پاسكال ءتىلىنىڭ قاراپايىم وپەراتورلارى. اينىمالار تيپتەرى.
ينفورماتيكا 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: پاسكال ءتىلىنىڭ قاراپايىم وپەراتورلارى. اينىمالار تيپتەرى. ستاندارتتى فۋنكسيالار.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا پاسكال پروگراممالاۋ ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى، ءتىلدىڭ قاراپايىم وبەكتىلەرى، مالىمەتتەر تيپتەرى، ستاندارتتى فۋنكسيالار، ورنەكتەر جانە ولاردىڭ جازىلۋى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى ستاندارتتى فۋنكسيالاردى پايدالانىپ بەرىلگەن ورنەكتەردى پروگراممالاۋ تىلىندە جازا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا ادامگەرشىلىككە پاتريوتتىققا، جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. ساباقتى بەكىتۋ
5. ۇيگە تاپسىرما
6. كومپتەرمەن جۇمىس
ءى جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
پاسكال ءتىلىنىڭ پروگرامماسى بلوكتاردان قۇرىلادى. قانداي دا ءبىر بلوك ىشىندە كىشىگىرىم بلوكتار ورنالاسۋى مۇمكىن.
پروگرامما قۇرىلىمنىڭ دياگرامماسى
پاسكال تىلىندە كەز كەلگەن پروگراممانىڭ تاقىرىبى، ودان كەيىن يپاتتاۋ ءبولىمى جانە begin جانە end سوزدەرىمەن قورشالعان وپەراتورلار ءبولىمى بولۋى كەرەك. سيپاتتاۋ ءبولىمى تولىق جاعدايدا، 7 بولىكتەن تۇرادى، ولار:
1. USES پروگراممامەن بايلانىساتىن كىتاپحانالىق مودۋلدەر اتاۋلارىنىڭ ءتىزىمى (ول ءتۇيىندى سوزىمەن باستالادى)؛
2. بەلگىلەردى (label) سيپاتتاۋ:
3. تۇراقتىلاردى (const) سيپاتتاۋ؛
4. مالىمەتتەر تيپتەرىن (type) انىقتاۋ؛
5. اينىمالىلاردى (var) سيپاتتاۋ؛
6. پروسەدۋرالاردى (procedure) سيپاتتاۋ؛
7. فۋنكسيالاردى (function) سيپاتتاۋ؛
بەلگىلەردى سيپاتتاۋ. بەلگى پروگراممانىڭ ءبىر جولىن، ياعني ءبىر وپەراتورىن ەرەكشەلەپ بەلگىلەۋ ءۇشىن قولدانىلادى. بۇل بەلگى ارقىلى قاجەتتى جاعدايدا پروگراممانىڭ كەز كەلگەن جولىنان وسى بەلگىسى بار وپەراتورعا كوشىپ، ونى قايتالاپ كەزەكسىز ورىنداۋعا بولادى.
تۇراقتىلاردى سيپاتتاۋ. پروگرامماداعى تۇراقتىلار ءوز ءمىنىن (مىسالى، 5، 14، 13. 5 ت. ب.) نەمەسە وعان قويىلعان اتاۋ ارقىلى بەلگىلەۋى مۇمكىن.
ءپىشىمى: const اتاۋ 1=ءمانى؛ اتاۋ 2 =ءمانى؛....، اتاۋ n =ءمانى؛
مىسالى، const ءرى =3. 14؛ ە =2. 7؛ a = ` bol`؛ max = 1000؛
اينىمالىلاردى سيپاتتاۋ. پروگراممادا پايدالاناتىن اينىملى شامالاردىڭ اتاۋلار ءتىزىمى جانە ولاردىڭ توپتاستىرىلىپ كورسەتىلگەن تيپتەرى تومەندەگى پىشىمدە سيپاتتاۋ بولىگىندە كورسەتىلۋى قاجەت.
ءپىشىمى: var اينىمالى اتاۋلارىنىڭ
ءتىزىمى: ---------------------------------------- تيپ:
مىسالى: var af، m، n: -------------------- integer؛
h، sg: -------------------------------------- real؛
d، ch: ----------------------------------- char؛
kd، b: -------------------------------------------- boolean؛
وپەراتورلار ءبولىمى
پروگرامماعا ەنەتىن اينىمالىلار مەن تۇراقتىلاردى، سانداردى پايدالانىپ ءتۇرلى ارەكەتتەر (نۇسقاۋ، جارلىق) ورىنداي الاتىن سويلەمدەردى پاسكال تىلىندە وپەراتورلار، ال الگوريتمدىك تىلدە كوماندالار دەپ اتايدى. وپەراتورلار قاراپايىم جانە كۇردەلى (قۇراما كوماندالار) دەپ ەكى توپقا بولىنەدى. ۆegin جانە end ءتۇيىندى سوزدەرى وپەراتورلىق جاقشالار دەپ اتالادى. وپەراتور دەگەنىمىز – الگوريتمدى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا ورىندالاتىن ءىس - ارەكەتتەردى انىقتايتىن ءتىلدىڭ قاراپايىم سويلەمى. ولار جازىلۋ رەتىنە بىرتىندەپ بىرىنەن كەيىن ءبىرى تىزبەكتەي ورۆندالادى.
