كوشەدە شاشلىق ساتۋشىلارعا نۇسقاۋ-كەڭەس
ەگەر دۇنيە ءجۇزىنىڭ جۇرتشىلىعىنان ارعى-بەرگى زامانداردا جەر بەتىندە جارىق كورگەن تاڭداۋلى ازىل-كۇلكىلى شىعارمالاردى اتاپ بەرۋدى سۇرار بولساق، بۇگىنگە دەيىن باس-اياعى بەس-ون عانا كىتاپ بارىن كورەر ەدىك. ال مەن اڭگىمە ەتكەلى وتىرعان شىعارما بۇگىنگە دەيىنگى ەڭ ايگىلى ءازىل-اجۋا دۇنيەلەردىڭ ءبارىن بەلدەن ءبىر-اق باسىپ كەتە بارادى. ءازىل-اجۋا الەمىندەگى ناعىز ۇلى شىعارمانىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلەپ-ەسكەرىلمەي جاتقانىنا ءوز باسىم جاعامدى ۇستاپ تاڭ قالامىن.
بىزدە الۋان ءتۇرلى رەسمي جازبالاردى، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك دەپارتامەنتتەردىڭ، مۋنيسيپالدىڭ ۆەدومستۆولار مەن مەكەمەلەردىڭ نۇسقاۋ-كەڭەستەرى مەن باسقا دا دوكۋمەنتتەرىن وقيتىن ادەت جوعى بارشامىزعا ايان. نۇسقاۋ-كەڭەس بولىپ تابىلاتىن جاڭاعى شىعارمانىڭ وقىرماندار قاۋىمىنىڭ نازارىنا ىلىكپەي كەلە جاتقانى دا تەك سوندىقتان. ءيا، ءازىل-سىقاق شەديەۆرىن ازىرشە ەشكىم وقىماعانى وكىنىشتى-اق! شىركىن-اي، ەگەر وعان ايقايلاتىپ ات قويسا، ىشىنە سۋرەت سالىپ ءتۇرىپ ءسۇلۋ مۇقابامەن باسىپ شىعارسا، ونىڭ ءتىپتى ءبىزدىڭ تاقىر كەدەي ەلىمىزدە دە ونداعان مىڭ داناسى اپ-ساتتە تاراپ جوق بولارىنا ءباس تىگە الامىن! سودان كەيىن ول كوپتەگەن تىلدەرگە اۋدارىلار ەدى، ءقازىر بىزبەن سويلەسپەي، ءبىزدى مەنسىنبەي، ءبىزدى تانىعىلارى كەلمەي وتىرعان ەۆروپالىقتار مەن امەريكاندىقتار بۇل عاجاپ شىعارمانى وقي سالا بىزگە قۇشاقتارىن جايىپ الەك بولار ەدى!..
البەتتە، سىزدەر: بۇل ۇلى شىعارمانىڭ اۆتورى كىم؟ — دەپ سۇرايسىزدار. ءوزىن ءوزى ماقتاعان — ءولىمنىڭ از-اق الدى بولسا دا ايتپاسقا لاجىم جوق، ونى كوللەكتيۆتى تۇردە جازعان، ياعني ونى دۇنيەگە اكەلگەن ون ءبىر اۆتوردىڭ ءبىرى — مەنمىن. دەمەك، ونىڭ داڭقىنىڭ ون بىردەن ءبىر بولىگى — مەنىڭ ەنشىم!
جازۋشىلىق ەڭبەككە ەشبىر قاتىسى جوق وپتيك-عالىم مەنى يۋمورلىق شىعارمانىڭ اۆتورى دەگەنگە ءتىرى پەندەنىڭ سەنبەسى حاق. وعان ءتىپتى ءوزىم دە تاڭ قالامىن. ايتپاقشى، مەنىڭ قالعان ون ارىپتەسىمنىڭ ەشقايسىسى دا ادەبيەتشى ەمەس. سوعان قاراماستان ءبىز، باسقالار ەمەس، — مىنا ءبىز، ەكى اۋىز ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ قالام تارتىپ كورمەسەك تە، كادىمگى جازۋشى بوپ شىقتىق. ءبارىمىز باس قوستىق تا، شەديەۆردى جاسادىق تا تاستادىق. كوللەكتيۆتىك اقىل دەگەنىمىز، مىنە، وسى! وعان يۋمور دا جاراسادى!..
مەن گەرمانيادا تورت جىل وقىدىم، سونسوڭ امەريكاعا بارىپ، وندا ينجەنەر-وپتيك بولدىم. وپتيكا — كەڭ تىنىستى عىلىم، وپتيكالىق تەحنيكا سان سالالى. مەن — شىنىلاردىڭ فوكۋستىق قاشىقتىقتارىن ەسەپتەپ شىعاراتىن مامانمىن.
ونداي ەسەپپەن بۇكىل دۇنيە جۇزىندە نەبارى سەگىز-اق ادام شۇعىلدانادى. وپتيكا عىلىمىندا ونداي سالا بارىنان ءا دەگەندە مەنىڭ دە حابارىم بولعان جوق.
مەن سوناۋ بالا كەزىمنىڭ وزىندە وپتيكا دەگەندى ارمياننىڭ توپيك دەگەن تاعام اتىمەن ۇنەمى شاتاستىرىپ جۇرەتىنمىن دە، مەنى ءبارى مازاقتايتىن. ءبىراق، بەرتىن كەلە مۇعالىمدەرىم مەنىڭ سول وپتيكادان بايگە بەرمەس ءبىلىمدارلىعىمدى تانىدى دا، ات توبەلىندەي سەگىز عالىمنىڭ بىرەۋى بوپ شىعا كەلدىم. ول سەگىزدىڭ ىشىندەگى ەڭ جاسى مەن بولدىم. مەنەن كەيىنگى جاسى — مەنەن قىرىق توعىز جاس ۇلكەن الپىس سەگىز جاسار ارىپتەسىم بولدى. عىلىم الەمىندەگىلەر مەنى «وپتيبالا» دەپ اتادى، مەن بۇل اتىمدى ماقتانىش ەتتىم، ويتكەنى، ول مەنىڭ ۇلتىمدى داڭققا بولەدى! مەنىڭ عىلىمي زەرتتەۋلەرىم ەكى رەت التىن مەدال الدى. مەنىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىم تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىتىلدى. ءوزىم ساباق بەرىپ، ايىنا ءۇش مىڭ دوللار قاراتىپ ءجۇردىم.
شىنىلاردىڭ فوكۋستىڭ قاشىقتىعىن ەسەپتەۋ دەگەندى تۇسىنبەي وتىرساڭىزدار، بىر-ەكى اۋىز سوزبەن ايتقاندا — ءبىز، وزىمىزدەن ميلليونداعان ساۋلە جىلدارى الىس تۇرعان، جاي كوزگە كورىنبەيتىن جۇلدىزداردىڭ جارىڭ تاراتۋىن انىقتايتىن تەلەسكوپ شىنىلارىنىڭ قاسيەتتەرىن ەسەپتەۋمەن شۇعىلداندىق.
ەۆروپا مەن امەريكادا ءبىلىم الىپ، مەملەكەتتىك كونكۋرس ەمتيحانىن تاپسىرىپ بولعان كۇنى ءبىزدىڭ ۇكىمەت مەنىڭ تۇركياعا قايتىپ ورالۋىمدى، «مىندەتتى قىزمەت» مەرزىمىن وتەپ شىعۋىمدى تالاپ ەتتى. ال مەن قىزمەت ىستەپ جۇرگەن عىلىمي قوعام، مەن ساباق بەرىپ جۇرگەن ۋنيۆەرسيتەت مەنى جىبەرمەۋدى ويلادى. ولار مەنى ءتىپتى ءبىرجولا ساتىپ الۋدى، ءسويتىپ، «مىندەتتى قىزمەتتەن» مۇلدە ازات ەتۋدى كوزدەدى.
سول ەكى ورتادا ونىڭ ءبارىن اكەم ەستىپ، ماعان اشۋلانىپ حات جازىپتى.
«ەگەر سەن انىق مەنىڭ ۇلىم بولساڭ، ءوز وتانىڭا قايت تا، تۋعان ەلىڭە قىزمەت ەتەتىن بول، — دەپتى ول. — بەيشارا حالقىمىز سەنى تويىندىردى، كيىندىردى، ادام قاتارىنا قوستى. ال سەن وتان الدىنداعى بورىشىڭدى وتەۋدەن باس تارتاسىڭ، شاقىرسا كەلمەيسىڭ، پاتريوتتىڭ مىندەتىڭدى سەزىنبەيسىڭ. جوق، ەگەر سەن مەنىڭ ۇلىم بولساڭ، ونداي ەسسىزدىكتى قوياسىڭ!..»
كەلەسى ءبىر حاتىندا اكەم: «قايىرشىلاپ الاتىن پەنسيام قۇرىسىن، بالاسى ءسوزىن تىڭدامايتىن اكە بولعانىم قۇرىسىن!» دەپتى.
مەن اكەمە اششى ىشەكتەي شۇبالتىپ حات جازىپ، وتانىما الىستا ءجۇرىپ-اق مول پايدا تيگىزەتىنىمدى، ءبىلىمىمدى ءوز ەلىمدە ەشتەڭەگە جاراتا المايتىنىمدى ءتۇسىندىرىپ باقتىم.
ول حاتىما اكەم ەكى پاراقتى تولتىرعان قارعىسپەن جاۋاپ قايتارىپ: «سەن ەسەكتىڭ قودىعىسىڭ... سەن سياقتى قايىرىمسىز نەمە ماعان ۇل بولا المايدى!..» — دەپ ءتۇيىپتى. سونسوڭ ءوزىمنىڭ ستامبۋلدىق دوسىما حات جازىپ، مەنىڭ جايىمدى تىم بولماسا سول تۇسىنەر، ءجونى ءتۇزۋ اقىل-كەڭەس بەرىپ جاردەمدەسەر دەپ سەندىم.
«سەن امەريكاعا ەمەس، وتانىڭا كەرەكسىڭ. سەنى پاتريوت دەپ ءجۇرۋشى ەدىم، شىنىمەن الدانعانىم با؟!» — دەپتى دوسىم.
ءسويتىپ ميىم اشىپ جۇرگەندە شەشەمنەن حات كەلدى. «ۇلىم، اكەڭنىڭ وڭ قولى مەن وڭ اياعى تارتىلىپ، سال بوپ قالدى. سەن تۇسىنە كىرە بەرەسىڭ...» — دەپتى شەشەم.
جۇلدىزى دا، اسپانى دا، شىنىسى دا، وپتيكاسى دا قۇرىسىن! ءبارىن تاستادىم دا، وتانىما قايتىپ ورالدىم.
