قوبىلاندى باتىر جىرىن وقىتۋ (كومەكشى قۇرال)
كىرىسپە
بۇگىنگى ۋاقىت بارلىق وركەنيەتتى ەلدەردە ءبىلىم بەرۋ ءىسىن ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەۋ جانە ۇلتتىق سانانى قۇرمەتتەۋمەن ەرەكشەلەنەتىندىكتەن، قازاق مەكتەپتەرىندەگى قازاق ادەبيەت ءپانىن وقىتۋ ماسەلەسى دە زامان تالاپتارى مەن الەۋمەتتىك سۇرانىستارعا ساي جاڭارتىلىپ، جەتىلدىرىلىپ وتىرادى. سول سەبەپتى دە ءپاندى وقىتۋداعى وزگەرىستەر مەن جەتىستىكتەر ونىڭ دامۋ ۇردىستەرىنىڭ ۇزدىكسىز ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەدى.
بولاشاقتا ەل تۇتقاسىن ۇستار ازاماتتاردىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ولاردىڭ ىزەتتىلىگىن، تاپقىرلىعىن، ەپتىلىگىن، بايقاعىشتىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ قاجەت ەكەنى ەل پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ “قازاقستان – 2030” جولداۋىندا جان - جاقتى قاراستىرىلعان. سونىمەن قاتار، قازاق حالقىنىڭ ونەگەلى داستۇرلەرىمەن تەرەڭىرەك تانىستىرۋ، سونىڭ نەگىزىندە وقۋشىلاردى قالىپتاستىرىپ، شىعارماشىلىق جانە رۋحاني مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ كوزدەلەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق مەكتەپتەرىندە قازاق ادەبيەتى ءپانى بويىنشا باتىرلار جىرىن وقىتۋدىڭ ماڭىزى زور. 6 - 9 سىنىپتارىندا باتىرلار جىرىن وقىتۋدىڭ ماڭىزى - ونىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىن، نەگىزگى قاعيدالارىن، جالپى ونداعى حالىق ارمانى، ونىڭ نەگىزىندە حالىق تاريحىنىڭ جاتاتىنىن ايقىنداپ كورسەتۋ.
باتىرلار جىرى وزدەرىنىڭ تاقىرىپتارى جاعىنان سان الۋان بولدى. ايتالىق ولار باتىرلار تۋرالى، سالت - داستۇرلەردى، دوستىق پەن ماحابباتتى جىرلادى. مىسالى: باتىرلار جىرىنا “الپامىس باتىر”، “قوبىلاندى باتىر”، “ەر تارعىن”، “قامبار باتىر” ەپوستارىن جاتقىزۋعا بولادى.
قازاق حالقىنىڭ ءسۇيىپ تىڭدايتىن جىرى – “قوبىلاندى باتىر”. دەرەكتەرگە قاراعاندا، بۇل جىر ون جەتىنشى عاسىردىڭ اياعىنان ايتىلىپ كەلە جاتىر دەلىنگەن. ون توعىزىنشى عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا “قوبىلاندى باتىر” جىرىن ەپيك اقىن ماراباي كولبايەۆ جىرلاعان. بۇل جىردى ەڭ العاش رەت ىبىراي التىنسارين ماراباي اقىننان جازىپ الىپ، 1879 جىلى باستىرعان. 1914 جىلى قازاندا تۇياقباي نۇسقاسى، 1922 جىلى تاشكەنتتە ءا. ديۆايەۆ جيناعان نۇسقالار جارىق كورگەن.
“قوبىلاندى باتىر” جىرى – ەپيكالىق پوەما. ونىڭ 10000 - نان استام ءسوزى قوبىلاندىنىڭ عاجايىپ تۋۋى، اتا - اناسى، بالالىق شاعى، قاھارماندىقپەن ۇيلەنۋى، ونىڭ قازانمەن، الشاعارمەن، كوبىكتىمەن ت. ب سىرتقى دۇشپاندارمەن سوعىستارى، قارلىعامەن اراداعى قارىم - قاتىناسى، ەرلىگى، جاۋعا شاپقان جورىعى سۋرەتتەلەدى.
ءسويتىپ، باتىرلار جىرىن وقىتا وتىرىپ، وقۋشىلاردى باتىلدىققا، ەرىك - جىگەرگە تاربيەلەپ، ولاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرىن وياتۋعا بولادى.
