وقۋشى مەن ءمۇعالىم قارىم-قاتىناسى جانە پەداگوگتىك ادەپ
اتىراۋ وبلىس، يندەر اۋدانى،
ماحامبەت اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى: امانقوسوۆا باتيما وڭايباي قىزى،
وقۋشى مەن ءمۇعالىم قارىم-قاتىناسى جانە پەداگوگتىك ادەپ
بالانىڭ اقىلى، سەزىمى، قايراتى ءمۇعالىمنىڭ جىگەرلى ىقپالى ارقاسىندا جەتىلەدى. ءمۇعالىم بالالارىنا سالاق، سەلقوس قاراسا، ولاردىڭ جان قۋاتىن كەمىتىپ، تاربيە دە بەرە المايدى.
ج. ايماۋىتوۆ
«ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى ۇستازداردىڭ قولىندا»
ن. ءا. نازاربايەۆ
قاي-قاي ماماندىقتىڭ دا بip ايرىقشا بەلگiسi بولادى. ول ادامنىڭ ۇيرەنشiكتi ادەتiنەن، سويلەگەن ءسوزiنەن، تiپتi كيiم كيiسiنەن دە بايقالۋى مۇمكiن. مۇعالiم كاسiبiنiڭ ەرەكشەلiگi ەڭ الدىمەن ونىڭ پەداگوگتىق ادەبiنە جاتادى. ءانشi ءۇشiن ءۇن، مۋزىكانت ءۇشiن مۋزىكانى ۇعۋ قانداي قاجەت بولسا، مۇعالiم ءۇشiن پەداگوگتىق ادەپ سونداي قاجەت. سونىمەن، پەداگوگتiك شەبەرلiك – تەك قانا مۇعالiمنiڭ ءادiستەمەلiك ساۋاتتىلىعى عانا ەمەس، ول – ءار ءسوزدi وقۋشىلارعا جەتكiزە بiلyi، ولاردىڭ تولىق قابىل الۋى، تولعانىپ بويعا ciڭipyi. ك. د. ۋشينسكييشە ايتساق، «پەداگوگيكا تەورياسىن قانشاما جەتiك بiلگەنiمەن، پەداگوگتىق ادەپتiڭ قىر-سىرىن مەڭگەرمەيiنشە، بۇعان ونىڭ قولى جەتپەيدi». ال، ادەپتەن الىس مۇعالiمدi قاي وقۋشى ءسۇيiپ-قۇرمەتتەمەك؟!. پەداگوگيكالىق ادەپ — مۇعالiمنiڭ ءاربiر ناقتى ic ءۇستiندە تاربيە ماسەلەسiنiڭ ەڭ ۇتىمدى ءادiءس-تاسiلدەرiن قولدانىپ، وقۋشىلاردى ەلiكتiرiپ اكەتەتiن كاسiپتiك ساپاسى. وقۋشىلارمەن قارىم-قاتىناس تۇرعىسىنان قاراعاندا پەداگوگيكالىق ادەپ مۇعالiمنiڭ جان-جاقتىلىعىنىڭ، ونىڭ يدەيالىق سەنiمiنiڭ، ءجۇرiس-تۇرىس مادەنيەتiنiڭ، جالپى جانە ارناۋلى بiلiمiنiڭ، ماماندىعىنا بايلانىستى iزدەنiستەرiنiڭ جيىنتىعى iسپەتتi.
جاس ۇرپاققا بىلىم-تاربيە بەرەتىن بالا جانىنىڭ باعبانى مۇعالىمدەر قانداي بولۋى كەرەك.
1. بىرىنشىدەن، ءمۇعالىمنىڭ ارى تازا، ادال، يناباتتى، سىپايى، پاراساتتى، بايسالدى، ۇستامدى، ءتوزىمدى، كەشىرىمدى بولۋى شارت.
2. ەكىنشىدەن، ءمۇعالىمنىڭ ءوي-ورىسى كەڭ، جان-جاقتى ءبىلىمدى، ءوز ماماندىعىنا ساي، ونى سۇيەتىن، ءوز ويىن شاكىرتتەرىنە انىق تۇجىرىمدى، ءدال ايتىپ تۇسىندىرە ءبىلۋى شارت.
3. ۇشىنشىدەن، ءمۇعالىم ءوز وقۋشىلارىنا بەدەلدى، ۇجىم اراسىندا سىيلى بولۋى شارت. ءاردايىم وقۋشىلارىمەن ادەپتىلىك قارىم-قاتىناستا بولعانى ءجون.
