قاسيەتتى انا ءتىلىم
«قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى «ءتىل مەرەكەسى»ونكۇندىگىنىڭ قورىتىندى كەشى.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق – جاۋاپ، مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق ويىندارىن ويناتۋ، وي - تولعاۋ، پوليگلوت، جات وقۋ ت. ب.
كورنەكىلىگى: قابىرعا گازەتتەرى، قاناتتى سوزدەر، ۇلى تۇلعالار پورترەتى، كىتاپتار مەن رەفەراتتار.
ءتۇرى: ويىن – ساۋىق كەشى.
ءوتىلۋ بارىسى:
ءمۇعالىم: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى امانكەلدي ا
قىمباتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار مىنە ءبىز بۇگىن بۇكىل قازاقستان حالقى بولىپ «قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرى كۇنى» مەرەكەسىن تويلاعالى وتىرمىز. بۇعان دەيىن «ءتىل مەرەكەسىنە» بايلانىستى 15 قىركۇيەكتەن باستاپ جوسپار بويىنشا ءىس – شارالار جۇرگىزىلدى. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ.
بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان «قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى ءىس – شارامىز 22 - قىركۇيەك كۇنگى قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى مەرەكەسىنە قوسىلاتىن كىشكەنە عانا ۇلەس. ءبىراق ءبىز انا تىلىمىزگە دەگەن سەزىمىمىزدى بىلدىرەتىنىمىزگە قۋانىشتىمىز. ولاي بولسا، ءتىلىم دەپ جۇرەكتەرى سوعىپ تۇرعان جالىندى جاستارىمىزدىڭ «ءتىل مەرەكەسىنە» ارناپ دايىنداعان «قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى قورىتىندى كەشىن باستاۋعا رۇحسات ەتىڭىزدەر.
ق. شاباسوۆتىڭ «ءتىلىم - تىرەگىم» اتتى ولەڭى.
ناعاشبەك:
ءتىلىم مەنىڭ - تىرەگىم، ءدىنىم مەنىڭ،
ءتىلسىز قانداي بولادى كۇنىم مەنىڭ؟!
ءوز حالقىما جەتەدى ءوز مانىندە
ءوز تىلىمدە وقىلسا جىرىم مەنىڭ.
مەرەيگۇل:
ءتىلىم مەنىڭ – قۋاتىم، كۇشىم مەنىڭ،
كۇشىم كەتسە نە بولار ءىسىم مەنىڭ.
ءتىلسىز ءومىر بار دەسە تۇسىنبەدىم،
تىلىممەنەن تىرلىكتى مۇسىندەدىم.
ەلدوس:
ءتىلىم مەنىڭ - اسىلىم، ارىم مەنىڭ،
ارىم كەتسە نە پايدا بارىم مەنىڭ.
باس كەسكەندەر ءتىلىمدى كەسە الماعان،
تىلدەن بۇرىن كەتەدى جالىن دەمىم.
ەرمەك:
ءتىلىم مەنىڭ - قازىنام، قاسيەتىم،
قاسيەتىم بار الەم باس يەتىن.
ءتىلى جوقتىڭ ءتۇرى جوق، ءتۇبىرى جوق،
بولا كورمە، انا ءتىل، قاسىرەتىم.
نۇرگۇل:
ءتىلى ولسە بولمايدى ءتىرى حالىق،
ءبىرى ءولىپ، تۇرا الماس ءبىرى قالىپ.
باسقا ەمەس ءوز انا تىلىندە تەك
تىرشىلىگىن بىلدىرەر ۇلى حالىق.
ءتىلىم مەنىڭ – عاسىرلاردان امانات،
اماناتقا ادال بولسىن قاناعات،
ار – نامىسقا كەلتىرمەيىك جامانات.
قازاق بولىپ تۋىلدىڭ با، ەندەشە
ءوز ءتىلىڭدى وزگەلەرگە باعالات.
(انا تىلىنە تاعزىم ەتىلەدى.)