كۇش-جىگەرىم تاسقىنداپ جۇرگەن كەزىم ەدى، ايگىلى اتلانتشا اسپاندى ارقالاپ كەتەتىن قۋاتىم بار ەدى. تۋعان تۇركيامدى شتانگاشا توبەمە تىك كوتەرىپ الىپ، جۇلدىزداردىڭ تۇپ-تۋرا ورتاسىنا اپارىپ قويعىم كەلدى!..
قانداي ءبىلىم العانىمنان حاباردار بولعان چينوۆنيكتەر مەنى قايدا قويارلارىن بىلمەي ەكى اي بويى باستارى قاتتى. مەن جۇمىس سۇراپ بارا بەرگەن سوڭ، ءبىر كۇنى الگى سىڭبىرۋگە مۇرشالارى جوق چينوۆنيكتەردىڭ بىرەۋى:
— ويلانىپ ءجۇرمىز، ۇلىم، ويلانىپ ءجۇرمىز... — دەدى. — سەن عۇلاما عالىمسىڭ، ساعان، ارينە، ورىن تاۋىپ بەرەمىز. سوندىقتان، شىراعىم، ءبىزدى مازالاپ كەلە بەرمەگەنىڭ ءجون! بىزدەن كەتەردە، سەن عوي، كىم بولىپ كەلەيىن دەپ مەنەن اقىل سۇراعان جوقسىڭ. ءوز بەتىڭمەن كەتتىڭ، ءوز بەتىڭمەن تەلەسكوپتىڭ مامانى بولدىڭ. تەلەسكوپتىڭ ءتۇبىن ءتۇسىرىپ وقىپ كەل دەپ ساعان اقىل بەرگەن جوقپىن. ەندى نە ىستە دەيسىڭ، ءوزىڭ ايتشى؟ ساعان بولا تەلەسكوپ فابريكاسىن سالايىق پا؟ و، اللا! باسىم قاتىپ بولدىم! بۇل جارىڭ دۇنيەدە ماماندىق از با ەكەن: سەن دارىگەر نەمەسە ءتىس سالعىش، نە حيميك، ينجەنەر نەگە بولمادىڭ؟ قىرسىققاندا قىمىران ءىرىپ، تەلەسكوپشىل بولا قالارمىسىڭ!..
— ونىڭىز راس، اپەندىم... — دەپ مىڭگىرلەگەننەن باسقا امالىم قالمادى.
— جۇمىس تاپقان كۇنى ءوزىمىز حات جازىپ حابارلاسارمىز، — دەدى ول، قوش ايتىپ تۇرىپ.
ۇيگە كىرە بەرسەم-اق بولدى:
— اقشام تاۋسىلىپ، اجالىم تاياپ كەلەدى، سەنى ۇيلەندىرىپ، نەمەرە ءسۇيىپ ولسەم دەيمىن، — دەپ اكەم وتىرادى.
— مەندە دە اقشا جوق، جۇمىسسىز جۇرگەنگە كىم قىزىن بەرەدى! — دەيمىن اكەمە.
— سەن امەريكادا وقىدىڭ، ال سوندايلارعا كۇيەۋگە شىقسام ەكەن دەپ جانتالاسىپ جۇرگەن قىزداردا قيساپ جوق، — دەيدى ول. قيساپ جوق قىزداردىڭ بىرەۋىن كۇشتەپ الدى دا بەردى. اكەم بايعۇستىڭ پەنسياسىنا اۋىز اشاتىنداردىڭ سانى ارتا ءتۇستى. ءسويتىپ، جۇرگەنىمدە قۇرىپ قانا كەتكىر ايەلىم اڭداۋسىزدا جۇكتى بولىپ قالدى...
ءبىر كۇنى مەنى مەملەكەتتىك توقىما فابريكاسىنا قىزمەتكە الدى. توقىما دەگەن پالەنى تۇسىمدە دە كورگەن جوقپىن عوي دەسەم:
— سەن مامانسىڭ، ينجەنەرسىڭ، بۇنداعىلاردان ءبارىبىر ارتىق بىلەسىڭ... — دەيدى.
جۇمىسقا كىرىستىم. جالاقىم جان ساقتاۋىما جە- تەتىن ەمەس. قوي، «سەن امەريكاعا ەمەس، وتانىڭا كەرەكسىڭ» دەگەن باياعى دوسىما بارايىن دەپ ويلادىم. ول مۋنيسيپاليتەتتە كەڭەسشى ەكەن.
— دوستىم، سەنىڭ ءتىلىڭدى الىپ وتانىما قايتىپ كەلدىم. ءبىراق كەلگەنىمدى قايتەيىن، پاتەراقىمدى تولەي الماي سوتتالاتىن ءتۇرىم بار. مەن قايتادان امەريكاعا كەتەمىن! — دەدىم.
— كەتپە، سەن ەلىڭە پايدا كەلتىرۋگە ءتيىسسىڭ، — دەدى دوسىم، مۋنيسيپاليتەت كەڭەسشىسى.
— پايدا كەلتىرمەيىن دەپ وتىرعان جوقپىن. ەل مىنە دەسەڭ، مەن دە — مىنە.
— جارايدى، بىرەر كۇن شىدا، جالاقىسى ءتاۋىر ءبىر جۇمىس تاۋىپ بەرەرمىن.
شىنىندا ءۇش كۇننەن كەيىن دوسىم تەلەفون سوقتى:
— جۇمىس تاپتىم، اي تۋا كىرىسۋىڭە دە بولادى.
— ول نەندەي جۇمىس؟ — دەيمىن.
— سەنىڭ ماماندىعىڭا، بىلايشا، ونشا سايكەس ەمەس، — دەدى ول، — ءبىراق اقشاسى كوپ. ءبىزدىڭ مۋنيسيپاليتەتتە، زيرات باسقارماسى مەن سىپىرۋ-تازالاۋ باسقارماسىندا ەكى ورىن اشىلدى، سونىڭ قاي ۇناعانىنا ورنالاس.
— ءوي، قالجىڭىڭ بار بولسىن...
— قالجىڭ ەمەس، — دەدى دوسىم. — زيرات باسقارماسىنداعى جۇمىس جەڭىلدەۋ.
توقىما فابريكاسى نە، زيرات باسقارماسى نە، — ماعان ءبارىبىر، ەكەۋىنەن دە ەشتەڭە ءتۇسىنىپ جاتقام جوق. ەندەشە زيراتىنا دا بارىپ كورەيىن.
زيرات باستىعىنىڭ كابينەتى تاپ-تۇيناقتاي ەكەن: كونە شكافى، ستولى، ەكى ستولشاسى، ءۇش كرەسلوسى بار. تاڭەرتەڭ كەلەمىن دە، تىرپ ەتپەي وتىرامىن، تۇسكى ۇزىلىسكە دە شىقپايمىن، ويتكەنى، وندا تۇسكى ءۇزىلىس اتىمەن جوق.
ءبىرىنشى جالاقىمدى العان كۇنى اشۋدان ولە جازدادىم. مۋنيسيپاليتەت كەڭەسشىسىنە جەتىپ باردىم:
— ءاي، دوستىم! — دەدىم. — توقىما فابريكاسىندا مىڭ لير الىپ جەتكىزە الماعاندا، مىنا سەگىز ءجۇز ليرىڭمەن قالاي جان ساقتاماقپىن؟
— جالاقىڭا قاراما، — دەدى كەڭەسشى، — ول وي مولشەرمەن بەرىلە سالاتىن دۇنيە. سەنى كوميسسيا مۇشەسى ەتىپ تاعايىندايدى، اقشانىڭ كوكەسىن سوندا كورەسىڭ.
— ول نە كوميسسيا؟ — دەيمىن.
— سەنىڭ ماماندىعىڭنىڭ بىزگە كەرەك بولۋى مۇمكىن.
«اقىرىندا وتانىما پايدام تيەتىن بولدى-اۋ!» دەپ قۋاندىم مەن.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ستولىمدا ءسوزى ماشينكامەن جازىلعان، مۋنيسيپاليتەت پرەدسەداتەلى قول قويعان قاعاز جاتقانىن كوردىم. ءسىرا، الدە سەگىزىنشى، الدە توعىزىنشى كوشىرمەسى بولسا كەرەك، جازۋى ءتىپتى كورىنبەيدى. باسقالارعا كورسەتىپ سۇراپ ءجۇرىپ بىلسەم، — مەنى كوميسسيا مۇشەسى ەتىپ تاعايىنداعان ەكەن... مۋنيسيپاليتەتتىڭ ون ءبىر قىزمەتكەرى باس قوسىپ، «كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا ارنالعان نۇسقاۋ-كەڭەس» جازىپ شىعۋعا ءتيىس بولىپپىز.
«كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا ارنالعان نۇسقاۋ-كەڭەستى» جازۋعا ءتيىس كوميسسيانىڭ ون ءبىر مۇشەسى جۇما كۇنى مۋنيسيپاليتەتكە ارنايى بولىنگەن ءماجىلىس بولمەسىندە باس قوسسىن دەلىندى. مەن توعىزعا تۋرا بەس مينۋت قالعاندا كەلدىم. توعىز، توعىز جارىم، ون بولدى — ەشبىرەۋ جوق!... ون بىرگە ون مينۋت قالعاندا مۇشەلەردىڭ بىرەۋى كەلدى. تانىستىق. ونىڭ ماماندىعى دارىگەر ەكەن. مۋنيسيپاليتەتتىڭ جابدىقتاۋ باسقارماسىندا ىستەيتىن كورىنەدى.
— اشىعىن ايتقاندا، كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا نۇسقاۋ-كەڭەس دايىنداۋدىڭ سىزگە قاتىسى بار شىعار، ال ينجەنەر-وپتيك مەندەگى شارۋالارى نە؟ — دەدىم وعان.
— عافۋ ەتىڭىز، ول شاشلىقشىلاردا مەنىڭ نە شارۋام بار؟ — دەپ دارىگەر رەنجىڭكىرەپ قالدى.
— ءسىز دارىگەرسىز، ونداي نۇسقاۋ-كەڭەستەردى دايىنداۋعا پايداڭىز تيەدى عوي، — دەدىم.
— مەن ورتوپەدپىن — دەدى دارىگەر. — سىزدىڭشە قالاي، اياقتىڭ شىققان بۋىنىن سالاتىن، سىنعان سۇيەگىن قۇرايتىن دارىگەردىڭ كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا قاتىسى بار ما؟
ەندى مەن رەنجىدىم. الايدا، ءدال سول ساتتە كوميسسيانىڭ جانە ءۇش مۇشەسى كەلە قالدى دا، ءبارىمىز تانىسا باستادىق: ۇشەۋدىڭ بىرەۋى — وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك، مۋنيسيپاليتەت باۋ-باقشا باسقارماسىنىڭ كادر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى؛ ەكىنشىسى — ساحنا كوركەمدەۋشى، مۋنيسيپاليتەت كادر باسقارماسىنىڭ جالاقىسى مول قىزمەتكەرى؛ ءۇشىنشىسى — تەحنيكالىق تۇسىنىكتەر ءبولىمىنىڭ چينوۆنيگى، ول بۇعان دەيىن ون جىل دانتيست بولىپتى.
— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، — دەدىم مەن ساحنا كوركەمدەۋشىگە، — شاشلىقشىلارعا نۇسقاۋ-كەڭەس دايىنداۋدا مەنىڭ قانداي رول اتقارۋىم مۇمكىن؟ مەن زيرات باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرىمىن، ماماندىعىم — ينجەنەر-وپتيك.
— ءسىز كوميسسيا جۇمىسىنا العاش رەت قاتىسادى ەكەنسىز عوي؟ — دەپ جىميدى ساحنا كوركەمدەۋشى.
— ءيا، ءبىرىنشى رەت.
— ال مەن ەكىنشى رەت. ءا دەگەندە قولىڭنان كەلمەيتىن سياقتانادى. سونسوڭ وپ-وڭاي بولىپ كەتەدى. مىسالى، مەن مۇنىڭ الدىندا «تاعالى مالدى قالا ارقىلى ايداپ ءوتۋ جانە جولدى پايدالانا ءبىلۋ جونىندەگى نۇسقاۋ-كەڭەس» كوميسسياسىنا مۇشە بولدىم. مىندەتىمدى جاپ-جاقسى اتقارىپ شىقتىم. ەشتەڭە ەتپەيدى، قورعانباڭىز.
كوميسسيا مۇشەلەرى ساعات ون بىردە عانا تۇگەل جينالدى. مەن مال دارىگەرى مەن سۋرەتشىنىڭ ورتاسىنان ورىن الدىم.
— بۇل تاپسىرما مەنىڭ ماماندىعىما مۇلدە جاناسپايدى، — دەدىم سول جاعىمدا وتىرعان مال دارىگەرىنە.
— بۇل ىسكە ىنتاڭىز بولسا، سول دا جەتەدى، — دەدى ول. — ءبىز تالاي نۇسقاۋ-كەڭەس دايىندادىق، ءبارى دە ەشبىر تۇزەتۋسىز قابىلداندى.
— شىن با؟ — دەدىم تاڭىرقاپ. مەن كورشىمنىڭ سوزىنە كۇماندانايىن دەگەن جوق ەدىم، ول سوندا دا اشۋلانىپ قالدى.
— شىن با دەگەن نە ءسوز؟! — دەدى ول ەجىرەيىپ. — مەن دە، مىنا وتىرعان ارىپتەستەرىم دە — ءوز ءىسىمىزدىڭ ماماندارىمىز. ءبىزدىڭ قولىمىزدان سوندا شاشلىقشىلارعا ارناپ نۇسقاۋ-كەڭەس جازۋ كەلمەيدى دەپ ويلايسىز با؟
شامكوس مال دارىگەرىمەن ءسوز تالاستىرعىم كەلمەدى دە، ۇندەمەدىم.
سول ارەدىكتە قارسىمدا وتىرعان وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك ءسوز باستادى:
— قۇرمەتتى ارىپتەستەر! كوميسسيامىزدىڭ پرەدسەداتەلدىگىنە ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرىمىز بويىنشا ءقادىرلى اتىف-بەيدى ۇسىنسام، قارسى بولماسسىزدار دەپ ويلايمىن.
اتىف-بەيدىڭ مۋنيسيپاليتەتتە قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقانىنا جيىرما ءبىر جىل بولدى دەپ ەستىگەنمىن، ال وندا قالانى كوركەيتۋ جانە تازالاۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەكەنىن ءوزى ايتتى.
كونە ءداۋىر فيلوسوفياسى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى، قازىردە سۋمەن جابدىقتاۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى:
— بەياپەندى ءسىزدىڭ قارسىلىعىڭىز جوق پا؟ — دەپ ماعان قارادى، بولمەدە مەنەن باسقا ەشكىم جوقتاي-اق.
— جو-جوق، بەياپەندى، جوق، — دەدىم، ساسىپ قالىپ. — مەن ينجەنەر-وپتيكپىن، زيرات باسقارماسىنانمىن، مەندە نەندەي قارسىلىق بولۋى مۇمكىن؟
— دەمەك، ءسىز اتىف-بەيدىڭ بىزگە پرەدسەداتەل بولۋىنا قارسىسىز عوي؟
— و نە دەگەنىڭىز، بەياپەندى! مەن سونشا كىممىن مۇندا؟! — دەپ باجىلدادىم.
— ءسىز جاڭا مۇشەسىز...
— مەن ءتىپتى قۋانا قۇپتايمىن. — دەدىم كوڭىلدەنىپ، — اتىف-بەي بولسا دا، باسقا بىرەۋ بولسا دا، مەيلى، مەن تولىق قولدايمىن.
— مىرزالار! — اتىف-بەي جاعالاي قاراپ الىپ سويلەدى. — وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، (مەن ەشتەڭە بىلسەم — بۇيىرماسىن)، مۋنيسيپاليتەتتىڭ قاۋلىسى بويىنشا، قالا ىشىندە، كوشەدە شاشلىق ساتۋعا باياعىدا-اق تيىم سالىنعان بولاتىن. ءبىراق، مۋنيسيپالدى پوليسيادا كادر جەتىسپەيتىندىكتەن، قالا كۇن ساناپ ءوسىپ، تەز كەڭەيىپ بارا جاتقاندىقتان، سونىمەن بايلانىستى ناقتى باقىلاۋ جاساۋ مۇمكىن بولماي وتىرعاندىقتان جانە جۇمىسسىزدىقتىڭ كوبەيۋىنەن كوشەدە شاشلىك؛ ساتۋشىلار سانى ەسەلەپ ارتىپ، قالا كوشەلەرىندەگى ءجۇرىستى قيىنداتىپ بارادى، ولارعا قارسى كۇرەسۋ دە مۇمكىن بولماي بارادى. مۋنيسيپاليتەتتىڭ پرەدسەداتەلى — جوعارى مارتەبەلى مىرزا وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، مىنا الدارىڭىزدا تۇرعان قىزمەتشىلەرىڭىز — مەنى شاقىرىپ الدى دا: «بىزگە كەلىپ تۇسكەن اقيقات اقپارلارعا قاراعاندا، مۋنيسيپاليتەتىمىز ءبىزدىڭ تيىم سالعانىمىزعا قاراماي كوشەدە شاشلىق ساتىپ جۇرگەندەرگە قارسى كۇرەستى كۇشەيتە الماي وتىر. سوندىقتان ءبىز قايتكەن كۇندە دە ولاردىڭ بەتىمەن كەتە بەرۋلەرىنە تيىم سالۋعا، ولارعا سانيتارلىق باقىلاۋ جاساۋعا، جالپى جان-جاقتى قاداعالاپ وتىرۋعا، كوشە ساۋداسى ءتارتىبىن رەتتەۋگە، باسقا دا بارلىق شارالاردى قولدانۋعا مىندەتتىمىز. وسى ايتىلعانداردى ەسكەرە كەلىپ، ءتيىستى نۇسقاۋ-كەڭەس جازىپ شىعۋدى بۇيىرامىن»، دەدى. بۇگىن ءبىز، زيالى مىرزالار، سول نۇسقاۋ-كەڭەستى ويلاسۋعا جينالىپ وتىرمىز...
اتىف-بەي الدەبىر رەسمي دوكۋمەنتتى ايتىپ جازدىرىپ تۇرعان كىسىشە ءار ءسوزىن ماقامداپ، نۇكتە-ۇتىرلەرىن اڭعارتىپ سويلەدى؛ كەيدە وزەۋرەپ ماڭكىلدەگەن ۇزاق سويلەمدەرىنەن ەشتەڭە ۇعۋ دا مۇمكىن بولمادى.
— مەنىڭشە، ماسەلە تۇسىنىكتى! الايدا ونى مىقتاپ جەلدەتىپ الۋىمىز قاجەت، — دەدى ورمانشى-ينجەنەر، الىم-سالىق مەكەمەسىنىڭ چينوۆنيگى.
ونىڭ «جەلدەتىپ الۋىن» تۇسىنبەدىم دە، جانىمدا وتىرعان سۋرەتشىدەن — دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ چينوۆنيگىنەن:
— عافۋ ەتىڭىز، جەلدەتىپ العانى قالاي؟ — دەپ سۇرادىم.
— ونىسى كوشەدە شاشلىق ساتاتىنداردى شاڭعا اۋناتىپ الۋ دەگەن ءسوز، — دەدى ول كۇلىمسىرەپ.
مەنىڭ اڭىرىپ قالعانىمدى بايقادى دا، تۇسىندىرۋگە كىرىستى:
— ول الگى، بىلايشا، ءبىز شاشلىقشىلار تۋرالى ايتارىمىزدى ارمانسىز ايتىپ الامىز. اركىم ءوز بىلگەنىن تۇگەل ايتادى، سونسوڭ جيناقتاپ نۇسقاۋ-كەڭەس جازامىز. مىرزالار! — دەدى سۋرەتشى جان-جاعىنا قاراپ. — مەنىڭشە، ماسەلە تۇسىنىكتى!
جينالىسىمىزدىڭ پرەدسەداتەلى اتىف-بەي سول كەزدە ساعاتىنا قاراپ الىپ:
— نەگىزگى ماسەلە بويىنشا ءجارىسسوزدى كەشكى ماجىلىسىمىزدە ودان ءارى جالعاستىرۋ ءۇشىن تۇسكى ءۇزىلىس جاريالاۋ قاجەت دەپ سانايمىن، — دەدى.
ماجىلىسكە باۋ-باقشا باسقارماسى اتىنان قاتىسۋشى وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك:
— دۇرىس-اق! — دەپ قۋانا داۋىستاپ، كرەسلوسىنان اتقىپ تۇردى.
اتىف-بەي شىعىپ بارا جاتقان كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ سوڭىنان ايعايلاپ:
— مىرزالار! كەشكى ءماجىلىسىمىز ساعات ۇشتە، ياعني ون بەس نول-نولدە باستالادى! — دەدى.
— ەگەر مەن ءسال كەشىگىپ قالسام، ەشتەڭە پالە بولا قويماس، — دەدى ورتوپەد، جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى. — مەن ارىپتەستەرىم قۇپتاعان بارلىق شەشىمدى الدىن الا قولدايمىن، ايتسە دە، ماجىلىسكە كەشىكپەۋگە تىرىسارمىن.
كوميسسيا مۇشەلەرى كوڭىلدى تاراستى. ولاردىڭ سوڭدارىنان تۇنجىراپ مەن دە شىقتىم...
