇسىناتىن ءتاسىل دەسە بولادى. بۇگىنگى كۇندەگى ءوز ساباعىما قولدانىپ جۇرگەن بلۋم تاكسونومياسىن قولدانۋدا وقۋشىنىڭ ساباقتا بەلسەندى ءىس ارەكەتى ارقىلى وقىلىم، تىڭدالىم، ايتىلىم، جازىلىم داعدىلارىن جەتىلدىرۋدە جۇيەلى ءتيىمدى وقىتۋ ءۇردىسىن كورىپ كەلەمىن. ءار وقۋشى وزدىگىنەن ويلانۋعا ارەكەتتەنەدى. ءوز بەتىمەن جەكەلەي جۇمىس جاساۋعا ىنتالانادى. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتتەرى ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ داعدىلارى جەتىلىپ، العان ءبىلىمىن تالداپ، جيناقتاپ، باعالاۋدى ۇيرەنىپ كەلەدى. وقۋشىنىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىنىڭ وسۋىنە سىنىپتاعى ۇجىمدىق جۇمىسقا بەيىمدەلۋى جەكە تۇلعانىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن تولىقتىرا تۇسۋدە. وقىتۋ مەن وقۋداعى قازىرگى كەزدەگى جاڭالىقتار وقۋشى داعدىلارىن جەتىلدىرۋدەگى جۇمىستار وقۋشىلاردىڭ دۇنيە تانىمىن كەڭەيتىپ، بىلىمدەرىن جان-جاقتى دامىتۋعا تۇركى بولۋدا.
ءبىلىم مازمۇنىنداعى جاڭا تۇلعالارمەن وزگەرىستەر ەرتەڭگى ۇرپاق تاربيەلەۋدە ءبىلىم بەرۋدە نەگىزگى باعىت بولىپ تابىلادى. جارقىن بولاشاقتىڭ جاسامپاز ىستەردىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن بۇل وزگەرىستەر ەلىمىزدىڭ سەرپىندى دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوساتىن بولاتىن بولادى.
You Might Also Like
-
قالەكەڭ ۇيىنە ءبىز ەكىندى الەتىندە كەلدىك. قۇجىراڭداعان قارا شال، بىلەكتى سىبانىپ جىبەرىپ، دارەت الىپ جاتىر ەكەن.