تالشىن:
وتە ەرتەدە ءبىر ءقادىرلى شەشەن قاريا كەلتە دۇنيەدەن كوز جۇمارىندا قاسىنا ۇلىن شاقىرىپ الىپ:
- بالام، مەن ۇزاماي دۇنيە سالام. اكەم قازىنا قالدىرمادى دەپ قامىقپا. ەل ىشىندە قالدىرىپ بارا جاتقان اسىل مۇرام بار. سونى ىزدەپ تاپ، قادىرلە، قاستەرلە دەيدى. سوندا بالاسى اماناتىنىڭ ورىندايتىندىعىن ايتادى، ءبىراق ول كوپ ىزدەپ ەشتەڭە تاپپايدى. سوسىن ول ابزال اتاعا كەلەدى. ابزال اتا ونىڭ ابدەن شارشاپ، شالدىققاندىعىن كورىپ، نە ىزدەپ جۇرگەندىگىن سۇرايدى. سوندا بالا:
- اكەمنىڭ امانات ەتكەن اسىل مۇراسىن ىزدەپ تاپپادىم. ول سوندا قانداي مۇرا بولدى ەكەن؟ – دەپ سۇرايدى. ابزال اتا وعان:
- ءاي، بالام – اي، اكەڭنىڭ سوزىنە ەش ءشۇبا كەلتىرمە! ونىڭ ساعان قالدىرعان مۇراسى - ءتىل! ول شەشەن ادام ەدى عوي. ءبارىمىز دە سويلەۋدى سەنىڭ اكەڭنەن ۇيرەندىك. تىلدەن قىمبات قازىنا جوق، بالام! اكەڭنىڭ ساعان قالدىرعان قازىناسى – سول! – دەيدى. وسى قىمبات قازىنامىز عاسىرلاردان عاسىرلارعا جەتىپ، تولىعىپ كەلەدى. «ءتىل – ۋاقىت وزەننىڭ وتكەلى»، ول ءبىزدى وتكەن بابالارىمىزدىڭ مەكەنىنە باستاپ اكەلەدى.
1 - جۇرگىزۋشى:
كەنىڭ باي، كەلىمىڭ مول تۋعان ءتىلىم!
دىبىستىڭ تەرىپ ءسوز عىپ بۋعان گۇلىن.
قايىرعان قايداعىنى جۇيرىك ەڭ سەن،
مەن قوسىپ، قۇتىلا الماس قۋسام ءبىلىم.
اسسالاۋماعالەيكۋم قۇرمەتتى ءتىل جاناشىرلارى، بۇگىنگى «قاسيەتتى انا ءتىلىم» اتتى ءتىل مەرەكەسىنە قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى:
قونىپ تۇر ورداڭ مىنە، جاڭا جۇرتقا،
سالىپ تۇر ۇلىڭ «قازاق» كوزىن سىرتقا.
جاۋ بولساڭ، جاقىنداما، اۋلاق ءجۇر دەپ،
ەل بولساڭ ەسىگىم بوس، ەن دەپ ۇلتقا.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاسوسپىرىمدەر تاربيەنى ۇلتتىق مەكتەپتەن الادى. وكىنىشكە وراي، ونى كوپتەپ جابۋ، قىسقارتۋ ورىن العانى بەلگىلى. سوڭعى 30 جىلدا 700 - دەن استام قازاق مەكتەبى جابىلدى. قازاق مەكتەبىنىڭ تاعدىرى ءسابيت مۇقانوۆتى قاتتى تولعاندىردى. ول ءوز سوزىندە بىلاي دەدى: «مەن ۇلتتىق قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جابىلۋىنا ءۇزىلدى – كەسىلدى قارسىمىن. مەنىڭ پارتيالىق ار وجدانىم مۇنداي يدەيالىق تۇرعىداعى قاتەلىككە توزبەيدى». ءتىل تاعدىرى شەشۋىن كۇتتى. كوپشىلىك ويى ايتىلا باستادى. باسقا ماسەلەلەردە كەزەكتە تۇر ەدى. اقىرى 1986 - نىڭ جەلتوقسانى تىعىرىق كەزەڭنەن قۇتقاردى. سونىڭ لەبىمەن 1989 جىلى «رەسپۋبليكاداعى قازاق ءتىلىنىڭ جايى» تۋرالى قاۋلى قابىلداندى. 1989 جىلى قىركۇيەكتىڭ 22 - ءى كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر» زاڭ قابىلدانىپ، قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولدى. كەيىن 1993 جىلى قاڭتاردىڭ 28 - ءى كۇنى بۇل ستاتۋس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىندا تۇراقتالىپ، ءتىل تۋرالى زاڭى 1997 جىلى شىلدەنىڭ 7 - كۇنى جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. بۇل زاڭ بويىنشا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
2 - جۇرگىزۋشى:
بىلەمىز شاتتىق حابار قايدان ۇشتى،
ءبارى ەندى وزىمىزگە بايلانىستى.
قاۋمالاپ، تىك كوتەرىپ اكەتەيىك،
قاناتىن جاڭا عانا جايعان ءىستى!
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق – جاۋاپ، مىڭ ءبىر ماقال، ءجۇز ءبىر جۇمباق ويىندارىن ويناتۋ، وي - تولعاۋ، پوليگلوت، جات وقۋ ت. ب.