كوميسسيانىڭ بىرنەشە مۇشەسى تۇسكى ۇزىلىستەن كەيىن، ساعات ءتورت شاماسىندا، قايتادان جينالدىق.
— مىرزالار! — دەدى اتىف-بەي. — ءبىزدىڭ قالانىڭ كوشەلەرىندە شاشلىق ساتۋشىلاردىڭ مۇلدەم بەيقام جۇرەتىندىگى انتيسانيتاريالىق جانە انتيگيگيەنالىق جاعدايعا ۇرىندىرىپ كەلەدى. سونى ەسكەرە وتىرىپ، مۋنيسيپالدىق نۇسقاۋ-كەڭەس جازۋ ارقىلى شاشلىقشىلاردىڭ اراسىندا ناقتى ءتارتىپ ورناتۋ وتە قاجەت.
ساحنا كوركەمدەۋشىسى — مۋنيسيپاليتەت كادرلار باسقارماسىنىڭ وكىلى ونى قۇپتاپ:
— نۇسقاۋ-كەڭەستى اتام زاماندا-اق جازۋ كەرەك ەدى، ءبىز ءسال كەشىرەك كىرىسىپ وتىرمىز... — دەدى.
— ءسىز وتە دۇرىس ايتتىڭىز، مارتەبەلىم، — دەپ وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك، باۋ-باقشا باسقارماسىنىڭ وكىلى، ونى كيىپ كەتتى. — الايدا، مىرزالار، مەنىڭشە، ءبىز اسا ماڭىزدى ءبىر ءجايتتى ەستەن شىعارىپ الىپپىز.
ءماجىلىستىڭ بۇلايشا ىسكەرلىكپەن باستالعانىنا قۋانىپ، پولكوۆنيكتىڭ ايتارىن ىنتالانا تىڭداۋعا كىرىستىم. وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك كۇن كۇركىرەگەندەي ەتىپ جوتكىرىنىپ الدى دا، ءسوزىن جالعاستىردى:
— بۇل نۇسقاۋ-كەڭەستى دە، باسقالارىن دا باياعىدا جازۋ كەرەك ەكەندىگى وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى. دەگەنمەن، بۇل سياقتى ماسەلەلەردى بۇگىنگى تالاپ دەڭگەيىندە، ياعني، باتىستىڭ بۇگىنگى سيۆيليزاسياسى دەڭگەيىندە شەشۋ ءۇشىن بىزگە ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ينتەلليگەنسيامىزدان شىققان كادرلار قاجەت بولدى. ال ونداي كادرلاردى دايارلاۋ، مىرزالار، ءتىپتى دە وڭاي بولعان جوق! وعان وسى وتىرعان وزدەرىمىز-اق مىسال بولا الامىز: ءبىزدىڭ ءارقايسىسىمىز، مىرزالار، ماماندىقتى ەۆروپادا نەمەسە امەريكادا الدىق. اتاپ ايتقاندا، مىسالى، عافۋ ەتىڭىزدەر، مىنا مەن باعداتتا اسكەري اتتاشەنىڭ كومەكشىسى بولىپ ىستەدىم. بۇگىنگىدەي نۇسقاۋ-كەڭەس دايىنداۋ ءۇشىن بۇدان ون جىل بۇرىن وزدەرىڭىزدەي وقىمىستى ون شاقتى كىسىنى ىزدەپ تابۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس ەدى. ءيا، مىرزالار، بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلىمىز تالايلاردى باسىپ وزىپ، كوپ ىلگەرىلەپ كەتتى!..
— وعان تيتتەي دە كۇمان جوق! — دەپ مال دارىگەرى، باسپا ءسوز جونىندەگى مۋنيسيپالدىق باسقارمانىڭ وكىلى، ايقاي سالدى دا، مەن بىردەڭە ايتار نەمەسە قارسى شىعىپ جۇرەر دەپ قاۋىپتەنگەندەي-اق، ماعان سۇستانا قاراپ:
— ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز دە وسىنداي عوي، ءا؟! — دەدى.
ساسىپ قالدىم با، الدە نە سۇراعانىن اڭعارماي قالدىم با، ايتەۋىر:
— نە دەيسىز؟ — دەدىم.
— مەن ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلسەم دەيمىن. سىزشە قالاي، ءبىزدىڭ ەلىمىز كوپ ىلگەرىلەپ كەتتى مە، جوق پا؟ — دەدى مال دارىگەرى.
— و نە دەگەنىڭىز؟ ارينە، ىلگەرىلەپ كەتتى! تۋرا زۋلاپ كەتتى!
— مىرزالار! ات-اربا كەلمەسكە كەتتى! — دەپ قويدى پولكوۆنيك. — قازىردە ستامبۋلدا جۇيرىك تروللەيبۋستار ءتىپتى ترامۆايدى دا ىعىستىرىپ بارادى...
سول ارەدىكتە ورتوپەد كەلىپ كىردى دە، پالتوسىن جۇرە شەشىپ بارىپ وتىرىپ:
— كەشىرىڭىزدەر، ءبىر شارۋا بوپ بوگەلىپ قالدىم. نەگىزگى ماسەلەلەر تالقىلانىپ ءبىتتى مە؟ — دەدى.
— ءجارىسسوز جاڭا باستالدى، — دەدى ورمانشى-ينجەنەر، الىم-سالىق باسقارماسىنىڭ چينوۆنيگى.
— سونىمەن، مىرزالار، ماسەلەنىڭ باسى اشىلدى، — دەدى اتىف-بەي. — ال ەندى...
— ءبىر اۋىز ءسوز! — دەپ قالدى مال دارىگەرى. — ءسىز رۇقسات ەتسەڭىز، ەلەپ-ەسكەرەر مىنانداي ءبىر ءجايت بار... مەنىڭشە، ءبىز كوشەدە شاشلىق ساتاتىنداردىڭ ماسەلەلەرىمەن ءالى جوندەپ شۇعىلدانا قويعان جوقپىز، ول ماسەلەلەرمەن، وكىنىشكە قاراي، ءتۇڭعىش رەت بۇگىن وسىندا، كوميسسيا ماجىلىسىندە، بەتپە-بەت كەلىپ وتىرمىز. ەلىمىز بىزدەن كوشە شاشلىقشىلارىنا ارنالعان نۇسقاۋ-كەڭەستى كۇتۋدە. مەن مۇنى، قۇرمەتتى ارىپتەستەر، وڭاي شارۋا دەي المايمىن. بۇل تاقىرىپ بىزگە تانىس ەمەس دەسەم، قاتەلەسپەسپىن دەپ ويلايمىن، ءوز باسىم، ەگەر سىزدەرگە شىنىمدى ايتسام، كوشە شاشلىقشىلارىنىڭ ماسەلەلەرىمەن عىلىمي تۇرعىدا اينالىسىپ كورمەگەندىگىمدى مويىنداۋعا ءتيىسپىن. ءيا، مەندە رەستوراننىڭ شاشلىقشىلارىنا بايلانىستى ءبىراز ماعلۇماتتار بارى راس، ءبىراق، كوشەدە شاشلىق ساتۋ ماسەلەسى — ودان مۇلدە باسقا دۇنيە...
وعان مەنەن باسقا جۇرتتىڭ پىكىرى قاجەت ەمەستەي-اق ماعان جالت قاراپ:
— سولاي عوي، قۇرمەتتىم؟ — دەگەنى.
— ءيا... ە-ە... — دەپ ساسقالاقتاپ قالدىم.
— وسىنى ەسكەرە كەلىپ، — دەپ مال دارىگەرى ءسوزىن قايتا جالعادى، — ءبىزدىڭ ءارقايسىسىمىز بۇل ماسەلەگە مۇقيات دايىندالۋعا ءتيىسپىز. قاجەت نۇسقاۋ-كەڭەستى تابان استىندا جوندەپ جازىپ تاستاي المايسىڭ. سوندىقتان جارىتپايتىن ءجارىسسوزدى دوعارايىق. ايتپەسە، جەتە بىلمەيتىن نارسە تۋرالى ايتقاندارىمىز ديلەتانتتىق پىكىر بولادى دا شىعادى.
— ءبىز اسا ماڭىزدى ماسەلەنى قولعا الدىق، — دەدى ورمانشى-ينجەنەر. — اللانى الداماي شىنىمىزدى ايتساق، بۇل ماسەلەدەن ءبارىمىز دە ماحرۇمبىز.
— ءسىز مەنەن الدەقايدا ۇلكەنسىز، — دەدى ورتوپەد مال دارىگەرىنە، — بىلايشا ايتقاندا، كوميسسيالارعا مەنەن بۇرىن قاتىسقانسىز دەگەنىم عوي. سوندا ءسىزدىڭ ديلەتانتتىق پىكىر دەگەنىڭىز نەمەنە؟ بۇل بولمايدى، مىرزالار! جۇرت بىزدەن نۇسقاۋ-كەڭەس كۇتىپ وتىرعانى راس بولسا، باس قوسپاس بۇرىن ماسەلەنىڭ بۇگە-شىگەسىن ابدەن زەرتتەپ الۋىمىز كەرەك.
— مەنىڭشە، — دەدى پرەدسەداتەلىمىز اتىف-بەي، — ماسەلەنىڭ ءجون-جوباسى ايقىندالا ءتۇستى. سوندىقتان كەلەسى جولى، بىلايشا ايتقاندا، نەعۇرلىم دايىندالىپ كەلۋىمىز شارت.
— مىرزالار، بۇل تابىلعان اقىل ەمەس پە،ءا؟ ءبىز ماسەلەگە قاتىستى ادەبيەتتەردى، باسقا دا جازبالاردى اقتارىپ شىعۋعا ءتيىسپىز.
— سونىمەن، — دەدى اتىف-بەي، — بۇگىن جۇما، ەرتەڭ — سەنبى. سەنبى، البەتتە، جارتى كۇن، ونىڭ ەرتەڭىندە — جەكسەنبى... مىرزالار، دۇيسەنبىگە دەيىن ءارقايسىسىمىز ءوزىمىزدىڭ ناقتى دالەلىمىزدى ورتاعا سالاتىنداي بولىپ ابدەن دايىندالايىق، ال دۇيسەنبىدە تۇستەن كەيىن، ساعات تورتتە... ءيا ون التى نول-نولدە وسىندا كەزدەسەمىز.
ودان كەيىن اتىف-بەي ادەبي جيناقتىڭ مۇقاباسىنان ۇشىراساتىندەي ادەمى ورنەكتى ارىپتەرمەن بىلاي دەپ جازدى: «بىزدەر، تومەندە قول قويعاندار: كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا ارناپ نۇسقاۋ-كەڭەس جازۋ تاپسىرىلعان ون ءبىر مامان — مۋنيسيپاليتەت كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى: ...بولىپ باس قوسىپ وتكىزگەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسىندە... كۇنى... دەگەن شەشىم جاسادىق».
