InfoHub Logo

اسسيميلياسيا سيپاتىنا قاراي اۆتوتروفتى، گەتەروتروفتى جانە ميكسوتروفتى ورگانيزمدەردى اجىراتادى. اۆتوتروفتى (گرەك. autosء-وزىم، trophe-قورەك)، نەمەسە وزدىگىنەن قورەكتەنۋشى ورگانيزمدەر، — بۇل ورگانيزمدەر، نەورگانيكالىق (كومىر-قىشقىل گاز، سۋ جانە ازوت پەن كۇكىرتتىڭ نەورگانيكالىق قوسىلىستارىنان) زاتتاردان ورگانيكالىق زاتتاردى سينتەزدەۋگە قابىلەتتىلەر. تۇتىناتىن ەنەرگيانىڭ كوزىنە تەۋەلدى اۆتوتروفتار فوتوسينتەزدەۋشى جانە حەموسينتەزدەۋشى ورگانيزمدەر دەپ بولىنەدى.

بىرىنشىلەرى جارىق ەنەرگياسىن پايدالانسا، ەكىنشىلەرى ەكزوتەرميالى حيميالىق رەاكسيالاردىڭ ەنەرگياسىن (نەورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ اينالۋى كەزىندە)، ياعني ءارتۇرلى نەورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ (سۋتەك، كۇكىرتتى سۋتەك، اممياك جانە باسقالارى) توتىعۋى كەزىندە تۇزىلەتىن ەنەرگيانى پايدالانادى. فوتوسينتەزدەۋشى ورگانيزمدەر جاپىراقتارىندا فوتوسينتەز جۇزەگە اساتىن وسىمدىكتەر بولىپ تابىلادى.

جاسىل وسىمدىكتەر جاپىراقتاردان تامىرعا قاراي قوزعالاتىن كومىرسۋلار تۇزەيدى، ولار تامىردا اممياكپەن رەاكسياعا تۇسەدى جانە امينقىشقىلدارىن تۇزەيدى. حەموسينتەزدەۋشى ورگانيزمدەرگە ميكروورگانيزمدەر ازوتتى، كۇكىرتتى باكتەريالار، سۋتەكتى باكتەريالار جانە تەمىرلى باكتەريالار جاتادى. بوس ازوتتى ازوتتى باكتەريالار سىڭىرەدى.

گەتەروتروفتى (گرەك. heteros — باسقا، trophe — قورەك) ورگانيزمدەر — بۇل ورگانيزمەر، دايىن ورگانيكالىق قوسىلىستارعا مۇقتاجدار. بۇلارعا جانۋارلار، سونىمەن قاتار، ميكروورگانيزمدەر دە جاتادى. گەتەروتروفتى ورگانيزمدەر ەنەرگيانى ورگانيكادىق قوسىلىستاردىڭ توتىعۋى جولىمەن الادى. جانۋارلار ءۇشىن گەتەروتروفتى قورەكتەنۋدىڭ گولوزويلىق ءتاسىلى ءتان، ونىڭ ءمانى قورەكتى قاتتى بولشەكتەر تۇرىندە تۇتىنۋ جانە سوڭىنان مەحانيكالىق جانە حيميالىق وڭدەۋ.

كەرىسىنشە، ميكروورگانيزمدەر ءۇشىن گەتەروتروفتى قورەكتەنۋدىڭ وسموستىق ءتاسىلى ءتان. قورەكتەنۋدىڭ بۇل تاسىلىندە ەرىگەن قورەكتىك زاتتار دەنەسىنىڭ بارلىق بەتىمەن سىڭىرىلەدى. ميكسوتروفتى (لات. Mixtus-ارالاس) ورگانيزمدەر — بۇل ورگانيزمدەر، ورگانيكالىق زاتتاردى سينتەزدەۋگە دە، ولاردى دايىن كۇيىندە پايدالانۋعا قابىلەتتىلەر. مىسالى، جاسىل ەۆگلەنا جارىقتا اۆتوتروف، قاراڭعىدا- گەتەروتروف بولىپ تابىلادى. ديسسيميلياسيا سيپاتىنا قاراي اەروبتى جانە ي اناەروبتى ورگانيزمدەردى اجىراتادى. اەروبتى (گرەك. aer-اۋا) ورگانيزمدەر تىنىس الۋ ءۇشىن (توتىعۋ) بوس وتتەكتى پايدالانادى. اەروبتارعا قازىرگى كەزدە تىرشىلىك ەتەتىن كوپتەگەن ورگانيزمدەر جاتادى. كەرىسىنشە، اناەروبتار سۋبستراتتاردى، مىسالى، وتتەك جوق جەردە قانتتى توتىقتىرادى، ياعني تىنىس الۋى ولار ءۇشىن اشۋ بولىپ تابىلادى. اناەروبتارعا كوپتەگەن ميكروورگانيزمدەر، گەلمينتتەر جاتادى. مىسالى، دينيتريتتەۋشى اناەروبتى باكتەريالار ورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ نەورگانيكالىق توتىقتىرعىشتارى بولاتىن نيتريتتەردى پايدالانا وتىرىپ، توتىقتىرادى.

اۆتوتروفتار مەن گەتەروتروفتار قورەكتەنۋ (قورەكتىك تىزبەكتەر) جەنە ەنەرگەتيكالىق جول ارقىلى بىر-بىرىمەن بايلانىستى، ناتيجەسىندە ونىڭ بىرەۋىنىڭ تىرشىلىگى ەكىنشىسىنە تاۋەلدى جانە كەرىسىنشە بولادى. مىسالى، اەروبتاردىڭ وتتەكتى قاجەت ەتۋى تولىقتاي اۆتوتروفتارعا (جاسىل وسىمدىكتەرگە) تاۋەلدى. سوڭعىلارى گەتەروتروفتاردىڭ، قورشاعان ورتاعا تۇسىرەتىن س02 پايدالانادى. بارلىق ءتىرى زاتتار ەنەرگيانى اۋىستىرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن جۇيەلەرگە يە بولادى جانە ەنتروپيانى تومەندەتۋگە قابىلەتتى. قورەكتەنۋ تيپتەرى ءارتۇرلى ورگانيزمدەردىڭ تىرشىلىك ارەكەتتەرى تابيعاتتا زاتتار اينالىمىن تۇزەيدى.

---