كورنەكىلىگى: قابىرعا گازەتتەرى، قاناتتى سوزدەر، ۇلى تۇلعالار پورترەتى، كىتاپتار مەن رەفەراتتار.
ءتۇرى: ويىن – ساۋىق كەشى.
ءوتىلۋ بارىسى:
ءمۇعالىم: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى امانكەلدي ا
قىمباتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار مىنە ءبىز بۇگىن بۇكىل قازاقستان حالقى بولىپ «قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرى كۇنى» مەرەكەسىن تويلاعالى وتىرمىز. بۇعان دەيىن «ءتىل مەرەكەسىنە» بايلانىستى 15 قىركۇيەكتەن باستاپ جوسپار بويىنشا ءىس – شارالار جۇرگىزىلدى. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز وقۋشىلاردىڭ ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ارتتىرۋ، ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ، تازا سويلەۋگە ۇيرەتۋ، ءوز ۇلتىنا، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ. انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىنىڭ مىقتى بولۋىنا نەگىز قالاعان بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن ۇران ەتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ.
بۇگىنگى وتكىزگەلى وتىرعان «قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى ءىس – شارامىز 22 - قىركۇيەك كۇنگى قازاقستان حالىقتارىنىڭ تىلدەرى مەرەكەسىنە قوسىلاتىن كىشكەنە عانا ۇلەس. ءبىراق ءبىز انا تىلىمىزگە دەگەن سەزىمىمىزدى بىلدىرەتىنىمىزگە قۋانىشتىمىز. ولاي بولسا، ءتىلىم دەپ جۇرەكتەرى سوعىپ تۇرعان جالىندى جاستارىمىزدىڭ «ءتىل مەرەكەسىنە» ارناپ دايىنداعان «قاسيەتتى انا ءتىلىم» تاقىرىبىنداعى قورىتىندى كەشىن باستاۋعا رۇحسات ەتىڭىزدەر.
ق. شاباسوۆتىڭ «ءتىلىم - تىرەگىم» اتتى ولەڭى.
ناعاشبەك:
ءتىلىم مەنىڭ - تىرەگىم، ءدىنىم مەنىڭ،
ءتىلسىز قانداي بولادى كۇنىم مەنىڭ؟!
ءوز حالقىما جەتەدى ءوز مانىندە
ءوز تىلىمدە وقىلسا جىرىم مەنىڭ.
مەرەيگۇل:
ءتىلىم مەنىڭ – قۋاتىم، كۇشىم مەنىڭ،
كۇشىم كەتسە نە بولار ءىسىم مەنىڭ.
ءتىلسىز ءومىر بار دەسە تۇسىنبەدىم،
تىلىممەنەن تىرلىكتى مۇسىندەدىم.
ەلدوس:
ءتىلىم مەنىڭ - اسىلىم، ارىم مەنىڭ،
ارىم كەتسە نە پايدا بارىم مەنىڭ.
باس كەسكەندەر ءتىلىمدى كەسە الماعان،
تىلدەن بۇرىن كەتەدى جالىن دەمىم.
ەرمەك:
ءتىلىم مەنىڭ - قازىنام، قاسيەتىم،
قاسيەتىم بار الەم باس يەتىن.
ءتىلى جوقتىڭ ءتۇرى جوق، ءتۇبىرى جوق،
بولا كورمە، انا ءتىل، قاسىرەتىم.
نۇرگۇل:
ءتىلى ولسە بولمايدى ءتىرى حالىق،
ءبىرى ءولىپ، تۇرا الماس ءبىرى قالىپ.
باسقا ەمەس ءوز انا تىلىندە تەك
تىرشىلىگىن بىلدىرەر ۇلى حالىق.
ءتىلىم مەنىڭ – عاسىرلاردان امانات،
اماناتقا ادال بولسىن قاناعات،
ار – نامىسقا كەلتىرمەيىك جامانات.
قازاق بولىپ تۋىلدىڭ با، ەندەشە
ءوز ءتىلىڭدى وزگەلەرگە باعالات.
(انا تىلىنە تاعزىم ەتىلەدى.)