اكتىگە ءبارىمىز قول قويدىق تا تارادىق.
ءتۇنى بويى جايسىزدانىپ شىقتىم. تۇسىمدە قاقپانعا ءتۇسىپ قالىپ، سودان بوساي الماي جاتىرمىن. ءسويتىپ، قارا تەر بوپ وياندىم دا، كوشە شاشلىقشىلارىنىڭ ماسەلەسىن شەشۋگە قالاي دايىندالۋدى ويلاپ تاعى دا باسىم قاتتى. تاڭەرتەڭ تۇرا سالا مۋنيسيپاليتەتتەگى كەڭەسشى دوسىما تارتتىم.
— ءاي، دوستىم، مىنا شارۋا مەنىڭ قولىم ەمەس ەكەن، تەزىرەك قۇتقارعىن... — دەدىم.
— ە، نەگە؟ — دەپ جىميدى ول.
— نەگەسى بار ما، — دەدىم، — كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارمەن ءومىرى ىستەس بوپ كورگەن جوقپىن، ولاردىڭ كاسىپتەرىنەن مۇلدە بەيحابارمىن. ولاردان ءبىر شاشلىق الىپ جەگەن ەمەسپىن. سوندا ولارعا نە دەپ نۇسقاۋ-كەڭەس جازباقپىن؟ ءتىپتى كەرەك بولسام، مۋنيسيپاليتەتكە ءدۇربى، كوزىلدىرىك، تەلەسكوپ تۋرالى نۇسقاۋ-كەڭەس جازىپ-اق بەرەيىن. ال شاشلىعىڭدى اسقازانىم قورىتا الار ەمەس!..
— سەن تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتىپ وتىرسىڭ، — دەدى دوسىم. — قالاي بولعاندا دا ءبىزدىڭ مۋنيسيپاليتەتكە سول نۇسقاۋ-كەڭەس اۋاداي قاجەت. ونى ماماندارىمىز دايىنداۋعا ءتيىس. الدە، سەنىڭشە، كىم كورىنگەنگە تاپسىرا سالايىق پا؟ ارينە، ويتە المايمىز! نۇسقاۋ-كەڭەس وزىڭدەي وقىمىستىلاردىڭ قولىنان شىقسا عانا ونىڭ تاعلىمى مول بولۋى مۇمكىن...
— ول راس قوي، — دەدىم، — ءبىراق مەنىڭ ەۆروپا مەن امەريكادا وپتيكانى زەرتتەگەنىمدى ءوزىڭ بىلەسىڭ.
— مەن ەۆروپادا شاشلىقتى كوشەگە الىپ شىعىپ ساتپايتىنىن دا بىلەمىن. سوندا قالاي، ولارعا كوشەدە شاشلىق ساتۋدى ۇيرەت دەپ ەۆروپا مەن امەريكاعا كىسى جىبەرەيىك پە، الدە ولاردان شاشلىق ساتۋدى ۇيىمداستىراتىن مامان شاقىرايىق پا؟ شىنىمدى ايتسام، بىزدە قاتتىراق جوتەلىپ قالساق تا شەتەلدەن مامان شاقىرتاتىن ءبىر جامان ادەت بار. وزىمىزگە جەتپەي جاتقان اقشانى وزگەلەرگە شاشامىز!.. سەن قيقاقتاعاندى قوي... سەن ءوز ەلىڭنىڭ ازاماتى، كوزى اشىق ادامى ەكەنىڭدى ۇمىتپا! ۇقتىڭ با؟
دوستىم اقىلعا سىيمايتىن ەشتەڭە ايتقان جوق. راسىندا بۇل نۇسقاۋ-كەڭەستى جازۋدى بوتەن بىرەۋلەرگە تاپسىرعانشا ونىمەن ءوزىمىز شۇعىلدانعانىمىز ءجون.
مەن ۇيگە كەلە سالا كىتاپتاردى، ەنسيكلوپەديانى اۋدارىستىرىپ، شاشلىق پەن شاشلىقشىلار جايىنداعى ءبىلىمىمدى تولىقتىرۋعا كىرىستىم.
جەكسەنبى كۇنى كەشكە اسقازانىم استاڭ-كەستەڭ بولدى، ويتكەنى، كۇنى بويى زىر جۇگىرىپ شاشلىقشىلاردى ىزدەدىم، قاڭعىباس شاشلىقشىلار ساتىپ جۇرگەننىڭ ءبارىن الىپ جەپ كورىپ، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن بىلۋمەن مىقتاپ شۇعىلداندىم. شاشلىقشىلار ليۋليا-كەباب تا، كوفتە دە ساتادى، ولاردى ءبىر جاپىراق ناننىڭ ۇستىنە سالىپ، نەمەسە قالايى تارەلكەگە سالىپ بەرەدى، كەيدە ءتىپتى گازەت جىرتىندىسىنا وراپ تا بەرە سالادى. كوشەدە تاماق ساتاتىندار تاماقتىڭ ۇستىنە سارىمساق، ءتۇرلى-تۇرلى شوپ سالىپ بەرەتىنىن، نەمەنەگە وراپ بەرەتىنىن بىلمەيتىن ەدىم. ءسويتىپ، مەنىڭ بايعۇس اسقازانىم كوشە ارالاپ شاشلىق ساتاتىنداردىڭ ءبارىنىڭ قولىنان «ءدام تاتىپ»، جيىپ العان «ماعلۇماتتارىن سۇرىپتاۋعا» مۇرشاسى بولماي، تاڭ اتقانشا ەسى شىقتى.
ءبىز دۇيسەنبى كۇنى ءتۇس اۋا تاعى دا باس قوستىق.
— تۇگەل جينالدىڭدار ما؟ — دەدى اتىف-بەي.
جاعالاتا ساناپ جىبەرسەك، — ون ەكەنبىز. ال نۇسقاۋ-كەڭەستى دايىنداۋعا ءتيىستىمىز ون ءبىر بولاتىن. اتىف-بەي تەكسەرىپ شىقتى.
— ەلەكترمەن جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ وكىلى جوق پا، قالاي...
كونە فيلوسوفيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى — سۋمەن جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ وكىلى:
— ول ارىپتەسىڭىز وتكەن جولعى ماجىلىستە دە بولعان جوق، — دەدى.
— ول ارىپتەسىمىز اۋىرىپ جاتىر، ونىڭ قاعازى بار، ول كەلە المايدى، — دەدى دانتيست، تەحنيكالىق تۇسىنىك بەرۋ ءبولىمىنىڭ وكىلى.
— ونى شاقىرۋ كەرەك، اكتى مەن پروتوكولعا قول قويۋعا ءتيىس، — دەدى اتىف-بەي.
— سول دا ءسوز بولعانى ما، ول ءۇشىن مەن-اق قويا سالايىن، — دەدى دانتيست.
— جوق، بولمايدى! مىرزالار، بۇل ىسكە نەمقۇرايدى قاراماۋىمىز كەرەك، ايتپەسە ەرتەڭ قارجى بولەردەگى تەكسەرىستە ءشيى شىعىپ ءجۇرۋى مۇمكىن، — دەپ نارازىلىق بىلدىرگەن اتىف-بەي وتكەن جولعى ءماجىلىستىڭ پروتوكولىن دانتيسكە ۇسىندى، دانتيست ونى الىپ، جوق ارىپتەسى ءۇشىن قول قويىپ قايتاردى.
جانىمدا وتىرعان ورمانشى-ينجەنەر — الىم-سالىق باسقارماسىنىڭ وكىلى ماعان:
— ىلعي وسى! ءا دەگەننەن-اق قاشقالاقتاپ، جۇمىستان جالتارىپ جۇرگەنى، — دەپ سىبىرلادى.
— كىمدى ايتاسىز، قۇرمەتتىم؟ — دەدىم، بىلگىم كەلىپ.
— ماجىلىسكە كەلمەي جۇرگەن قۋدى ايتامىن، — دەدى ورمانشى. — ول چينوۆنيك اۋەلدە فۋتبوليست ەدى. اتاقتى فۋتبوليست بولعان سوڭ ونى ەلەكترمەن جابدىقتاۋ باسقارماسىنا الدى. ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، فۋتبوليست ەلەكتردەن نە تۇسىنەدى؟..
— كوشەدە شاشلىق ساتۋدان مەن بەيباعىڭىز نە تۇسىنسە، ول دا سونداي بىردەڭە تۇسىنەتىن شىعار، — دەدىم.
— قۇرمەتتىم، ءسىز تىم بولماسا ماجىلىسكە ۇزبەي قاتىسىپ ءجۇرسىز عوي، ال ول ءالى توبەسىن دە كورسەتكەن جوق، — دەدى ورمانشى.
اتىف-بەي قوڭىراۋ سوعىپ، بىزگە كوفە مەن شاي اكەلۋدى ءوتىندى. اسقازانىم ءالى دە «موڭكىپ» مازاسىزدانىپ وتىرعان مەن گاز-سۋ عانا ىشپەك بولدىم. بىزگە جۇمسالعان شىعىندى ءوزى ەسەپتەپ وتىرۋعا مىندەتتى پرەدسەداتەلىمىز داپتەرىنە ونى دا جازىپ قويدى.
— مىرزالار، پىكىرلەرىڭىزدى ايتا وتىرۋدى وتىنەمىز، — دەدى اتىف-بەي، ءماجىلىستى اشىپ.
— ءسىز رۇقسات ەتسەڭىز، مەن ايتايىن، — دەدى وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك، باۋ-باقشا باسقارماسىنىڭ وكىلى.
— سويلەڭىز، پولكوۆنيك مىرزا، — دەدى اتىف-بەي.
— مەن كوشە شاشلىقشىلارىنىڭ ماسەلەسىن ءوز تاجىريبەم مەن تانىمىم تۇرعىسىنان تالدادىم، — دەپ باستادى پولكوۆنيك. — قادىرمەندى مىرزالار. «ات-اربالارعا ارنالعان نۇسقاۋ-كەڭەستى» دايىنداعانىمىزدا مەنىڭ ۇسىنىسىم ول ماسەلەنى ءالى نۇكتەسىنەن جىلجىتىپ، ءتىرىلتىپ جىبەرگەنىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. بۇل جولى دا سونداي ۇسىنىس جاساماقپىن. ءبىز كوشە شاشلىقشىلارىن ءا دەگەننەن تارتىپكە شاقىرۋعا ءتيىسپىز. ءتارتىپ — تاربيەنىڭ ۇيتقىسى. ياعني مۋنيسيپاليتەت بىرەۋگە كوشە ارالاپ شاشلىق ساتۋعا پراۆو بەرمەستەن بۇرىن ونىڭ ءتيىستى اسكەري مىندەتىن وتەپ زاپاسقا شىققاندىعىن كۋالاندىرىپ اسكەري باسقارما بەرگەن دوكۋمەنتىن تالاپ ەتۋگە ءتيىس. ودان سوڭ...
