قار استىنداعى اۋىل
1951 جىلدىڭ 1952 جىلعا قاراعان قىسى ايرىقشا قارلى بولدى. كۇندىز دە، تۇندە دە جاۋعان قار كوز جەتەر جەردى تۇگەل باسىپ قالعان. تاۋ دا قار، دالا دا قار... ال اسپاندا ءتىپتى قاردان وزگە ەشتەڭە جوق دەرءسىڭ... ايتەۋىر، كەيدە جىبەكتەي ءتۇتىلىپ، كەيدە جاپالاقتاعان قاردىڭ ءبارى دە سول جاقتان ءتۇءسىپ جاتىر عوي...
اۋىلداردىڭ جاتاعانداۋ تامدارىنىڭ ءوزى جاۋعان قارمەن بىردەي بولىپ قالعاندا، ازاننان كەشكە دەيىن قار كۇرەپ، انا ءۇي مەن مىنا ءۇيدىڭ اراسىنا جول سالۋدىڭ ءوزى كاءدىمگىدەي بەينەت ەدى.
بۇعالتەرلەر دايىندايتىن كۋرستى وبلىس ورتالىعىنان تاياۋدا عانا ءبىتىرىپ كەلگەن ساعىمبايدىڭ ءۇيى وسىدان ەكى جىل بۇرىن حالىق كوپتەۋ تۇراتىن وزەننىڭ باس جاعىنان جاڭا مەكتەپ سالىنعاندا، بوساپ قالعان ەسكى مەكتەپتىڭ شەتكى بولمەسىنە ورنالاستى دا، ۇزىن دالىزدەگى قاڭعىر-كۇڭگىر كوپ ۇيدەن ءبولىنىپ تەرىس بەتتەن ەسىك شىعارىپ العان-دى. شەشەسى، ايەلى، ءىنىسى — ءتورتەۋىنە اۋەلگىدە بۇرىن كلاسس بولمەسى بولعان ءۇي اڭكيگەن ۇلكەن، ءارى سۋىق كورىندى دە، جازدا ءارقايسىسى ءار بۇرىشتا شاشىراي جاتىپ، قىستا ءبارى دە تەمىر پەش ورنالاسقان بۇرىشقا سىعىلىساتىن. توسەگەن الاشالارى تىلتىيىپ، وزدەرى جاتاتىن بۇرىشتى ازەر جاپتى دا، ءبىر كەبەجە، ءبىر ساندىقتارى بۇلاردان قاراداي ۇركىپ، ەكىنشى بۇرىشتا قالىپ قويدى.
«وقىپ، شارشاپ كەلدىڭ عوي، ءبىراز دەمال. ءازىرگە بوساي قوياتىن ورىن كورمەي وتىرمىن» دەپ، باسقارما يساباي كوڭىلىن باسىپ تاستاعان سوڭ-اق ساعىمباي ءۇيىنىڭ تورىندە كۇزدەن باستاپ جاتىپ العان. اۋىلدا قولدان قولعا تيمەي جۇرگەن ەكى-اق كىتاپ بار. ءبىرى — «مىڭ ءبىر ءتۇن»، ەكىنشىسى — «باتىي». «مىڭ ءبىر ءتۇندى» ەكى رەت، «باتىيدى» ءبىر رەت وقىپ شىعىپ، ەندى نە ىستەرىن بىلمەي ءىشى پىسىپ، اش قارنىن الاقانىمەن سيپاپ جاتىپ ءبىر جولى ىشتەي «نەمىستەرمەن سوعىستىڭ دا ەرتە ءبىتىپ قالعانىن قاراسايشى. تىم بولماسا «قاي قالا الىنىپتى؟» «گيتلەر جەڭە مە، ءالدە ستالين جەڭە مە؟» دەپ ەلەڭدەسىپ وتىراتىن» — دەگەنى بار. ونىمەن دە قويماي، ءبىر توپ ءىشى پىسقانداردىڭ ورتاسىندا وتىرىپ: «جۇرتتىڭ قارا قاعازىن تاسيتىن پوچتالىق قىزمەتتىڭ دە بۇيىرماي قالعانىن قاراسايشى» دەگەنى تاعى بار. سوندا مۇنىڭ ءسوزىنە ۇيىنە قارا قاعاز كەلمەگەندەر كۇلدى دە، ۇيىنە قارا قاعاز كەلگەندەر كۇلە العان جوق. سۇق ساۋساقتارىمەن استارىنداعى الاشانىڭ بەتىن سىزعىلاپ، تومەن قاراعان كۇيى وتىرىپ قالدى.
كۇندە تاڭەرتەڭ نۇرلىباي ءىنىسى وقۋعا كەتەدى. شەشەسى ەرتەڭگى شايدان سوڭ-اق قولىنا ۇرشىعى مەن ءبىر شۇيكە ءجۇنىن ۇستاپ كورشىلەرىنە بارادى. ۇيدە وڭاشا قالعان كەلىنشەك پەن جىگىتتىڭ اڭگىمەسى بىتكەن بە، ءتايىءرى. ونىڭ ۇستىنە قوسىلعاندارىنا جىل تولماعان بولسا... ساعىمباي اڭگىمە ايتسا — اكۇل تاڭ، اكۇل ايتسا، ساعىمباي تاڭ.
داستارحانعا جۇگەرى قۋىرىپ سالىپ، قايتا-قايتا شاي ىشەتىن ادەتتەرى بار. وندايدا اكۇلدىڭ قۇيعان قارا شايى بال تاتىپ تۇرعانداي دەرسىڭ. بۇل اۋىلدا بيدايدىڭ ۇنىنان پىسىرگەن ناننىڭ ءوزى ىلۋدە-بىرەۋءدىكىندە... كامپيت تە كۇندە كورەتىن نارسە ەمەس. قايسىبىرەۋلەردىڭ كامپيت ورنىنا قۇرت تىستەپ وتىراتىن ادەتتەرى بار.
ۇزاق وقۋدان كەيىن قاتتى ساعىنىپ كەلگەءنىنىڭ اسەرى مە، بۇلارعا تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ءبىرىنىڭ بەتىنە ءبىرى قاراپ وتىرۋ دا تاڭ بولماي قالعان. دەگەنمەن ەكەۋى قاشانعى وبىسە بەرسىن، ساعىمبايدىڭ كەيدە ەرمەك ءۇشىن كەلىنشەگىن جوق جەردەن اشۋلاندىراتىن دا ادەتى بار. اشۋلاندىراردا ايتاتىنى — «سەنەن بۇرىن كولتوعاننىڭ ءبىر قىزىمەن اۋەيى بولعانمىن. سەن بولماعاندا سونى الايىن دەپ ءجۇر ەدىم. سەرتتەسىپ تە قويىپ ەدىك» دەيدى. «سول قىزىڭا نەگە ۇيلەنە بەرمەدىڭ؟» دەۋدىڭ ورنىنا اكۇل جىلاپ قالادى. مىنەزى ۇياڭ. كۇيەۋىنىڭ ازىلىنە ءازىلمەن جاۋاپ بەرۋگە دە ايلاسى جەتپەيدى. سونى ءبىلىپ ساعىمبايدا جاس كەلىنشەككە ءماءتىبي بولىپ العان. كولتوعانداعى اۋەيى بولعان قىزىنىڭ اڭگىمەسى ەسكىرىپ، اكۇلدى تاعى ءبىر جىلاتىپ العىسى كەلگەن كەزدە «ءتۇركىستاندا دا ءبىر قىزىم بار ەدى، مەنەن ەكىقابات بولىپ قالعان» دەيدى. بۇل جولى اكۇل كوبىرەك جىلايدى.
ساعىمبايدىڭ اكۇلدى قايتا-قايتا جىلاتۋدى قىزىق كورەتىنى... كەشكىسىن قۇراق كورپەشەنىڭ ۇستىندە قۇشاقتاسىپ جاتىپ، تاتۋلاسۋلارى قىزىق... ءتاتتى...
ەرتەڭىنە ءىنىسى وقۋعا، شەشەسى كورشىلەرگە قىدىرىپ كەتكەندە ساعىمباي زارلاپ ءسويلەپ، قۇراق كورپەشەگە راحمەت ايتىپ جاتادى. «سەن بولماساڭ اكۇل ەكەۋمىز تاتۋلاسا الماي تاراسىپ كەتەر مە ەدىك... سەن بولماساڭ اققۋداي اكۇلىمنەن ايرىلىپ، ارماندا قالار ما ەدىم» دەپ...
اكۇل سىلقىلداپ ۇزاق كۇلەدى. كۇلگەنى قانداي! كۇلىپ ءارى ۇيالىپ وتىرىپ، بىر-ەكى اۋىز بىردەڭە دەگەنى قانداي! قۇدايىم-اۋ جاس ادامداردىڭ سەزىم قۇشتارلىعىنا داۋا بار ما، ءسىرا... سوسىن ەكەۋى ءبىرىن ءبىرى جاڭادان كورگەندەي، ال كەپ قۇشاقتاسادى... ال كەپ ءسۇيىسەدى...
ەكەۋى ۇيلەنەردە شەشەسى تىككەن قۇراق كورپەشە، وبالى نە كەرەك، بۇلارعا كۇندىز دە قىزمەتىن ايامادى...
قار قالىڭ تۇسكەن سوڭ-اق ساعىمباي قولىنا كۇرەك الىپ، قار كۇرەۋگە كىرىسىپ كەتكەن-دى. تۇسكە شەيىن كۇرەدى. كەشكە شەيىن كۇرەءدى. سوندا بىتسەيشى... وڭ جاقتاعى كورشىگە دەيىن ءجۇز قادام... سول جاقتاعى كورءشىگە دەيىن ءجۇز قادام... مال قوراعا دەيىن ەلۋ قادام. وتىن قوراعا دەيىن ەلۋ قادام. تام جانىنان جاڭا تام سوققانداي قار دەگەءنىڭ تاۋ بولىپ ءۇيىلدى دە قالدى. «ۇزىنمىن» دەپ جۇرگەن باتىردىڭ ءوزى ءدال ءقازىر تاۋ ارالاپ كەلە جاتقان ەرگەجەيلىدەي عانا.
كەلىنشەگى ءبىر جۇگىرىپ كەلىپ «تەر قاتىپ قالار» دەپ ۇستىنە كۇپايكە جاۋىپ كەتكەن... ەكىنءشى كەلىپ «شاي قويىپ جاتىرمىن» دەپ جۇباتتى. «شاي قويىپ جاتىرمىن» دەپ ماقتانعانى بۇل ارالىقتا ەنەسى ومار قاينىسىنىڭ ۇيىنە بارىپ، تورت-بەس كىلا بيداي سۇراپ اكەلگەن. بيدايدى اكۇلمەن ەكەۋى ەدەنگە توگىپ جىبەرىپ، تازالاپ، قول ءديىرمەنگە سالىپ دىعىرلاتىپ وتىرىپ تارتتى دا، ۇن ەكى تاباعا جەتەتىندەي بولعاندا، ەنەسى قامىر اشىتىپ، اكۇل شاي قويدى.
سودان ساعىمباي دا قار كۇرەۋدەن شارشاپ، جالىققان كەزدە اكۇل تاعى دا جۇگىرىپ كەلىپ «بيداي ناندى تابادان شىعاردىم... شاي دا قاينادى» — دەدى-اۋ. بۇل ءسوز «ەتتى قازاننان ءتۇسىردىم، اعاش تاباقتا بۋى بۇرقىراپ تۇر» دەگەنمەن بىردەي. ساعىمباي ەنءدى كۇرەگىن يىعىنا سالىپ، ۇيگە قاراي ءجۇرءدى.
بۇلار شاي ءىشىپ جاتقاندا مەكتەپتەن نۇرلىباي دا كەلدى. كىتاپ-داپتەرلەرى سالىنعان شۇبەرەك قالتانى يىعىنان الماستان، داستارحاننىڭ شەتىنە كەلىپ جايعاسقان. اياعىنداعى ەتىگىن دە شەشەر مە ەدى، شەشپەس پە ەدى، شەشەسى: — الدىمەن ەتىگىڭدى شەشسەڭءشى، — دەپ تاستاماعاندا. سوندا نۇرلىباي ەتىگىن شەشىپ جاتىپ تا، كوزدەرى تابا ناندى تەسىپ تۇردى-اۋ. داستارحان شەتىنە جايعاسا بەرىپ، العاشقى ايتقان ءسوزى دە: — بيداي ناندى قايدان اكەلدىڭدەر-ەي؟ — بولدى.
— قايدان اكەلۋشى ەدىك؟ ءوزىمىز قولدان كومدىك تە، — دەدى شەشەسى.