تالشىن:
وتە ەرتەدە ءبىر ءقادىرلى شەشەن قاريا كەلتە دۇنيەدەن كوز جۇمارىندا قاسىنا ۇلىن شاقىرىپ الىپ:
- بالام، مەن ۇزاماي دۇنيە سالام. اكەم قازىنا قالدىرمادى دەپ قامىقپا. ەل ىشىندە قالدىرىپ بارا جاتقان اسىل مۇرام بار. سونى ىزدەپ تاپ، قادىرلە، قاستەرلە دەيدى. سوندا بالاسى اماناتىنىڭ ورىندايتىندىعىن ايتادى، ءبىراق ول كوپ ىزدەپ ەشتەڭە تاپپايدى. سوسىن ول ابزال اتاعا كەلەدى. ابزال اتا ونىڭ ابدەن شارشاپ، شالدىققاندىعىن كورىپ، نە ىزدەپ جۇرگەندىگىن سۇرايدى. سوندا بالا:
- اكەمنىڭ امانات ەتكەن اسىل مۇراسىن ىزدەپ تاپپادىم. ول سوندا قانداي مۇرا بولدى ەكەن؟ – دەپ سۇرايدى. ابزال اتا وعان:
- ءاي، بالام – اي، اكەڭنىڭ سوزىنە ەش ءشۇبا كەلتىرمە! ونىڭ ساعان قالدىرعان مۇراسى - ءتىل! ول شەشەن ادام ەدى عوي. ءبارىمىز دە سويلەۋدى سەنىڭ اكەڭنەن ۇيرەندىك. تىلدەن قىمبات قازىنا جوق، بالام! اكەڭنىڭ ساعان قالدىرعان قازىناسى – سول! – دەيدى. وسى قىمبات قازىنامىز عاسىرلاردان عاسىرلارعا جەتىپ، تولىعىپ كەلەدى. «ءتىل – ۋاقىت وزەننىڭ وتكەلى»، ول ءبىزدى وتكەن بابالارىمىزدىڭ مەكەنىنە باستاپ اكەلەدى.
1 - جۇرگىزۋشى:
كەنىڭ باي، كەلىمىڭ مول تۋعان ءتىلىم!
دىبىستىڭ تەرىپ ءسوز عىپ بۋعان گۇلىن.
قايىرعان قايداعىنى جۇيرىك ەڭ سەن،
مەن قوسىپ، قۇتىلا الماس قۋسام ءبىلىم.
اسسالاۋماعالەيكۋم قۇرمەتتى ءتىل جاناشىرلارى، بۇگىنگى «قاسيەتتى انا ءتىلىم» اتتى ءتىل مەرەكەسىنە قوش كەلدىڭىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى:
قونىپ تۇر ورداڭ مىنە، جاڭا جۇرتقا،
سالىپ تۇر ۇلىڭ «قازاق» كوزىن سىرتقا.
جاۋ بولساڭ، جاقىنداما، اۋلاق ءجۇر دەپ،
ەل بولساڭ ەسىگىم بوس، ەن دەپ ۇلتقا.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاسوسپىرىمدەر تاربيەنى ۇلتتىق مەكتەپتەن الادى. وكىنىشكە وراي، ونى كوپتەپ جابۋ، قىسقارتۋ ورىن العانى بەلگىلى. سوڭعى 30 جىلدا 700 - دەن استام قازاق مەكتەبى جابىلدى. قازاق مەكتەبىنىڭ تاعدىرى ءسابيت مۇقانوۆتى قاتتى تولعاندىردى. ول ءوز سوزىندە بىلاي دەدى: «مەن ۇلتتىق قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جابىلۋىنا ءۇزىلدى – كەسىلدى قارسىمىن. مەنىڭ پارتيالىق ار وجدانىم مۇنداي يدەيالىق تۇرعىداعى قاتەلىككە توزبەيدى». ءتىل تاعدىرى شەشۋىن كۇتتى. كوپشىلىك ويى ايتىلا باستادى. باسقا ماسەلەلەردە كەزەكتە تۇر ەدى. اقىرى 1986 - نىڭ جەلتوقسانى تىعىرىق كەزەڭنەن قۇتقاردى. سونىڭ لەبىمەن 1989 جىلى «رەسپۋبليكاداعى قازاق ءتىلىنىڭ جايى» تۋرالى قاۋلى قابىلداندى. 1989 جىلى قىركۇيەكتىڭ 22 - ءى كۇنى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر» زاڭ قابىلدانىپ، قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولدى. كەيىن 1993 جىلى قاڭتاردىڭ 28 - ءى كۇنى بۇل ستاتۋس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا كونستيتۋسياسىندا تۇراقتالىپ، ءتىل تۋرالى زاڭى 1997 جىلى شىلدەنىڭ 7 - كۇنى جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تىلدەر تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. بۇل زاڭ بويىنشا قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ءتىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
2 - جۇرگىزۋشى:
بىلەمىز شاتتىق حابار قايدان ۇشتى،
ءبارى ەندى وزىمىزگە بايلانىستى.
قاۋمالاپ، تىك كوتەرىپ اكەتەيىك،
قاناتىن جاڭا عانا جايعان ءىستى!
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كىرىسپە ساباق. ءتىل تاعدىرى - ەل تاعدىرى.