— سىزگە ءبىر سۇراق بار، — دەپ سۋرەتشى، دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ چينوۆنيگى قىستىرىلا كەتتى. — مىندەتتى اسكەري قىزمەتتىڭ ماڭىزى بىزگە تۇسىنىكتى، ال زاپاستا دەگەن دوكۋمەنتتەن كەلىپ-كەتەر نە بار؟ ەشتەڭە دە جوق! ويتكەنى، ول كىسىنى تەكسەرىس-دايىندىققا قاشان شاقىرارى بەلگىسىز: بىرەۋدى جاسى قىرىقتان اسقان سوڭ شاقىرادى، ەكىنشى بىرەۋدى ولە-ولگەنشە شاقىرمايدى. سوندا ءبىزدىڭ الگى زاپاستا جۇرگەن، تەكسەرىس-دايىندىققا شاقىرىلماعان، ءبىراق شاشلىقپەن ارالاتپا ساۋدا جاساعىسى كەلەتىن وتانداسىمىز نە ىستەمەكشى؟ ەگەر ونى اسكەري قىزمەتكە مۇلدە شاقىرماي قويسا شە، ساۋداعا جولاي الماي سورلاپ ءجۇرۋى كەرەك پە؟! ويتەتىن بولساڭىزدار، وتانداستارىمىزدىڭ ەشقايسىسى شاشلىقپەن ارالاتپا ساۋدا جاساي المايدى دا، ادام پراۆوسىنىڭ دەكلاراسياسى دا، كونستيتۋسيا دا اياققا باسىلادى...
سۋرەتشىنىڭ ءسوزى ماعان ۇناپ كەتتى، — جارايسىڭ، جىگىتىم، قاتىردىڭ!..
وسى تۇستا سوزگە دانتيست — تەحنيكالىق تۇسىنىك ءبولىمىنىڭ وكىلى ارالاستى:
— مىنا مەن شىركىن ءاۋ باستا اسكەردە ءتىس دارىگەرى بولدىم. ايتسە دە، وكىنىشكە قاراي، مىناۋ ارىپتەسىمنىڭ پىكىرىنە قوسىلا المايمىن. بۇل جەردە ادام پراۆوسىنىڭ دەكلاراسياسى مەن كونستيتۋسيانىڭ قاجەتى قانشا؟.. ەشقانداي قاتىسى جوق! وزدەرىڭىز ويلاڭىزدارشى: كونستيتۋسيا مەن شاشلىقشىلاردىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟ بولسا، مۇمكىن، ونى مىنا ارىپتەسىم ءتۇسىندىرىپ تە بەرەر بىزگە؟ ال مەن كونستيتۋسيادان شاشلىق دەگەن ءسوزدى وقىعان ەمەسپىن.
— قۇرمەتتىم! — دەدى سۋرەتشى. — مەن دە زاپاستاعى وفيسەرمىن. ءبىراق مەن تەكسەرىس-دايىندىققا ءالى شاقىرىلعان جوقپىن دەيىك، سوندا، قالاي، شاشلىق ساتقىم كەلسە دە ساتا المايمىن با؟
— ارينە، ساتا المايسىز! — دەپ كۇرىلدەدى وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك.
— ساتامىن! — دەدى سۋرەتشى.
— ساتىپ بايقا! — دەپ اقىردى پولكوۆنيك.
— بايقاساڭ بايقا! — دەپ سۋرەتشى دە قاسقايدى.
— ازىرشە، ارينە، ساتا الاسىز، ال كەيىن، نۇسقاۋ-كەڭەس جازعان سوڭ، كورە جاتامىز، — دەدى دانتيست.
— پولكوۆنيك، ءسىز اسكەردە نەشە جىل بولدىڭىز؟ — دەپ داۋعا ورمانشى دا كيلىكتى.
— وندا سەنىڭ نە شارۋاڭ بار؟ — دەپ ەجىرەيدى پولكوۆنيك.
— جاي، بىلگىم كەلگەنى دە...
— جيىرما جەتى جىل...
— تەكسەرىس-دايىندىققا شاقىرىلدىڭىز با؟
— جوق.
— ەندەشە، جوعارى مارتەبەلىم، ءسىز دە شاشلىق ساتا المايتىن بولدىڭىز.
— ماسەلە مەندە ەمەس...
— ارينە، ءبىراق...
— سوندا ماعان كوشە ارالاتىپ شاشلىق ساتۋ عانا قالدى دەمەكشىسىز بە؟
— و نە دەگەنىڭىز، پولكوۆنيك مىرزا!
— شىنىڭىزدى ايتىڭىز!
— سولاي-اق دەلىك...
— ماعان ءتىل تيگىزبەڭىز!
— قويىڭىزشى، پولكوۆنيك.
ءبىر شاتاقتىڭ بولارىن سەزگەن اتىف-بەي اراعا تۇسە قالدى:
— مىرزالار! ءقازىر ءبىزدىڭ باسقا ارىپتەستەرىمىز دە ءوز ويلارىن ورتاعا سالادى. كانە، سولاردى تىڭدالىق. — ول ماعان قارادى. — مىنە، ءسىز، قۇرمەتتىم، بۇل ماسەلە جايىندا نەندەي ويداسىز؟
— مەنىڭشە، — دەدىم (پولكوۆنيك تۇنەرىپ، قاباعىن ءتۇيىپ، ماعان تەسىلە قارادى)، — اسكەري مىندەت — وتە ماڭىزدى ءىس... (پولكوۆنيك مەنەن كوز تايدىرار ەمەس). اسكەري مىندەت — قاسيەتتى بورىش... اسكەري مىندەت — ەلىمىز بەن حالقىمىزدىڭ الدىنداعى ەڭ قاسيەتتى بورىشىمىز:
— ءجا، جەتەر، اسكەري مىندەتكە قارسى بوپ وتىرعان كىم بار؟ — دەدى سۋرەتشى، ءتوزىمى تاۋسىلىپ.
— اسكەري مىندەت، — دەپ مەن سوزا بەردىم، — سوندىقتان... ءارقاشان... نە عوي... مەنىڭشە، شاشلىقشىلاردىڭ ءبارى دە اسكەري مىندەتىن قىڭق ەتپەي اتقارۋعا ءتيىس. الايدا... سونىمەن بىرگە الگى كوشە شاشلىقشىلارىنىڭ بارىنە اسكەري مىندەتتى زاپاستا اتقارۋدى جۇكتەۋ كەرەك.
— دۇرىس! ەندى مەنىڭ قارسىلىعىم جوق! — دەپ قالدى پولكوۆنيك.
— ال ءبىز نە دەپ وتىرمىز؟ — دەدى سۋرەتشى.
— ءسىز... ءسىز شاشلىقشى بولعىسى كەلەتىننىڭ ءبارى اسكەردەن قاشسىن دەپ وتىرسىز...
— مىرزالار، — دەدى اتىف-بەي، — مەنىڭ ۇعۋىمشا، ءبارىمىز دە كوشەدەگى شاشلىقشىلار مىندەتتى اسكەري قىزمەتىن وتەۋى كەرەك دەپ وتىرمىز-اۋ دەيمىن، ءا؟
وعان جاۋاپ رەتىندە ءبارىمىز دە قولىمىزدى كوتەرە قويدىق.
— مىرزالار، — دەدى اتىف-بەي، — التىعا ەكى مينۋت كەتىپ قالىپتى، ءجارىسسوزدى ەرتەڭ جالعاستىرامىز، وسىمەن بۇگىنگى ءماجىلىستى جابىق دەپ جاريالايمىن.
ءبىز وتكىزگەن ءماجىلىسىمىزدىڭ پروتوكولىنا قول قويدىق. ال كەشەگى فۋتبوليست، بۇگىندە ەلەكترمەن جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ وكىلى ءۇشىن دانتيست قول قويدى.
كەلەسى كۇنى ءبىز ساعات وندا جينالۋعا ءتيىس بولدىق.
بۇرىنعى اتاقتى فۋتبوليست تاعى دا كەلمەي قالدى. وتستاۆكاداعى پولكوۆنيكتىڭ كوشەدەگى شاشلىقشىلاردىڭ ءبارى بىركەلكى فورما كيەتىن بولسىن دەگەن ۇسىنىسى ءجارىسسوزىمىزدى تاعى دا تۇيىققا تىرەدى. انىعىراق ايتقاندا، شاشلىقشىلاردا بىركەلكى فورما بولۋىنا ەشكىم دە قارسى شىققان جوق، تەك وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك: ولار فورمالارىن جۇمىستان تىس ۋاقىتتا دا كيەتىن بولسىن دەپ قارىسىپ وتىرىپ الدى. سونسوڭ اتىف-بەي ماسەلەنى داۋىسقا سالىپ ەدى: بەسەۋى دۇرىس دەپ، بەسەۋى بۇرىس دەپ، كادىمگى يتجىعىس بولدى.
— ءبىزدىڭ كوميسسيا قۇرامىندا ون ءبىر كىسىنىڭ بولۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس، — دەدى سوندا اتىف-بەي، — ول، مىنە، ءدال مىنانداي جاعدايدا قاجەت ەدى، ءبىراق، امال نە، ەلەكترمەن جابدىقتاۋ باسقارماسىنان جىبەرىلگەن ارىپتەسىمىز كەلمەي قالدى دا، ءبارىمىزدى داعدارىسقا ۇشىراتتى. بەسكە-بەس بولىپ بەزەرىپ قالدىق. ەندى قايتپەك كەرەك؟
ورتوپەد-جابدىقتاۋشى ۇسىنىس ەنگىزە قويدى:
— ول — مەنىڭ باياعىدان بەرگى دوسىم. ءبىر ويىن ۇستىندە ول جاراقاتتانىپ قالىپ، مەن ونى ەمدەپ، اقىرى ەكەۋمىز دوس بولىپ كەتكەنبىز، سودان بەرى سىرلاسپىز، ول فورما دەگەنگە و باستان قارسى. ەگەر رۇقسات ەتسەڭىز، مەن ول ءۇشىن داۋىس بەرە سالايىن.
— ونىمەن ءبىز دە دوسپىز، — دەپ دانتيست دۇرسە قويا بەردى. — ال ءسىز اعات سويلەپ وتىرسىز. فۋتبوليست فورماسىز قالاي ويناماقشى؟ كانە، ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، فۋتبول ويىنى كەزىندە كوماندالار نەگە ءارتۇرلى كيىنەدى؟ پالەنباي جىل ىشىندە ءبىزدىڭ ۇلتتىق فورمامىزدى جيىرما ەكى رەت كيگەن سپورتشىنىڭ ەندى كەلىپ فورماعا قارسى شىعۋى مۇمكىن ەمەس!
