InfoHub Logo

جانبولات مامايدىڭ "زۇلمات" فيلمىندە قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى 22 اقپاندا رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ اقپارات جانە باسپا ءسوز ءبولىمى «1932-1933 جج. كسرو-داعى اشارشىلىقتان تۋىنداعان قايعىلى وقيعاعا قاتىستى ۇعىمدارعا بايلانىستى» تۇسىنىكتەمە بەردى. رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى اتاپ وتكەندەي، جاقىندا ءبىرقاتار ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە وتكەن عاسىردىڭ 30-شى جىلدارىنداعى اشتىق تاقىرىبى ۇلتشىلدىق كوزقاراستاردان تۋىنداعاندىعى ايتىلدى.جانە  ءوز ەلدەرىنىڭ جۇرتشىلىعىنا وسى قايعىلى وقيعانى «اشتىق»، ءتىپتى «ايماقتىڭ بايىرعى حالىقتارىنىڭ گەنوسيدى» دەپ اتادى.كسرو باسشىلىعىمەن ۇيىمداستىرىلعان، قازاقستاندا وتكەن عاسىردىڭ 20-30-شى جىلدارىنداعى وقيعالار تۋرالى نەعۇرلىم ەگجەي-تەگجەيلى تالداۋعا جانە ساياسي باعالاندىرۋعا وسى ۋاقىتقا دەيىن كوڭىل بولمەي كەلەمىز.وسى ورايدا بىرنەشە  ميلليون قازاقستاندىقتار اشتىقتان قايتىس بولعانعاندىعىن،جۇزدەگەن مىڭ قىتايعا قاشىپ كەتكەندىگىن،ال كەيبىرى بولشيەۆيكتەر مەن قارۋ-جاراقتارعا قارۋ-جاراقپەن كۇرەسۋتە قازا تاپقاندىعىن قالاي جاسىرۋعا بولادى ەكەن.ءارتۇرلى وقيعالار  تۋرالى اقپارات ءالى كۇنگە دەيىن قۇپيالىلىق پاراعىن قورشاپ تۇرعانىمەن، قازاقستاندىق جۋرناليست جانبولات ماماي، وتكەن عاسىرداعى اشتىقتى جانە ميلليونداعان قازاقتاردىڭ قازا بولۋىن گەنوسيدكە باعىندىرۋدى قاراستىرادى. ونىڭ «زۇلمات" ءفيلمى قازاقستاندا وسى جىلدىڭ باسىندا كورسەتىلدى، ال ءبىر ايدان از ۋاقىتتا YouTube-دا ءبىر عانا ارنا 400 000-نان استام كورەرمەن جينادى.ءجۋرناليستتىڭ ايتۋىنشا، رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ تۇسىندىرمەسى «زۇلمات» ءفيلمىنىڭ شىعۋىنا بايلانىستى پايدا بولدى.

CAAN-گە بەرگەن سۇحباتىندا جانبولات ماماي ءوز ءفيلمى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى جانە قازاقستانداعى اشتىقتىڭ گەنوسيد دەپ سانالۋىن ءتۇسىندىردى.

ج.ماماي: «2017 جىلى ساياسي تۇرعىدان نەگىزدەلگەن ءبىر ءىس بويىنشا ماعان ءۇش جىل مەرزىمگە جۋرناليستىك قىزمەتپەن اينالىسۋعا تىيىم سالىنعان"-دەپ رەجيسسەر بار شىندىعىن ايتتى. وعاپ قازاقستاندا جۋرناليستىك قىزمەتپەن اينالىسۋعا بولمايدى ەكەن.سوندىقتاندا ول  اعارتۋ جولىن تاڭداۋدى شەشكەن.

حح عاسىر - بۇل قاسىرەت تراگەديالار، ريەۆوليۋسيالىق وزگەرىستەر جانە الەم تاريحىنداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەر كەزەڭى. اقپان توڭكەرىسىنەن كەيىن قازاقتار وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىلىگىن - الاش رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى.جانە دە رەجيسسەر  XX عاسىرداعى قازاقتاردىڭ تاريحى تۋرالى دەرەكتى فيلمدەر سەرياسىن جاساۋدى باستى ماقسات ەتكەن.

ول تۇسىرگەن  العاشقى فيلم «الاش رەسپۋبليكاسى جەڭدى مە؟»-دەپ  اتالادى. قازىرگى ۋاقىتتا بىرنەشە مىڭ كورەرمەن كوزايىمىنا اينالعان  ەكىنشى فيلم - «زۇلمات.قازاقستانداعى گەنوسيد". ەندىگى كەزەكتە جانبولات مىرزا ءۇشىنشى ءفيلمدى شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىر.ول 30-شى جىلدارداعى جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەرگە قاتىستى تاريحي تريلوگيا بولاتىن كورىنەدى.

فيلمدە قازاقستانداعى اشتىق تۋرالى،ەرتە كەڭەستىك كەزەڭ جايلى تولىعىراق باياندالادى. بۇل فيلمدە 1930 جىلدارى جاريالانعان اتاقتى «التىۋدىڭ حاتى"،سونداي-اق، قازاق حالقىنىڭ 49% قايتىس بولعانىندىعى مالىمدەلەدى.