“قوبىلاندى باتىر” جىرىن ءداستۇرلى جانە ءداستۇرلى ەمەس وقىتۋ
قازىرگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندە كەز كەلگەن پانگە بايلانىستى جۇرگىزىلەتىن ساباقتار ءداستۇرلى جانە ءداستۇرلى ەمەس تۇرىندە بولادى. بۇل ەكى ساباقتىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى بار. ەكەۋىنىڭ دە ماڭىزدىلىعى مەن تيىمدىلىگى ساباقتىڭ تاقىرىپتارىنا ساي قولدانىلادى.
ساباق دەگەنىمىز - وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ باستى فورماسى، ەكىنشىدەن، وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ قارىم - قاتىناسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ باستى فورماسى. كەز كەلگەن ساباق قوعاممەن، ونىڭ يدەولوگياسىمەن، ساياساتىمەن، قوعامدىق ءىس - ارەكەتتىڭ باسقا تۇرلەرىمەن بايلانىستى.
ءاربىر ساباقتىڭ الدىندا مىناداي ماقساتتار تۇرادى: ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ، يكەمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ، شىعارماشىلىققا تاربيەلەۋ.
دۇرىس قويىلعان ساباقتىڭ ماقساتى – ءمۇعالىم ەڭبەگىنىڭ مادەنيەتتىلىگىنىڭ كورسەتكىشى.
قازىرگى تاڭدا پەداگوگيكا عىلىمى ءداستۇرلى وقۋ مەن، ءداستۇرلى ەمەس جاڭاشا وقىتۋدىڭ ايىرماشىلىعىنا مىناداي انىقتاما بەرەدى: ءداستۇرلى وقىتۋ ۇردىسىندە ءمۇعالىم سىنىپ وقۋشىلارىن تولىق قامتي وتىرىپ وقىتادى. ءداستۇرلى وقىتۋدا ءمۇعالىم مەن وقۋلىق ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى، ولار وقۋشىلاردى بىلىمگە جەتەلەيدى، سوعان سايكەس وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىندا سول مازمۇندى ەستە ساقتاپ جانە بۇرمالاماي ايتىپ بەرۋى ماڭىزدى بولادى. ءمۇعالىم ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە مەڭگەرتەدى.
ال جاڭاشا وقىتۋدا وقۋشى ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرگەندەرىن عانا مەڭگەرىپ قويماي، مۇعالىممەن تىكەلەي پىكىرتالاسقا كوشەدى. وقۋشى بەلسەندى ءرول اتقارۋشى عانا ەمەس، جەتەكشى باعىتتى ۇستايدى. ول الەمدى تانۋعا، بەلگىسىزدىكتى انىقتاۋعا ءوزى جاۋاپ ىزدەيدى، شەشىمدەرى دە ءار وقۋشىدا ءار ءتۇرلى بولادى. تاپقان شەشىمىن ناقتى اقيقات دەپ قابىلداماي، ىزدەنىستى ارمەن قاراي جالعاستىرادى. ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىندا تىعىز بايلانىس قالىپتاسادى، ەكەۋى دە بىرلىك وداقتا قىزمەت ىستەيدى.
ءداستۇرلى وقىتۋ پروسەسىندە “پروبلەمالى جاعداي”، “وقۋ پروبلەماسى”، “ماسەلەنىڭ پرينسيپتەرى” سياقتى ۇعىمدار بولعان ەمەس. پروبلەمالىق وقىتۋدا وقۋشى مەڭگەرگەن تەوريالىق بىلىمدەرىن بلوك - بلوكپەن جيناقتاپ وتىرۋعا ىنتالانادى. پروبلەمالىق وقىتۋ جۇيەسىنىڭ اتقارار فۋنكسياسى – ءبىلىمدى عىلىمي نەگىزدە مەڭگەرتۋ. ءسويتىپ، ءىس - ارەكەتتە عىلىمي زەرتتەۋشىلىككە باعىتتايدى. ناتيجەسىندە، وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرىپ، قاجەتىن ديداكتيكا الەمىنەن وزدىگىنەن ىزدەيتىن ءىس - ارەكەتكە دايارلايدى. وقۋشىدا ەموسيالىق - ەرىكتىلىك جانە ۋاجدىك قاجەتسىنۋ ءىس - ارەكەتى ۇشتالادى. ارينە، مۇنداي وقىتۋدى ىسكە قوسۋدىڭ ءوزى وقۋلىقتا مىندەتتى تۇردە بايلانىستى بولىپ كەلەدى.