وپەراتورلاردىڭ جالپى جازىلۋ ءتۇرى:
ۆegin
1 - وپەراتور؛
2 - وپەراتور؛
....................؛
n - 1 - وپەراتور؛
n - وپەراتور
end.
پاسكال تىلىندەگى وپەراتورلار قاراپايىم جانە قۇراما (كۇردلى قۇرىلىمدى) بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
قاراپايىم وپەراتورلار دەپ قۇرامىنا باسقا وپەراتورلار ەنبەيتىن (مەنشىكتە شارتسىز كوشۋ، پروسەدۋرا شاقىرۋ) وپەراتورلاردى ايتادى.
قۇراما وپەراتورلار بىرنەشە وپەراتورلاردان قۇرالادى، ولارعا: شارتتى وپەراتورلاردى تاڭداۋ وپەراتورى، قايتالاۋ وپەراتورلارى جاتادى.
وپەراتورلاردىڭ جىكتەلۋى
پاسكال ءتىلىنىڭ قاراپايىم وپەراتورلارى
مەنشىكتەۋ وپەراتورى. مەنشىكتەۋ وپەراتورى بارلىق تىلدە پايدالاناتىن نەگىزگى وپەراتور بولىپ تابىلادى. ماتەماتيكاداعى قاراپايىم تەڭدەۋ ءتارىزدى اينىمالىلار ساندىق ءمان بەرۋ بۇل جاعدايدا مەنشىكتەۋ وپەراتورى دەپ اتالادى.
مەنشىكتەۋ وپەراتورى جازىلان ورنەكتەردىڭ ءمانىن ەسەپتەپ، ونى اينىمالى مەنشىكتەۋ ءۇشىن قولدانادى. ورنەك ءمانىنىڭ ءتيپى اينىمالىنىڭ تيپىنە مىندەتتى ءتۇرى سايكەس كەلۋى ءتيىس. وپەراتوردىڭ جازىلۋ ەرەجەسى:: =؛
مۇنداعى - اينىمالى يدەنتيفيكاتورى،: = - مەنشىكتەۋ بەلگىسى، اريفمەتيكالىق ورنەك نەمەسە سان.
بۇل وپەراتور ەكى مىندەت اتقارادى:
1. اينىمالىلاردىڭ بەلگىلى ماندەرى بويىنشا اريفمەتيكالىق ورنەكتىڭ ساندار
ءمانىن ەسەپتەيدى.
2. تابىلعان ءمان اينىمالى اتاۋىنا مەنشىكتەلەدى، ياعني انىقتالعان ءمان ساندى اينىمالىعا سايكەس كومپيۋتەر جادى ۇياشىعىنا ورنالاسادى.
مالىمەتتەردى ەنگىزۋ وپەراتورى READ (اعىلشىنشا وقۋ). وپەراتوردىڭ جالپى ءتۇرى.
READ(al، a2،…، an)؛
READLN(al، a2،……، an)؛
READLN؛
شىعارۋ وپەراتورى. پاسكال تىلىندە ناتيجەنى ەكرانعا شىعارۋ ءۇشىن WRITE
وپەراتورى قولدانىلادى.
WRITE (al، a2،…، an)؛
WRITELN(al، a2،……، an)
ءىى جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1 - مىسال. ەكى ساننىڭ قوسىنداسىن تابۋ پروگرامماسىن قۇرۋ كەرەك.
Program kosindi؛
Var a، b، x integer؛
Begin
Write (‘a، b - ساندارىن ەنگىز')؛
Readln(a، b)؛
X:=a+b؛
Writeln(‘x =’، x)؛
End.
2 - مىسال. ەكى ساننىڭ ءبولىندىسىن تابۋ پروگرامماسىن قۇرۋ كەرەك.
Program bolindi؛
Var a، b، x: real؛
Begin
Write (‘a، b - ساندارىن ەنگىز')؛
Readln(a، b)؛
X:=a/b؛
Writeln(‘x=’، x)؛
End.