— مەن سىزدەردەن فورما ماسەلەسىن تالقىلاماۋدى تالاپ ەتەمىن! — دەدى پولكوۆنيك، ىزعارلانىپ.
ورتوپەد:
— ال قاڭعىباس شاشلىقشىلارعا... — دەي بەرگەندە، پولكوۆنيك:
— قاڭعىباس، قاڭعىباس! فورمانىڭ اتى — فورما! كوك ەزۋلەنە بەرمەڭدەر! قىسقارت! — دەپ اقىردى.
ءورت شىعىپ كەتپەۋىن ويلاعان اتىف-بەي اراشا تىلەپ:
— بۇل ماسەلەنى الگى كەلەتىن ارىپتەسىمىز كەلگەنشە قويا تۇرالىق، — دەدى.
پولكوۆنيك تاعى دا بىرنەشە ۇسىنىس ەنگىزدى: مىسالى، كوشەدە شاشلىق ساتاتىنداردىڭ اربالارى ءارى بىركەلكى، ءارى ءبىر ءتۇستى بولسىن، ال وزدەرى مۋنيسيپاليتەت بەلگىلەپ بەرگەن جەرگە عانا ءبارى بىرگە تۇنەپ ءجۇرسىن دەگەندى ايتتى.
— قۇرمەتتى پولكوۆنيك، ءسىزدىڭ بۇل ۇسىنىستارىڭىزدى ءبىز ەسكەرەتىن بولامىز، — دەدى اتىف-بەي. — ال ءسىز ەندى باۋ-باقشا باسقارماسىنىڭ وكىلى رەتىندە سول تۇرعىدان دا ۇسىنىس جاساساڭىز ەكەن!
— جارايدى! — دەدى پولكوۆنيك جادىراپ. — كوشە شاشلىقشىلارىنا پارككە كىرۋگە تيىم سالۋ كەرەك! پاركتەر مەن قوعامدىق باۋ-باقشالاردىڭ قاقپاسىنا: «شاشلىقشىلاردىڭ كىرۋىنە بولمايدى!» دەپ جازىپ قويۋ كەرەك!
— جەكەمەنشىك باۋ-باقشاعا شە؟ وندا كىرۋلەرىنە بولا ما؟ — دەدى مال دارىگەرى، باسپا ءسوز ءبولىمىنىڭ وكىلى.
— قۇرمەتتىم، ءبىز مۋنيسيپاليتەتتىڭ باۋ-باقشاسىن ايتىپ وتىرمىز...
ورمانشى-ينجەنەر — الىم-سالىق (باسقارماسىنىڭ وكىلى ءبىراز سويلەپ، اقىرىندا: ورماننان باۋكەسپە ۇرىلاردىڭ تاسىلىمەن تاقتاي، وتىن، سالما ۇرلاۋعا جول بەرمەۋ ءۇشىن كوشە شاشلىقشىلارىنا اعاش زاتىن الۋعا ارنايى رۇقسات بەرىلسىن، ال مۋنيسيپاليتەت ونى قاتتى باقىلاپ وتىراتىن بولسىن، سونداي-اق: كوشە شاشلىقشىلارىنان جول اقىسى، جەر اقىسى، اعاشتى پايدالانۋ اقىسى الىناتىن بولسىن، ولارعا رەسمي باقىلاۋ جاسالسىن جانە باج سالىعى سالىنسىن دەگەن ۇسىنىستارىن ەنگىزدى...
كونە فيلوسوفيا . ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى — سۋمەن جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ ەكىلى شاشلىق ساتۋ جۇمىسىنا باستاۋىش مەكتەپ كولەمىندە ءبىلىمى بار ازاماتتار الىنسىن دەگەن ۇسىنىس جاساپ، ونىسىمەن بۇكىل حالقىمىزعا جاپپاي باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ ءىسىن ناسيحاتتادى. سۋمەن جابدىقتاۋ تۇرعىسىنان كەلگەندە، كوشە شاشلىقشىلارىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ ارباسىندا كەمىندە ءبىر شەلەك سۋ بولۋى مىندەت دەگەندى ايتتى.
— باستاۋىش ءبىلىم العان ديپلومى بولعانى دۇرىس-اق، — دەدى ساحنا كوركەمدەۋشى، — ال ءبىر شەلەك سۋدى نە قىلادى؟ ورتەنگەن شاشلىعىن سوندىرە مە؟
— تارەلكەلەرىن جۋادى، قۇرمەتتىم، — دەدى بۇرىنعى فيلوسوف.
— كەشەدە شاشلىق ساتاتىندار تارەلكە الىپ جۇرمەيدى عوي، شاشلىگىن دا، كوفتەسىن دە نانعا سالىپ بەرەدى...
— تارەلكەلەرى بولماسا، — قولدارىن جۋادى...
— شىراعىم، ستامبۋلدا جازدا ۇيىمىزدەگى شۇمەكتەن سۋ اقپاي ۋ-شۋ بوپ جۇرەمىز، ال شاشلىقشىلارعا سۋدى قايدان تابامىز؟
— سوندا سىزدىڭشە قالاي، شاشلىقشىلار سۋسىز جۇرمەك پە؟ ولارعا سۋ كەرەك ەمەس پە؟
— ولاردىڭ ءونىمى — قۇرعاق ءونىم..
— دەمەك، ورتەنىپ كەتۋى مۇمكىن...
— ياعني، سۋ...
— توقتاي تۇرىڭىز!..
— مەنىڭ ءسوزىمدى بولمەڭىز...
— ءسىز اۋەلى ۇعىپ الىڭىز...
جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ وكىلى — ورتوپەد كوشەدە شاشلىق ساتۋ پراۆوسى: قولىندا دەنساۋلىعى جايىندا انىقتاماسى بار، توبەسىنەن تابانىنا دەيىنگى سۇيەگى تۇگەلدەي كورسەتىلگەن رەنتگەن سۋرەتتەرى بار كىسىگە عانا بەرىلسىن دەپ ۇسىنىس ەنگىزدى.
— سوندا بۇكىرلەردىڭ كوشەدە شاشلىق ساتۋلارىنا بولماي ما؟ — دەدى مال دارىگەرى.
— بولمايدى...
— نەگە؟
— ەستەتيكا! قالانىڭ ءسانىن بۇزباۋ ءۇشىن، ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن بۇكىرلەردىڭ، اقساق-توقساقتاردىڭ، قولى شولاقتاردىڭ شاشلىق ساتۋلارىنا ۇزىلدى-كەسىلدى تيىم سالۋ كەرەك!
— ءوي-دايت دەرسىڭ!..
— ءاي، قۇرمەتتىم، مەن — ورتوپەدپىن، سوندا بۇل ماسەلەنى مەن جاقسى بىلەم بە، ەلدە سەن جاقسى بىلەسىڭ بە؟ ماماننىڭ پىكىرىن سىيلاي بىلگەن ءجون. مەن عىلىمي تۇرعىدان ايتىپ وتىرمىن، دەمەك، مەنىڭ سوزىمە قۇلاق قويۋ كەرەك. سودان سوڭ... مۋنيسيپاليتەتتىڭ، ونىڭ ىشىندە جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى رەتىندە ۇسىنارىم: شاشلىقشىلاردىڭ دايىن ونىمىندە ەتتىڭ، تاعى باسقالارىنىڭ قانشا بولۋى قاجەتتىگىن ناقتى مولشەرلەپ بەرۋ كەرەك.
— «تاعى باسقالارى» دەگەنىڭىز نەمەنە؟
— وعان ستامبۋل شاشلىقشىلارىنىڭ تاجىريبەسىنەن ءبىر مىسال ايتايىن. ستامبۋلدىڭ قۋلارى كەۋىپ قالعان ناندى سۋ بۇركىپ ءجىبىتىپ، كادىمگى قامىرشا يلەيدى، ءبىر ءتۇيىر دە ەت قوسپايدى. سونسوڭ قامىردان كوتلەت جاساپ، قىرىق جىلعى مايعا پىسىرەدى. ونىسى قىزىل كۇرەڭ ليۋليا-كەباب پەن كوفتە بولادى دا شىعادى.
— «قىرىق جىلعى ماي» دەگەنىڭىز نەمەنە تاعى؟
— مەن شىركىن بۇل جەردە تاباداننىڭ تۇبىندە قالىپ كۇيىپ كەتكەن مايدى ايتىپ وتىرمىن. قالدىق ماي كۇيە-كۇيە قاققا اينالادى دا، تاباداننىڭ تۇبىنە جابىسىپ جاتىپ الادى. تابادان نەعۇرلىم ەسكى بولسا، ليۋليا-كەبابى مەن كوفتەسى سوعۇرلىم ءتاتتى بولادى. كەيبىر شاشلىقشىلاردا اتا-بابالارىنان مۇراعا قالعان تابادان دا بار، ماي دا بار. مەنىڭ بۇل كاسىپتىڭ قۇپياسىنا قانىڭ ەكەنىمە كوزدەرىڭىز ەندى جەتكەن شىعار، ءا؟
— جەتتى، جاقسى، ال ءبىراق ءبىر ءتۇيىر ەت قوسپاستان ناننان ليۋليا-كەبابتى قالاي پىسىرەدى؟ ول مۇمكىن ەمەس!..
— مۇمكىن ەمەستەن مۇمكىن ەتىپ پىسىرەدى.
— مەن جەپ كوردىم: ءيىسى ءتىپتى قۋىرداقتىڭ يىسىندەي.
— ءيىسى عاجاپ! سەبەبى كوشە شاشلىقشىلارى ناندى كەز كەلگەن دۇكەننەن الا سالمايدى، ەت دۇكەنىمەن ىرگەلەس تۇرعاننان عانا الادى. ەتتىڭ ءيىسى نانعا ءسىڭىپ قالاتىنىن بىلەدى. ونىڭ ۇستىنە ناندى تۇندە شكافقا سيىردىڭ سۇيەگىمەن بىرگە سالىپ قويادى. مىنە، سوندىقتان شاشلىقشىلاردىڭ ليۋليا-كەباب پەن كوفتەگە قانشا ەت سالۋعا ءتيىس ەكەنىن نۇسقاۋ-كەڭەسكە جازىپ بەكىتىپ بەرۋگە مىندەتتىمىز.
— ايتپاقشى، ەت ماسەلەسى — وتە كۇردەلى ماسەلە! — دەپ باسپا ءسوز باسقارماسىنىڭ وكىلى، مال دارىگەرى قوپاقتاپ قويدى.
ول كەشە شاشلىقشىلارى قاساپشىلاردان جاسىرىپ الىپ جۇرگەن جىلقى، ەسەك-قاشار ەتتەرىن شاشلىققا قوسپايتىن بولسىن، ويتسە، — مۇسىلمانشىلىقتان شىعادى دەگەن پىكىر ايتتى.
