InfoHub Logo

قاسىم حان (1445-1518) — قازاقتىڭ ۇلى حاندارىنىڭ ءبىرى، قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى — جانىبەك حاننىڭ ورتانشى بالاسى. شەشەسى جاعان بەگىم شايباني اۋلەتىنىڭ اتاقتى حانى مۇحاممەد ءشايبانيدىڭ ءىنىسى ماحمۇد سۇلتاننىڭ شەشەسىنىڭ تۋعان ءسىڭلىسى.

قاسىم اۋەلگى كەزىندە بۇرىندىق حاننىڭ اتتى اسكەرىن باسقارادى. ول وسىلاي ءجۇرىپ، قان مايدانداعى ەرلىگىمەن، ەل باسقارۋعا قوسار اقىلىمەن، كورشى ەلمەن بايلانىستا قيىننان جول تابار ساياساتكەرلىگىمەن، جۇرتتى سوڭىنان ەرتىپ اكەتەر شەشەندىگىمەن ەل كوزىنە ەرتە تۇسسە دە، جەكە بيلىككە ۇمتىلماي، ەل بىرلىگىنە جارىقشاق تۇسىرمەي، بۇرىندىق حاننىڭ دەگەنىنە كونىپ، وعان قالتقىسىز باعىنادى. سول كەزدىڭ كۋاگەرى، تاريحشى مۇحاممەد حايدار دۋلاتي: «ول (قاسىم) اكەسىنىڭ ۇلگىسى بويىنشا بارلىق جاعدايدا بۇرىندىققا باعىندى، سوعان تاۋەلدى بولدى» دەپ جازادى. ءبىراق قاسىمنىڭ تاۋەلدىلىگى بۇرىندىقتىڭ ەل باسقارۋداعى قابىلەتسىزدىگىنە اراشا تۇسە المايدى. اقىرى ول حاندىعىن تاستاپ، سامارقانداعى قىزىنا كەتۋگە ءماجبۇر بولادى. سوندا قازا تابادى. وسىدان كەيىن بارىپ، قاسىم بيلىكتى ءوز قولىنا الادى.

قاسىم حاننىڭ تۇسىندا قازاق حاندىعى ءوزىنىڭ داۋىرلەۋ بيىگىنە كوتەرىلەدى. ول ءقاۋىپتى كورشىسى مۇحاممەد ءشايبانيدى تالقانداپ، ونىڭ مەملەكەتىنىڭ قۇلاۋىنا سەبەپشى بولادى. موعولستاننىڭ حانى سۇلتان سايد حانمەن دوستىق قاتىناس ورناتادى. سونداي اق ول تاياۋ كورشىلەرىمەن عانا ەمەس، سىرت ەلدەرمەن، مىسالى، ماسكەۋ مەملەكەتىمەن تەرەزەسى تەڭ دارەجەدە ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتىپ، ورىستىڭ سول كەزدەگى كىنازى ءىىى ۆاسيلييمەن بايلانىستا بولعان.

قاسىم حاننىڭ ەل باسقارۋداعى كەمەڭگەرلىگىنە، قول استىنداعى حالقىنىڭ قامىن ويلار دانالىعىنا ءتانتى بولعان كورشى ەلدەردىڭ تىنىمسىز قاقتىعىستان مەزى بولعان رۋ-تايپا كوسەمدەرى ءار كەزەڭدە اقىرىن جىلىسىپ، مۇنىڭ قاراماعىنا ەنىپ جاتقان. «قاسىم حان بۇكىل قازاق حالقىن بىرىكتىرۋ ارقىلى ۇلكەن اسكەري كۇشكە يە بولدى. قاراۋىنداعى حالىقتىڭ باقىتىنا وراي، ول ءوزىنىڭ بەيبىتشىلىك سۇيگىش ساياساتىمەن حالىقتىڭ ماحابباتىنا بولەندى. وسى بەيبىتشىلىك سۇيگىشتىگىمەن قاسىم حان حالىقتار اراسندا ەرەكشە ايگىلى بولدى» دەپ جازادى ءاليحان بوكەيحانوۆ. كەرەي حان مەن جانىبەك حان تاريحتا قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەسىن قالاپ، شاڭىراعىن كوتەرۋىمەن ەرەكشەلەنسە، قاسىم حان سول حاندىقتى نىعايتىپ، حالقىن كوبەيتىپ، جەرىن كەڭەيتىپ، داڭقىن الىسقا جايۋىمەن، «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى» دەگەن اتپەن حالىق جادىندا ساقتالعان قازاقتىڭ تۇڭعىش كونستيتۋسيالىق قۇجاتىنىڭ نەگىزىن جاساۋىمەن ايگىلى بولعان ۇلى حان. ول قارتايىپ بارىپ، سارايشىق قالاسىندا ءوز اجالىنان 1518 جىل (كەي دەرەكتە 1523/24 ج.) قايتىس بولادى. تاريحشى ا.پ.چۋلوشنيكوۆ قاسىمحاننىڭ سارايشىقتاعى مازارىنىڭ حVII عاسىردىڭ باسىندا قۇلاماي امان تۇرعانىن جازادى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ەسىم حان

جەتى جارعى

بيلىك اقى

دالا زاڭدارى

ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى

تاۋكە حان جاڭگىر ۇلى

قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى

---