بيداي قايدان كەلدى. ۇن قايدان شىقتى — نۇرلىبايدىڭ ونىمەن شارۋاسى جوق. تابا ناننىڭ جارتىسىن وپىرىپ الىپ: — نەگە كۇندە بيداي نان كومبەيسىڭدەر؟ — دەءدى وسى سوزىمەن وزگەلەردىڭ ءبارىن ايىپتاعانداي قاباعىن تۇيە قاراپ: — جۇگەرى نان... جۇگەرى نان... مەنىڭ جۇگەرى ناندى جەگىم كەلمەيدى.
ساعىمباي مەن اكۇل ۇندەگەن جوق. جاۋاپتى تاعى دا شەشەسى بەردى:
— شىراعىم، جۇگەرى ناندى دا تابىلىپ تۇرسا جەرسىڭ...
ەندى داستارحان باسىنا ۇنسىزدىك ورنادى. ءبىراق قاراپ وتىرعان ەشقايسىسى جوق. ءبىرى نان جەپ، ءبىرى شاي ءىشىپ وتىر. الگىندە وپىرىپ العان جارتى تابا ناننان نۇرلىباي داستارحانعا قىيقىم دا قايىرعان جوق. تۇگەل ءوزى جەدى. قالعان جارتى تابا ناننىڭ دا كوبىسىن ساعىمباي جەدى. ەنە مەن كەلىن ءبىر جاپىراعىن عانا ءوزارا ءبولىپ، اۋىز تيگەن بولدى.
— كەشكە دە بيداي نان كومەسىڭدەر مە؟ جارتىسىن تاڭەرتەڭ مەكتەپكە الا كەتەتىن — دەگەن نۇرلىبايدىڭ سوزىنە دە ەشكىم جاۋاپ قاتقان جوق.
ساعىمباي ءتۇس اۋا تاعى دا قار كۇرەۋگە شىعىپ، وتىن قوراعا قاراي جول سالدى. شەشەءسى شاي ءىشىپ وتىرىپ: — ومبىلاپ بارىپ، ومبىلاپ قايتىپ سۇراعاندا بيدايدى بەرگەنىنە دە راحمەت. بالالارىم ءبىر تويدى... كۇندە-كۇندە بىزگە كىم بيداي بەرە بەرەر دەيسىڭ، ودان دا وتىن قورا مەن مال قورانىڭ جولىن اش... — دەگەن.
الگىندە جەگەن بيداي ناننىڭ كۇشىمەن ءبىراز قيمىلداعان. دەنەسى تەرشي باستاعان كەزدە ۇيدەن اكۇل شىعىپ «تەر قاتىپ قالىپ ءجۇرەر» تاعى دا يىعىنا كۇپايكە جاۋىپ، ەكىنشى كۇرەكپەن ول دا قار كۇرەگەن بولدى. جۇمىسى ونىمسىزدەۋ بولعانىمەن ادەمى كەلىنشەگىنىڭ وسىلاي جانىندا جۇرگەنىن ساعىمباي جەك كورگەن جوق.
اۋىلدا وزدەرى سياقتى جاڭا ۇيلەنگەندەر دە، ۇيلەنە الماي سوراڭداپ، جەر-كوككە سىيماي جۇرگەن جىگىتتەر دە بار ەدى. سولاردىڭ ۇيلەنە الماعاندارى قار كۇرەي ءجۇرىپ، انادايدان مويىندارىن سوزىپ، بۇلارعا قارادى. ارينە قىزىقتى. بالكىم قىزعاندى. وسىنىڭ ءوزى نە تۇرادى. ءىسى ونبەسە دە، ادەمى كويلەك كيىپ، ادەمى ورامال تارتقان ادەمى كەلىنشەگى قىزىل پۇلىشپەن تىستالعان جىلى ءارى ىقشام ەلتىرى كۇرتەشەسىمەن انا تۇستان، مىنا تۇستان كوز سۇعىن قاداعانداردى قىزىقتىرىپ، جانىندا ءالى دە جۇرە بەرگەنىن قالاپ-اق ەدى، كەنەت كەلىنشەگىنىڭ وز-وزىنەن «ءىش-ش-شاي!» دەگەنى. دەدى دە قولىنداعى كۇرەگىن قالىڭ قارعا قاداي بەرىپ، جۇگىرە باسىپ ۇيگە كىرىپ كەتتى. ۇيگە قاراي جۇگىرە باسقانىنىڭ ءوزى قانداي سۇيكىمدى ەدى. داۋىستاپ «ءىش-ش-شاي» دەۋى دە، ۇيگە قاراي جۇگىرە باسقانى دا ءبىر ەسەپتەن كۇيەۋىنە ەركەلەگەنى سياقتى-تىن. ونى ساعىمباي ءتۇءسىندى. ءتۇسىنىپ تۇرىپ ىشىنەن: «وسىنداي كەلىنشەكتى تۇنەگۇنى ءىشىم پىسقاندا كولتوعانداعى قىزىمدى ءبىر، تۇركىستانداعى قىزىمدى ءبىر ايتىپ، جىلاتقانىم-اي» دەپ وكىندى. «وسىنداي كەلىنشەگىن دە دەنى ساۋ ادام جىلاتار ما؟ وكپەلەتەر مە؟» دەپ ءبىراۋىق وزىنە-وزى ۇرىسقان بولدى.
وتىن قورانىڭ جولىن اشىپ بولىپ، ەندى مال قوراعا قاتىنايتىن جولدىڭ قارىن كۇرەي باستاعان كەزدە كۇپايكەسىنىڭ ءبىر جەڭىن سۇعىنىپ، ەكىنشى جەڭىن جولاي سۇعىنىپ، اياعىنا گورپىلدەگەن ساپتاما ەتىك كيىپ، ۇيدەن نۇرلىباي شىقتى. ءوزى اشۋلى. بۇرقىلداپ، بىردەڭە دەپ كۇڭكىلدەپ ءجۇر. ءبىراق ونىسىن ەشكىم دە تۇسىنبەيدى. ونىڭ وسىلاي جۇرت تۇسىنبەيتىندەي ەتىپ بۇرقىلدايتىنى دا بار. شاماسى شەشەسى، الدە اكۇل «سەن دە اعاڭا كومەكتەسسەيشى» دەپ ايتقان. انشەيىندە جۇمىس ىستە دەسەڭ، اياق استىنان باسى ءالدە ءىشى اۋىرىپ، بولماعاندا ۇستاپ وتىرعان كىتابىنىڭ كەز كەلگەن بەتىن اشىپ، وقي قوياتىن قياڭقى عوي. اكۇلدەن قالعان كۇرەكتى ۇستاي بەرىپ:
— ساباق وقيىن دەسەڭ، ءبىر-ر، — دەدى بۇل جولى ساعىمبايعا ادەيى ەستىرتە كۇڭكىلدەپ...
ساعىمباي ۇندەگەن جوق. سوسىن ساپتاما ەتىگىن ازەر كوتەرىپ، قاردى ەبەدەيسىز كەشىپ ءجۇءرىپ، ول دا قار كۇرەي باستادى. كۇرەپ ءجۇر دەگەن اتى عانا. قاردى ءبىر وڭ جاعىنا، ءبىر سول جاعىنا شاشىپ ءجۇر. اتتەڭ قولىنداعى كۇرەگىن لاقتىرىپ جىبەرۋگە اعاسىنان باتا المايدى.
نۇرلىباي قار كۇرەپ ءجۇرىپ تە جايىنا قالمادى. ەسىگىنىڭ الدىن كۇرەپ جاتقان قۇرداسى ءمۇتالىپتى ءتىلىن شىعارىپ مازاقتاعان بولىپ، اناۋ بىردەڭە ايتىپ مۇنى كەلەمەجدەگەن ەدى: — ەرتەڭ مەكتەپكە بارا جاتقاندا كورەسىڭ كورەسىنى، — دەدى. انا بالا جىم بولدى. وسى كەزدە قار كەشىپ، الپا-سالپا بولعان ءمۇتالىپتىڭ ءيتى تۇسىنان وتە قالىپ ەدى، قولىنداعى كۇرەگىمەن بەلىنەن ءبىر سالعاندا، يت قىڭسىلاپ قاشا جونەلءدى.
ودان سوڭ دا قاراپ تۇرماي ءبىر كەزدە شالبارىنىڭ باۋىن شەشىپ ءۇيۋلى قاردىڭ بەتىنە ءسيدى. سيگەنى دە قىزىق. شاپتىرىپ تۇرىپ ءبىر جازۋ جازدى، ونىسى دا وڭعان ءسوز ەمەس. سوسىن جازۋدى وقىپ تۇرىپ، وز-وزىنەن جىرقىلداپ كۇلدى. كۇلگەن كۇيى الگى قارداعى جازۋدى كۇرەگىمەن سيپاپ جىبەرىپ قايتا ءوشىردى.
زىلدەي ساپتاما ەتىگىمەن ەكى شاقىرىم جەردەگى مەكتەپكە بارىپ، قايتىپ كەلگەن سوڭ پەش تۇبىندە ەتپەتتەپ جاتىپ ساباق وقىعان، سوسىن قار كۇرەگەن بالا ابدەن ءسىلەءسى قاتىپ شارشاپ، كەشكىسىن ەرتە ۇيىقتاپ قالعان. جەتىلىك شامنىڭ تۇبىندە«مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ» ءقايسىبىر تۇستارىن ارالاپ قانا وقىپ وتىرعان ساعىمباي ءبىر ءسات كىتابىن جابا بەرىپ: — اپا، وسى بالاڭ مەكتەپكە بارسا — مەكتەپ ۋ-شۋ، اسىق ويناسا — اسىق ۋ-شۋ، مال قايىرسا — مال ۋ-شۋ، ەرجەتكەندە قالاي بولار ەكەن ءوزى؟ — دەي بەرىپ ەدى، كەمءپىر قينالماستان: — قاتىن العان سوڭ باسىلاتىن شىعار، — دەگەنى.
— ويپىرماي، اپا، وسى بالاڭنىڭ جىنى ءبىر قاتىنمەن باسىلا قويسا قانەكي، — دەپ ەدى، شەشەسى بۇل سوزىنە دە ابىرجىمادى.
— ءبىر قاتىنعا جىنى باسىلماسا، ەكى قاتىن الار دا... كۇيەۋىنىڭ وتىرىك قيىستىرعان كولتوعاننىڭ قىزى مەن تۇركىستاننىڭ قىزى ەسىنە ءتۇستى مە، كەمپىر ەكى قاتىن الۋدى ايتقان كەزدە اكۇل قىزاراقتاپ قالدى. اكۇل قىزاراقتاعان سوڭ ساعىمبايدىڭ دا ءۇنى ءوشتى.
قار كۇرەۋ بىتكەن سوڭ ساعىمبايدىڭ قولى بوسادى. وقيىن دەسە وڭعان كىتاپ جوق. قار قالىڭ تۇسكەلى اۋدانمەن دە بايلانىس ۇزىلگەن. گازەتتەر كەلمەيدى. كۇزدە عانا رەسەيدىڭ ءبىر وبلىسىنان كەلگەن راسيانىڭ ءتىلىن بىلەتىن جالعىز پازىلبەك قانا. ونىڭ ءوزى الگى تەمىردىڭ بۇرانداسىن جارتى ساعات بۇراپ «ەرفۆي كراتكا-ا... ەرفۆي كراتكا-ا... ودين، دۆا، تري، چەتىرە، پيات... پيات، چەتىرە، تري، دۆا، ودين... ەرفۆي كراتكا-ا» دەپ قايتا-قايتا الپەشتەگەندە اۋدان ورتالىعىنان كوپ قىرىل-دىرىلدىڭ اراسىنان:
— بۇل كىم ءاي؟ — دەگەن داۋىس ازەر ەستىلىپتى.
— تاۋ قىرانى! — دەپتى سوندا پازىلبەك كولحوزدىڭ ءپارولىن ايتقان بولىپ.
— ءاي، «تاۋ قىرانى»، تىرىمىسىڭدەر؟ — دەپءتى الگى داۋىس.
— ءتىرىمىز! — دەپتى پازىلبەك سوندا ەرەكشە قۋانىشپەن. — ءبارىمىز دە ءتىرىمىز... جولداس... — دەي بەرگەندە راسيا ءۇزىلىپ قالىپ، «ەرفۆي كراتكاسىن...» قانشا قايتالاسا دا، قايتىپ ىسكە قوسىلماي-اق قويىپتى.