ادەبي نىسانىندا وقۋشىنىڭ جانرلارعا جىكتەي ءبىلۋى، ەگەر ەپيكالىق جانر بولسا، كىشى اڭگىمەدەن ەپوپەياعا دەيىنگى باسقىشتاردى اجىراتادى، ولاردىڭ جاسالۋ جولدارىن ايقىنداۋى، بەينەلەر، كەيىپكەرلەر، قاھارمانداردى توپتاستىرىپ، اۆتوردىڭ پوزيسياسىن قۇبىلىستار مەڭگەرۋ پروسەستەر، سۋرەتتەر، سۇحبات تۇرلەرى مەن مونولوگتارى ارقىلى ءتۇيسىنۋى، ەگەر پوەزيا جانرى بولسا، ودان ەلەگياعا دەيىنگى باسقىشتاردى جىكتەپ بەرۋى، ليريكالىق قاھارماننىڭ پوزيسياسى، ولەڭ ورنەگىندەگى تروپ پەن فيگۋراسىنىڭ تۇرلەرىن تالداۋى جانە تاعى باسقا.
باتىرلار جىرى – اۋىز ادەبيەتىنىڭ ماڭىزدى دا كۇردەلى جانرى. ونىڭ وقىتۋعا قيىندىعى - ۇزاقتىعى، ءتىلىنىڭ بۇگىنگى بالالار ءۇشىن سونىلىعى، پوەتيكالىق ەرەكشەلىگىندە. اسىرەسە، ونى وقىتۋ 5 - 9 سىنىپتار اراسىندا مۇعالىمگە كوپ ەڭبەك ءسىڭىرۋدى قاجەت ەتەدى. باتىرلار جىرىن وقىتۋدا ءمۇعالىم باستى - باستى مىنا ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك:
كىرىسپە جۇمىستار:
- “باتىرلار جىرى” تۋرالى (ەپوستىق جىرلار) العاشقى ادەبي - تەوريالىق ۇعىم بەرۋ. (وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ)
- باتىرلار جىرىنداعى حالىق ارمانى، ونىڭ نەگىزىندە حالىق تاريحىنىڭ جاتاتىنى.
مازمۇنىن مەڭگەرتۋ باعىتىنداعى جۇمىستار:
1. جىردىڭ سيۋجەتتىك - كومپوزيسيالىق جوسپارىن جاساپ، ونى بالالاردىڭ كوز الدىنا ءىلىپ قويۋ. مىسالى، 6 - سىنىپتاعى “قوبىلاندى باتىر” جىرىنا مىناداي جوسپار جاساۋعا بولادى:
قوبىلاندىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى
قوبىلاندىنىڭ العاشقى كۇرەسى
قوبىلاندىنىڭ اتى – تايبۋرىل
تايبۋرىلدىڭ شابىسى
قوبىلاندى جانە قازاق حاندىعى
قوبىلاندىنىڭ تۇتقىنعا الىنۋى
كوبىكتىنىڭ اششى سوزىمەن جەڭىلىسى
الشاعىر حاننىڭ سارايىندا
قوبىلاندىنىڭ قۇرتقا سۇلۋعا ۇيلەنۋى
قوبىلاندى باتىردىڭ ۇلى – بوگەنباي
قورىتىندى
ۇزاق جىرعا، ءارى وقيعالارى دا كۇردەلى جىرعا وسىنداي جوسپار قۇرۋ بالالاردىڭ جىرداعى باستى وقيعالاردى تەز قابىلداۋى، اڭعارۋى، ءارى سول بويىنشا مازمۇنىن جۇيەلى تۇردە تۇجىرىمدى ەتىپ ايتىپ بەرۋىنە كومەك - نۇسقاۋ ءرولىن اتقارادى.
1. جىردى كۇيتاباقتان تىڭداتىپ (باسقا جىردى دا وقىتۋعا دا بولادى)، جىردىڭ وقىلۋ مانەرىمەن تانىستىرۋ.
2. جىردى مانەرلەپ وقۋ. باستى - باستى ەپيزودتارعا ءبولىپ وقىپ، وزىنشە مازمۇنداتىپ وتىرۋ. مازمۇنداۋدى سۇراق - جاۋاپ ادىسىمەن جۇرگىزۋ، باستى وقيعالارىن ايتقىزۋ، اننوتاسيا جازدىرۋ.
