ورمان جاندىكتەرى
بۇزاۋباس — قارا شەگىرتكەگە جاقىن، ۇزىن مۇرتشالى تىكقاناتتى جاندىكتەر قاتارىنا جاتادى. بۇل ءىرى جاندىكتىڭ الدىڭعى اياقتارى جاقسى جەتىلگەن، قازۋعا جاقسى بەيىمدەلگەن، سوندىقتان لاتىنشا اتى “شەگىرتكە-كورتىشقان” دەپ اتالادى. دەنەسى قوڭىر ءتۇستى، ۇزىندىعى 3،5-5 سم، دەنەسى قالىڭ ۇساق جىلتىراعان تۇكتەرىنىڭ ارقاسىندا جىبەك ءتارىزدى جىلتىرايدى. ىلعالدى توپىراقتاردا، كوبىنە وزەن اڭعارلارىندا تىرشىلىك ەتەدى. وسىمدىكتىڭ تامىرلارىمەن، جاۋىن قۇرتتارىمەن جانە جاندىكتەر دەرناسىلدەرىمەن قورەكتەنەدى. كوبەيۋ كەزىندە جابايى جانە مادەني وسىمدىكتەردىڭ تامىرىندا 5-10 سم تەرەڭدىكتە شار ءتارىزدى ۇيا جاسايدى (جاتاتىن بولمەسى). جاز ورتاسىندا ءبىر جاتىن بولمەسىندە 600 جۇمىرتقالارى نەمەسە دەرناسىلدەرى بولادى. مادەني وسىمدىكتەردىڭ تامىرلارىن زاقىمداپ، باۋ-باقشالارعا زيانىن تيگىزەدى.
سۇگەن قوڭىزى نەمەسە قاياز (وتىن كەسەتىن) قوڭىزدار تۇقىمداسىنا جاتادى. ءوز دەنەسىنەن بىرنەشە ەسە ۇزىن كوپبۋناقتاردان تۇراتىن مۇرتتارى بولادى. ولاردىڭ اتالۋى كوبىنەسە مەكەندەيتىن (قاراعاي، كوكتەرەك) ورتاسىنا بايلانىستى بولادى. قوڭىزدىڭ كوبى اعاشتاردىڭ ءبىر تۇرىندە مەكەندەيدى. ۇرعاشىلارى جۇمىرتقالارىن اعاش قابىعىنىڭ جارىقتارىنا سالادى، كەيىن ولاردان دەرناسىلدەر (ليچينكا) دامىپ جەتىلەدى. كۇشتى كەمىرگىش اۋىز اپپاراتتارى بار جۇمساق دەرناسىلدەر اعاش سۇرەگىندە ءبىر عانا جىل تىرشىلىك ەتپەيدى، ولار اعاشتاردى كەمىرىپ، ءوسىپ تۇرعان اعاشتى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار زاقىمدانعان اعاشتاردان جاسالعان جابدىقتاردى جانە اعاش قۇرىلىستارىن تولىق جارامسىزداندىرادى.
جاۋىن كۇرتى نەمەسە شىلاۋشىن — بۋىلتىق قۇرتتار ءتيپىنىڭ وكىلى. 200-دەي جاقىن ءتۇردىڭ جالپى اتى، ءبىراق وسىلاي اتالاتىن جەكە ءتۇر دە بار. ءىرى قۇرت، ۇزىندىعى 30 سم، جۋاندىعى 1 سم ەكى مەتر تەرەڭدىككە دەيىن جەر قازىپ، ىندە تىرشىلىك ەتەدى. جىلى ءارى ىلعالدى اۋا رايىندا قۇيرىعىمەن ىنگە جابىسىپ، سىرتقا شىعادى، ءقاۋىپ تونسە، ىشكە كىرىپ كەتە قويادى. جارتىلاي شىرىگەن ءشوپ، تۇسكەن جاپىراقتاردى توپىراقپەن قوسىپ قورەكتەنەدى. قۇرتتىڭ ىشەگىندە وسىنىڭ ءبارى ارالاسىپ، وسى قالدىقتىڭ ءبارى قۇنارلى قاراشىرىككە اينالادى. ءاربىر قۇرت تاۋلىگىنە ىشەگىنەن ءوز دەنەسىنىڭ سالماعىنا سايكەس توپىراقتى وتكىزەدى. جاۋىن قۇرتى جەر بەتىنىڭ كوپتەگەن جەرلەرىندە نەگىزگى توپىراق ءتۇزۋشى ومىرتقاسىز بولىپ تابىلادى. جاۋىننان كەيىن جەر بەتىندە كوپ كەزدەسەتىن بولعاندىقتان، “جاۋىن قۇرتى” دەپ اتالادى.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
گەسسەن شىبىنى
كوبەلەكتەر جايلى بىرنەشە دەرەك
جۇلدىزقۇرتتاردىڭ سۇلۋ كورىنىسى
You Might Also Like
-
وتەگەن باتىر وتەعۇل ۇلى (ءمۇيىزدى وتەگەن) (1699-1773) — XVIII عاسىردىڭ ءى جارتىسىندا جوڭعار باسقىنشىلىعىنا قارسى كۇرەسكەن باتىر.
-
ورمان — جەر بەتىندەگى تابيعي قوردىڭ، ونىڭ ىشىندە وسىمدىكتەر جامىلعىسىنىڭ باستى ءبىر ءتيپى. ورماندا اعاش، بۇتا، شوپتەسىن وسىمدىكتەر، مۇك، قىنا، ت.ب. وسەدى. ورمان قورلارى بۇكىل بيوسفەراداعى...