«ول كىمنىڭ داۋىسى ەكەن، سوندا...» دەگەندەرگە پازىلبەك ءوز ابىرويىن ءبىراز كوتەرىپ تاستاۋ ءۇشىن، الدە دالباسالاپ... «رايكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ داۋىسى... سەكىلدى» دەپتى. ءوزى رايكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىن ومىرىندە كورمەگەن جانعا دا اۋىلداعىلار كامىل سەنىپ «ءبىزدىڭ ساحانىڭ پازىلبەگى اۋداننىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ وزىمەن-اق سويلەسكەن ەكەن ساباز... «تىرىمىسىڭدەر-اي» دەپتى عوي. جانى اشىعان باسشىنىڭ ءسوزى وسىنداي-اق بولماي ما؟» دەپ بىر-بىرىنە ايتىپ، دۋىلداتىپ اكەتىپتى. سول دۋىل ەندى باسىلسايشى. وزەننىڭ باس جاعىنداعى اۋىلداردا دا وسى اڭگىمە... وزەننىڭ اياق جاعىنداعى اۋىلداردا دا وسى اڭگىمە... كولحوزدىڭ كەڭسەسىندە دە... مەكتەپ پەن دۇكەندە دە وسى اڭگىمە... ءاعادىل ۇستاعا اربا جاساتۋعا بارعاندار دا وسى اڭگىمەنى ەسىتىپءتى. ەستىپتى ەمەس-اۋ، وزدەرى وسى اڭگىمەنى ايتىپ-ايتىپ ۇستاحانادان اۋىزدارى كوپىءرىپ شىعىپتى. شىعايىن دەپ تە شىقپاعان سەكىلدى. «كوپ سويلەپ ماعان جۇمىس ىستەتپەدىڭدەر» دەپ ءاعادىل ۇستا ءبارىن قۋىپ شىعىپتى-مىس...
بەلگىسىز ادامنىڭ «تىرىمىسىڭدەر-اي!» دەگەن جالعىز اۋىز ءسوزى تاۋ اراسىندا قار استىندا قالعان «قازاقستاننىڭ 30 جىلدىعى» اتىنداعى كولحوزدىڭ ۇلكەن-كىشىسىن ءبىر سەرپىلتىپ تاستادى.
وسى سوزگە ەكى-ۇش ادام قوسىلعان جەردە ماقتاناتىندار تابىلىپتى. تابىلعانى عوي، وسى ءسوزدى جۋعان بولىپ، پەيىزدىڭ دۇكەءنىندە ەكەۋارا ءبىر بوتەلكەدەن اراق الىپ ءىشىپ، قىلجالاقتاپ ماس بولىپ قالعاندار دا بولىپتى. سوندا «ماس بولعاندار ءوزارا نەندەي اڭگىمە ايتتى ەكەن» دەرسىزدەر-اۋ». ارماندا قالماعانىڭىزدى قالاپ ايتا سالايىق. ءبىرىنشى ماس ءبىرىنشى حاتشىنىڭ گۇجىلدەگەن داۋسىمەن ايتىپتى:
— ءاي، «تاۋ قىراندارى»، تىرىمىسىڭدەر؟ — دەپ، سوندا ەكىنشى ماس اياعىن ازەر باسىپ، ءوزىن قۇلاپ كەتۋدەن ازەر ساقتاپ قالتاڭداپ تۇرىپ، پازىلبەكتىڭ شىڭكىلدەگەن داۋىسىمەن:
— ءتىرىمىز! — دەپتى قۋانىپ. سوسىن ەكى ماس قوسىلىپ، قول سوعىپتى دا، سوڭىنان قۇشاقتاسىپ ءسۇيىسىپتى.
«تىرمىسىڭدەر-اي» دەگەن سوزگە ساعىمباي ماقتانعان دا، مالدانعان دا جوق. جانە پازىلبەك اعاسىمەن شىنىمەن ءبىرىنشى حاتشىنىڭ ءوزى سويلەسكەنىنە كۇماندى-تىن. كۇمان قىلاتىنى — پازىلبەكتىڭ راسيا حابارىن تىڭداپ وتىرعان دا اۋداننىڭ ءبىر ءپازىلبەگى ەكەنىن ول شامالادى.
قايتكەن كۇندە دە 1952 جىلدىڭ جەلتوقسانىنىڭ ءۇشىنشى ونكۇندىگىندە بۇل اۋىلدىڭ ەڭ ۇلكەن جاڭالىعى — قار استىندا جاتىپ-اق راسيامەن اۋدانمەن بايلانىسقانى عانا بولدى. ماسكەۋدە نە بولىپ جاتىر، الماتىدا نە بولىپ جاتىر، ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى. ورىس جاڭا جىلىن بۇل اۋىل ءومىرى تويلاعان ەمەس. مەكتەپ پەن كولحوز كەڭسەسىندە عانا «ەرتەڭ جاڭا جىل ەكەن» دەگەن قاڭعىر-گۇڭگىر اڭگىمە بولسا بولعان شىعار. مەكتەپتىڭ قابىرعا گازەتىنە ءبىر سۋرەتشى بالانىڭ ەلكانىڭ سۋرەتىن سالعانى انىق. ءبىراق انىق نە ءۇشىن سالعانىن ول بالانىڭ ءوزى دە ايتىپ بەرۋى ەكىتالاي. ءويتكەنى، بۇل اۋىلدا ۇلكەننىڭ دە كىشىنىڭ دە ويىندا «بۇل ورىستاردىڭ عانا تويى» دەگەن ۇعىم.
قۇراق كورپەشەنىڭ ۇستىندە شالقاسىنان كۇنى بويى جاتىپ ساعىمباي كەيدە «ويپىرماي، مىناداي ءىشپىستىلىقتان قالاي قۇتىلسام ەكەن، ءا؟... نە ىستەسەم ەكەن ءا؟» دەپ قيالدايتىنى بار. كولتوعانداعى وزىمەن اۋەيى بولعان قىز بەن تۇركىستانداعى وزىنەن ەكىقابات بولىپ قالعان قىزدى ايتىپ، سوڭعى اپتادا كەلىنشەگىن ەكى جىلاتتى ما، الدە ءۇش جىلاتتى ما، انىعى ەسىندە جوق. ايتەۋىر سىقسىڭداپ جىلاپ وتىرىپ-اق كەلىنشەگىنىڭ شاي قۇيىپ بەرگەنى، سىقسىڭداپ ءجۇرىپ-اق وتىن قورادان كۇيەۋى بۇتاعان وتىندى قۇشاقتاپ اكەلىپ، ءۇي جىلىتۋ ءۇشىن وت جاققانى ەسىندە. بارىندە دە ەكەۋى تۇندە تاتۋلاسىپ، ەرتەسىنە كەلىنشەگى ەشتەڭە بولماعانداي جايرانداپ كەتكەن.
ول اڭگىمە ەندى ەسكىرىپ بارادى. قايتالاي بەرۋ وزىنە دە قىزىقسىز. ال «ءىشپىستىلىقتان قالاي قۇتىلامىن» دەگەن قيال باسىنان شىعار ەمەس. قۇراق كورپەشەنىڭ ۇستىندە شالقاسىنان جاتقان سايىن ويلاعىسى كەلمەسە دە ءىشپىستىلىق جايى ويىنا ءوز-وزىنەن ورالا كەتەدى. ىستەرگە ءىس، ايتۋعا ءسوز ءىزدەپ شەرمەندە بولعان ادام دا اقىرى مۇرات-ماقساتىنا جەتەدى ەكەن-اۋ.
وزەننىڭ باسقا يىنىندە تۇراتىن سەيىلبەك، ءراش دەگەن قۇرداستارى بار-تىن. سولارعا ءارتۇرلى حات ۇيىمداستىرۋدى ويلادى دا، قۇراق كورپەشەنىڭ ۇستىندە ارى-بەرى اۋناپ جاتىپ، الگى حاتتارىنان بىردەڭە شىعاتىنىنا انىق كوزى جەتكەن كەزدە بارىپ، قولىنا قالام، قاعاز الدى. قولى دا جازۋدى سونداي ساعىنىپ قالعان ەكەن، اق قاعازدىڭ بەتىندە قالامدى وي، قاقشاڭداتتى-اۋ.
اۋەلگى حاتتى ءوزى سياقتانىپ جۇمىس تاپپاي سەندەلىپ جۇرگەن قۇرداسى سەيىلبەككە جازب ا ق بولدى. حاتتى كورشى «بىرلىك» كولحوزىنىڭ باسقارماسى، وزدەرىنىڭ تۋىسى تاسبولات جانپەيىسوۆتىڭ اتىنان جازدى.
«قالقام سەيىلبەك!
«بىرلىك» كولحوزىنىڭ قوي فەرماسىنىڭ باستىعى قىزمەتى بوساپ ەدى. وسى جۇمىسقا ءوزىڭءدى لايىق كورىپ وتىرمىن. قولىڭ تيسە، كەءلىپ جولىعا الاسىڭ با؟ ون كۇنگە دەيىن عانا ساقتاۋعا مۇرشام بار. اۋدان باسشىلارى «مىناداي قىستا مال فەرماسىن ءبىر كۇندە باسشىسىز قويۋعا بولمايدى» دەپ مازامدى كەتىرىپ ءجۇر. ونىڭ ۇستىنە جەرگىلىكتى جەردە دە«فەرمانى باسقارۋعا مەن ىلايىقپىن» دەيتىندەر جەتىپ جاتىر. الدىما كۇنىگە ەكى-ۇشەۋى كەلىپ كەتەدى. ءوزىڭدى كۇتەمىن.
«بىرلىك» كولحوزىنىڭ باسقارماسى تاسبولات جانپەيىسوۆ.
1952 جىلدىڭ 29-شى جەلتوقسانى».
ساعىمباي حات سوڭىنا «باسقارمانىڭ قولى دا وسىدان اسپاس» دەپ قايقايتىپ جانپەيىسوۆ بولىپ قول دا قويدى.
قايتىپ وقىپ كورىپ ەدى، قاتىپ تۇرعانداي كورىندى. ىشتەي «سەيىلبەك وسىنداي حاتقا سەنبەي وتىرسا، ساعىمباي اتىم ءوشسىن» دەپ ءوزىن-وزى جۇباتىپ وتىردى دا تاعى دا «سەنبەۋى مۇمكىن ەمەس» دەپ ءوزىن-وزى جۇباتتى.
ويتكەنى، وتكەن جازدا بۇل بۇعالتەرلەر ءازىرلەيتىن كۋرسقا اتتاناردا ەكەۋىنىڭ پەيىزءدىڭ دۇكەنىنەن ەكى بوتەلكە اراق الىپ، وزەن جاعاسىندا وڭاشا بوسكەندەرى بار. سوندا سەيىلبەك «اينالايىن ساعىمباي-اۋ، مال ساناۋدى بىلەمىن. ولگەن مالدى ءتىرى مالدان ايىرا الامىن. جانە ولاردى كوپ ۇزاتپاي ەسەپتەن شىعارىپ تاستاۋدى دا بىلەمىن. ال اۋىرعان مالدى ەمدەيتىن پاۆلوۆ دەگەن ورىس بار. ءارقايسىسىنا تۇيەكەشتەن ءتورت تۇيە الىپ بەرسەڭ قويشىلار قىستا دا، جازدا دا ءوزى كوشە بەرەدى. قويشىلارعا قورا مەن كەپە سالاتىن جۇمىسشىلار بار. ولار قىستا جۇمىسشى بولسا، جازدا ءشوپشى. «ءشوپ جەتىلدى، كىرىسىڭدەر» دەسەڭ بولدى، ءار مالقورانىڭ باسىنا ەكى كودەدەن ءشوپتى ءۇيىپ تاستايدى. ال ەندى ماعان «فەرماباستىق بولا المايسىڭ» دەپ ايتىپ كورشى... ءبىر جاراۋلى ايعىرعا ءمىنىپ الىپ كەيدە قويشىلاردى ارالاپ، كەيدە كەڭسە جاعالاپ ءجۇرۋدى بىلمەيدى مە ەكەنمىن» دەپ بار ارمانىن جايىپ سالعان. «شىركىن جىلقى فەرماسىن بەرسە، جىلداعى سوعىمىڭ مەنىڭ موينىمدا بولار ەدى-اۋ» دەي بەرىپ «ءاي، قۇرداسىم، قوي فەرماسىنىڭ باستىعى دا سەنى اشتان ولتىرمەس» دەپ، جىرقىلداپ كۇءلىپ تە العان. سولاي كۇلىپ تۇرىپ، قىرلى ستاكانمەن تارتىپ جىبەرىپ ەدى-اۋ سابازىڭ.
ەكى بوتەلكە اراق بىتەر كەزدە كەلەشەكتە ءبىرى فەرماباستىق، ەكىنشىسى كولحوزدىڭ باس بۇعالتەرى بولۋعا كەلىسىپ تاراسپاپ پا ەدى... ءتىپتى، سەرتتەسكەندەي، ەكەۋى قۇشاقتاسىپ ءسۇيىستى-اۋ... الدە سۇيىسكەن جوق پا ەدى... يا سوڭعى جاعى بۇلدىرلاۋ بىردەڭەلەر ەدى. ءايتەۋىر توبەلەسىپ تاراسپاعاندارى انىق.