وقۋشىنىڭ جەكە باسىن تانىپ-بىلۋدە، ونىڭ وقۋ - ارەكەتى مەن قوعامدىق جۇمىستارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى ەرەكشە. سەبەبى، وقۋشىنىڭ وقۋ-ارەكەتىندە ونىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن، پسيحيكالىق ۇردىستەرىن (جاڭا ماتەريالدى قابىلداۋى، ەستە ساقتاۋى، ويلاۋى، سويلەۋى ت. ب.) ءمۇعالىمنىڭ ساباقتار جۇيەسىنە قاتىسۋى ارقىلى انىقتايدى. مىسالى، تومەندەگىشە قاراستىراتىن بولساق:
1. ءمۇعالىم - باسشى. ونىڭ «بەدەلى»- بيلىك. وقۋشىلاردان ول ءتىل الۋدى، بوي ۇسىنۋدى تالاپ ەتەدى. ول ۇنەمى ءوزىنىڭ كۇشىنە سەنەتىن جەندەتكە (راقىمسىز، قاتىگەز ادام) ۇقسايدى. ول ۇنەمى وقۋشىلاردى كىنالاپ، قورقىنىشتا ۇستايدى. ول – وقۋشىلاردىڭ جاسىرىن كەمشىلىكتەرىن جانە قۇپيا قورقىنىشتارىن بىلەتىن «تاجىريبەلى» ءمۇعالىم. ول ءوزىنىڭ وسى «ءبىلىمىن»، ءوزىنىڭ بەدەلىن قولداۋدا شەبەر پايدالانادى. ول پرينسيپ ۇستانعىش. ول ءمۇعالىم كەز كەلگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك جانە كەز كەلگەن جاعدايدا ءبىر عانا دۇرىس كوزقاراس بولۋ كەرەك دەپ سانايدى.
ناتيجەسى: ءمۇعالىمنىڭ مۇنداي مىنەز-قۇلىق ءتۇرىنىڭ ناتيجەسى، وقۋشىلاردىڭ رەنىشى، قاقتىعىس (كونفليكت)، قارىم-قاتىناس جاساۋدا شىنشىلدىقتىڭ جوقتىعىنا اكەلىپ سوعادى.
2. ءمۇعالىم – كومپيۋتەر. ونىڭ «بەدەلى»- بەلگىلى ءبىر ايماقتاعى نەگىزدەلگەن ءبىلىمدى مەڭگەرگەن. ول وقۋشىلاردان ءبىلىم، جاڭالىق، دالەل تالاپ ەتەدى. ول ءتۇسى سۋىق، بەلگىلى جاعدايدى ايتاتىن روبوتقا ۇقسايدى. ول كوبىنەسە سويلەگەندە بىلاي سويلەپ باستايدى: «بارىمىزگە بەلگىلى...»، «مىنانداي وي بار...»، «بارلىعى بىلەدى...». ول وتە سۋىق، قاتال، جابىق ادام.
ناتيجەسى: وقۋشىنىڭ ءوز وزىنە سەنىمدىلىگىنىڭ ءتۇسۋى، ساباقتا جاعىمسىز كوڭىل-كۇيدىڭ جوق بولۋى (اسىرەسە، ءپاندى مەڭگەرۋدە قيىندىق كورەتىن وقۋشىلار). سوڭىندا وقۋشىلاردىڭ وقۋ موتيۆاسياسى تومەندەپ، ءتىپتى، ءپاندى جەك كورۋشىلىك پايدا بولادى.
3. ءمۇعالىم-قينالۋشى. ونىڭ «بەدەلى»- قاقتىعىسقا تۇسپەۋشىلىك. ول وقۋشىلاردان ءتىل الۋدى، تىڭداۋدى تالاپ ەتەدى. ول كوبىنەسە بولماشى نارسە ءۇشىن ۇلكەن قۇرباندىقتارعا بارادى. ول وزىنە قاتىستى جۇمىس بولماسا دا قاقتىعىسقا تۇسپەۋ ءۇشىن ۇنەمى باسقانىڭ جۇمىسىن ورىندايدى. بارىنەن بۇرىن ول قاقتىعىستان قورقادى. ول ۇنەمى ءوزىن كىنالى سەزىنەدى. وقۋشىنىڭ ماسەلەسى ونىڭ كوڭىل-كۇيىن تۇسىرەدى. ەگەر وقۋشىدا ءبىر ماسەلە بولسا، ءمۇعالىم ءبىرىنشى ءوزىن كىنالايدى.