مىنا ۇلگىدە جۇرگىزۋگە بولادى:
بۇگىنگى ۋاقىت بارلىق وركەنيەتتى ەلدەردە ءبىلىم بەرۋ ءىسىن ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەۋ جانە ۇلتتىق سانانى قۇرمەتتەۋمەن ەرەكشەلەنەتىندىكتەن، قازاق مەكتەپتەرىندەگى قازاق ادەبيەت ءپانىن وقىتۋ ماسەلەسى دە زامان تالاپتارى مەن الەۋمەتتىك سۇرانىستارعا ساي جاڭارتىلىپ، جەتىلدىرىلىپ وتىرادى. سول سەبەپتى دە ءپاندى وقىتۋداعى وزگەرىستەر مەن جەتىستىكتەر ونىڭ دامۋ ۇردىستەرىنىڭ ۇزدىكسىز ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەدى.
بولاشاقتا ەل تۇتقاسىن ۇستار ازاماتتاردىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ولاردىڭ ىزەتتىلىگىن، تاپقىرلىعىن، ەپتىلىگىن، بايقاعىشتىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ قاجەت ەكەنى ەل پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ “قازاقستان – 2030” جولداۋىندا جان - جاقتى قاراستىرىلعان. سونىمەن قاتار، قازاق حالقىنىڭ ونەگەلى داستۇرلەرىمەن تەرەڭىرەك تانىستىرۋ، سونىڭ نەگىزىندە وقۋشىلاردى قالىپتاستىرىپ، شىعارماشىلىق جانە رۋحاني مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ كوزدەلەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق مەكتەپتەرىندە قازاق ادەبيەتى ءپانى بويىنشا باتىرلار جىرىن وقىتۋدىڭ ماڭىزى زور. 6 - 9 سىنىپتارىندا باتىرلار جىرىن وقىتۋدىڭ ماڭىزى - ونىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىن، نەگىزگى قاعيدالارىن، جالپى ونداعى حالىق ارمانى، ونىڭ نەگىزىندە حالىق تاريحىنىڭ جاتاتىنىن ايقىنداپ كورسەتۋ.
باتىرلار جىرى وزدەرىنىڭ تاقىرىپتارى جاعىنان سان الۋان بولدى. ايتالىق ولار باتىرلار تۋرالى، سالت - داستۇرلەردى، دوستىق پەن ماحابباتتى جىرلادى. مىسالى: باتىرلار جىرىنا “الپامىس باتىر”، “قوبىلاندى باتىر”، “ەر تارعىن”، “قامبار باتىر” ەپوستارىن جاتقىزۋعا بولادى.
قازاق حالقىنىڭ ءسۇيىپ تىڭدايتىن جىرى – “قوبىلاندى باتىر”. دەرەكتەرگە قاراعاندا، بۇل جىر ون جەتىنشى عاسىردىڭ اياعىنان ايتىلىپ كەلە جاتىر دەلىنگەن. ون توعىزىنشى عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا “قوبىلاندى باتىر” جىرىن ەپيك اقىن ماراباي كولبايەۆ جىرلاعان. بۇل جىردى ەڭ العاش رەت ىبىراي التىنسارين ماراباي اقىننان جازىپ الىپ، 1879 جىلى باستىرعان. 1914 جىلى قازاندا تۇياقباي نۇسقاسى، 1922 جىلى تاشكەنتتە ءا. ديۆايەۆ جيناعان نۇسقالار جارىق كورگەن.
“قوبىلاندى باتىر” جىرى – ەپيكالىق پوەما. ونىڭ 10000 - نان استام ءسوزى قوبىلاندىنىڭ عاجايىپ تۋۋى، اتا - اناسى، بالالىق شاعى، قاھارماندىقپەن ۇيلەنۋى، ونىڭ قازانمەن، الشاعارمەن، كوبىكتىمەن ت. ب سىرتقى دۇشپاندارمەن سوعىستارى، قارلىعامەن اراداعى قارىم - قاتىناسى، ەرلىگى، جاۋعا شاپقان جورىعى سۋرەتتەلەدى.
ءسويتىپ، باتىرلار جىرىن وقىتا وتىرىپ، وقۋشىلاردى باتىلدىققا، ەرىك - جىگەرگە تاربيەلەپ، ولاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرىن وياتۋعا بولادى.
“قوبىلاندى باتىر” جىرىن ءداستۇرلى جانە ءداستۇرلى ەمەس وقىتۋ
قازىرگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرىندە كەز كەلگەن پانگە بايلانىستى جۇرگىزىلەتىن ساباقتار ءداستۇرلى جانە ءداستۇرلى ەمەس تۇرىندە بولادى. بۇل ەكى ساباقتىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى بار. ەكەۋىنىڭ دە ماڭىزدىلىعى مەن تيىمدىلىگى ساباقتىڭ تاقىرىپتارىنا ساي قولدانىلادى.
ساباق دەگەنىمىز - وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ باستى فورماسى، ەكىنشىدەن، وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ قارىم - قاتىناسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ باستى فورماسى. كەز كەلگەن ساباق قوعاممەن، ونىڭ يدەولوگياسىمەن، ساياساتىمەن، قوعامدىق ءىس - ارەكەتتىڭ باسقا تۇرلەرىمەن بايلانىستى.
ءاربىر ساباقتىڭ الدىندا مىناداي ماقساتتار تۇرادى: ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ، يكەمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ، شىعارماشىلىققا تاربيەلەۋ.
دۇرىس قويىلعان ساباقتىڭ ماقساتى – ءمۇعالىم ەڭبەگىنىڭ مادەنيەتتىلىگىنىڭ كورسەتكىشى.
قازىرگى تاڭدا پەداگوگيكا عىلىمى ءداستۇرلى وقۋ مەن، ءداستۇرلى ەمەس جاڭاشا وقىتۋدىڭ ايىرماشىلىعىنا مىناداي انىقتاما بەرەدى: ءداستۇرلى وقىتۋ ۇردىسىندە ءمۇعالىم سىنىپ وقۋشىلارىن تولىق قامتي وتىرىپ وقىتادى. ءداستۇرلى وقىتۋدا ءمۇعالىم مەن وقۋلىق ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى، ولار وقۋشىلاردى بىلىمگە جەتەلەيدى، سوعان سايكەس وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىندا سول مازمۇندى ەستە ساقتاپ جانە بۇرمالاماي ايتىپ بەرۋى ماڭىزدى بولادى. ءمۇعالىم ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە مەڭگەرتەدى.
ال جاڭاشا وقىتۋدا وقۋشى ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرگەندەرىن عانا مەڭگەرىپ قويماي، مۇعالىممەن تىكەلەي پىكىرتالاسقا كوشەدى. وقۋشى بەلسەندى ءرول اتقارۋشى عانا ەمەس، جەتەكشى باعىتتى ۇستايدى. ول الەمدى تانۋعا، بەلگىسىزدىكتى انىقتاۋعا ءوزى جاۋاپ ىزدەيدى، شەشىمدەرى دە ءار وقۋشىدا ءار ءتۇرلى بولادى. تاپقان شەشىمىن ناقتى اقيقات دەپ قابىلداماي، ىزدەنىستى ارمەن قاراي جالعاستىرادى. ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىندا تىعىز بايلانىس قالىپتاسادى، ەكەۋى دە بىرلىك وداقتا قىزمەت ىستەيدى.
ءداستۇرلى وقىتۋ پروسەسىندە “پروبلەمالى جاعداي”، “وقۋ پروبلەماسى”، “ماسەلەنىڭ پرينسيپتەرى” سياقتى ۇعىمدار بولعان ەمەس. پروبلەمالىق وقىتۋدا وقۋشى مەڭگەرگەن تەوريالىق بىلىمدەرىن بلوك - بلوكپەن جيناقتاپ وتىرۋعا ىنتالانادى. پروبلەمالىق وقىتۋ جۇيەسىنىڭ اتقارار فۋنكسياسى – ءبىلىمدى عىلىمي نەگىزدە مەڭگەرتۋ. ءسويتىپ، ءىس - ارەكەتتە عىلىمي زەرتتەۋشىلىككە باعىتتايدى. ناتيجەسىندە، وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرىپ، قاجەتىن ديداكتيكا الەمىنەن وزدىگىنەن ىزدەيتىن ءىس - ارەكەتكە دايارلايدى. وقۋشىدا ەموسيالىق - ەرىكتىلىك جانە ۋاجدىك قاجەتسىنۋ ءىس - ارەكەتى ۇشتالادى. ارينە، مۇنداي وقىتۋدى ىسكە قوسۋدىڭ ءوزى وقۋلىقتا مىندەتتى تۇردە بايلانىستى بولىپ كەلەدى.
ادەبي نىسانىندا وقۋشىنىڭ جانرلارعا جىكتەي ءبىلۋى، ەگەر ەپيكالىق جانر بولسا، كىشى اڭگىمەدەن ەپوپەياعا دەيىنگى باسقىشتاردى اجىراتادى، ولاردىڭ جاسالۋ جولدارىن ايقىنداۋى، بەينەلەر، كەيىپكەرلەر، قاھارمانداردى توپتاستىرىپ، اۆتوردىڭ پوزيسياسىن قۇبىلىستار مەڭگەرۋ پروسەستەر، سۋرەتتەر، سۇحبات تۇرلەرى مەن مونولوگتارى ارقىلى ءتۇيسىنۋى، ەگەر پوەزيا جانرى بولسا، ودان ەلەگياعا دەيىنگى باسقىشتاردى جىكتەپ بەرۋى، ليريكالىق قاھارماننىڭ پوزيسياسى، ولەڭ ورنەگىندەگى تروپ پەن فيگۋراسىنىڭ تۇرلەرىن تالداۋى جانە تاعى باسقا.
باتىرلار جىرى – اۋىز ادەبيەتىنىڭ ماڭىزدى دا كۇردەلى جانرى. ونىڭ وقىتۋعا قيىندىعى - ۇزاقتىعى، ءتىلىنىڭ بۇگىنگى بالالار ءۇشىن سونىلىعى، پوەتيكالىق ەرەكشەلىگىندە. اسىرەسە، ونى وقىتۋ 5 - 9 سىنىپتار اراسىندا مۇعالىمگە كوپ ەڭبەك ءسىڭىرۋدى قاجەت ەتەدى. باتىرلار جىرىن وقىتۋدا ءمۇعالىم باستى - باستى مىنا ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك:
كىرىسپە جۇمىستار:
- “باتىرلار جىرى” تۋرالى (ەپوستىق جىرلار) العاشقى ادەبي - تەوريالىق ۇعىم بەرۋ. (وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ)
- باتىرلار جىرىنداعى حالىق ارمانى، ونىڭ نەگىزىندە حالىق تاريحىنىڭ جاتاتىنى.
مازمۇنىن مەڭگەرتۋ باعىتىنداعى جۇمىستار:
1. جىردىڭ سيۋجەتتىك - كومپوزيسيالىق جوسپارىن جاساپ، ونى بالالاردىڭ كوز الدىنا ءىلىپ قويۋ. مىسالى، 6 - سىنىپتاعى “قوبىلاندى باتىر” جىرىنا مىناداي جوسپار جاساۋعا بولادى:
قوبىلاندىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى
قوبىلاندىنىڭ العاشقى كۇرەسى
قوبىلاندىنىڭ اتى – تايبۋرىل
تايبۋرىلدىڭ شابىسى
قوبىلاندى جانە قازاق حاندىعى
قوبىلاندىنىڭ تۇتقىنعا الىنۋى
كوبىكتىنىڭ اششى سوزىمەن جەڭىلىسى
الشاعىر حاننىڭ سارايىندا
قوبىلاندىنىڭ قۇرتقا سۇلۋعا ۇيلەنۋى
قوبىلاندى باتىردىڭ ۇلى – بوگەنباي
قورىتىندى
ۇزاق جىرعا، ءارى وقيعالارى دا كۇردەلى جىرعا وسىنداي جوسپار قۇرۋ بالالاردىڭ جىرداعى باستى وقيعالاردى تەز قابىلداۋى، اڭعارۋى، ءارى سول بويىنشا مازمۇنىن جۇيەلى تۇردە تۇجىرىمدى ەتىپ ايتىپ بەرۋىنە كومەك - نۇسقاۋ ءرولىن اتقارادى.
1. جىردى كۇيتاباقتان تىڭداتىپ (باسقا جىردى دا وقىتۋعا دا بولادى)، جىردىڭ وقىلۋ مانەرىمەن تانىستىرۋ.
2. جىردى مانەرلەپ وقۋ. باستى - باستى ەپيزودتارعا ءبولىپ وقىپ، وزىنشە مازمۇنداتىپ وتىرۋ. مازمۇنداۋدى سۇراق - جاۋاپ ادىسىمەن جۇرگىزۋ، باستى وقيعالارىن ايتقىزۋ، اننوتاسيا جازدىرۋ.
مىنا ۇلگىدە جۇرگىزۋگە بولادى:
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