ساعىمبايدىڭ ءسۇيىسۋ ماسەلەسىنە كۇمان كەلتىرگەنى... ەكەۋىنىڭ دە ماس كۇيىندە تاراسۋلارىنان دا ەمەس-تى. بۇل اۋىلدا ەركەك پەن ەركەكتىڭ ءسۇيىسۋى بولا بەرمەيتىن جاي. ەڭ باستىسى ەكەۋى ەكى سالانى باسقارۋعا ۋادەلەسكەندەرى اقيقات...
دەمەك، سەيىلبەكتىڭ «فەرماباستىق بولاسىڭ با؟» دەگەن ءسوز ەستىلسە بولدى-اق، قۇستاي ۇشارى انىق. جانە تۋىس بولعاندىقتان تاسبولاتتىڭ مىنا شاقىرۋىنان سەكەم المايدى. سەنەدى. ازىرگە ساعىمبايعا كەرەگى دە وسى عانا ەدى.
ەكىنشى حات جازۋعا ءتيىس ادامى — ءراش بولاتىن. ول وسىدان ەكى جىل بۇرىن قازالى تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ كەلىپ، مالدارىگەردىڭ كومەكشىسى قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن مومىن جىگىت ەدى. سوڭعى ايلاردا اۋىرىپ، توسەك تارتىپ جاتقانىن ەستىپ، ءبىر رەت كوڭىلىن سۇراپ قايتقانى دا بار. اۋرۋلىعىن ەسىنە الىپ، حات جازۋدان اينىعىسى كەلىپ، ءبىراز وتىردى دا «قۇرداسىممەن اۋرۋىنان ايىققان سوڭ وينايمىن» دەپ كۇتىپ وتىراتىن قازاق بولا ما؟» كەنەت وز-وزىنەن ەلىرىپ، الدىندا جاتقان قالام-قاعازعا ەنتەلەي تۇسكەنى. قولىنىڭ قانداي دا بولسا جازۋدى ساعىنعانى سونداي، الگىندەگى سەيىلبەكتىڭ اتىنا جازىلعان حاتتى مىسە تۇتار ەمەس. تاعى دا بىردەڭەلەردى جازعىسى كەلىپ ساۋساقتارى وز-وزىنەن جىبىرلاپ تۇر.
نە كەرەك، ساعىمباي ءراشتىڭ اتىنا جازىلاتىن حاتتى دا باستاپ كەتتى. ءراشتىڭ قازالىدا ءبىر بالامەن قالعان ناقسۇيەرى بولىپ جازىپ وتىرعاندىقتان ءراشتىڭ كەءلىنشەگى بەيبىت تۇگىلى، ەرەسەك ادامداردا سەءنىپ قالاتىنداي، امان-ساۋلىقتىڭ ءوزىن وتە سالماقتى باستادى دا، سوسىن بارىپ عاشىقتىق ماقامعا كوشتى.
«...ءراش-اۋ، ءوزىڭدى، باياعى باقىتتى كۇندەرىمىزدى ۇمىتا الار ەمەسپىن. قازالىنىڭ شەتىندەگى شىعىس جاعى اكتەلىپ، باتىس جاعى اكتەلمەگەن الاسا تامدا ەكەۋمىز قانشا كۇندى، قانشا ءتۇندى بىرگە وتكىزدىك. قۇدايىم-اۋ، تۇنىمەن وتىرۋشى ەدىك-اۋ. قانشا رەت سول سەبەپتى ساباعىڭا دا كەشىگىپ قالعانسىڭ.
ال ەندى سەنىڭ قازىرگى تارتىبىڭە كەلەيىن. «اي سايىن سوعىپ تۇرامىن. جولاۋشىلار پويىزىنا مىنە الماسام، جۇك پويىزىنا جارماسامىن، ءسويتىپ جاڭاقورعان مەن قازالىنىڭ اراسىن جول قىلامىن» دەگەن ۋادەڭ قايدا؟ «امان بولسام قاراكولدەن ىشىك تىككىزىپ بەرەمىن» دەگەن ءسوزىڭ قاي جەردە قالدى؟ دەگەنمەن مەن سەنەن ءالى كۇدەر ۇزگەن جوقپىن. ءۇمىتىمدى ۇزەر ءجونىم دە جوق. وزىڭنەن تۋعان عالامات دەگەن بالا ءقازىر ءبىر جارىم جاستا. ول بالا تۋرالى دا اندا-ساندا ويلاپ قوياتىن شىعارسىڭ؟ ءقازىر ول قاز-قاز جۇرە باستادى. بىلدىرلاپ بىردەڭە دەيتىنى دە بار. «سەنىڭ اكەڭ قايدا؟» دەسەم «وۋ-ۋ-ۋ-ۋ» دەپ شىعىس جاقتى نۇسقايدى. سوسىن ورىندىققا جارماسىپ شىعىپ، سەنىڭ قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان سۋرەتىڭدى كورسەتەءدى.
جاقىندا جىلقىشى اعام جارتى جىلقىنىڭ ەتىن اكەلىپ تاستادى. جولاۋشىلار پويىزىمەن-اق جارقىراپ كەلىپ، ءبىر جەتى ماۋقىمدى باسىپ، جاتىپ-دەمالىپ كەتپەيسىڭ بە؟ عالاماتپەن ەكەۋمىز ەسىمىز شىعىپ قۋانىپ قالايىق. وسىلاي ەتەر دەپ ەندىگى جەردە ءوزىمدى-وزىم جۇباتىپ وتىرعان دا جايىم بار.
عالامات ەكەۋمىز كۇتەمىز. حوش. ىنتىق ىقىلاسپەن!» دەي بەرىپ ساعىمباي ەندى جاس كەلىنشەككە ءتاۋىر ات ىزدەدى. وزىنە سالسا ەڭ ءتاۋىر ات اكۇل سياقتى. ءبىراق بۇلاي جازسا بار ەڭبەگى زايا كەتەدى عوي. ءبىراۋىق ويلانىپ، «ءساليما» دەي سالۋعا قالامىن وڭتايلاي بەردى دە، قايتا اينىدى. سوسىن قولىنداعى شوشاڭداپ تۇرعان قالامىن اق قاعازعا تىرەي بەرىپ «گۇلاينا» دەپ جازدى. «كەلىنشەكتىڭ اتىنىڭ وسىلاي ادەمى بولماعى ءراشتىڭ بەيبىتىنىڭ قىزعانىشىن لاۋلاتپاققا كەرەك» دەپ شەشتى ىشتەي. سوسىن قۇراق كورپەشەنىڭ ۇستىندە شالقاسىنان جاتىپ «ءسوزى دە، اتى دا ناعىز سىلقىم كەلىنشەكتىڭ ءوزى بولىپ شىققان جوق پا!؟» دەپ ماساتتاندى.
ەكى حاتتى ەكى كونۆەرتكە سالىپ، جەلىمدەدى. ەكەۋىنە دە وسى اۋىلدىڭ ادرەسى، قۇرداستارىنىڭ اتى-جوندەرى جازىلار جەردە ساعىمباي كەنەت ويلانىپ، وڭ قولىنداعى قالامىن سول قولىنا اۋىستىردى. ارينە مۇنىڭ جازۋىن قۇرداستارى اڭداماعان كۇندە، اۋىلدا جازباي تانيتىندار بار. سولار تۇرىپ: «وي مۇنى جازعان ءوزىمىزدىڭ ساعىمباي ەكەن عوي» دەۋى ابدەن مۇمكىن.
سول قولىمەن جازىلعان ادرەسى مۇلدەم باسقاشا شىقتى. ءتىپتى، ءراشقا ارناپ جازعان حات شىنىمەن ايەل زاتى جازعانداي بولدى ما-اۋ، نەمەنە...
مىنا ىسىنە ماساتتانعانى سونشا، ساعىمباي تاعى دا قۇراق كورپەشەنىڭ ۇستىنە اۋناي كەتىپ، قارقىلداپ كۇلدى. وسى كەزدە پەشكە سالاتىن وتىن كوتەرىپ، ەسىكتەن كىرە بەرگەن اكۇل، سىڭعىراعان ادەمى داۋىسىمەن: — ساعان نە بولدى؟ — دەپ ەدى، ساعىمباي ويلانباستان: — جاي نارسە... انا كولتوعانداعى الماي كەتكەن قىزىمنىڭ ءبىر ايتقان ءسوزى ەسىمە تۇسە قويىپ... — دەدى. اكۇلدىڭ ءۇنى ءوشتى. ءتىپتى، ءتۇرى بۇزىلىپ تا كەتتى. ءبىراق بۇرىنعىشا اياق استىنان سىقسىڭداپ جىلاي العان جوق. ەسەسىنە ساعىمباي تاعى دا قارقىلداپ كۇلدى. ەركەك دەگەن وسى... كەلىنشەكتى الىپ العان سوڭ نە دەسە دە، نە ىستەسە دە ەركى... ال اكۇلدى الاردا بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولىپ وسى ساعىمباي اكۇلءدىڭ اۋىلىنا قانشا رەت باردى... اكۇلءدىڭ «رايىمدى بەرەمىن» دەگەن جالعىز اۋىز سوزىنە زار بولىپ، ۇيىنە تۋرا سوعا الماي، اكۇلدى ءبىر كورۋگە دە ىنتىق بولىپ، جاقىن جەڭگەلەرىنىڭ اۋزىن باعىپ، جاعىنىپ، جارامساقتانعانى اي... قالاي كەلىن ەتىپ، بوساعاسىنان اتتاتتى، كوڭىلى تىندى. ەندى، مىنە، كۇنىگە ءۇش جىلاتىپ، ءۇش جۇباتىپ وتىرعانى...
اكۇل دە اشۋىن سول ارقىلى باسقانداي، پەشتەگى لاۋلاعان شوققا اكەلگەن اعاشتارىن سالىپ جاتتى... سالىپ جاتتى.
ەرتەڭىنە تاڭعى شايدى ءىشىپ بولا بەرگەندە ساعىمباي كەلىنشەگىنە: — مەن كولحوز كەڭسەسىنە بارامىن، — دەدى، سالماقتانا ءسويلەپ. اكۇل «مۇنى نەگە ايتتىڭ؟» دەگەن جوق. ورنىنان لىپ ەتىپ كوتەرىلىپ، كەبەجەنىڭ ءىشىنەن شوقپەن قىزدىراتىن وتەكتى شىعاردى. كيىم ىلگىشتەن ساعىمبايدىڭ جاڭا كويلەك، كوستيۋم-شالبارىن، پالتوسىن الدى. شالبارى مەن كويلەگىن ۇتىكتەپ، كوستيۋمى مەن پالتوسىن شوتكەلەپ، كۇيەۋىنىڭ ۇستىنە كيگىزگەندە ساعىمباي جاي بۇعالتەر ەمەس، باس بۇعالتەرلىككە دە لايىق جىگىت بولىپ شىعا كەلگەنى... ءوزى دە سىمباتتى جىگىت ەدى. قار كۇرەپ، كەلىنشەگىنە وتىن بۇتاپ، قور بولىپ-اق ءجۇر ەكەن، جاڭا كيىمدەرىمەن جاسارىپ، جاسانىپ كەتتى. اكۇل پالتوسىنىڭ ءىشكى وڭىرىنە ءاتىر سەپتى.
گازەتكە وراپ، الدىن-الا ازىرلەپ قويعان ەكى حاتتى ىشكى قالتاسىنا سالعان بويدا، سىرتقا شىعا بەرگەندە ەرتەڭگى اياز بەتتى قارىپ-اق تۇر ەكەن. ساعىمباي ەتىگىمەن قاردى قارش-قارش باسىپ، ۇيدەن ۇزاپ شىققانشا كەلىنشەگى كويلەكشەڭ كۇيى سەلتيىپ، سوڭىنان قاراپ تۇردى-تۇردى دا، ەكى قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرا قاتتى باسقان كۇيى «ءىش-ش-شاي!» دەي بەرىپ، جۇگىرە باسىپ ۇيىنە كىردى.
سۋ جاڭا كيىنىپ شىققانى مۇنداي ابىروي بولار ما؟ كەڭسەگە كىرەر جەردە اتىنان ەندى ءتۇسىپ جاتقان باسقارمامەن ۇشىراسىپ قالعانى. يساباي الدىنان شىعىپ، قوس قولىن الا جۇگىرگەن سىمباتتى جاس ءجىگىتكە كوز قىرىن ەلەۋسىزدەۋ تاستاعان بولىپ تۇرىپ:
— شىراعىم، قار ەرىگەنشە شىداشى، — دەدى.