ناتيجەسى: ونىڭ باعىتى وقۋشى ءۇشىن زيان. كەيبىر وقۋشىلاردى ول مۇعالىمدەردى باعىندىرۋعا يتەرمەلەيدى.
4. ءمۇعالىم – تانىس (دوس). ونىڭ «بەدەلى»- ايگىلىلىك. وقۋشىلاردىڭ ول جاقسى قارىم-قاتىناستى تالاپ ەتەدى. ول مەيىرىمدى جولداس، ءارقاشان بارلىعىن كەشىرە الادى (مۇمكىن بولاتىن سالدارىنا قاراماستان). مۇنداي ءمۇعالىم ەشقانداي پروبلەماسىز جۇرەدى. وقۋشىلاردىڭ پروبلەماسىنا نەمقۇرايدى قارايدى.
ناتيجەسى: وقۋشىدا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمنىڭ جوقتىعى.
پسيحولوگتار پەداگوگيكالىق قارىم-قاتىناستىڭ ناتيجەسى ءمۇعالىمنىڭ بالانى ءبىلىپ-تانۋىنا جانە ءار بالامەن ديالوگقا تۇسۋىنە بايلانىستى دەگەن. ارينە، قانشا تاجىريبەلى ءمۇعالىم بولسا دا بالالارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ، ءار بالانى ءبىلۋ، ولاردى تانۋ، ءار بالانى ىس-ارەكەتكە كىرىستىرۋ، ولاردى سويلەتتىرۋ مۇعالىمدەرگە وڭاي جۇمىس ەمەس.
«جاعداياتتان جول تابا ءبىل!»
1 جاعدايات:
«ساكەننىڭ ۇيالى تەلەفونىن ازامات ساباق ۇستىندە الىپ ويناپ وتىرادى، ءمۇعالىم ونى بايقاپ، ۇيالى تەلەفوندى الدى دا تاربيە مەڭگەرۋشىسىنە بەردى. ويتكەنى ول وقۋشىنىڭ ساباق ۇستىندەگى مۇنداي ارەكەتىن باسقا جولى دا بايقاپ، ەسكەرتۋلەر جاساعان بولاتىن. “سەن ءۇشىن مەنىڭ تەلەفونىمدى الىپ قويدى” دەپ ەكى وقۋشى قاتتى رەنجىستى. رەنجىستىڭ ارتى توبەلەسكە الىپ كەلدى.»
• ءسىزدىڭ ىس-ارەكەتىڭىز قانداي بولار ەدى؟
2 جاعدايات:
« بولاشاق زاڭگەر بولعىسى كەلەتىن وقۋشى حيميا ساباعىندا «بۇل ءپان بولاشاق ماماندىعىما ەش قانداي قاتىسى جوق، ماعان كەرەگى جوق» دەپ كىتابىن سۋمكاسىنا سالىپ قويدى.»
ءسىزدىڭ ىس-ارەكەتىڭىز قانداي بولار ەدى؟
3 جاعدايات:
«امانجول ۇنەمى ساباققا ۇقىپسىز كەلەدى، شاشى وسكەن، كيىمى ۇتىكتەلمەگەن، ءبىراق وسى تۇرىنە قاراماستان ۇنەمى ساباققا دايىندالىپ كەلۋگە تىرىسادى. وقۋشىلار اراسىندا ەشقانداي دوستارى دا جوق، ەشكىممەن ارالاسپاي ءوز بەتىمەن جۇرەدى»
• ءسىزدىڭ ىس-ارەكەتىڭىز قانداي بولماق؟
جاس ۇستازدارعا مىناداي 10 كەڭەس بەرەمىن
1. سىنىپقا كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيمەن كىر
2. الدىمەن ۇيرەت، سوسىن تالاپ ەت.
3. وقۋشىنىڭ ءتارتىبى مەن ءبىلىمىن باعالاۋدا ءادىل بول.
4. بالالارعا بەرگەن ۋادەڭە بەرىك بول.
5. ءارقاشان سابىرلى، شىدامدى بول.
6. وقۋشىنىڭ قۇپياسىن ساقتاي ءبىل.
7. وقۋشىدان ءوزىڭ ورىندامايتىن ءىستى تالاپ ەتپە.
8. ءتارتىپ ساقتاۋدا بوتەن كىسىنىڭ بەدەلىنە سۇيەنبە.
9. وقۋشىعا سەنىم ارت.
10. وقۋشىنىڭ اتا-اناسىن سىيلا، ول تۋرالى جامان ءسوز ايتپا.
