قۇراق قۇراۋ تەحنولوگياسى.
قىزىلوردا قالاسى،
№197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ءالجانوۆا روزا زەينۋللا قىزى
ساباقتىق تاقىرىبى: قۇراق قۇراۋ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قۇراق قۇراۋ تۇرلەرىن، ءادىس – تاسىلدەرىن جانە قۇراستىرىپ تىگۋدى ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن ساراماندىق جۇمىستا پايدالانا ءبىلۋ، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ولاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وسى ونەر تۇرىمەن قىزىقتىرۋ، ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، سۇلۋلىقتى قابىلداۋ سەزىمىن وياتۋ، ەستەتيكالىق تالعامدىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءوز بەتىنشە ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: دايىن قۇراق تۇرلەرى.
قۇرال – جابدىقتار: قۇراق تۇرلەرى، ماتا قالدىقتارى، ينە، ءجىپ، قايشى.
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، بەينەلەۋ ونەرى، تاريح.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلىرمەن سالەمدەسەمىن؛
• وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن؛
• وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتكەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، وقۋشىلارعا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
III. جاڭا ساباق.
تاڭعاجايىپ تالانتىمەن تالايلاردى تامساندىرعان قازاق قولونەرىنىڭ قاراپايىم دا قايتالانباس ءتۇرى – قيىستىرىپ قۇراق قيۋ، ودان كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي وتە باعالى بۇيىمدار جاساۋ. ونىڭ قىمبات قۇندىلىعىنىڭ ءبىر ايعاعى قۇراقتان جاسالعان زاتتاردىڭ ۇزاتىلاتىن قىز جاساۋىنا ەنىپ، بۇل دۇنيە-مۇلىكتىڭ اجارىن ارايلاندىرىپ جىبەرەتىنى، ءۇي ىشىنە ۇلتتىق رەڭ بەرىپ، ادامنىڭ رۋحىن اسقاقتاتاتىنى.
قۇراق–تورگە توسەيتىن كورپەشە. ماتا قيىندىلارىن قيۋلاستىرىپ، تۇمارشا، سەگىز جاپىراق، رومب ءتارىزدى ورنەكتەردەن قۇرالعان كورپەنى قۇراق نەمەسە قۇراق كورپە دەپ اتايدى. ەجەلدەن قوناقجاي قازاق حالقى ءتورىن قوناققا ارنالعان “قاسيەتتى ورىن” ساناعان. ەرتە كەزدە بالاسى ءولىپ، توقتاماعان ءۇي “تىل-كوزدەن امان بولسىن” دەگەن ىرىممەن قىرىق قۇراق قۇراپ، بالاسىن سوعان وراعان. قۇراق كورپەنى اراسىنا ماقتا نەمەسە قويدىڭ، تۇيەنىڭ ءجۇنىن سالىپ، سىرىپ تىگەدى.
قازاقتىڭ ىسمەر، شەبەر ايەلدەرى قۇراق كورپەدەن قۇراق كەۋدەشەگە دەيىن، قۇراق بوستەكتەن قۇراق ويىنشىققا دەيىن جاساپ، كەرەمەت نارسەلەردىڭ دە قاراپايىم تاسىلمەن-اق ومىرگە كەلەتىنىن ەجەلدەن-اق قالىڭ جۇرتقا پاش ەتىپ كەلەدى. زەردەسىندە زەيىنى بار ادامداردىڭ قاي-قايسى دا قۇراقتان جاسالعان زاتتارعا ويلى كوزبەن نازار اۋدارسا، سان الۋان ءساندى تۇستەردىڭ بىر-بىرىمەن جاراسىم تاۋىپ، ادەمىلىك الەمىن سىيعا تارتىپ تۇرعانىن ايقىن اڭعارا الادى. ول ارقىلى حالقىمىزدىڭ قۇنارلى دۇنيەتانىمىن، ەستەتيكالىق تالاپ-تالعامىن، سۇلۋلىقتى اڭساعان ىڭكار سەزىمىن ايتقىزباي-اق تانيسىڭ.