— قار ەرتە ەرىپ كەتسە قايتەمىن، كوكە؟
سيرەك كۇلەتىن اۋىر مىنەزدى يساباي مىرس ەتتى. — كىشكەنتاي كولحوزدىڭ شاشىلىپ جاتقان قىزمەتى دە جوق. سەن بىرەۋدىڭ ورنىن الۋ ءۇشىن، ول بىرەۋدىڭ ورنىن الۋى كەرەك.
«تۇسىنەمىن عوي كوكە» دەگەندەي ساعىمباي تومەنشىكتەپ قالدى. تومەنشىكتەمەسكە امالى دا جوق ەدى. ول بىلەتىن يساباي كەز كەلگەننىڭ الدىندا وسىلاي سىرىن دا اشا بەرمەيتىن جان.
يساباي كەڭسەدەگى بولمەسىنە بۇرىلعان كەزدە، ساعىمباي باس بۇعالتەر ابىشكە كىرگەن. اقكوڭىل ءابىش: — ءىنىم-اۋ، مەنىڭ ورنىما سەن لايىقسىڭ عوي، — دەپ اڭقىلداپ قارسى الدى. سوسىن ەكەۋى سۋىق بولمەنى كۇلكىلەرىمەن جىلىتىپ وتىرعاندا ءابىشتى باسقارما شاقىرتتى دا، ساعىمباي وسى كەزدە ءابىشتىڭ ستولىندا جاتقان ءموردى قولىنا الا بەرىپ، قوينىنان كونۆەرتتەردى شىعارىپ ەكەۋىنىڭ ەتەگىنە بىر-بىردەن باسىپ-باسىپ جىبەردى. ءمور ءىزى كومەسكىلەۋ ءتۇستى. ساعىمبايعا كەرەگى دە ءموردىڭ وسىلاي كومەسكى ءتۇسۋى ەدى. ويتكەنى، ءمورى جوق حاتقا بۇل اۋىلدىڭ ساۋاتسىزدارى سەنبەيدى. قاي جاقتىڭ ءمورى دەپ ءۇڭىلىپ جاتقان دا ەشقايسىسى جوق.
ابىشپەن اسىعىس قوشتاسىپ، ەندى پوچتاعا كىرسە، سارىباي كوكەسى اۋداننان ءبىر ايدان بەرى ازەر جەتكەن گازەتتەردى ولاي، بۇلاي ءبولىپ، الەككە ءتۇسىپ جاتىر ەكەن.ساعىمباي بۇل كىسىمەن دە ەمەن-جارقىن امانداسىپ تۇرىپ، كوزىمەن ءمورىن ىزدەگەن. سارىباي كوكەسى بۇكشەڭدەپ جاتقان كەزدە، ساعىمباي بيىلعى قاردىڭ كوپتىگىن، ءالى دە جاۋاتىنىن اڭگىمەلەپ تۇرىپ، كونۆەرتتەرىءنىڭ ەتەگىنە پوچتانىڭ ءمورىن بىر-بىردەن باسىپ جىبەردى دە، ەندى تاراتىلۋعا ءتيىس حاتتاردىڭ اراسىنا تىعىپ جىبەردى. سوسىن كىشىلىك ءبىلدىرىپ، كوكەسىنە كومەكتەسكەن بولىپ، ەسكى مەكتەپتەگىلەرگە تيەسىلى ءبىر بۋدا گازەتتى قولتىعىنا قىسىپ سىرتقا شىقتى.
پالتوسىنىڭ ومىراۋىنان ءاتىر ءيسى بۇرقىراپ ساعىمباي اۋىلىنا قايتتى. وزەننىڭ انا بەت، مىنا بەتىن مەكەندەگەن ەسكى كەڭسەدەن دە، گەروي (ساپارباي) اۋىلىنان دا سىرتتا قىبىرلاپ جۇرگەن ەشكىمدى بايقامادى. ءبىراق ۇيلەردىڭ مۇرجالارىنان كوتەرىلگەن تۇتىندەر جۇندەي ءتۇتىلىپ، بيىككە كوتەرىلىپ جاتىر. «اكۇل ءاتىر سەۋىپ، شوتكىلەپ كيگىزگەن پالتومدى ەشكىمنىڭ كورمەۋىن-اي» دەپ ويلادى ىشىنەن. وسى ويى ءوزىن كوڭىلدەندىرىپ تە جىبەردى..، ءبىراق باسقارما مەن باس بۇعالتەر كوردى عوي. ولار مۇنىڭ جاڭا كيىمىنە ءمان بەردى. مۇرىندارى بار عوي، ءاتىر ءيسىن سەزىنگەن دە بولار. سول ەكەۋىنەن باسقاسىنىڭ ءدال ءقازىر ماعان قاجەتى قانشا؟ ەڭ باستىسى — حاتتار جىبەرىلدى.
ساعىمباي ەندى كوڭىلدەنىپ قانا قويماي، توبە ەتەگىندەگى وقۋشى بالالاردىڭ مەكتەپكە قاتىنايتىن جالعىزاياق جولىمەن كەلە جاتىپ، وز-وزىنەن كۇلدى دە. تومەندە قارلى اڭعارعا ءيىرىلىپ تۇسكەن قارا جىپتەي بولىپ اقۇيىك اعىپ جاتىر. جاعالاۋىنداعى قابىرشىقتانىپ قاتقان مۇزدار ايازدى كۇننىڭ ساۋلەسىمەن جاقۇتتاي جالتىراپ، جارقىراپ كورىندى. جانە سول ءتۇستىڭ كىسى قاراعاندا قىزارىپ، قىزعىلتتانىپ، كوگىلدىرلەنىپ، سارعىشتانىپ مىڭ ءتۇرلى بولىپ قۇبىلىپ، جاس جىگىتتىڭ جانارىن ادەيى ارباعىسى كەلگەندەي قۇلپىرعانى-اي!
اياز ءالى كۇشىندە. جىگىتتىڭ ەكى بەتىن قارىپ كەلە جاتىر. ءبىراق ەرتەمەن جۇگەرى تالقان مەن شاي ءىشىپ العان جاس جىگىت اۋىل اراسىنىڭ كوكبەت ايازىنان جاسقانسىن با، ءتايىرى. ەتىگىمەن قاردى قارش-قارش باسىپ سول كوكبەت ايازىڭنىڭ وزىنە ايبات كورسەتىپ كەلە جاتتى.
كۇيەۋى قىزمەتكە بۇگىن تۇرارداي كورىنگەندىگىنەن شىعار، اكۇل كۇيەۋىن تاعى دا كويلەكشەڭ كۇيدە سىرتتان كۇتىپ الدى. سوسىن جاۋراعانىن بىلدىرمەي، كۇلگەن بولىپ: — باسقارما قايناعا نە دەدى؟ — دەدى.
— باسقارما قايناعاڭ قار ەرىگەنشە كەلىنشەگىڭنىڭ جانىندا جاتا تۇر، — دەدى.
اكۇل سىڭعىراپ كۇلدى. كەلىنشەكتىڭ وسى ادەمى كۇلكىسى كۇيەۋىن ءبىر ءسات باقىتتى ەتىپ جىبەرگەندەي ەدى. ەكەۋى وسىلاي كۇلىپ تۇرعاندا كوكبەت اياز دا قاۋقارسىز سەكىلدى. ايازدى كۇنى شيقىلداپ اشىلاتىن سىرتقى ەسىكتەن ۇيلەرىنە ەكەۋى دە كۇلىپ كىردى.
حات سەيىلبەكتىڭ قولىنا كەشكى اپاق-ساپاقتىڭ كەزىندە ءتيدى. اتىنا سۋ بەرىپ، الدىنا ءشوپ سالىپ، ۇيىنە ەندى كىرە بەرەردە «پوچتا شال بەرىپ كەتتى» دەپ شەشەسى فاتيمانىڭ ۇستاتا سالعانى. «قاڭعىرىپ جۇرگەن بۇل نەعىلعان حات؟» دەپ سەيىلبەك اۋەلى كونۆەرتكە شوشىپ قاراعان. سونان سوڭ بالالار ۇيىندەگى ءىنىسى ەسىنە ءتۇسىپ، ساپتاما ەتىگىن بوساعاعا شەشىپ، تورگە شىقتى. ۇيدە ءجوندى جارىق تا جوق ەدى. ءبىر ماس بولعاندا شىنىسىن سىندىرىپ، شامدارىنا قاعاز قالپاق كيگىزىپ وتىرعان. دەگەنمەن سول اق قالپاق شامعا ءتونىپ كەلىپ وتىرعاندا حاتتىڭ «ءبىرلىك» كولحوزىنىڭ باسقارماسىنان كەلگەنىن ءبىلدى. جانە باسقا كولحوزدىڭ باسقارماسىنان حات العانىنا ءبىر ءسات تاڭداندى دا، كونۆەرتتى اسىعىس اشامىن دەپ وتىرىپ ءىشىندەگى حاتتى قوسا جىرتىپ العانىن دا اڭداماي، جىرتىلعان جەردى قولىمەن ءتۇزەتىپ وتىرىپ، بولماشى جارىقپەن «قالقام سەيىلبەك! كولحوزدىڭ قوي فەرماسىنىڭ باستىعى قىزمەتى بوساپ ەدى. وسى جۇمىسقا ءوزىڭدى لايىق كورىپ وتىرمىن» دەگەن جەرگە دەيىن ەجەلەپ ازەر وقىسا بولار ما؟ باسىنا قاعاز قالپاق كيگىزگەن مىنا شامنان كورگەن قورلىعى-اي... «وسىنداي ماڭىزدى حات الىپ وتىرعانىمدا، جارىعىڭ سىعىرايىپ... وي اكەڭدى... وسى دۇنيەدەن شامسىز ءوتسەم دە... دەپ شامىن ءبىر تەۋىپ جىبەرگىسى كەلىپ وتىردى دا، ءوزىن-وزى توقتاتتى. اتتەڭ، ىشىندە جارتى بوتەلكە اراق بولمادى. ەگەر ول بولعاندا... شامنىڭ كەءراءسىنى ءبىر جاققا شاشىلىپ، سارعايىپ كەتكەن قالپاعى ەكىنءشى جاققا شاشىلىپ-اق قالاتىن جەرى ەدى...
ول ساپتاما ەتىگىن اسىعىس كيىپ، جارتىسى جىرتىلعان حاتتى قولىنا ۇستاعان كۇيى كورءشىسى جۇمابەك شالدىڭ ۇيىنە قاراي ۇمتىلعان.
جۇمابەكتىڭ ۇيىندە جارقىراعان وندىق شام. سەيىلبەك شامعا جاقىنداپ كەلىپ، ءبىر تىزەرلەي وتىرىپ حاتتى اسىقپاي وقىدى.
— نەمەنە رايكومنەن كەلگەن حات پا؟ شۇقشيىپ وقىدىڭ عوي، — دەدى جۇمابەك مىسقىل ارالاستىرا سويلەپ.
— «بىرلىكتىڭ» باسقارماسىنان كەلگەن حات ەكەن.
— ە، «بىرلىكتىڭ» باسقارماسى نە دەپتى؟
— مال فەرماسىنىڭ باستىعى قىزمەتى بوساعان ەكەن. سوعان مەنى قولاي كورىپ...
— نەمەنە بوجبانداردان فەرماباستىق بولار جىگىت تابىلماي قالىپ پا؟
— كىم ءبىلسىن...
سەيىلبەك ەندى قايتادان بوساعاداعى ساپتاما ەتىگىنە قاراي ۇمتىلدى. حاتتا ايتىلعان ماسەلە وتە ماڭىزدى بولعاندىقتان ول بىردەن جولعا دايىندالۋدى ويلاعان.
— فەرماباستىق بولىپ كەتسەڭ شاپاعاتىڭ تيەر مە ەكەن، وتىرىپ ەت جەپ كەتسەيشى، — دەدى جۇمابەك شال دا كوزدەرىن سىعىرايتا قاراپ وتىرىپ، مىسقىلداي سويلەپ. سەيىلبەك ايالدامادى. ويتكەنى، قازاندا قايناپ جاتقان بىردەڭە بولعان كۇندە، ونىڭ انىق ەت ەمەس ەكەنىن سەيىلبەك سەزدى.
ۇيىنە قايتىپ كىرگەن بويدا كەلىنشەگى اداشقا:
— سۋ جىلىت... جۋىنامىن. تاڭەرتەڭ جولعا شىعامىن. ساندىقتان اق كويلەك-دامبالىمدى شىعار، — دەدى.