«ءححى-عاسىر ءمۇعالىمى»
جاڭا عاسىر ءمۇعالىمى، جاڭا زامان قويىپ وتىرعان تالاپتارعا، كەرەمەت قارقىنمەن وزگەرىپ جاتقان زامان اعىمىنا ىلەسەتىن، مۇعالىمگە ءتان بارلىق مۇمكىندىكتەردى يگەرگەن ۇستاز قانداي بولۋ كەرەك؟
وسى ورايدا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ازىرلەگەن «ق ر جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم تۇجىرىمداماسى» مەن «ق ر جاڭا تۇرپاتتى پەداگوگىنىڭ ۇزدىكسىز پەداگوگيكالىق ءبىلىمى تۇجىرىمدامالارىندا» جاڭا قوعامداعى ءمۇعالىم مودەلىنىڭ ۇلگىلەرى كورسەتىلىپ بەرىلگەن. بولاشاق پەداگوگتەرگە قويىلاتىن تالاپتار قازىرگى قوعام قاجەتتىلىگىنەن تۋىندايدى. جاڭا قوعام ءمۇعالىمى تەك كاسىبي شەبەرلىگى جوعارى ادام عانا ەمەس، رۋحاني دامىعان، شىعارماشىل، مادەنيەتتى، ءبىلىم قۇندىلىعىن تۇسىنەتىن، پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرگەن، عىلىم مەن تەحنيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە كاسىبي دايارلانعان بولۋى ءتيىس.
ءححى عاسىر مۇعالىمىنە قويىلاتىن تالاپتارعا توقتالا كەتەيىك.
• جەكە كوزقاراسى بار جانە سونى قورعاي بىلەتىن جىگەرلى تۇلعا جانە مامان ءمۇعالىم بولۋى قاجەت.
• پەداگوگتىق، پسيحولوگيالىق ءبىلىمىن كۇندەلىكتى ىسىندە شەبەر پايدالانا بىلەتىن بولۋى كەرەك.
• ءبىلىم بەرۋ نەگىزدەرىن ءوز بەتىنشە وقىپ ۇيرەنۋگە وقۋشىنى باۋليتىن بولۋ قاجەت
• پەداگوگيكالىق جاعداياتتاردى، دايەكتەردى، قۇبىلىستاردى تالداي ءبىلۋى جانە سولاردىڭ پايدا بولۋىنىڭ سەبەپ – سالدارىن انىقتاي بىلۋگە دە بەيىمى بولۋى شارت.
• ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك، ساياسي-يدەيالىق ۇستانىمى جۇمىسىندا كورىنىس تاۋىپ، ول ۇستانىمدى بالا تاربيەسىنە نەگىز ەتىپ الۋ شارت.
• عىلىم مەن تەحنيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە كاسىبي دايارلانعان بولۋى ءتيىس.
“ءمۇعالىم بالالارمەن سويلەسكەندە اشۋلانباي، كۇيگەلەكتەنبەي، سابىرلىقپەن سويلەپ، شۇبالاڭقى سوزدەرمەن كەرەكسىز تەرميندەردى قولدانباستان، ءاربىر زاتتى ىقىلاسپەن، قاراپايىم تىلمەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك”
ى. التىنسارين
«مەن مىناعان كامىل سەنىمدىمىن، ونسىز ءمۇعالىم بالا جۇرەگىنەن ورىن الا المايدى. ەڭ نەگىزگىسى ءار ءمۇعالىم ءوزىنىڭ دە بالا بولعانىن ەشقاشان ۇمىتپاعانى دۇرىس.”
كورنەكتى پولياك پەداگوگى يانۋش كورچاگ
ۇرپاققا قالدىرار ماڭگىلىك ءبايلىق-بىلىم مەن تاربيە.
ال سول قۇندىلىق ءمۇعالىمنىڭ ۋىسىندا.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر
1. ابييەۆ ج. ءا.، بابايەۆ س. ب.، قۇدياروۆا ا. م. پەداگوگيكا: وقۋ قۇرالى. جالپى رەداكسياسىن باسقارعان قۇدياروۆا ا. م. – الماتى: دارىن،-2004.
2. ۇستازدىڭ شەبەرلىككە جەتۋ جولدارى. /قۇراستىرعان ج. ءنۇرجانوۆا.-الماتى، 1991.
3. حارلاموۆ ن. پەداگوگيكا،-م.، 1990.
4. ەتيچەسكيە بەسەدى س ۋچاششيميسيا. /پود رەد. ي. ف. حارلاموۆا/.- مينسك، 1977.