باستى بۇيىمدارى كورپە، تۇسكيىز، ەندەشە، جاستىق، ءتۇرلى ويىنشىقتار بولىپ كەلەتىن قۇراق قۇراۋ – قازاق داستۇرىندە قىز بالالار كىشكەنتايىنان ءبىلىپ، ۇيرەنۋگە ءتيىستى قولونەر ءتۇرى. ول قىزداردى توزىمدىلىككە، ۇنەمدىلىككە، شەبەرلىككە، بوياۋلاردى اجىراتىپ، ولاردىڭ بىر-بىرىمەن ۇيلەسىمدىلىك تابۋىن ءتۇسىنىپ، تانۋعا شىڭدايدى، تازالىققا، اسەمدىككە ۇندەيدى، جان-دۇنيەسىن بايىتىپ، ءوي-ورىسىن كەڭەيتەدى. قۇراق نەگىزىنەن، ءتۇرلى-تۇستى ماتالاردان قۇرالادى. ماتا قيىعىن قولىنا ۇستاعان ءاربىر ايەل ونى بىلمەي تۇرىپ قيىق قۇراي المايدى، جاساعان بۇيىمى كورىكسىز بولىپ شىعادى. ياعني، قۇراق قۇراۋدا قويىلاتىن باستى شارت: ونىمەن اينالىساتىن ادامنىڭ بويىندا ونەردى تۇسىنەتىن قاسيەت، ۇشقىر قيال، بوياۋلاردىڭ سىرىن بىلەتىن تانىم بولۋعا ءتيىس.
قۇراقتاردىڭ مىڭ قۇبىلعان ءسانى مەن سۇلۋلىعىنا قاراپ تۇرعانىڭدا، «شىركىن-اي، قازاقتىڭ بۇل قۇراقتارى مەن ويۋ-ورنەگىنە ءتىل بىتسە، ولار ماڭگىلىك عۇمىر، اسىل ماحاببات، وشپەس سۇلۋلىق تۋرالى بىزگە تاۋسىلماس سىر مەن جىر تولعار ەدى-اۋ!»، - دەپ تە ويعا قالاتىنىڭدى قايتەرسىڭ. ياعني، قۇراق قۇراۋ، ونى تاماشالاۋ قىز-كەلىنشەكتەردى سۇلۋلىقپەن سىرلاسۋعا، ونى ءون-بويىڭا سىڭىرۋگە، بوياۋلار الەمىن تانىپ، تۇسىنۋگە ۇيرەتەدى. ال جانى سۇلۋ ادامنىڭ ءىسى دە، مىنەز-قۇلىعى دا، ءسوزى دە، وتباسى دا سۇلۋ.
ساراماندىق جۇمىس
قۇراق قۇراۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن، قاجەتتى ماتەريالدار تاڭداپ الىنىپ، ولار ءتۇرى، ءتۇسى، ماتاسىنا قاراي سۇرىپتالادى. ياعني، ماتالاردىڭ بارقىت، جىبەك، سيسا، ساتەن كەسىندىلەرى جەكە-جەكە ءبولىپ الىنادى. سودان كەيىن ىسمەر ايەل نە ءبىرىڭعاي بارقىتتان، نەمەسە ءبىرىڭعاي جىبەكتەن قۇراق قۇراۋعا كىرىسەدى. بۇل ءىستى باستاماس بۇرىن ءاربىر ءتۇستىڭ بىر-بىرىنە سايكەس كەلۋىنە، ءبىرىن-بىرى اشىپ تۇرۋىنا ايرىقشا كوڭىل بولىنەدى.
1. قاتتى قاعازدان ۇلگىلەر دايىنداپ الۋ.
2. ماتاعا ۇلگىنى ءتۇسىرىپ الىپ، قىرقۋ.