— كوك كويلەك-دامبالىڭ دا جۋىلىپ، دايىن تۇر عوي، — دەپ اداش جۋاس ءۋاج ايتقان بولىپ ەدى، سەيىلبەك بۇقا موينىن جالت بۇرىپ قاراپ: — فەرماباستىققا اق كويلەك-دامبال جاراساتىن شىعار، — دەپ ءسوزدى ءبىرجولا كەسىپ تاستاعانى. داۋىسى كۇندەگى كۇيەۋىنىڭ داۋىسى ەمەس. ايۋداي گۇجىلدەپ تۇر.
— ماقپاي قايناعانىڭ (ساقپاي فەرماباستىقتى ايتقانى) ورنىنا ما؟ — دەپ ەدى، سەيىلبەك شارت كەتتى.
— «30 جىلدىقتىڭ» فەرماباستىعى بولماسام بولماي ما؟ «بىرلىككە» فەرماباستىق بولسام شە؟ الدە، ول جاققا كوشكىڭ جوق پا؟ «30 جىلدىعىڭدى» ەندى جەلكەمنىڭ شۇقىرى كورسىن!
وسى كەزگە دەيىن ۇندەمەي، اق قالپاق كيگەن شامنىڭ جارىعىمەن ءجۇن ءتۇتىپ وتىرعان شەشەسى فاتيما وسى ساتتە عانا دىبىسىن شىعارىپ: — ە، قۇتتى بولسىن! بوجبانداردىڭ اراسىنا كوشسەك نەسى بار... وعان قۋانۋدىڭ ورنىنا اشۋلانعانى نەسى... — دەدى ەرنىن ءبىر سىلپ ەتكىزىپ.
ءارى قاراي اڭگىمە ءۇزىلدى. اداش زىر ءجۇگىرىپ، سىرتتان شەلەكپەن قار تاسىپ، قازاندى تولتىردى. مۇنىسى ءتۇن ىشىندە وزەندى قاشىقسىنعانى. بالاسى ءۇي ىشىنە جۋىناتىن بولعان سوڭ فاتيما ءجۇنى مەن ۇرشىعىن كوتەرىپ، جۇمابەكتىكىنە كەتتى.
بوزالا تاڭنان جولعا شىققان سەيىلبەك كۇن شىعىپ، دۇنيە اي-جاي بولعان شاقتا اقتايدىڭ ديىرمەنىنە جەتىپ تە قالعان. جولىنىڭ ونگەن سەبەبى — ديىرمەنگە قاتىناعان اربالى، اتتىلىلاردان سۇرلەۋ ءتۇسكەن ەكەن. جول قيىندىعى سودان ءارى باستالدى. اقتايدىڭ ديىرمەنىنەن ءارى قاراي جورتقان تىشقان ءىزى بولسايشى. استىنداعى اتى ساۋىرىنان كەلگەن قالىڭ قاردى كەشتى دە وتىردى. جانۋار باعۋلى ءارى جارامدى ەدى، قوزى كوش جەرگە دەيىن سىر بەرمەدى. ايتەۋىر قارسىز عوي دەپ وزەندى كەشىپ ءجۇرگەن كەزى دە بولعان. ءبىراق تاستى، ويلى-قىرلى وزەن ءىشى جۇرىسكە قولاي بولماعان سوڭ، ءارى اتىنىڭ تابانىنا تاياۋدا عانا قاقتىرعان تاعاسىنىڭ دا ءتۇسىپ قالۋىنان ساقتانىپ، سەيىلبەك قاراگەرىن قايتادان قالىڭ قارعا سالدى.
جانۋار ەرجىگىتتىڭ ديىرمەنىنە الپا-سالپا بولىپ جەتتى-اۋ. قىرعىزالىعا كۇيەۋ بولعان سوڭ، ەرجىگىت داۋدىراپ-اق قارسى الدى. ەكى قولىن قوسا ۇسىنىپ امانداستى. قوناعىنا شاي قويىپ، اتىنىڭ الدىنا ءشوپ سالدى. ءجون سۇرادى.
— تاسبولات اعام شاقىرعان ەكەن، مال فەرماسى باستىعىنىڭ ورنى بوسادى دەپ...
— ويپىرماي، قىرعىزالىلار جەر-كوكتى باسقارماساڭدار بولماي ما؟ اتقا وتىرۋعا جارايتىن بوجباندار دا بارشىلىق سياقتى ەدى عوي، — دەدى ەرجىگىت ءبىرجاعىنان ازىلگە بۇرعان بولىپ.
ونىڭ «قىرعىزالىلار جەر-كوكتى باسقارماساڭدار بولماي ما؟» دەگەنىنە سەيىلبەك قوقىرايىپ قالدى. سول جەر-كوكتى باسقارۋشىلاردىڭ ءبىرى — ءوزى بولعالى تۇرعانىنا ماساتتانعانىن دا جاسىرماي، ىرسىڭ-ىرسىڭ كۇلگەن بولدى.
شايدان سوڭ سەيىلبەك ءبىراز تىنىعىپ، ءشوپ جەپ الدەنىپ العان اتىنا قايتا ءمىنىپ، جولعا شىقتى. ءبىر جاقسىسى، «بىرلىكپەن» ارالىقتا دا ديىرمەنگە قاتىناعانداردىڭ ارقاسىندا جاپ-جاقسى سۇرلەۋ تۇسكەن ەكەن. اتى قينالمادى. جۇلقىنا تارتىپ، ۇزبەي جۇرگەندە، كۇن ۇياسىنا ەندى باتا بەرگەندە سەيىلبەكتى «بىرلىكتەگى» باسقارمانىڭ كەڭسەسىنە جەتكىزدى-اۋ.
— باسقارما الگىندە ۇيىنە قايتقان دەپ الدىنان جۇپىنى كيىنگەن، بۋرىل ساقالدى كەڭسەنىڭ قاراۋىلى شىقتى.
سەيىلبەك ات ۇستىندە اڭتارىلىپ قالدى. باسقارمانىڭ ۇيىنە جەتىپ بارۋعا بىردەن تاۋەكەل ەتپەدى. وزگە ءبىر تۇسەتىن ءۇيى وزىنە ىشەتىن كوجە تاۋىپ بەرگەنىمەن، استىنداعى اتىنىڭ الدىنا سالاتىن ءشوبى بولۋى ەكىتالاي قوڭتورعايلاۋ وتباسى ەدى. ول ات ءۇستىندە ءبىر ءسات ويلانىپ وتىردى دا، «نەدە بولسا ءتۇبى تۋىس كىسى عوي، ءارى حات جازىپ، شاقىرتىپ وتىرعان ءوزى» دەپ تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، باسقارمانىكىنە قاراي ات باسىن بۇردى.
باسقارما ءالى ساپتاما ەتىك، گاليپە شالبار، شولاق تونىمەن، تۇلكى تىماعىن قوقىرايتا كيىپ، ەسىگىنىڭ الدىندا تۇر ەكەن. شاماسى، ۇيىنە جەتكەن بەتى دە وسى بولار.
— وۋ، تاۋدىڭ قازاعى، قايدان ءجۇرسىڭ؟ — دەپ تاسبولات باسقارما مۇنى كوڭىلدى قارسى الدى.
سەيىلبەك ىشىنەن بۇعان دا شۇكىرشىلىك ەتتى.
— ءيا، تورلەت باتىر. مىناداي قىستا... مىناداي قاردا جول ءجۇرىپ كەلە جاتقان سەنى باتىر دەمەسكە دە بولماس.
سەيىلبەك اتىن بايلاپ كەلگەن سوڭ، ەكەۋى ءتىزىلىپ ۇيگە كىردى. ايەلى دە جىلى شىراي بەرىپ امانداستى.
سەيىلبەك ساپتاما ەتىگىن بوساعاعا شەءشىپ، تورگە شىقتى. مولداسوقىنىپ وتىردى. تاسبولات تا شەشىنىپ كەلىپ، مۇنىڭ جانىنا جايعاستى.
— ال جول بولسىن؟
— الەي بولسىن... ءوزىڭىز ءبىر حات جازىپ شاقىرتقان ەكەنسىز. سودان جەتكەنىم وسى... — دەدى سەيىلبەك فەرماباستىق بولىپ العان جانداي، باسقارمادان ىعا سويلەپ.
— قايداعى حات؟
سەيىلبەك ىشكى قالتاسىنان بۇكتەۋلى حاتتى شىعاردى. تاسبولات حاتتىڭ بۇكتەۋىن جازىپ، مۇنىڭ تۇندە جىرتىپ العان جەرىن قولىمەن تۇزەتىپ وتىرىپ وقىدى. سوسىن مىرس ەتىپ كۇلدى.
— ءىنىم-اۋ، بۇل حاتتى ساعان كىم جازىپ ءجۇر؟
— قايدان بىلەيىن... ءوزىڭىز عوي... — دەدى سەيىلبەك كۇمىلجىپ. ءالى دە حاتتى باسقارمانىڭ ءوزى جازعاندىعىنان كۇدەرىن ۇزگىسى كەلمەي.
— مەن ساعان مۇنداي حاتتى قايدان جازامىن، ءىنىم-اۋ؟ ساردار دەگەن مال فەرماسىنىڭ باستىعى امان-ەسەن جۇمىسىن اتقارىپ جۇرسە... ءتىپتى، سول قىزمەت ويدا-جوقتا بوساي قالعان كۇندە، سەنى شاقىرتسام، بوجباندار مەنى تاسپەن ۇرىپ قۋماي ما... «ءوز اۋىلىمىزدان فەرماباستىققا لايىق كىسى تاپپادىڭ با؟» — دەپ...
اڭگىمە وسىمەن ءۇزىلدى. ءبىراق باسقارما كوكەسى سەيىلبەكتىڭ ءدال وسى كەلىسىنە اسا رەنجىمەگەن دە سياقتى. ەسىك جاققا بۇرىلىپ: — اۋ، ايەل قازان كوتەر، — دەدى ەكپىندەي سويلەپ. مىنا قاينىڭ ءتۇۋ-ۋ سوناۋدان كەلىپ وتىر، اعايىندارىمىزدىڭ سالەمىن الىپ.
— ەت اسىلىپ جاتىر. ساماۋرىن قايناپ تۇر. قاينىم ول جاقتا دا ءبىزدى ماقتاپ ءجۇرەءدى ەكەن، — دەدى ايەلى دە كوڭىلدەنە ءسويلەپ.
— ە، باسە-ە... — دەدى تاسبولات تا ەندى كوڭىءلى ءبىرجولا بىرلەنگەندەي.
ەت پىسكەنشە ەكەۋى اق باۋىرساقپەن شاي ءىشتى. اڭگىمەدەن دە اۋىزدارى بوساعان جوق. تاسبولات انانى-مىنانى سۇرايدى، سەيىلبەك جاۋاپ بەرەدى. ارينە، فەرماباستىق قىزمەتى بولمايتىنعا بەت بۇرعان سوڭ-اق سەيىلبەك باسىلىپ قالعان. دەگەنمەن، قازان كوتەرىپ، الدىنا اق باۋىرساقپەن داستارحان جايعان تۋىسقاندىق كوڭىل دە ونى تىم جەرگە قاراتقان جوق. باسقارما كوكەسىمەن تەڭ وتىرىپ، قىرلى ستاكانمەن اراقتان ەكى تارتىپ جىبەرگەننەن كەيىن، فەرماباستىقتاردان كەمدىگى دە بولماي قالدى. قارقىنمەن سويلەدى. لەكىتىپ كۇلدى. ءوزىن كوڭىلدى، ءارى ەركىن ۇستاۋى ءبىر ەسەپتەن «تىم بولماسا، فەرماباستىققا لايىق ەكەنىمدى بايقاتىپ كەتەيىن» دەگەن ارام ويىنىڭ دا اسەرىنەن بولسا كەرەك.
ەرتەلەپ شىعىپ، اۋىلىنا قايتىپ كەلە جاتقان سەيىلبەك ءوزىنىڭ مىقتاپ الدانعانىن ءبىلدى. ءبىراق تاپ كىم الداعانىن بىلە الماي عانا دال بولدى. «مەنىمەن وسىنشا ويناپ، قالجىڭداساتىنداي كىم بار؟» — دەگەندى ويلاپ، وزەننىڭ باس جاعىندا تۇراتىن بىرەر جىگىتتى ەسىنە الدى. ولاردىڭ رەتى كەلمەيتىن سەكىلدى. اياق جاقتاعى اۋىلداردى دا وي ءسۇزگىسىنەن وتكىزدى. تابا المادى. وسىلاي ويناسا جاراسار قاينىلارى تاۋدىڭ ارعى بەتىندە. مىناداي قالىڭ قاردا ولاردىڭ ىنتىماقتاعى سەيىلبەككە حات جىبەرەردەي مۇرشالارى جوق. جانە مۇنىمەن ازىلدەسپەك تۇگىلى، ارقاردىڭ قۇلجاسىنداي انادايدان ودىرايا قاراپ تۇرعان قولاپايسىز ءبىرەۋلەر.