ماحامبەت اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى: امانقوسوۆا باتيما وڭايباي قىزى،
وقۋشى مەن ءمۇعالىم قارىم-قاتىناسى جانە پەداگوگتىك ادەپ
بالانىڭ اقىلى، سەزىمى، قايراتى ءمۇعالىمنىڭ جىگەرلى ىقپالى ارقاسىندا جەتىلەدى. ءمۇعالىم بالالارىنا سالاق، سەلقوس قاراسا، ولاردىڭ جان قۋاتىن كەمىتىپ، تاربيە دە بەرە المايدى.
ج. ايماۋىتوۆ
«ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى ۇستازداردىڭ قولىندا»
ن. ءا. نازاربايەۆ
قاي-قاي ماماندىقتىڭ دا بip ايرىقشا بەلگiسi بولادى. ول ادامنىڭ ۇيرەنشiكتi ادەتiنەن، سويلەگەن ءسوزiنەن، تiپتi كيiم كيiسiنەن دە بايقالۋى مۇمكiن. مۇعالiم كاسiبiنiڭ ەرەكشەلiگi ەڭ الدىمەن ونىڭ پەداگوگتىق ادەبiنە جاتادى. ءانشi ءۇشiن ءۇن، مۋزىكانت ءۇشiن مۋزىكانى ۇعۋ قانداي قاجەت بولسا، مۇعالiم ءۇشiن پەداگوگتىق ادەپ سونداي قاجەت. سونىمەن، پەداگوگتiك شەبەرلiك – تەك قانا مۇعالiمنiڭ ءادiستەمەلiك ساۋاتتىلىعى عانا ەمەس، ول – ءار ءسوزدi وقۋشىلارعا جەتكiزە بiلyi، ولاردىڭ تولىق قابىل الۋى، تولعانىپ بويعا ciڭipyi. ك. د. ۋشينسكييشە ايتساق، «پەداگوگيكا تەورياسىن قانشاما جەتiك بiلگەنiمەن، پەداگوگتىق ادەپتiڭ قىر-سىرىن مەڭگەرمەيiنشە، بۇعان ونىڭ قولى جەتپەيدi». ال، ادەپتەن الىس مۇعالiمدi قاي وقۋشى ءسۇيiپ-قۇرمەتتەمەك؟!. پەداگوگيكالىق ادەپ — مۇعالiمنiڭ ءاربiر ناقتى ic ءۇستiندە تاربيە ماسەلەسiنiڭ ەڭ ۇتىمدى ءادiءس-تاسiلدەرiن قولدانىپ، وقۋشىلاردى ەلiكتiرiپ اكەتەتiن كاسiپتiك ساپاسى. وقۋشىلارمەن قارىم-قاتىناس تۇرعىسىنان قاراعاندا پەداگوگيكالىق ادەپ مۇعالiمنiڭ جان-جاقتىلىعىنىڭ، ونىڭ يدەيالىق سەنiمiنiڭ، ءجۇرiس-تۇرىس مادەنيەتiنiڭ، جالپى جانە ارناۋلى بiلiمiنiڭ، ماماندىعىنا بايلانىستى iزدەنiستەرiنiڭ جيىنتىعى iسپەتتi.
جاس ۇرپاققا بىلىم-تاربيە بەرەتىن بالا جانىنىڭ باعبانى مۇعالىمدەر قانداي بولۋى كەرەك.
1. بىرىنشىدەن، ءمۇعالىمنىڭ ارى تازا، ادال، يناباتتى، سىپايى، پاراساتتى، بايسالدى، ۇستامدى، ءتوزىمدى، كەشىرىمدى بولۋى شارت.
2. ەكىنشىدەن، ءمۇعالىمنىڭ ءوي-ورىسى كەڭ، جان-جاقتى ءبىلىمدى، ءوز ماماندىعىنا ساي، ونى سۇيەتىن، ءوز ويىن شاكىرتتەرىنە انىق تۇجىرىمدى، ءدال ايتىپ تۇسىندىرە ءبىلۋى شارت.
3. ۇشىنشىدەن، ءمۇعالىم ءوز وقۋشىلارىنا بەدەلدى، ۇجىم اراسىندا سىيلى بولۋى شارت. ءاردايىم وقۋشىلارىمەن ادەپتىلىك قارىم-قاتىناستا بولعانى ءجون.
وقۋشىنىڭ جەكە باسىن تانىپ-بىلۋدە، ونىڭ وقۋ - ارەكەتى مەن قوعامدىق جۇمىستارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى ەرەكشە. سەبەبى، وقۋشىنىڭ وقۋ-ارەكەتىندە ونىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن، پسيحيكالىق ۇردىستەرىن (جاڭا ماتەريالدى قابىلداۋى، ەستە ساقتاۋى، ويلاۋى، سويلەۋى ت. ب.) ءمۇعالىمنىڭ ساباقتار جۇيەسىنە قاتىسۋى ارقىلى انىقتايدى. مىسالى، تومەندەگىشە قاراستىراتىن بولساق:
1. ءمۇعالىم - باسشى. ونىڭ «بەدەلى»- بيلىك. وقۋشىلاردان ول ءتىل الۋدى، بوي ۇسىنۋدى تالاپ ەتەدى. ول ۇنەمى ءوزىنىڭ كۇشىنە سەنەتىن جەندەتكە (راقىمسىز، قاتىگەز ادام) ۇقسايدى. ول ۇنەمى وقۋشىلاردى كىنالاپ، قورقىنىشتا ۇستايدى. ول – وقۋشىلاردىڭ جاسىرىن كەمشىلىكتەرىن جانە قۇپيا قورقىنىشتارىن بىلەتىن «تاجىريبەلى» ءمۇعالىم. ول ءوزىنىڭ وسى «ءبىلىمىن»، ءوزىنىڭ بەدەلىن قولداۋدا شەبەر پايدالانادى. ول پرينسيپ ۇستانعىش. ول ءمۇعالىم كەز كەلگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك جانە كەز كەلگەن جاعدايدا ءبىر عانا دۇرىس كوزقاراس بولۋ كەرەك دەپ سانايدى.
ناتيجەسى: ءمۇعالىمنىڭ مۇنداي مىنەز-قۇلىق ءتۇرىنىڭ ناتيجەسى، وقۋشىلاردىڭ رەنىشى، قاقتىعىس (كونفليكت)، قارىم-قاتىناس جاساۋدا شىنشىلدىقتىڭ جوقتىعىنا اكەلىپ سوعادى.
2. ءمۇعالىم – كومپيۋتەر. ونىڭ «بەدەلى»- بەلگىلى ءبىر ايماقتاعى نەگىزدەلگەن ءبىلىمدى مەڭگەرگەن. ول وقۋشىلاردان ءبىلىم، جاڭالىق، دالەل تالاپ ەتەدى. ول ءتۇسى سۋىق، بەلگىلى جاعدايدى ايتاتىن روبوتقا ۇقسايدى. ول كوبىنەسە سويلەگەندە بىلاي سويلەپ باستايدى: «بارىمىزگە بەلگىلى...»، «مىنانداي وي بار...»، «بارلىعى بىلەدى...». ول وتە سۋىق، قاتال، جابىق ادام.
ناتيجەسى: وقۋشىنىڭ ءوز وزىنە سەنىمدىلىگىنىڭ ءتۇسۋى، ساباقتا جاعىمسىز كوڭىل-كۇيدىڭ جوق بولۋى (اسىرەسە، ءپاندى مەڭگەرۋدە قيىندىق كورەتىن وقۋشىلار). سوڭىندا وقۋشىلاردىڭ وقۋ موتيۆاسياسى تومەندەپ، ءتىپتى، ءپاندى جەك كورۋشىلىك پايدا بولادى.
3. ءمۇعالىم-قينالۋشى. ونىڭ «بەدەلى»- قاقتىعىسقا تۇسپەۋشىلىك. ول وقۋشىلاردان ءتىل الۋدى، تىڭداۋدى تالاپ ەتەدى. ول كوبىنەسە بولماشى نارسە ءۇشىن ۇلكەن قۇرباندىقتارعا بارادى. ول وزىنە قاتىستى جۇمىس بولماسا دا قاقتىعىسقا تۇسپەۋ ءۇشىن ۇنەمى باسقانىڭ جۇمىسىن ورىندايدى. بارىنەن بۇرىن ول قاقتىعىستان قورقادى. ول ۇنەمى ءوزىن كىنالى سەزىنەدى. وقۋشىنىڭ ماسەلەسى ونىڭ كوڭىل-كۇيىن تۇسىرەدى. ەگەر وقۋشىدا ءبىر ماسەلە بولسا، ءمۇعالىم ءبىرىنشى ءوزىن كىنالايدى.
ناتيجەسى: ونىڭ باعىتى وقۋشى ءۇشىن زيان. كەيبىر وقۋشىلاردى ول مۇعالىمدەردى باعىندىرۋعا يتەرمەلەيدى.