3. ەكى ماتانى بىر-بىرىمەن بەتتەستىرىپ تىگۋ
4. قالعان ماتالاردى بىر-بىرىمەن قوسىپ تىگۋ
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
- قۇراق – قازاق حالقىنىڭ ءۇي تۇرمىسىنىڭ بۇيىمدارىندا ۇرپاقتان–ۇرپاققا ۇلاسقان ۇلتتىق تاسىلدەگى ونەر ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىك.
- قۇراق قۇراۋ ونەرىنىڭ شىعۋى تىكەلەي ءۇي جيھازدارىنىڭ ساندىلىگى، ماتا تۇرلەرىن پايدالانۋداعى ۇنەمدىلىگى ادام بالاسى كۇندەلىكتى تۇتىناتىن توسەنىش ەكەنىن مەڭگەردىك.
قورىتىندى سۇراقتار:
- ۇلتتىق ۇيلەسىم بويىنشا قانشا ءتۇستى بىلەسىڭدەر؟
- سەگىز جاپىراق قۇراعىنىڭ ۇلگىسىنىڭ بولشەكتەرى قانداي گەومەتريالىق فيگۋرادان تۇرادى؟
- قاۋىپسىزدىك ساقتاۋ ەرەجەلەرىنىڭ قولدانۋىن اتا.
- ۇلتتىق قولونەر قۇراق قۇراعىنان شىعاتىن بۇيىمداردى اتا.
ۇيگە تاپسىرما:
- سەگىز جاپىراق قۇراعىن پايدالانىپ، قۇراق كورپەشەسىن نەمەسە جاستىقشاسىن تىگىپ كەلۋ
وقۋشىلاردى باعالاۋ:
- ساباققا قاتىسۋلارىنا بايلانىستى باعالانادى.
جۇمىس ورىندارىن جيناستىرۋ.
№197 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى:
ءالجانوۆا روزا زەينۋللا قىزى
ساباقتىق تاقىرىبى: قۇراق قۇراۋ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قۇراق قۇراۋ تۇرلەرىن، ءادىس – تاسىلدەرىن جانە قۇراستىرىپ تىگۋدى ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن ساراماندىق جۇمىستا پايدالانا ءبىلۋ، وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ولاردىڭ ءوي-ورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وسى ونەر تۇرىمەن قىزىقتىرۋ، ۇقىپتىلىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، سۇلۋلىقتى قابىلداۋ سەزىمىن وياتۋ، ەستەتيكالىق تالعامدىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءوز بەتىنشە ساراماندىق جۇمىس.
ساباقتىق كورنەكىلىگى: دايىن قۇراق تۇرلەرى.
قۇرال – جابدىقتار: قۇراق تۇرلەرى، ماتا قالدىقتارى، ينە، ءجىپ، قايشى.
ءپانارالىق بايلانىس: سىزۋ، بەينەلەۋ ونەرى، تاريح.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
• وقۋشىلىرمەن سالەمدەسەمىن؛
• وقۋشىلاردى تۇگەندەيمىن؛
• وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تۇگەندەۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارتۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتكەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، وقۋشىلارعا تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
III. جاڭا ساباق.
تاڭعاجايىپ تالانتىمەن تالايلاردى تامساندىرعان قازاق قولونەرىنىڭ قاراپايىم دا قايتالانباس ءتۇرى – قيىستىرىپ قۇراق قيۋ، ودان كوزدىڭ جاۋىن الاتىنداي وتە باعالى بۇيىمدار جاساۋ. ونىڭ قىمبات قۇندىلىعىنىڭ ءبىر ايعاعى قۇراقتان جاسالعان زاتتاردىڭ ۇزاتىلاتىن قىز جاساۋىنا ەنىپ، بۇل دۇنيە-مۇلىكتىڭ اجارىن ارايلاندىرىپ جىبەرەتىنى، ءۇي ىشىنە ۇلتتىق رەڭ بەرىپ، ادامنىڭ رۋحىن اسقاقتاتاتىنى.