سەيىلبەك ەندى قۇرداستارىن بولەك سۇرىپتادى. باس جاقتا تۇراتىن قۇرداستارى... ولار ءتىپتى قالجىڭنان قاشىقتاۋ جىگىتتەر. اياق جاقتاعى اۋىلداردان... ءراش اناۋ توسەك تارتىپ، اۋىرىپ جاتىر. ساۋ بولعان كۇندە دە ونىڭ بىرەۋمەن ءدال وسىلاي ويناي قوياتىن ادەتى جوق. قالتاي... ساعىمباي...
ساعىمبايدى ەسىنە الا بەرىپ، سەيىلبەك ىركىلىپ قالدى. «ايتپاقشى، ول وقۋىن ءبىتىرىپ، ءۇيىندە جاتىر ەكەن-اۋ» دەپ ءبىر قويدى. سوسىن ونىڭ جۇمىسقا ورنالاسا الماي، ۇيىندە زەرىگىپ جاتقانىن دا ەسكەردى. مىناداي حاتتى جازۋ ارينە، ونىڭ قولىنان كەلەدى. كەلگەندە قانداي! كەشەگى سوعىس كەزىندە مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ-اق تالاي كەلىنشەكتىڭ اسكەردەگى كۇيەۋلەرىنە حات جازىپ بەرەتىن. سوندا جاز كەزىندە جانىندا بيداي ورىپ، پىشەن باۋلاپ جۇرەتىن سەيىلبەك سياقتى ماۋباستارعا «حات جازىپ بەرگەنىم ءۇشىن انا كەلىنشەك بەلىنەن قۇشاقتاتتى، مىنا كەءلىنشەك بەتىنەن سۇيگىزدى» دەپ ماقتانۋشى ەدى-اۋ.
وسىلاي ويلاي بەرىپ، سەيىلبەك قوينىنان حاتتى شىعاردى. حاتتىڭ العاشقى جولدارىن وقي بەرە-اق ەسىنە الدەنە ساپ ەتە قالعانداي مەڭىرەيدى دە قالدى. «مىناۋ ساعىمبايدىڭ قولى عوي. مەكتەپتە ءبىر كلاستا وقىدى. ءتىپتى، ءبىر پارتادا وتىردى. وسىلاي مارجانداي ەتىپ، سۇلۋ جازاتىن. ودان وزگە بالالاردىڭ بىردە-بىرى بۇلاي جازا العان ەمەس.
كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزدە دە ول ءدال وسى جازۋىمەن سەيىلبەككە حات جولداعان جوق پا ەدى؟ «...سەنىڭ فەرماباستىق، مەن باس بۇعالتەر بولاتىن كۇنىمىز دە جاقىنداپ قالعان شىعار»، — دەپ...
— و، اۋزىڭدى ۇرايىن، سۋايت... سايقىمازاق! — دەدى ءبىر كەزدە سەيىلبەك حاتتاعى جازۋلاردان ءالى دە كوزىن الماي وتىرىپ. «سول عوي... سو-ول! باسە دۇشپان الىستان كەلمەسە كەرەك-تى...».
وسىلاي ويلاعان بويدا ول اتىن تەبىندى. ءدال قازىرگى اشۋىمەن ەسكى مەكتەپتەگى اۋىلعا جەتىپ بارعىسى كەلدى. اتىنان تۇسپەستەن قامشىسىنىڭ توبىلعى سابىمەن ساعىمبايدىڭ تەرەزەسىن ۇرىپ، سىرتقا شىعارىپ الىپ، قامشىمەن ارقاسىنا... قۇيرىعىنا شىقپىرتسا جاراسا ما، الدە قالىڭ قارعا اۋناتىپ، سول قۇيرىقتى ساپتاما ەتىگىمەن تەپكەنى دۇرىس پا؟ قاپەلىمدە جانىندا اقىل قوسار دا ەشكىم جوق... الگى ەكى ءتاسىلدىڭ قايسىسى وڭتايلى ەكەنىن انىقتاي الماي ايدالادا كەلە جاتىپ الاقتاپ ساسقانى-اي!
ويپىرماي اشۋدىڭ دا قىسقانى-اي... ءوزىن جۇرت الدىندا ءاجۋا قىلاتىن وسىنداي ايلا تاپقان ساعىمبايعا ءبىر اشۋلانسا... وسى حاتتاعى جازۋلارعا ابايلاپ قاراماعان، دۇرىستاپ ويلانباعان ءوزىنىڭ اڭعالدىعىنا ەكى اشۋلاندى. سوسىن ءبىراۋىق سوعىسقا قاتىناسپاي-اق رانىي بولىپ، اق قالپاق كيىپ وتىرعان ۇيىندەگى جەتىلىك شامعا دا جىنى كەلدى... «قالىڭ قارعا جىعىپ سالىپ، مەنىڭ قۇيرىعىما تەپكىلەيتىن ادام بولساشى... شىركىن-اي، اياعىمداعى ساپتاما ەتىگىمءدى وزىنە شەشىپ-اق بەرەر ەدىم... كۇش الىپ تەپكىلەۋى ءۇشىن وسىنى كيشى دەپ...». ول وسىلاي دا ويلادى، وزىنە-وزى كىجىنىپ وتىرىپ.
«مىنا اڭگىمە ەرتەڭ-اق بۇكىل ىنتىماق اۋىلىنا... ءوز اۋىلىمىزدى دا قويشى... «بىرلىك» كولحوزىنا... ودان ءارى كورشى كولحوزدارعا دا تارايدى-اۋ. ءبىر اۋىلعا قىز بەرگەن، ءبىر اۋىلدان قىز العان... ايتەۋىر، ءوزىن بىلەتىندەر، ءوزىن بىلمەسە دە اۋىلىن بىلەتىندەر، وي جىرقىلدايتىن بولدى-اۋ. بىر-ەكى قىس ءوتىپ، اڭگىمە ەسكىرگەنشە اۋىلدان شىقپاي جاتاتىن بولدىم-اۋ، ماسقارا-اي!».
بۇل جولى ەرجىگىتتىكىنە تۇسكەن جوق. ءويتكەنى كەشەلى-بۇگىن باسىنان وتكەرىپ كەلە جاتقان وقيعانى ەستىسە، ەرجىگىتتىڭ وزەننىڭ ەكى بەتىندەگى جارتاستاردى جاڭعىرتىپ، قارقىلداپ كۇلەتىنى انىق ەدى. ءوزى عانا كۇلىپ قويماي، ديىرمەنگە كۇندىز-تۇنى تىنباي قاتىناپ جاتقاندارعا قانشا جىرلارىن كىم ءبىلسىن.
استىنداعى قاراگەردى الپا-سالپا تەرلەءتىپ، اقتايدىڭ ديىرمەنىنە دە جەتكەن. ءبىراق بۇل ۇيگە دە تۇسپەدى. نەدە بولسا ءوز ۇيىنە جەتىپ، اتىنىڭ باسىن ءبىر-اق تارتپاققا بەكىنگەن ول كەشكە دەيىن ءنار تاتپاي، قارنىنىڭ اشقانىن دا، اتتىڭ شارشاۋىن دا ەلەڭ-قۇلاڭ ەتپەدى.
تاسبولاتتىڭ ايەلى تاڭەرتەڭ تابا نان مەن ءبىر كەسەك ەتتى گازەتكە وراپ: — قاينىم، قوينىڭا تىعىپ ال، جولدا قارنىڭ اشادى عوي، — دەگەندە نامىس قىلىپ الماپ ەدى، ءبىر جاعىنان فەرماباستىق بولماسام دا، فەرماباستىقتىققا لايىقتىلىعىمدى ءبىلىپ قالسىن» دەگەن دالباسا ويمەن.
ەندى سول قياڭقىلىعىنا وكىنگەندەي بولدى. الدىمەن ەسكى مەكتەپكە سوعىپ، ساعىمبايدىڭ ءۇيىنىڭ تەرەزەسىن قامشىسىنىڭ سابىمەن قاعىپ، سىرتقا شىعارىپ الماق بولعان اشۋىن دا كەيىنگە قالدىردى. ول ارەكەتىن دە، انا اۋىل، مىنا اۋىلداعى ءىشى پىسىپ جاتقان ۇلكەن-كىشىلەرگە ءبىر جىل، ەكى جىل كۇلكى بولاتىنىن دا انىق سەزدى دە «نەدە بولسا اۋەلى اشۋىمدى باسىپ الايىنشى» دەگەن سابىرلى اقىلعا توقتاعان.
كەشكى الاكوگىمدە مال قوراسىنىڭ جانىندا اتىنان تۇسە بەرگەنى سول ەدى، جۇمابەك تە ىرگەلەس مال قوراسىندا سيىرلارىنا ءشوپ سالىپ، كۇيبەڭدەپ ءجۇر ەكەن. بۇرىلىپ قاراپ تۇرىپ: — تەنتەكتەن تەز حابار دەگەن... بارعانىڭنان كەلگەنىڭ جىلدام بولدى عوي. فەرماباستىق بولاتىن دۇكىمەتتەرىڭدى ۇمىتىپ كەتىپسىڭ بە، شىراعىم؟ — دەگەنى.
سەيىلبەك ۇندەمەدى. ءدال وسى ءسوزدى قاتارى، الدە وزىنەن ءسال كىشى بىرەۋ ايتسا، قولىنداعى قامشىسىمەن پاتىرلاتىپ ساباپ تاستاۋى دا كادىك ەدى... اتتەڭ، جاسى ۇلكەن. ونىڭ ۇستىنە اۋىلعا سىيلى كىسى.
ۇندەمەگەن كۇيى اتىن جەتەلەپ، قوراعا كىرگىزىپ، بەلدەۋ اعاشقا بايلادى دا، ايازداپ جاتقان قاردى قارش-قارش باسىپ، ۇيىنە قاراي ءجۇردى. بويىنداعى اشۋ دا سول قارش-قارش ەتكەن قار سەكىلدى. اتتەڭ، سىرتقا شىعارۋعا سەبەپ جوق. شاما دا جوق. ءوزى دەل-سال بولىپ ەكى كۇنگى جۇرىستەن ابدەن-اق شارشاعان. «شىركىن، تاپ ءقازىر ءبىر بوتەلكە اراق بولسا عوي» دەپ ويلادى ىشىنەن. «ەكى بوتەلكەسى تابىلىپ جاتسا، ءتىپتى قانەكي...». ءبىراق بۇل ويى دا فەرماباستىق بولۋدان گورى ورىندالۋى قيىنداۋ بوستەكى ارمان ەدى...
ءراشتىڭ اتىنا جازىلعان حات ەكى كۇن جول ءجۇردى. «جولدان مەن بەرە كەتەيىن» دەپ پوشتاشىدان الىپ، قالتاسىنا سالعان مۇسا دەگەن كىسى جول-جونەكەي ءبىر ۇيدەن جۇگەرى نانمەن شاي ءىشىپ، ەكى ۇيدەن ايران قاتقان كوجە ءىشىپ، ارادا ءبىر قونىپ العاندا، قالتاسىندا جۇرگەن حات الدەنەشە بۇكتەلدى، ۋماجدالدى. ءتىپتى، ءبىر ۇيدە سول حات مۇسانىڭ قالتاسىنان ءتۇسىپ تە قالىپ، «سىزدەن قالعان بولۋى كەرەك» دەپ سوڭىنان الگى ءۇيدىڭ بالاسى قۋىپ-جەتىپ بەرگەن كەزى دە بولعان. دەگەنمەن، حات اقىرى جەتەر جەرىنە جەتتى-اۋ. «مۇسا جاكەم بەرىپ جىبەرىپ ەدى» دەپ ەرتەڭگىلىك قوڭقاق مۇرىن قارا بالا حاتتى اكەلىپ، قازانعا سۋ جىلىتىپ جاتقان ءراشتىڭ كەلىنشەگى بەيبىتتىڭ قولىنا ۇستاتقاندا، ءراش توردە توسەكتە جاتقان-دى. بىردە مال دوعدىرعا، بىردە ادام دوعدىرعا كورىنگەندە، اۋەلى سارىپ دەگەن كەسەل دەپ ەدى، كەيىننەن بەزگەكتىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەن دەپ شەشتى. ولاردىڭ بەرگەن دارىلەرى دە شيپا بولماي-اق قويعانى. دوعدىر دەپ اتتارىن دارداي ەتىپ ءجۇرگەندەرى دە، اۋىل فەلدشەرى، قازالى تەحنيكۋمىن ءتامامداعان مال دارىگەرى دارەجەسىندەگى بىرەۋلەر-تىن.