4. ءمۇعالىم – تانىس (دوس). ونىڭ «بەدەلى»- ايگىلىلىك. وقۋشىلاردىڭ ول جاقسى قارىم-قاتىناستى تالاپ ەتەدى. ول مەيىرىمدى جولداس، ءارقاشان بارلىعىن كەشىرە الادى (مۇمكىن بولاتىن سالدارىنا قاراماستان). مۇنداي ءمۇعالىم ەشقانداي پروبلەماسىز جۇرەدى. وقۋشىلاردىڭ پروبلەماسىنا نەمقۇرايدى قارايدى.
ناتيجەسى: وقۋشىدا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمنىڭ جوقتىعى.
پسيحولوگتار پەداگوگيكالىق قارىم-قاتىناستىڭ ناتيجەسى ءمۇعالىمنىڭ بالانى ءبىلىپ-تانۋىنا جانە ءار بالامەن ديالوگقا تۇسۋىنە بايلانىستى دەگەن. ارينە، قانشا تاجىريبەلى ءمۇعالىم بولسا دا بالالارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ، ءار بالانى ءبىلۋ، ولاردى تانۋ، ءار بالانى ىس-ارەكەتكە كىرىستىرۋ، ولاردى سويلەتتىرۋ مۇعالىمدەرگە وڭاي جۇمىس ەمەس.
«جاعداياتتان جول تابا ءبىل!»
1 جاعدايات:
«ساكەننىڭ ۇيالى تەلەفونىن ازامات ساباق ۇستىندە الىپ ويناپ وتىرادى، ءمۇعالىم ونى بايقاپ، ۇيالى تەلەفوندى الدى دا تاربيە مەڭگەرۋشىسىنە بەردى. ويتكەنى ول وقۋشىنىڭ ساباق ۇستىندەگى مۇنداي ارەكەتىن باسقا جولى دا بايقاپ، ەسكەرتۋلەر جاساعان بولاتىن. “سەن ءۇشىن مەنىڭ تەلەفونىمدى الىپ قويدى” دەپ ەكى وقۋشى قاتتى رەنجىستى. رەنجىستىڭ ارتى توبەلەسكە الىپ كەلدى.»
• ءسىزدىڭ ىس-ارەكەتىڭىز قانداي بولار ەدى؟
2 جاعدايات:
« بولاشاق زاڭگەر بولعىسى كەلەتىن وقۋشى حيميا ساباعىندا «بۇل ءپان بولاشاق ماماندىعىما ەش قانداي قاتىسى جوق، ماعان كەرەگى جوق» دەپ كىتابىن سۋمكاسىنا سالىپ قويدى.»
ءسىزدىڭ ىس-ارەكەتىڭىز قانداي بولار ەدى؟
3 جاعدايات:
«امانجول ۇنەمى ساباققا ۇقىپسىز كەلەدى، شاشى وسكەن، كيىمى ۇتىكتەلمەگەن، ءبىراق وسى تۇرىنە قاراماستان ۇنەمى ساباققا دايىندالىپ كەلۋگە تىرىسادى. وقۋشىلار اراسىندا ەشقانداي دوستارى دا جوق، ەشكىممەن ارالاسپاي ءوز بەتىمەن جۇرەدى»
• ءسىزدىڭ ىس-ارەكەتىڭىز قانداي بولماق؟
جاس ۇستازدارعا مىناداي 10 كەڭەس بەرەمىن
1. سىنىپقا كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيمەن كىر
2. الدىمەن ۇيرەت، سوسىن تالاپ ەت.
3. وقۋشىنىڭ ءتارتىبى مەن ءبىلىمىن باعالاۋدا ءادىل بول.
4. بالالارعا بەرگەن ۋادەڭە بەرىك بول.
5. ءارقاشان سابىرلى، شىدامدى بول.
6. وقۋشىنىڭ قۇپياسىن ساقتاي ءبىل.
7. وقۋشىدان ءوزىڭ ورىندامايتىن ءىستى تالاپ ەتپە.
8. ءتارتىپ ساقتاۋدا بوتەن كىسىنىڭ بەدەلىنە سۇيەنبە.
9. وقۋشىعا سەنىم ارت.
10. وقۋشىنىڭ اتا-اناسىن سىيلا، ول تۋرالى جامان ءسوز ايتپا.