ۇيگە تاپسىرما: سيپاتتاۋ ءبولىمىنىڭ تيپتەرىن جاتتاۋ. وپەراتورلاردى وقۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: پاسكال ءتىلىنىڭ قاراپايىم وپەراتورلارى. اينىمالار تيپتەرى. ستاندارتتى فۋنكسيالار.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا پاسكال پروگراممالاۋ ءتىلىنىڭ ءالفاۆيتى، ءتىلدىڭ قاراپايىم وبەكتىلەرى، مالىمەتتەر تيپتەرى، ستاندارتتى فۋنكسيالار، ورنەكتەر جانە ولاردىڭ جازىلۋى تۋرالى تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى ستاندارتتى فۋنكسيالاردى پايدالانىپ بەرىلگەن ورنەكتەردى پروگراممالاۋ تىلىندە جازا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا ادامگەرشىلىككە پاتريوتتىققا، جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. وتكەن ماتەريالدى قايتالاۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
4. ساباقتى بەكىتۋ
5. ۇيگە تاپسىرما
6. كومپتەرمەن جۇمىس
ءى جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
پاسكال ءتىلىنىڭ پروگرامماسى بلوكتاردان قۇرىلادى. قانداي دا ءبىر بلوك ىشىندە كىشىگىرىم بلوكتار ورنالاسۋى مۇمكىن.
پروگرامما قۇرىلىمنىڭ دياگرامماسى
پاسكال تىلىندە كەز كەلگەن پروگراممانىڭ تاقىرىبى، ودان كەيىن يپاتتاۋ ءبولىمى جانە begin جانە end سوزدەرىمەن قورشالعان وپەراتورلار ءبولىمى بولۋى كەرەك. سيپاتتاۋ ءبولىمى تولىق جاعدايدا، 7 بولىكتەن تۇرادى، ولار:
1. USES پروگراممامەن بايلانىساتىن كىتاپحانالىق مودۋلدەر اتاۋلارىنىڭ ءتىزىمى (ول ءتۇيىندى سوزىمەن باستالادى)؛
2. بەلگىلەردى (label) سيپاتتاۋ:
3. تۇراقتىلاردى (const) سيپاتتاۋ؛
4. مالىمەتتەر تيپتەرىن (type) انىقتاۋ؛
5. اينىمالىلاردى (var) سيپاتتاۋ؛
6. پروسەدۋرالاردى (procedure) سيپاتتاۋ؛
7. فۋنكسيالاردى (function) سيپاتتاۋ؛
بەلگىلەردى سيپاتتاۋ. بەلگى پروگراممانىڭ ءبىر جولىن، ياعني ءبىر وپەراتورىن ەرەكشەلەپ بەلگىلەۋ ءۇشىن قولدانىلادى. بۇل بەلگى ارقىلى قاجەتتى جاعدايدا پروگراممانىڭ كەز كەلگەن جولىنان وسى بەلگىسى بار وپەراتورعا كوشىپ، ونى قايتالاپ كەزەكسىز ورىنداۋعا بولادى.
تۇراقتىلاردى سيپاتتاۋ. پروگرامماداعى تۇراقتىلار ءوز ءمىنىن (مىسالى، 5، 14، 13. 5 ت. ب.) نەمەسە وعان قويىلعان اتاۋ ارقىلى بەلگىلەۋى مۇمكىن.
ءپىشىمى: const اتاۋ 1=ءمانى؛ اتاۋ 2 =ءمانى؛....، اتاۋ n =ءمانى؛
مىسالى، const ءرى =3. 14؛ ە =2. 7؛ a = ` bol`؛ max = 1000؛
اينىمالىلاردى سيپاتتاۋ. پروگراممادا پايدالاناتىن اينىملى شامالاردىڭ اتاۋلار ءتىزىمى جانە ولاردىڭ توپتاستىرىلىپ كورسەتىلگەن تيپتەرى تومەندەگى پىشىمدە سيپاتتاۋ بولىگىندە كورسەتىلۋى قاجەت.
ءپىشىمى: var اينىمالى اتاۋلارىنىڭ
ءتىزىمى: ---------------------------------------- تيپ:
مىسالى: var af، m، n: -------------------- integer؛
h، sg: -------------------------------------- real؛
d، ch: ----------------------------------- char؛
kd، b: -------------------------------------------- boolean؛
وپەراتورلار ءبولىمى
پروگرامماعا ەنەتىن اينىمالىلار مەن تۇراقتىلاردى، سانداردى پايدالانىپ ءتۇرلى ارەكەتتەر (نۇسقاۋ، جارلىق) ورىنداي الاتىن سويلەمدەردى پاسكال تىلىندە وپەراتورلار، ال الگوريتمدىك تىلدە كوماندالار دەپ اتايدى. وپەراتورلار قاراپايىم جانە كۇردەلى (قۇراما كوماندالار) دەپ ەكى توپقا بولىنەدى. ۆegin جانە end ءتۇيىندى سوزدەرى وپەراتورلىق جاقشالار دەپ اتالادى. وپەراتور دەگەنىمىز – الگوريتمدى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا ورىندالاتىن ءىس - ارەكەتتەردى انىقتايتىن ءتىلدىڭ قاراپايىم سويلەمى. ولار جازىلۋ رەتىنە بىرتىندەپ بىرىنەن كەيىن ءبىرى تىزبەكتەي ورۆندالادى.
وپەراتورلاردىڭ جالپى جازىلۋ ءتۇرى:
ۆegin
1 - وپەراتور؛
2 - وپەراتور؛
....................؛
n - 1 - وپەراتور؛
n - وپەراتور
end.
پاسكال تىلىندەگى وپەراتورلار قاراپايىم جانە قۇراما (كۇردلى قۇرىلىمدى) بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
قاراپايىم وپەراتورلار دەپ قۇرامىنا باسقا وپەراتورلار ەنبەيتىن (مەنشىكتە شارتسىز كوشۋ، پروسەدۋرا شاقىرۋ) وپەراتورلاردى ايتادى.
قۇراما وپەراتورلار بىرنەشە وپەراتورلاردان قۇرالادى، ولارعا: شارتتى وپەراتورلاردى تاڭداۋ وپەراتورى، قايتالاۋ وپەراتورلارى جاتادى.
وپەراتورلاردىڭ جىكتەلۋى
پاسكال ءتىلىنىڭ قاراپايىم وپەراتورلارى
مەنشىكتەۋ وپەراتورى. مەنشىكتەۋ وپەراتورى بارلىق تىلدە پايدالاناتىن نەگىزگى وپەراتور بولىپ تابىلادى. ماتەماتيكاداعى قاراپايىم تەڭدەۋ ءتارىزدى اينىمالىلار ساندىق ءمان بەرۋ بۇل جاعدايدا مەنشىكتەۋ وپەراتورى دەپ اتالادى.
مەنشىكتەۋ وپەراتورى جازىلان ورنەكتەردىڭ ءمانىن ەسەپتەپ، ونى اينىمالى مەنشىكتەۋ ءۇشىن قولدانادى. ورنەك ءمانىنىڭ ءتيپى اينىمالىنىڭ تيپىنە مىندەتتى ءتۇرى سايكەس كەلۋى ءتيىس. وپەراتوردىڭ جازىلۋ ەرەجەسى:: =؛
مۇنداعى - اينىمالى يدەنتيفيكاتورى،: = - مەنشىكتەۋ بەلگىسى، اريفمەتيكالىق ورنەك نەمەسە سان.
بۇل وپەراتور ەكى مىندەت اتقارادى:
1. اينىمالىلاردىڭ بەلگىلى ماندەرى بويىنشا اريفمەتيكالىق ورنەكتىڭ ساندار
ءمانىن ەسەپتەيدى.
2. تابىلعان ءمان اينىمالى اتاۋىنا مەنشىكتەلەدى، ياعني انىقتالعان ءمان ساندى اينىمالىعا سايكەس كومپيۋتەر جادى ۇياشىعىنا ورنالاسادى.
مالىمەتتەردى ەنگىزۋ وپەراتورى READ (اعىلشىنشا وقۋ). وپەراتوردىڭ جالپى ءتۇرى.
READ(al، a2،…، an)؛
READLN(al، a2،……، an)؛
READLN؛
شىعارۋ وپەراتورى. پاسكال تىلىندە ناتيجەنى ەكرانعا شىعارۋ ءۇشىن WRITE
وپەراتورى قولدانىلادى.
WRITE (al، a2،…، an)؛
WRITELN(al، a2،……، an)
ءىى جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1 - مىسال. ەكى ساننىڭ قوسىنداسىن تابۋ پروگرامماسىن قۇرۋ كەرەك.
Program kosindi؛
Var a، b، x integer؛
Begin
Write (‘a، b - ساندارىن ەنگىز')؛
Readln(a، b)؛
X:=a+b؛
Writeln(‘x =’، x)؛
End.
2 - مىسال. ەكى ساننىڭ ءبولىندىسىن تابۋ پروگرامماسىن قۇرۋ كەرەك.
Program bolindi؛
Var a، b، x: real؛
Begin
Write (‘a، b - ساندارىن ەنگىز')؛
Readln(a، b)؛
X:=a/b؛
Writeln(‘x=’، x)؛
End.
ۇيگە تاپسىرما: سيپاتتاۋ ءبولىمىنىڭ تيپتەرىن جاتتاۋ. وپەراتورلاردى وقۋ.
You Might Also Like