اۋداندىق اۋرۋحاناعا كەتپەك بولىپ، ءتۇيىنىپ، كيىنىپ وتىرعاندا مىناداي قار جاۋىپ كەتىپ، جول قاتىناسىنىڭ ءۇزىلىپ قالعانى.
قانشا ايدان بەرى اۋرۋ باعىپ، شارشاپ جۇرگەن بەيبىت اۋەلى حاتقا اسا ءمان بەرگىسى دە كەلمەي، ۋماجداي ۇستاعان. پەشكە تولتىرىپ وتىن سالىپ، ول وتىنى گۇرىلدەپ جانعان كەزدە قولدان ىستەلگەن اعاش ورىندىققا وتىرا بەرىپ، قولىنداعى حاتى ەسىنە ءتۇسىپ، ءۇڭىلىپ قاراعانى.
— ۇيباي-اۋ، مىنا حات ساعان ايەلدەن كەلىپتى عوي، — دەدى بەيبىت «گۇلاينا» دەگەن جازۋدى اڭداعان كەزدە ەرنىن ءبىر سىلپ ەتكىزىپ. تاعى دا قازالىدان جازىپتى، — دەدى تاڭدانىپ.
ءوزىن اۋرۋ مەڭدەپ، قاراداي ەنتىگىپ جاتقان ءراشتىڭ بۇل سوزدەردىڭ ەشقايسىسىنا دا ءمان بەرەر ءحالى جوق-تىن.
بەيبىت حاتتىڭ امان-ساۋلىقپەن باستالعان تۇستارىن سابىرمەن-اق وقىعان، ءتىپتى عاشىقتىقتىڭ وت-جالىنىنا ورانعان ءسويلەمدەرگە دە شىداپ باققان. «وزىڭنەن تۋعان عالامات دەگەن بالا ءقازىر ءبىرجارىم جاستا» دەگەن جەردە شىداي المادى.
— ءاي، سەنىڭ قازالىدا ايەلىڭ، ودان تۋعان عالامات دەگەن بالاڭ بار ەكەن عوي، — دەدى توسەكتە بەتىن ىرگەگە بەرىپ، ىڭقىلداپ جاتقان كۇيەۋىنە. ءراش ۇندەگەن جوق. ءبىراق ءجۇزىن ايەلىنە قاراي بۇردى.
— سول ايەلىڭە «قاراكولدەن ىشىك تىككىزىپ بەرەمىن» دەپسىڭ عوي.
— قايداعى ايەل؟ قايداعى بالا؟ — دەدى ءراش ەنتىگىپ.
— ە، مىنا حاتتى وقى. شىنىمەن ۇمىتىپ قالساڭ، ەسىڭە تۇسەر.
كەلىنشەگى لاقتىرىپ تاستاعان حات ءراشتىڭ كورپەسىنىڭ ۇستىنە ءتۇستى. ءبىراق ءراش حاتتى ۇستاعان جوق.
— مەن قارىق بولىپپىن دا، سول ايەلىڭ قاراكول ىشىك كيە الماي قالىپتى عوي.ويباي-اۋ، سەن جاڭاقورعاننىڭ اۋرۋحاناسىن قايتەسىڭ؟ قازالىعا تارت! شىعىس جاعى اكتەلىپ، باتىس جاعى اكتەلمەگەن تامعا ءۇش تۇنەسەڭ، جازىلماعان نەڭ قالادى؟
ءراش ەندى اشۋلاندى.
— ىشىگىڭ نە سەنىڭ؟
— ونى كەلگەن حاتتان وقى.
— اكتەلمەگەن تامىڭ قايداعى تام؟
— قازالىداعى كەلىنشەگىڭ عوي ءبارىن ايتىپ وتىرعان.
ءراش جان-جاعىن قارمانا بەرگەندە، قولىنا ىلىككەنى دارىدەن بوساعان ءبىر بوتەلكە ەدى. ەندى سونى كەلىنشەگىنە سەرمەي بەرەيىن دەپ، كەۋدەسىن كوتەرە بەرگەندە، باسى جاستىققا سىلق قۇلاعانى...
ساعىمباي بۇل اڭگىمەلەردى كوپ ۇزاماي-اق ەسىتتى. انا اۋىلدىڭ دا، مىنا اۋىلدىڭ دا ايتىپ جۇرگەندەرى ءوزى جازعان حاتتاردىڭ الەگى ەكەنىن ءبىلىپ، اسىرەسە سەيىلبەكتىڭ اۋرە-سارساڭ ساپارىنا قىبى قانعان. ءۇيىندە جالعىز ءوزى وتىرىپ، جىندى ادامداي كەڭكىلدەپ كۇلگەن. ءبىراق ءوزىنىڭ كەسىرىنەن ءراش قۇرداسىنىڭ ءولىم اۋزىنان قالعانىنا قىسىلدى. ايتۋشىلار سول وقيعانى بايانداعان تۇستا قىزاراقتاپ وتىردى. وكىندى دە.
ارادا الدەنەشە كۇن وتكەندە ەسكى كەڭسە اۋىلىندا تۇراتىن تەمىربەك دەگەن اقساقال دۇنيە سالدى دا، قىرعىزالىلاردىڭ باس جاق پەن اياق جاقتاعى ۇلكەن-كىشىلەرى تۇگەل سوندا جينالدى.
ەسكى مەكتەپتەگىلەر دە ءبىر قاۋىم ەل بولىپ، كوڭىل ايتۋعا بارعان كەزدە، كورىسۋگە قاتار تۇرعانداردىڭ ىشىندە سەيىلبەك تە بار ەكەن. ساعىمباي دا وزگەلەر قاتارلى سەيىلبەكپەن قۇشاقتاسا بەرگەندە، سەيىلبەك كەلىساپتىڭ باسىنداي جۇدىرىعىمەن مۇنىڭ ىشىنە ەكى تۇيگەنى.
— كورگە مىنا شالمەن قوسا تۇسىرەيىن بە، اۋزىڭدى...
ايۋداي دەنەلى سەيىلبەك، ءبىتىمى نازىك ساعىمبايدى كورگە تۇسىرمەسە دە جەرگە سۇلاتىپ سالارداي قايراتى بار-دى. سونى بىلەتىن ساعىمباي جۋاسي سويلەپ: — شالمەن بىرگە جاتقاننان مەن قور بولماسپىن، ءبىراق وزىڭمەن دۇشپانداي ويناپ، دوستاي تابىسىپ، قۇشاقتاسىپ تۇراتىن قۇرداسىڭنان ايرىلىپ، اسپانعا قاراپ ۇلىپ قالاسىڭ عوي. سوندا شىن سورلايتىن سەن بولاسىڭ-اۋ. «ساعىمبايىم كەرەك بولىپ جاتىر... اۋىل اراسىنا حات جازاتىن دا ەشكىم قالماعان ەكەن...» دەپ كوردى قايتا قازدىرىپ، شالدان وڭباي تاياق جەيسىڭ عوي. وسىنى ءبىر ويلادىڭ با؟ — دەدى تولقىپ ءارى كۇلىپ سويلەپ.
«دەنەلى جانداردىڭ جۇرەگى جىلى بولادى» دەگەن ءسوز تاپ راس ەكەن-اۋ. سەيىلبەك وكىرىپ جىلاپ جىبەرگەنى.
سوسىن ساعىمبايدى قايتا قۇشاقتادى. بىلايعى جۇرت ويلادى «سەيىلبەك تەمىربەك شالدىڭ ولىمىنە جىلاپ تۇر ەكەن» دەپ... قۇرداسىنىڭ نەگە جىلاپ تۇرعانىن ساعىمباي عانا ىشتەي ءبىلدى. بىلگەندىكتەن ءوزى دە كوزىنە جاس الىپ كەمسەڭدەپ قالدى. ءبىراق ءسويتىپ تۇرىپ-اق بولمىسىنداعى ازدى-كوپتى جاعىمسىزدىعىنا باعىپ... «سەيىلبەك ەكەۋءمىز قوسىلىپ وسىنشا جىلاعاندا تەمىربەك اتامىزدىڭ دا ريزا بولمايتىن نە ءجونى بار» دەپ ويلادى.
اۋداننىڭ تاۋلى ولكەسىنە قالىڭ قار تۇسكەلى بەرى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكى رەت بيۋروسى بولىپ وتكەن. ءبىرىنشى بيۋرودا مالدىڭ قىسقى قامى جايلى ماسەلە قارالعاندا «قالىڭ قاردىڭ جاۋاتىنىن الدىن-الا ءبىلىپ، بار مالىن سىر بويىنا ءتۇسىءرىپ، امان ساقتاپ وتىرعانى ءۇشىن «قازاقستاننىڭ 30 جىلدىعى» اتىنداعى كولحوزدىڭ باسقارماسى يساباي ۇسەنبايەۆقا العىس ايتىلدى دا، ەكىنشى بيۋرودا اۋدان حالقىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى قارالىپ، «جارىعى جوق، راديوسى جوق، راسياسى ىستەن شىعىپ، سوۆەت وكىمەتىنەن بولەك ءومىر كەشىپ، باسقارعان كولحوزىنىڭ الەۋمەتتىك تۇرعىدان ارتتا قالىپ وتىرعانى ءۇشىن» دەپ يساباي ۇسەنبايەۆقا قاتاڭ سوگىس جاريالاندى.
سىن ايتۋشىلاردىڭ سوڭىن الا سويلەگەن يساباي اۋدانداعى بىرنەشە كولحوزدى، مەكەمە، مەكتەپتەردى ءوز اۋىلداستارىنىڭ باسقارىپ وتىرعانىن ارقالانىپ: — جولداس ءبىرىنشى حاتشى، ءبىزدىڭ كولحوز قانشا ارتتا قالسا دا، كولحوزدارعا باسقارما ءىزدەسەڭىزدەر بىزدەن الاسىزدار. مەكتەپتەرگە ديرەكتور ىزدەسەڭىزدەر، مەكەمەلەرگە باسشى ىزدەسەڭىزدەر بىزدەن تاباسىزدار. وسى وتىرعانداردىڭ ىشىندە فەرماباستىقتاردى دا بىزدەن ىزدەپ، مازامىزدى الىپ جۇرگەن جولداستار بار. ادىلىنە كەلسەڭىزدەر ءبىزدىڭ كولحوزعا، اۋدان شارۋاشىلىقتارىنا، مەكتەپتەر مەن مەكەمەلەرگە ساپالى، باسشى كادرلار ازىرلەپ بەرگەنى ءۇشىن تاعى ءبىر ۇلكەن العىس تيەسىلى ەدى، سونى قيمادىڭىزدار. وسىعان وكپەلىمىن. وزگەسى دۇرىس. كەمشىلىكتەءرىمىزءدى مويىندايمىز، — دەگەندە بيۋرو مۇشەلەرى جارىلا كۇلىپتى. ءبىر شەتتە وتىرعان «بىرلىك» كولحوزىنىڭ باسقارماسى تاسبولات جانپەيىسوۆ جۋىردا عانا وزىنە كەلىپ كەتكەن سەيىلبەك بۇحاربايەۆتى ەسىنە ءتۇسىرىپ، كۇلكىسىن تيا الماعان سوڭ، وزگەلەردەن قىسىلعانىنان دالىزگە شىعىپ كەتىپتى.
بيۋرونى باسقارىپ وتىرعان اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى زۇلپىقار مۇساحانوۆ تا ءىس ۇستىندە قاتال بولىپ كورىنگەنىمەن زاتى اقكوڭىل كىسى ەدى، ول دا ەرىكسىز مىرس-مىرس كۇلىپ، بيۋرو تارقاي بەرگەندە يساباي ۇسەنبايەۆتىڭ ارقاسىنان قاعىپتى. — وسى ءۋاجىڭىز ءۇشىن دە ءبىر العىس سىزگە تيەءسىلى! — دەپ.
بۇل جاڭاقورعان اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سوعىستان كەيىنگى تاريحىنداعى سوڭى كۇلكىمەن بىتكەن ءبىرىنشى بيۋروسى ەكەن...
You Might Also Like
-
وسى جىلدان باستاپ كوللەدج وقىتۋشىلارى بىلىكتىلىگىن كوتەرىپ، بىلىكتىلىك ساناتى بەرىلگەننەن كەيىن لاۋازىمدىق جالاقىسىنىڭ 30-دان 50 پايىزىنا دەيىن قوسىمشا اقى الاتىن بولادى.
-
ول تاۋلى ايماقتا تۋسا دا، تاعدىر تالكەگى ونى الدەبىر سەبەپپەن الىس قۇمدى ارال تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىنداعى شالعاي اۋىلعا جەتەلەپ كەتتى. ونىڭ شىن اتى — جايلىبالا ەدى. جۇرتپەن جامال دەپ تانىسىپ، جال...