مەن سىزدەرگە سان ساعاتقا، تالاي كۇنگە سوزىلعان ءجارىسسوزىمىزدىڭ قىرى مەن سىرىن ايتىپ بەرۋگە تىرىستىم. ءوز باسىم سول ساعات، سول كۇندەردە ماعان دا پىكىر ايتۋعا تۋرا كەلەر دەپ مازاسىزدانىپ ءجۇردىم. ارامىزدا شاشلىقتىڭ مامانى جوق بولعاندىقتان ءماجىلىسىمىز تەز بىتەر، كوميسسيانىڭ بىرەر مۇشەسى سويلەر دە، نۇسقاۋ-كەڭەستى جازىپ بەرە سالارمىز دەپ ويلادىم. ءبىراق ول ءۇمىتىم بەكەر بولدى.
ءماجىلىستىڭ ءار كۇنىندە ءبىزدىڭ اربىرەۋىمىزگە ءجۇز لير قالاماقى بەرىلەتىن بولدى دا، ءبىز سونى اقتاۋ ءۇشىن ۇساق-تۇيەك ءجايتتىڭ ءبارىن تالقىلاپ تابانداسىپ وتىرىپ الدىق. ويتكەنى اقشانى تەكتەن-تەككە الۋعا ءبىر دە ءبىرىمىزدىڭ ار-ۇياتىمىز بارمادى! ءارقايسىسىمىز ءوز ماماندىعىمىزعا، مەكەمەمىزدىڭ ماقساتىنا ورايلاستىرىپ نەعۇرلىم كوپ ۇسىنىس جاساۋعا تىرىستىق. ءومىر ءۇشىن ولىمنەن دە تايىنباۋعا بەل بۋدىڭ. اركىم ءوز پوزيسياسىن، 03 ۇسىنىسىن قىزعىششا قورىدى، ەلەۋسىز ءجايتتىڭ ءوزىن ەكىلەنگەن جارىسسوزگە اينالدىردىق. مىسالى، دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنان كەلگەن سۋرەتشى مەن ساحنا كوركەمدەۋشى كوشە شاشلىقشىلارىنىڭ ارباسى قاي تۇسكە بويالۋى كەرەك، اربالارىنىڭ دوڭعالاقتارى قانداي فورمادا بولۋى كەرەك دەپ بىردە كۇنى بويى قىزىل كەڭىردەك بوپ ايتىسىپ، اقىرىندا ۇندەرى ءبىتىپ، سويلەي الماي قالدى.
البەتتە، ءبىز ماسەلەنىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنە بىلدىك تە، ونى بايسالدى تۇردە تالقىلادىق.
مەن، بىرىنشىدەن، مۋنيسيپاليتەتتىڭ زيرات باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرى، ەكىنشىدەن، ينجەنەر-وپتيك بولۋىم سەبەپتى ماسەلەگە قاي جاعىنان كىرىسۋدى بىلمەي كوپ قينالدىم. زيرات جاعىنان كىرىسەيىن دەسەم، — شاشلىققا ارالاسا الار ەمەسپىن. ارالاسا العان كۇننىڭ وزىندە دە قارىق بولمايتىن سياقتىمىن. سوندىقتان زيراتى قۇرىسىن دەدىم دە، وپتيكا جاقتان كوز جىبەردىم. ءسويتىپ، مەن شاشلىقشىلاردىڭ اربالارىنا ۇلكەيتكىش شىنى ورناتۋ كەرەك دەگەن قۇندى ۇسىنىس ەنگىزدىم: ونداي شىنى، بىرىنشىدەن، تۇتىنۋشىلاردىڭ توۆاردى دۇرىستاپ كورىپ الۋلارىنا كومەكتەسەدى، ەكىنشىدەن، تۇتىنۋشىلاردىڭ تابەتىن كۇشەيتەدى. سودان سوڭ ونداي شىنى ارقىلى توۆارعا رەكلاما جاساۋ دا وڭاي. شىنىنىڭ ەكى ەسە ۇلكەيتىپ كورسەتەتىنىن، ەشبىر قوسپاسىز ناعىز اسىلىن قولدانۋ قاجەتتىگىن ايتتىم. تالقىلانعان نۇسقاۋ-كەڭەسكە، وكىنىشكە قاراي، بۇدان باسقا ەشبىر ۇسىنىس ەنگىزە المادىم. ياعني، وزىمە تولەنگەن قالاماقىنىڭ قارىمىن قايتارماعانىمدى كۇنى بۇگىنگە دەيىن سەزىنىپ ءجۇرمىن.
كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ماسەلەگە ەرەكشە ءمان بەرگەندەرى، كۇن سايىن العان ءجۇز ءليردىڭ بوداۋىن تەز قايتارۋدى ويلاعاندارى سونشاما، ءجۇز ون جەتى پۋنكتتەن تۇراتىن: «كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا ارنالعان نۇسقاۋ-كەڭەستى» ون التى جۇمىس كۇنى ىشىندە جان-جاقتى تالقىلاپ بولىپ، جاپ-جاقسى ەتىپ جازىپ شىقتى.
نۇسقاۋ-كەڭەسىمىز اسا زور ەڭبەك بولدى، ويتكەنى، كوميسسيانىڭ ءاربىر مۇشەسى ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى قىزمەتىنە ءومىرى جۇمساپ كورمەگەن ءبىلىمىن، تاجىريبەسىن، كۇش-قۋاتىن سوعان جۇمسادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ نۇسقاۋ-كەڭەسىمىز ءتىرى جانعا تيتتەي دە قاجەتى جوق ەرەكشە ءبىر عاجاپ ەنسيكلوپەديا بولىپ شىقتى.
مۇنى مۋنيسيپاليتەتتەگى كەڭەسشى دوسىما بارىپ ايتقانىمدا، ول مەنى:
— وقاسى جوق. كوشەدە شاشلىق ساتاتىندار قاشاندا وزدەرىنىڭ بىلگەنىن ىستەيدى. الايدا نۇسقاۋ-كەڭەستىڭ بولعانى جاقسى، كەرەگىندە قولدانا قويامىز. نۇسقاۋ-كەڭەستەرىڭ قانداي تاماشا بوپ شىققان، قاراشى، مىنە، ۇلگى ەتىپ كورسەتىپ وتىراتىن-اق نارسە! — دەپ جۇباتتى.
ءسويتىپ، ءبىز — كوميسسيانىڭ ون ءبىر مۇشەسى — ون التى كۇن تەر توگىپ، ءجۇز ون جەتى پۋنكتتەن قۇراپ «كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا ارنالعان نۇسقاۋ-كەڭەستى» جارىق دۇنيەگە اكەلىپ، اقىسىنا 17600 لير قالاماقىنى سۋسىلداتىپ ساناپ الدىق. ەلەكترمەن جابدىقتاۋ باسقارماسىنىڭ وكىلى — ءبىزدىڭ فۋتبولشى ارىپتەسىمىز — اقىرعى ەكى ماجىلىسىمىزگە قاتىسىپ، شاشلىقشىلاردىڭ اربالارىنا ورناتىلاتىن ەلەكتر شامداردى كۇندىز جاقپاسا دا جارىق بولادى دەگەن تاڭعاجايىپ تاپقىرلىق پىكىرىمەن ءبارىمىزدى تامساندىردى.
ايتپاقشى، كوڭىلىڭىزگە مۇڭ ۇيالاي قالعان نەمەسە ءىشىڭىز پىسقان ساتتەردە، الدە نەگە اشىنىپ قانىڭىز قارايعان كەزدەردە، — ارينە، ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن عوي، — ءبىزدىڭ «كوشەدە شاشلىق ساتاتىندارعا ارنالعان نۇسقاۋ-كەڭەسىمىزدى» دەرەۋ تاۋىپ الىپ وقىعايسىز. كوڭىلسىزدىكتەن كىرپىك قاققانشا سەيىلەسىز دە، كۇلكىدەن ىشەگىڭىز ءتۇيىلىپ قۇلاپ قالاسىز.
ەندى ءوزىم تۋرالى ايتسام: مەن نۇسقاۋ-كەڭەس دايىندايتىن تاعى دا بەس-التى كوميسسيانىڭ ماجىلىستەرىنە قاتىستىم دا، ءساتى تۇسكەن ءبىر كۇنى قايتادان امەريكاعا تايىپ تۇردىم، ءبىراق بۇرىنعى ماماندىعىما ساي جۇمىس تابا الماي ساندالدىم. مەن نۇسقاۋ-كەڭەس جازىسىپ جۇرگەن ۋاقىتتا ونداعى وپتيكا عىلىمى مەن تەحنيكاسى شىرقاپ شىڭنان اسىپ كەتىپتى. مەنىڭ ءبىلىمىم تۇككە جاراماي جايىنا قالىپتى. ءبىلىمىمدى تولىقتىرىپ وقي تۇسۋگە جاسىم دا، قالتام دا جەتپەيتىن بولدى، سونسوڭ ەشكىكوزدەنىپ ەلىمە قايتتىم. مەن قايتىپ كەلگەنشە الگى كەڭەسشى دوسىم باسقا جاققا اۋىسىپ كەتىپ، ماعان مۋنيسيپاليتەتتىڭ ەسىگىنەن دە سىعالاتپاي قويدى.
ساناپ ساۋساعىم جەتپەيتىن سەميامدى اسىراۋ ءۇشىن ءبىر كوشەنىڭ بۇرىشىنا شوقيتىپ دۇكەن ورناتتىم دا: كوزىلدىرىك، ءدۇربى، وتتىڭ، اۆتوقالام مەن قولشاتىر جوندەۋدى كاسىپ ەتۋگە كىرىستىم.
اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ جاتىرمىن.
ءبىزدىڭ تۇركيادا: تەرەڭ ءبىلىمدى، باي تاجىريبەلى، ءتىپتى تالانتتى ادامنىڭ ءوزىن، مەيلى،ول جاپ-جاس بولسا دا،ونى ماماندىعىنا ورايلاس قىزمەتكە جولاتپايدى. ءارقاشان سولاي.
ال مەنى نۇسقاۋ-كەڭەس ازىرلەيتىن كوميسسياعا وسى كۇنگە دەيىن نەگە شاقىرماي ءجۇر، ا؟
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
ول كەزدە مەن تىم جاس ەدىم، قىزمەتكە جاڭا ورنالاسقان بولاتىنمىن. كەڭەسىمىزدەگىلەردىڭ ەڭ كىشىسىمىن. كەڭسەمىزدى اسىم-بەي باسقاراتىن. ەگدە تارتقان، مەيىرىمدى، اقجارقىن ادام ەدى. قىزمەتكەرلەر ونى بەياپە...