«اشارشىق» جانە «زۇلمات» .«اشارشىق» ازىق-تۇلىكتىڭ بولماۋىنا بايلانىستى اشتىق بولىپ تابىلادى. ءبىراق بۇل ءسوز 20-شى عاسىرداعى قازاقتارمەن بولعان بارلىق تراگەديانى بىلدىرمەيدى. «زۇلمات» - بۇل تراگەديا، اپات. بۇل تراگەديا، بۇل ميلليونداعان كىناسىز ادامداردىڭ جاپپاي قىرىلۋى.مۇراعاتتىق قۇجاتتارعا قاراعاندا ارنايى باياندامالار ستالين مەن بولشيەۆيكتەردىڭ جوعارعى بيلىگى قازاق دالاسىندا نە بولىپ جاتقانىن جاقسى بىلەدى. ولار جاپپاي داۋلار، ۇجىمداستىرۋ قارسى قارسىلىق، ادامداردىڭ جاپپاي ءولىمى جانە كاننيباليزم قازاقستاندا باستالعاندىعىن ءبىلدى. ءبىراق ەشكىم بولشيەۆيكتەردىڭ ارتىقشىلىعىن توقتاتپاق ەمەس. قازاقتىڭ مال-جانۋارلارىن قازاق اۋىلدارىنان الىپ تاستاپ، قازاقتاردى جاپپاي قىرىپ-جويادى. بولشيەۆيكتەر قازاق دالاسىندا جۇرگىزگەن ساياسات ميلليونداعان ادامنىڭ ولىمىنە اكەلەتىنىن جاقسى بىلەدى.

«زۇلمات» فيلمىندە ءبىز وسى وقيعالار تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى سيپاتتاعان.ءبىرىنشى ءبولىم 1921-22 جىلدارداعى جاپپاي اشتىققا قاتىستى. ەكىنشى بولىكتە ۇجىمداستىرۋ ءۇردىسى، وسى جۇمىستىڭ بارىسىندا قانداي قىلمىستار جاسالۋى سيپاتتالادى. ءۇشىنشى ءبولىم كەڭەس رەجيمىنە قارسى حالىقتىڭ جاپپاي نارازىلىعى تۋرالى ايتادى. تورتىنشىدەن، اشتىقتىڭ قاسىرەتى تۋرالى. بەسىنشى بولىكتە ءبىز وسى قايعىلى وقيعالارعا تاريحي جانە ساياسي باعانى بەردىك. ولار وزدەرىنىڭ ەسىمدەرىن اتادى - بۇل گەنوسيد ساياساتى بولدى! ناتيجەسىندە 3،2 ميلليون قۇربان بولدى.بۇل ساندار قايدان كەلەدى جانە ولار شىندىققا قانشالىقتى سايكەس كەلەدى؟

زۇلمات  قۇرباندارىنىڭ ءارتۇرلى ساندارى بار. 20-شى جىلدارداعى اشتىق كەزىندە 1 ميلليونعا جۋىق ادام قازا تاپتى. بۇل تۋرالى  دەرەككوزدەر  بار. 1930 جىلدارى گولودومورداعى ساندار ەرەكشەلەنەدى. كەيبىرەۋلەردىڭ ايتۋىنشا، شامامەن 1،5 ميلليون ادام قۇربان بولعان، قالعاندارى 3 ميلليونعا جۋىق. فيلمدە ءبىز ماناش قوزىبايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسىنە كوميسسيا بەرگەن ستاتيستيكانى بەردى. مەملەكەتتىك جانە ۆەدومستۆولىق ارحيۆتەردى زەرتتەگەننەن كەيىن، سول جىلدارداعى حالىق ساناعى، ولار 1930-شى جىلدارى گولودومور كەزىندە قازاقستاندا 2،2 ميلليون ادام قايتىس بولعان دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. ءبىراق ءبىز ولاردىڭ زارداپ شەگۋشiلەرگە، قارالاتىن ادامدارعا تيەسiلi ەكەنiن بiءلۋىمىز كەرەك. دالاداعى، جولدا، قىتايعا كوشۋ كەزىندە قانشا ادام قايتىس بولدى؟ بۇل ءالى بەلگىسىز. دەمەك، 2،2 ميلليون شىندىققا جاقىن. شىندىعىندا بۇل قازاق حالقىنىڭ 50 پايىزى. 1930-شى جىلدارى جاريالانعان اتاقتى «التى حاتى» سونىمەن بىرگە قازاق حالقىنىڭ 49% -ى قازا تاپقانىن مالىمدەدى. ياعني حالىقتىڭ جارتىسى قازا تاپتى! ءبىراق ءبىز بۇل تىكەلەي شىعىن ەكەنىن ەستە ۇستاۋىمىز كەرەك. ءبىر ميلليوننان استام ادام ءوز جەرىنەن كەتىپ، قىتايعا، اۋعانستانعا، يرانعا، سودان كەيىن باسقا ەلدەرگە باردى. زۇلمات زور دەموگرافيالىق زالال كەلتىردى.

مۇراعاتتىق ماتەريالداردا بالالار ءولىمى تۋرالى قورقىنىشتى فاكتىلەر ساقتالعان. اتا-انالار، ستانسيالاردا، كۇشى بار قالالاردا، ميليسيادا پارتيالاردىڭ بالالار ۇيلەرى قۇرىلاتىن بولادى دەپ ۇمىتتەنەدى، وسىلايشا بالالار سول جەردە امان قالادى. ادامدار ولارمەن بىرگە بالالاردى قابىلدامادى، سەبەبى ولار ەشقايدا كەتپەدى. ولار وزدەرىنىڭ كوز الدىمىندا جۇرگەن كەدەي ادامدار ەدى. ۇلكەن قالالاردا ولارعا جول بەرىلمەدى. فيلمدە اشىققاندارعا قاراعاندىعا بارۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىن فاكتىلەر كەلتىرىلگەن، وندا ولار امان الىپ، جۇمىس تابا الادى. ۆالەريي ميحايلوۆتىڭ «ۇلى جۋتا» كىتابىندا بالالاردىڭ - جاسىرىنعانداردى كورگەن قورقىنىشتى وقيعالارى بار. بۇل قورقىنىشتى سۋرەتتەر بولدى.

---