قۇراق–تورگە توسەيتىن كورپەشە. ماتا قيىندىلارىن قيۋلاستىرىپ، تۇمارشا، سەگىز جاپىراق، رومب ءتارىزدى ورنەكتەردەن قۇرالعان كورپەنى قۇراق نەمەسە قۇراق كورپە دەپ اتايدى. ەجەلدەن قوناقجاي قازاق حالقى ءتورىن قوناققا ارنالعان “قاسيەتتى ورىن” ساناعان. ەرتە كەزدە بالاسى ءولىپ، توقتاماعان ءۇي “تىل-كوزدەن امان بولسىن” دەگەن ىرىممەن قىرىق قۇراق قۇراپ، بالاسىن سوعان وراعان. قۇراق كورپەنى اراسىنا ماقتا نەمەسە قويدىڭ، تۇيەنىڭ ءجۇنىن سالىپ، سىرىپ تىگەدى.
قازاقتىڭ ىسمەر، شەبەر ايەلدەرى قۇراق كورپەدەن قۇراق كەۋدەشەگە دەيىن، قۇراق بوستەكتەن قۇراق ويىنشىققا دەيىن جاساپ، كەرەمەت نارسەلەردىڭ دە قاراپايىم تاسىلمەن-اق ومىرگە كەلەتىنىن ەجەلدەن-اق قالىڭ جۇرتقا پاش ەتىپ كەلەدى. زەردەسىندە زەيىنى بار ادامداردىڭ قاي-قايسى دا قۇراقتان جاسالعان زاتتارعا ويلى كوزبەن نازار اۋدارسا، سان الۋان ءساندى تۇستەردىڭ بىر-بىرىمەن جاراسىم تاۋىپ، ادەمىلىك الەمىن سىيعا تارتىپ تۇرعانىن ايقىن اڭعارا الادى. ول ارقىلى حالقىمىزدىڭ قۇنارلى دۇنيەتانىمىن، ەستەتيكالىق تالاپ-تالعامىن، سۇلۋلىقتى اڭساعان ىڭكار سەزىمىن ايتقىزباي-اق تانيسىڭ.
باستى بۇيىمدارى كورپە، تۇسكيىز، ەندەشە، جاستىق، ءتۇرلى ويىنشىقتار بولىپ كەلەتىن قۇراق قۇراۋ – قازاق داستۇرىندە قىز بالالار كىشكەنتايىنان ءبىلىپ، ۇيرەنۋگە ءتيىستى قولونەر ءتۇرى. ول قىزداردى توزىمدىلىككە، ۇنەمدىلىككە، شەبەرلىككە، بوياۋلاردى اجىراتىپ، ولاردىڭ بىر-بىرىمەن ۇيلەسىمدىلىك تابۋىن ءتۇسىنىپ، تانۋعا شىڭدايدى، تازالىققا، اسەمدىككە ۇندەيدى، جان-دۇنيەسىن بايىتىپ، ءوي-ورىسىن كەڭەيتەدى. قۇراق نەگىزىنەن، ءتۇرلى-تۇستى ماتالاردان قۇرالادى. ماتا قيىعىن قولىنا ۇستاعان ءاربىر ايەل ونى بىلمەي تۇرىپ قيىق قۇراي المايدى، جاساعان بۇيىمى كورىكسىز بولىپ شىعادى. ياعني، قۇراق قۇراۋدا قويىلاتىن باستى شارت: ونىمەن اينالىساتىن ادامنىڭ بويىندا ونەردى تۇسىنەتىن قاسيەت، ۇشقىر قيال، بوياۋلاردىڭ سىرىن بىلەتىن تانىم بولۋعا ءتيىس.
قۇراقتاردىڭ مىڭ قۇبىلعان ءسانى مەن سۇلۋلىعىنا قاراپ تۇرعانىڭدا، «شىركىن-اي، قازاقتىڭ بۇل قۇراقتارى مەن ويۋ-ورنەگىنە ءتىل بىتسە، ولار ماڭگىلىك عۇمىر، اسىل ماحاببات، وشپەس سۇلۋلىق تۋرالى بىزگە تاۋسىلماس سىر مەن جىر تولعار ەدى-اۋ!»، - دەپ تە ويعا قالاتىنىڭدى قايتەرسىڭ. ياعني، قۇراق قۇراۋ، ونى تاماشالاۋ قىز-كەلىنشەكتەردى سۇلۋلىقپەن سىرلاسۋعا، ونى ءون-بويىڭا سىڭىرۋگە، بوياۋلار الەمىن تانىپ، تۇسىنۋگە ۇيرەتەدى. ال جانى سۇلۋ ادامنىڭ ءىسى دە، مىنەز-قۇلىعى دا، ءسوزى دە، وتباسى دا سۇلۋ.
ساراماندىق جۇمىس
قۇراق قۇراۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن، قاجەتتى ماتەريالدار تاڭداپ الىنىپ، ولار ءتۇرى، ءتۇسى، ماتاسىنا قاراي سۇرىپتالادى. ياعني، ماتالاردىڭ بارقىت، جىبەك، سيسا، ساتەن كەسىندىلەرى جەكە-جەكە ءبولىپ الىنادى. سودان كەيىن ىسمەر ايەل نە ءبىرىڭعاي بارقىتتان، نەمەسە ءبىرىڭعاي جىبەكتەن قۇراق قۇراۋعا كىرىسەدى. بۇل ءىستى باستاماس بۇرىن ءاربىر ءتۇستىڭ بىر-بىرىنە سايكەس كەلۋىنە، ءبىرىن-بىرى اشىپ تۇرۋىنا ايرىقشا كوڭىل بولىنەدى.
1. قاتتى قاعازدان ۇلگىلەر دايىنداپ الۋ.
2. ماتاعا ۇلگىنى ءتۇسىرىپ الىپ، قىرقۋ.
3. ەكى ماتانى بىر-بىرىمەن بەتتەستىرىپ تىگۋ
4. قالعان ماتالاردى بىر-بىرىمەن قوسىپ تىگۋ
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
- قۇراق – قازاق حالقىنىڭ ءۇي تۇرمىسىنىڭ بۇيىمدارىندا ۇرپاقتان–ۇرپاققا ۇلاسقان ۇلتتىق تاسىلدەگى ونەر ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىك.
- قۇراق قۇراۋ ونەرىنىڭ شىعۋى تىكەلەي ءۇي جيھازدارىنىڭ ساندىلىگى، ماتا تۇرلەرىن پايدالانۋداعى ۇنەمدىلىگى ادام بالاسى كۇندەلىكتى تۇتىناتىن توسەنىش ەكەنىن مەڭگەردىك.
قورىتىندى سۇراقتار:
- ۇلتتىق ۇيلەسىم بويىنشا قانشا ءتۇستى بىلەسىڭدەر؟
- سەگىز جاپىراق قۇراعىنىڭ ۇلگىسىنىڭ بولشەكتەرى قانداي گەومەتريالىق فيگۋرادان تۇرادى؟
- قاۋىپسىزدىك ساقتاۋ ەرەجەلەرىنىڭ قولدانۋىن اتا.
- ۇلتتىق قولونەر قۇراق قۇراعىنان شىعاتىن بۇيىمداردى اتا.
ۇيگە تاپسىرما:
- سەگىز جاپىراق قۇراعىن پايدالانىپ، قۇراق كورپەشەسىن نەمەسە جاستىقشاسىن تىگىپ كەلۋ
وقۋشىلاردى باعالاۋ:
- ساباققا قاتىسۋلارىنا بايلانىستى باعالانادى.
جۇمىس ورىندارىن جيناستىرۋ.
You Might Also Like