«ءححى-عاسىر ءمۇعالىمى»
جاڭا عاسىر ءمۇعالىمى، جاڭا زامان قويىپ وتىرعان تالاپتارعا، كەرەمەت قارقىنمەن وزگەرىپ جاتقان زامان اعىمىنا ىلەسەتىن، مۇعالىمگە ءتان بارلىق مۇمكىندىكتەردى يگەرگەن ۇستاز قانداي بولۋ كەرەك؟
وسى ورايدا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ازىرلەگەن «ق ر جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم تۇجىرىمداماسى» مەن «ق ر جاڭا تۇرپاتتى پەداگوگىنىڭ ۇزدىكسىز پەداگوگيكالىق ءبىلىمى تۇجىرىمدامالارىندا» جاڭا قوعامداعى ءمۇعالىم مودەلىنىڭ ۇلگىلەرى كورسەتىلىپ بەرىلگەن. بولاشاق پەداگوگتەرگە قويىلاتىن تالاپتار قازىرگى قوعام قاجەتتىلىگىنەن تۋىندايدى. جاڭا قوعام ءمۇعالىمى تەك كاسىبي شەبەرلىگى جوعارى ادام عانا ەمەس، رۋحاني دامىعان، شىعارماشىل، مادەنيەتتى، ءبىلىم قۇندىلىعىن تۇسىنەتىن، پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردى مەڭگەرگەن، عىلىم مەن تەحنيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە كاسىبي دايارلانعان بولۋى ءتيىس.
ءححى عاسىر مۇعالىمىنە قويىلاتىن تالاپتارعا توقتالا كەتەيىك.
• جەكە كوزقاراسى بار جانە سونى قورعاي بىلەتىن جىگەرلى تۇلعا جانە مامان ءمۇعالىم بولۋى قاجەت.
• پەداگوگتىق، پسيحولوگيالىق ءبىلىمىن كۇندەلىكتى ىسىندە شەبەر پايدالانا بىلەتىن بولۋى كەرەك.
• ءبىلىم بەرۋ نەگىزدەرىن ءوز بەتىنشە وقىپ ۇيرەنۋگە وقۋشىنى باۋليتىن بولۋ قاجەت
• پەداگوگيكالىق جاعداياتتاردى، دايەكتەردى، قۇبىلىستاردى تالداي ءبىلۋى جانە سولاردىڭ پايدا بولۋىنىڭ سەبەپ – سالدارىن انىقتاي بىلۋگە دە بەيىمى بولۋى شارت.
• ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك، ساياسي-يدەيالىق ۇستانىمى جۇمىسىندا كورىنىس تاۋىپ، ول ۇستانىمدى بالا تاربيەسىنە نەگىز ەتىپ الۋ شارت.
• عىلىم مەن تەحنيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە كاسىبي دايارلانعان بولۋى ءتيىس.
“ءمۇعالىم بالالارمەن سويلەسكەندە اشۋلانباي، كۇيگەلەكتەنبەي، سابىرلىقپەن سويلەپ، شۇبالاڭقى سوزدەرمەن كەرەكسىز تەرميندەردى قولدانباستان، ءاربىر زاتتى ىقىلاسپەن، قاراپايىم تىلمەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك”
ى. التىنسارين
«مەن مىناعان كامىل سەنىمدىمىن، ونسىز ءمۇعالىم بالا جۇرەگىنەن ورىن الا المايدى. ەڭ نەگىزگىسى ءار ءمۇعالىم ءوزىنىڭ دە بالا بولعانىن ەشقاشان ۇمىتپاعانى دۇرىس.”
كورنەكتى پولياك پەداگوگى يانۋش كورچاگ
ۇرپاققا قالدىرار ماڭگىلىك ءبايلىق-بىلىم مەن تاربيە.
ال سول قۇندىلىق ءمۇعالىمنىڭ ۋىسىندا.
قولدانىلعان ادەبيەتتەر
1. ابييەۆ ج. ءا.، بابايەۆ س. ب.، قۇدياروۆا ا. م. پەداگوگيكا: وقۋ قۇرالى. جالپى رەداكسياسىن باسقارعان قۇدياروۆا ا. م. – الماتى: دارىن،-2004.
2. ۇستازدىڭ شەبەرلىككە جەتۋ جولدارى. /قۇراستىرعان ج. ءنۇرجانوۆا.-الماتى، 1991.
3. حارلاموۆ ن. پەداگوگيكا،-م.، 1990.
4. ەتيچەسكيە بەسەدى س ۋچاششيميسيا. /پود رەد. ي. ف. حارلاموۆا/.- مينسك، 1977.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «سالاۋاتتى ءومىر سالتى - بارىس تەكتەس
-
وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ
