InfoHub Logo

پەداگوگيكالىق تەحنولوگيا

كىرىسپە
جوسپار
1.تەحنولوگيا تۋرالى ۇعىم
2.تەحنولوگيانىڭ ارتىقشىلىقتارى
3.وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك تەحنولوگيالاردىڭ ايىرماشىلىقتارى
4.پەداگوگيكالىق تەحنولوگيانىىڭ ماقساتى، سالالارى
5.وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى
قورىتىندى


تەحنولوگيا دەگەنىمىز ءونىم الۋ ءۇشىن وعان كەرەكتى ماتەريالداردى وڭدەۋ ادىستەرى جانە ءونىم شىعارۋعا كەرەكتى جۇيەلى پروسەسس.
كەز-كەلگەن تەحنولوگيانىڭ (وندىرىستىك، الەۋمەتتىك) نەگىزگى بولىگى-تۇپكى ناتيجەنى مۇقيات انىقتاۋ جانە وعان قالاي دا جەتۋ.
پروسەستىڭ جوباسى جاقسى بولسا، شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ قانداي بولاتىندىعى انىقتالسا، ونى جاساۋ قۇرالدارى بەلگىلەنسە، جاعداي جاسالسا، وندا وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك سالاداعى پروسەستەر «تەحنولوگيا» دەگەن اتاۋعا يە بولادى.

تەحنولوگيانىڭ ارتىقشىلىقتارى. ادىستەمەگە قاراعاندا تەحنولوگيانىڭ ارتىقشىلىقتارى كوپ.بىرىنشىدەن تەحنولوگيادا تۇپكى ناتيجە ءدال انىقتالادى. ءداستۇرلى پەداگوگيكادا ماقساتقا جەتۋ جولدارى انىق بولمايدى. تەحنولوگيادا ماقسات نەگىزگى بولعاندىقتان ونى ءدال انىقتاۋعا مۇمكىندىك بار.ەكىنشىدەن ماقسات سۇيەنىپ قويىلعاندىقتان، وعان جەتۋ ءۇشىن ىستەلەتىن جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى وبەكتيۆتىك ادىستەر ارقىلى تەكسەرىلەدى.ۇشىنشىدەن ءمۇعالىم دايىندىقسىز وقىتۋ پروسەسىن جۇزەگە اسىرا المايدى.تورتىنشىدەن ادىستەمەدە ساباق جوسپارلارى – ءمۇعالىمنىڭ جوسپارى، وقىتۋ پروسەسىندە جۇمىس ىستەيتىن ءمۇعالىم. ال تەحنولوگيادا وقۋشىلاردىڭ وقۋ ءىس – ارەكەتىنىڭ تۇرلەرى جانە مازمۇنى كورسەتىلگەن جوبا جاسالادى. ادىستەمە بويىنشا ءار ءمۇعالىم ساباق جوسپارىن وزىنشە تاسىلدەرىن عىلىمي تۇرعىدان سۋرەتتەۋ. تەحنولگيانى پەداگوگيكادا قولدانۋ شەكاراسى بار، سەبەبى تەحنولوگيانىڭ ناقتى ماقساتى بولادى. ءبىلىم بەرۋدە ماقسات قويۋ مۇمكىن بە؟ ءبىلىم وقىتۋ مەن تاربيە دەگەن انىقتاماعا سۇيەنسەك، وندا بولمايدى. وقىتۋ ماقساتى –وقۋشىنى بولاشاقتاعى ماماندىعىنا كەرەكتى ءىس- ارەكەت تاسىلدەرىنە ۇيرەتۋ. وقۋشىنىڭ وقۋ ماتەريالىن قالاي مەڭگەرگەنىن وڭاي تەكسەرۋگە بولادى. ولاي بولسا وقىتۋدا تەحنولوگيانى قولدانۋ ابدەن مۇمكىن. جاسايدى، دەمەك ساباقتا وقۋشىلاردىڭ ىس-ارەكەتى دە تۇرلىشە ۇيىمداستىرىلادى.
وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك تەحنولوگيالاردىڭ ايىرماشىلىقتا. تەحنولوگيالار وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك دەپ ەكىگە بولىنەدى. وندىرىستىككە تابيعي شيكى زاتتاردى(مۇناي، اعاش ت.ب.) وڭدەۋ تەحنولوگياسى نەمەسە ودان الىنعان ونىمدەر جاتادى.

الەۋمەتتىك تەحنولوگيادا اداممەن جۇمىس ىستەلىپ، ونىڭ باستى ءبىر نەمەسە بىرنەشە قاسيەتتەرى وزگەرتىلەدى. الەۋمەتتىك تەحنولوگياعا وقۋشىلاردى وقىتۋ تەحنولوگياسىن جاتقىزۋعا بولادى. الەۋمەتتىك تەحنولوگيانىڭ وندىرىستىك تەحنولوگيادان كوپ ايىرماشىلىعى بار.
باستى ايىرماشىلىعى وندىرىستىك تەحنولوگيانىڭ ناقتى جۇيەلى وپەراسيالاردان تۇرۋىندا. ءبىر جەردە وزگەرىس بولسا، ءىس – قيمىلداردىڭ ورىندارى الماستىرىلىپ، ناتيجەنى تومەندەيدى.
الەۋمەتتىك تەحنولوگيادا ءتۇرلى شارالاردى ىرىكتەۋ جاقسى ناتيجەنىڭ كەپىلى ەمەس، سەبەبى ادامعا ودان باسقا دا جاعدايلار اسەر ەتەدى. سوندىقتان الەۋمەتتىك تەحنولوگياعا ناقتى ىرىكتەلىپ پروسەستەردىڭ جۇيەسى دەپ انىقتاما بەرۋگە بولمايدى. الەۋمەتتىك تەحنولوگيادا كەرى بايلانىس وراسان زور رول اتقارادى. ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ دايىندىق دەڭگەيلەرىن قايتا-قايتا تەكسەرىپ، وقۋ ماتەريالىن مەڭگەرمەيتىندەرمەن قوسىمشا جۇمىس ىستەپ ، ستاندارتتى مەڭگەرتەدى. سونىمەن ءبىز جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ مەن بەكىتۋدىڭ قايتالاناتىندىعىن بايقايمىز. ءبىراق وقۋشىلاردىڭ ءبارى ەمەس، تەك وقۋ ماتەريالىن شالا تۇسىنگەندەر عانا قايتالايدى.

وقۋشىلار دۇرىس تۇسىنبەگەن تاقىرىپتار دا قايتالايدى.
سونىمەن الەۋمەتتىك تەحنولوگيا ادىستەمەنىڭ كەمشىلىكتەرىن تۇزەتە الادى. الەۋمەتتىك تەحنولوگيانى ۇيىمداستىرۋ جانە جۇزەگە اسىرۋ وندىرىستىك تەحنولوگياعا قاراعاندا قيىنداۋ. ءبىراق ەكى تەحنولوگيا نەگىزىنەن بىر-بىرىنە جاقىن. ەكەۋى دە تەحنولوگيانى ۇيىمداستىرۋشىعا بەلگىلى ءونىم بەرەدى. سوندىقتان «الەۋمەتتىك تەحنولوگيا» ۇعىمىن «وندىرىستىك تەحنولوگيا» ۇعىمىمەن قاتار قولدانۋعا بولادى. الەۋمەتتىك تەحنولوگيانىڭ وندىرىستىك تەحنولوگيادان ايىرماشىلىعى ونىڭ جۇيەسىنىڭ ونشا قاتاڭ ەمەستىگى، كەرى بايلانىستىڭ (ناشار جەردى انىقتاۋ جانە سول جەردە قوسىمشا جۇمىستار ىستەۋ) بولۋىندا.

پەداگوگيكالىق تەحنولوگيانىڭ ماقساتتارى. قازىرگى مەكتەپتىڭ ءىرى كەمشىلىگى ماقساتتىڭ جالپىلاما قويىلۋى. تۇپكى ماقسات ادامدى جان-جاقتى جانە ۇيلەسىمدى دامىتۋ. جاقسى ۇسىنىس، ءبىراق الدە دە ماعىناسى دۇرىس اشىلماعان.ماقساتتىڭ وقىتۋ مازمۇنىن ىرىكتەۋگە، پەداگوگيكالىق پروسەستى قۇرۋعا ىقپالى ءالى دە جەتكىلىكسىز.
ماقسات بىزگە كەرەكتى تۇپكى ناتيجە، ناتيجەنى كورىپ «ماقساتقا جەتتىك پە؟»- دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ. مۇنداي ماقساتتى پەداگوگيكادا «دياگنوستيكا ارقىلى انىقتالعان ماقسات» دەيدى. دياگنوستيكا ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم، ىسكەرلىك، داعدى دەڭگەيلەرى جانە قابىلەتى انىقتالادى، ناتيجەسىندە وقۋشىعا تاعى دا قانداي ءبىلىم، ىسكەرلىك، داعدىلار بەرۋ كەرەكتىگى جوسپارلانادى.

تەحنولوگيانىڭ كەزەڭدەرى:
• وقىتۋدىڭ ماقساتىن دياگنوستيكا ارقىلى قايتا تۇجىرىمداۋ؛
• جاڭا ماقساتقا جەتۋ كەزەڭدەرىن بەلگىلەۋ؛
• دياگنوستيكا نەگىزىندە وقىتۋدىڭ جاڭا ماقساتىن قويۋ .
تەحنولوگيادا وقۋشىدا قالىپتاساتىن ساپا، قاسيەت، ىسكەرلىك، انىق سۋرەتتەلەدى.
تەكسەرۋ قۇرالدارى ارقىلى ساپاسى، قاجەتتىلىكتەرى،ىسكەرلىكتەرى، دامۋ، قالىپتاسۋ دەڭگەيلەرى انىقتالادى. وقۋشىنىڭ دەڭگەيى بۇرىنعى دەڭگەيىمەن سالىستىرادى، جاڭا ماقسات قويىلادى.
سونىمەن ماقسات انىق بولماسا وقۋ پروسەسىنىڭ جەتىلدىرۋىنە كەدەرگى جاسالادى.

پەداگوگيكادا «تەحنولوگيا» ۇعىمىنىڭ قولدانىلاتىن سالالار.
بۇگىنگى پەداگوگيكادا تەحنولوگيا ۇعىمى ءۇش جەردە قولدانىلۋدا.
• ءقازىر كەيبىر ادەبيەتتەردە ادىستەمەنى نەمەسە وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ تۇرلەرىن تەحنولوگيا دەيدى.
• ناقتى پەداگوگيكالىق جۇيەنى تەحنولوگيا دەيدى. (ۆ.ۆ.داۆىدوۆ تەحنولوگياسى، دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى ت.ب.)
• قاسيەتتەرى بەلگىلى ءونىم الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ادىس-تاسىلدەردىڭ جيىنتىعى جانە جۇيەسى تەحنولوگيا دەپ اتالادى.
تەحنولوگيانىڭ ءبىرىنشى انىقتاماسى پەداگوگيكاعا ەشقانداي جاڭالىق ەنگىزبەيدى. ەكىنشى انىقتامادا ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا ەكىنشى ءسوزدى قويعان. بۇرىن ۆ.ۆ.داۆىدوۆ، د.ب.ەلكونين، ل،ۆ. زانكوۆ ت.ب. ادىستەمەسى دەسە، ءقازىر تەحنولوگياسى دەيدى.
ەكىنشى انىقتامادا «تەحنولوگيا» ۇعىمى ءوندىرىس سالاسىنان پەداگوگيكاعا العاش ەنگەن كەزدەگى ماعىناسىن جوعالتادى.
سوندىقتان ءۇشىنشى انىقتاما دۇرىس، سەبەبى ول وندىرىستىك تەحنولوگيا ۇعىمىنا جاقىن. تەحنولوگيا دەگەنىمىز وندىرىستىك پروسەستى جانە ونىڭ تاسىلدەرىن عىلىمي تۇرعىدان سۋرەتتەۋ. تەحنولگيانى پەداگوگيكادا قولدانۋ شەكاراسى بار، سەبەبى تەحنولوگيانىڭ ناقتى ماقساتى بولادى.ءبىلىم بەرۋدە ماقسات قويۋ مۇمكىن بە؟ ءبىلىم - وقىتۋ مەن تاربيە دەگەن انىقتاماعا سۇيەنسەك، وندا بولمايدى. وقىتۋ ماقساتى –وقۋشىنى بولاشاقتاعى ماماندىعىنا كەرەكتى ءىس- ارەكەت تاسىلدەرىنە ۇيرەتۋ. وقۋشىنىڭ وقۋ ماتەريالىن قالاي مەڭگەرگەنىن وڭاي تەكسەرۋگە بولادى. ولاي بولسا وقىتۋدا تەحنولوگيانى قولدانۋ ابدەن مۇمكىن.
تاربيەدە جاعداي باسقاشا. بۇل سالادا تەحنولوگيالىق جوبا ارقىلى كەرەكتى قاسيەتتەردى الۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن پىكىرلەر بار. سەبەبى ادامعا نەشە ءتۇرلى جاعدايلار اسەر ەتەدى. سونىمەن تاربيە پروسەسىندە ءبىر ساپانى قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتىپ ، ونىڭ تەحنولوگياسىن جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ول تەحنولوگيانى تەكسەرەتىن ناقتى قۇرالدار جوق.

وقىتۋ تەحنولوگيانىڭ ەرەكشەلىكتەرى:
• ءتۇرلى قۇرالدار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم، ىسكەرلىكتەرىن ءجيى تەكسەرۋ.
• ۇلگەرمەۋشىلەردى انىقتاۋ جانە ىرىكتەۋ.
• ولارمەن قوسىمشا جۇمىستار وتكىزۋ، ماتەريالداردى قايتالاۋ. وسى جۇمىستاردان كەيىن وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم، ىسكەرلىكتەرىن تاعى تەكسەرۋ.
• وقۋشىلاردىڭ جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرمەۋ سەبەپتەرىن زەرتتەۋ جانە انىقتاۋ.
وقۋ ماتەريالىن مەڭگەرۋ زاڭدىلىقتارى. وقۋشى كەز-كەلگەن وقۋ تاپسىرمالارىن بۇرىنعى مەڭگەرگەن اقپاراتتارىنا سۇيەنىپ ورىندايدى. بالا وقۋ ءىس- ارەكەتىنىڭ تيىمدىلىگى ونىڭ جەكە تاجىريبەسىنە بايلانىستى. بالانىڭ ءوز بىلىمىنە سۇيەنىپ جاسايتىن ىس-ارەكەتىن رەپرودۋكتيۆتىك، وتكەن تاجىريبەگە سۇيەنىپ جاڭا ونىمدەر جاساۋىن پرودۋكتيۆتىك ىس-ارەكەت دەيدى.
ىس-ارەكەت ۇيرەنۋ رەپرودۋكتيۆتىك ىس-ارەكەتتەن باستالادى. بالا ەرەجە،الگوريتمدەردىڭ قولدانىپ جاتتىعۋلار جاتتىعۋلار جازادى، ەسەپتەر شىعارادى، ماتىننەن تۇسىنگەنىن ايتادى،ءبىر سوزبەن ايتقاندا دايىن بىلىمدەرگە ەشتەڭە قوسپايدى.
ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ بىلىمىنە ءبىلىم قوسسا، وقۋشىنىڭ رەپرودۋكتيۆتىك ىس-ارەكەتتى پرودۋكتيۆتى (ءونىمدى) ىس-ارەكەتكە اينالادى. وقۋشىلار بىلەتىندەرىن بىر-بىرىمەن سالىستىرىپ وزدەرى ءۇشىن جاڭالىق اشادى. وسى اتالعان ەكى ىس-ارەكەت تۇرلەرى وقۋشىنىڭ ماتەريالدى تۇسىنۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى. تۇسىنىكتىڭ 4 دەڭگەيىن ۆ.پ. بەسپالكو زەرتتەگەن. ەندى ولارعا توقتالايىق.
1-دەڭگەي(وقۋشىلىق) – رەپرودۋكتيۆتىك ىس-ارەكەتتىڭ ەڭ قاراپايىم ءتۇرى. وقۋشى بۇرىنعى بىلىمدەرىنە سۇيەنىپ، ءتۇرلى تاپسىرمالار ورىندايدى،بۇرىنعى تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن وزگەرتپەي پىسىقتايدى. وقۋشى ۇلگى بويىنشا ەسەپتەر شىعارىپ، جاتتىعۋلار جازادى.
2-دەڭگەي (الگوريتمدىك)- رەپرودۋكتيۆتىك ىس-ارەكەتتىڭ كۇردەلى ءتۇرى. وقۋشىلار الگوريتم بويىنشا ءتۇرلى تاپسىرمالار ورىندايدى. مىسالى، ءمۇعالىم قۇبىلىستاردى وقۋشىلاردىڭ قالاي تۇسىنگەنىن مىناداي جوسپارمەن انىقتايدى:
• قۇبىلىستىڭ سىرتقى بەلگىلەرى.
• ول وتكەن كەزدەگى جاعداي.
• قۇبىلىس ءمانى، ونىڭ ءوتۋ مەحانيزمى (قۇبىلىستى عىلىمي تەوريالارعا سۇيەنىپ تالداۋ).
• وسى قۇبىلىستىڭ باسقا قۇبىلىسپەن بايلانىسى.
• قۇبىلىسقا ساندىق تۇرعىدان سيپاتتاما بەرۋ.
• قۇبىلىستىڭ زياندى ىقپالدارىنىڭ الدىن الۋ تاسىلدەرى.

3-دەڭگەي(ەۆريستيكالىق)
ەۆريستيكا گرەك ءسوزى - ىزدەپ تابامىن ، اشامىن دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ەۆريستيكالىق وقىتۋ ماقساتى – وقۋشىعا بارلىق وقۋ پاندەرى بويىنشا بىلىمدىك ونىمدەر جاساتۋ، پروبلەمالاردى جاساتۋ، پروبلەمالاردى ءوز بەتىمەن شەشۋگە ۇيرەتۋ.
4-دەڭگەي(شىعارماشىلىق)
شىعارماشىلىق جۇمىستاردىڭ تۇرلەرى.وقۋ پاندەرىنە قورعالاتىن بىلىمدىك ونىمدەردىڭ 3 ءتۇرى بار. ءداستۇرلى وقۋ كۋرستارى بويىنشا جاسالاتىن پاندىك ونىمدەر : شىعارما، ەرتەگى، قۇراستىرىلعان ەسەپ، تۇجىرىمدالعان ۇعىم، ەرەجە نەمەسە زاڭدىلىق، بۇيىمدار، بەلگى، تاڭبا، ويىن، ۆيكتورينا، قويىلىم، سەناريي، گازەتتىڭ مازمۇنى.تاسىلدەرىن عىلىمي تۇرعىدان سۋرەتتەۋ. تەحنولگيانى پەداگوگيكادا قولدانۋ شەكاراسى بار، سەبەبى تەحنولوگيانىڭ ناقتى ماقساتى بولادى.ءبىلىم بەرۋدە ماقسات قويۋ مۇمكىن بە؟ ءبىلىم وقىتۋ مەن تاربيە دەگەن انىقتاماعا سۇيەنسەك، وندا بولمايدى. وقىتۋ ماقساتى –وقۋشىنى بولاشاقتاعى ماماندىعىنا كەرەكتى ءىس- ارەكەت تاسىلدەرىنە ۇيرەتۋ. وقۋشىنىڭ وقۋ ماتەريالىن قالاي مەڭگەرگەنىن وڭاي تەكسەرۋگە بولادى. ولاي بولسا وقىتۋدا تەحنولوگيانى قولدانۋ ابدەن مۇمكىن.
ءپان ارالىق جانە پاننەن تىس ونىمدەر – ءبىر ءپان شەڭبەرىنەن شىعاتىن ىرگەلى بىلىمدىك وبەكتىلەردى زەرتتەۋ ناتيجەلەرى.
مەتودولوگيالىق ونىمدەر( تالداۋ تاسىلدەرى، قۇراستىرىلعان ەسەپ، تۇجىرىمدالعان جورامالدار؛ جاۋاپتاردى ىزدەۋ تەحنولوگياسى، وزدىك جۇمىسىنىڭ جوسپارى، جۇمىستىڭ ماقساتىن انىقتاۋ، جەكە بىلىمدىك باعدارلامالار، وقۋ ىس-ارەكەتتەرىن تالداۋ، وزىنە-وزى باعا بەرۋ، پىكىرلەر،سىن-پىكىرلەر جازۋ).
وقىتۋ قانداي بولۋى كەرەك . نەگىزگى تالاپ - وقىتۋ پروسەسى ارقىلى وقۋشىعا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ.