InfoHub Logo

فايزوللا بەكتۇرعانوۆتىڭ بۇگىن تۇسىندە كورگەنىن ايتپاڭىز! و نە بولدى، تۇسىنەن شوشىپ پا دەيسىز بە، جوق. ەندى نە ەكەن دەپ تاندانباي-اق قويىڭىز، كولحيدا ويپاتىندا كەزدەسەتىن كادىمگى التى قۇلاش ايداھار بەلىنە ورالىپتى دەپ تە ويلاپ قالىپ تۇرمىسىز، ول دا ەمەس. ادامنىڭ باسىنا بەرمەسىن، ەگەر ونداي جاعداي بولا قالسا، فايزوللا ەلسىزگە جالعىز اتتانىپ جىنداندى دەيسىز بە! فايزوللانىڭ تۇسىندە كورگەنى كادىمگى باسقا كيسە تۋماق، يىققا جامىلسا ىشىك بولاتىن التايى قىزىل تۇلكى ەمەس پە. ءوزى سىلاڭداپ، قۇيرىعى بۇلاڭداپ ءتىپتى ەسىك پەن توردەي-اق قالدى-اۋ! پا شىركىن-اي، قىزىل قىلشىققا تىرناعىنىڭ ۇشى ءبىر ءتيىپ كەتكەندە، دەنەسىنىڭ دۋ ەتىپ ءجۇرىپ بەرگەنىن قايتەرسىز. ەندى از ۇيىقتاي تۇرعاندا ارقانىڭ التايىسى قانجىعاسىنا بايلانىپ تا قالاتىن ەدى! قاپ، قىردىڭ قىناداي قىزىل تۇلكىسىن بۇيىرتپاعان قۇدايعا نە ايتارسىڭ.

مۇنداي ءتۇستى كۇندە كورە بەرەتىن فايزوللا بەكتۇرعانوۆ جاي ادام ەمەس. ونىڭ ءتۇسىنىڭ ءمۇلت كەتكەن جەرى جوق. وسىنداي ءتۇس كورگەندە ول اتتانىپ كەپ كەتسە، قانجىعاسى قۇر بولۋى مۇمكىن ەمەس. ساۋەگەيلىك دەگەندى بۇدان كەيىن قانە جوققا شىعارىپ كورىڭىزشى. بىرەۋدىڭ ەكى قابات ايەلى تۇسىندە پىشاق السا، ءسوز جوق، ول ۇل بالالى بولادى. ەندى بىرەۋ تۇسىندە ءبىر تاباق پىسكەن ەت جەمەك بولسا، الدىنا اكەلىنسە، نەمەسە ءتىسى ىرسيىپ، قۇلاعى قالقيىپ قويدىڭ پىسكەن باسى مايلى قۇيقاسىمەن الدىڭىزعا كەلە قالسا، ونىڭ ۇستىنە ول باس بىجىناپ قۇرتتاپ كەتسە، وندا ونىڭ باي... بولماعاندا نەسى قالدى. ءتىپتى، مۇندايدا ءبىر قويدى قۇداي ءۇشىن شالىپ جىبەرىپ، ەتىن اسىپ ەلگە تارقاتىپ بەرسە، قۇرتشا بىجىناعان قالىڭ قوي ءبىتىپ، ءبىر-اق كۇندە داۋلەتى تاسىپ جۇرە بەرەدى. اتتەڭ سول تۇسىندە الدىنا قۇرتتى باس كەلگەندە ساقال-مۇرتىن ءوسىپ كەتسە! مۇرتىڭدى بالتا كەسپەيتىن باي سوندا بولاسىڭ، شارۋاشىلىعىڭ دا شالقىپ كەتەدى. مىنە وسىنىڭ ءبارىن بىلەتىن فايزوللا بەكتۇرعانوۆ قالاي عانا قاسيەتتى ءتۇس كورگەن سوڭ ۇيىندە وتىرىپ قالسىن.

تاڭەرتەڭ قۇلاسىن قۇيعىتىپ فايزوللا اتتانىپ كەتتى. مەكتەپتەگى شاكىرتتەر بۇل شارۋاقۇمار ءمۇعالىمىن ءارى توسىپ، بەرى توسىپ اقىرى ءتۇس اۋا تاراپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. بۇل كۇنى ول اڭ اۋلاپ كەتكەن ەكەن.

بالالار ەرتەڭىنە تاعى جينالىپ الىپ، ءمۇعالىم اعايىن كۇتىپ وتىردى. ول كۇنى اعاسى ءالى اڭنان قايتپادى. الدە تۇلكىسى قۇرعىر كادىمگى بۇلانىنا سالىپ، جەلە شوقىراقتاپ، ەسەك دامەلەندىرىپ الىسىراق ەرتىپ كەتتى مە كىم ءبىلسىن، ونىڭ ەرتەڭىنە دە كەلمەدى. ارادا ءۇش-تورت كۇن ءوتىپ تە كەتتى. شاكىرتتەر بۇل كەزدە وقۋدان كۇدەر ءۇزىپ، كەزەكسىز كانيكۋلدىڭ بولعانىنا تاڭدانا ءتۇسىپ جۇرە بەردى.

ءتورت وقۋ كۇنى بوس ءوتىپ، بەسىنشى كۇنگە اياق باسقاندا قۇلا اتتى قۇيعىتىپ فايزوللا بەكتۇرعانوۆ ايتەۋىر كەلىپ جەتتى-اۋ. شىنىن ايتۋ كەرەك، كولحوزشىلار بەكتۇرعانوۆقا وزدەرىنىڭ نارازىلىعىن بىلدىرمەي تۇرا المادى. ءسوزدى «بۇلاق» كولحوزىنىڭ بريگاديرى ۆاسيليي كولىش باستادى؛

— بۇنىڭىز قالاي، بەكتۇرعانوۆ جولداس، شاكىرتتەر... «شاكىرتتەر» دەگەن ءسوزدىڭ اياعىن بەكتۇرعانوۆ ايتقىزباي قاعىپ اكەتىپ، تاستاعى تۇلكىگە تۇسە الماي اشۋلانعان بۇركىتتەي شابىنىپ الدى:

— ماعان سويلەپ، ەسكەرتپە جاسايتىن سەن كىمسىڭ، وي، قاراتابىن كولحوزشى. مەن كىم، سەن كىم؟! مەن قۇلا اتتىڭ قۇلاعىندامىن دا، سەن ونىڭ تۇياعىندا ەمەسپىسىڭ؟! بريگادير باسىڭمەن...

ول كولىشتى سوزبەن جەرلەپ، ءتىپتى ءوزى ومىردەگى ەڭ تازا ادامداي، اناۋ بۇعان جالا جاۋىپ تۇرعانداي اشۋلانىپ، كۇيىپ-پىستى. مۇنى كورگەن شاكىرتتەر كوشەدە بىرىنە-بىرى:

— اعاي دا ۇرسادى ەكەن.

— ۇيات-اي، اعاي بالاعاتتاپ جاتىر،— دەسىپ ءجۇردى.

كۇندە-كۇندە ساباق تا بولماي قالىپ جۇرگەن سوڭ بالالار ساباققا كەلمەس بۇرىن «اعاي، بۇگىن ساباق بولا ما، بولماي ما» دەپ سۇراپ الىساتىن بولدى. وسىنداي ساباقتىڭ ءساتى تۇسكەن كۇنى فايزوللا كلاسقا اندەتە كىردى. ساباق بىلاي ءوتتى: ءتورتىنشى كلاستا «قازاقستان بايلىعى» دەگەن جاڭا ساباق باستالدى. ءمۇعالىم تۇسىندىرە جونەلدى.

— دۇنيەدە باي ەل كوپ، ءبىراق قازاقستانداي باي ەل جوق. ويتكەنى قىزىلوردا كۇرىش بەرەدى، وڭتۇستىك قازاقستان ماقتا بەرەدى، قاراعاندى قارا التىن بەرەدى. قارا التىن دەگەن نە — ول بايلىق. ول نەلىكتەن بايلىق. ويتكەنى ول كوپ. ول نەلىكتەن كوپ، ويتكەنى ول بايلى بولعاندىقتان كوپ.... ىلىك سەپتەۋى قالاي دەيسىڭدەر مە؟ لار-لەر، دار-دەر، تار-تەر، بۇلار ىلىك سەپتەۋى بولادى. بارىس سەپتەۋى قالاي؟ وي، اقىماقتار، ايتىپ ەدىم عوي، قالاي بىلمەيسىڭدەر، تان-تەن، دان-دەن ەمەس پە؟

ساباقتى وسىلاي باستان كەلە جاتقاندا بەكتۇرعانوۆتىڭ مۇرنىنىڭ جىبىرلاپ، ەسىنەن ءجۇرىپ بەرمەسى بار ما. نە ىستەۋ كەرەك؟ شىركىن، قارا بۇيرا ناسىبايدان ءبىر اتسا بۇيتپەس ەدى-اۋ! قاپ، باعانا شاقشاسى قۇرعىر ۇيدە ۇمتىلىپ قالىپتى.

— بالالار، سەندەر ساباق جاتتاي تۇرىندار مەن ناسىباي اتىپ كەلەيىن.

ءمۇعالىم سول كەتكەننەن مول كەتتى. ناسىباي ىزدەپ ۇيدەن-ۇيگە ءوتىپ، ءبارىن ارالاپ كەلگەندە اۋىلدىڭ اياعىنا دا شىعىپ قالدى. سوڭعى كىرگەن ءۇيى ەرتەڭگى شايعا جاڭا وتىرعان ەكەن.

— ناسىبايىڭىز بار ما، وتاعاسى؟—دەدى بەكتۇرعانوۆ.

— ناسىباي دامنەن ۇلكەن ەمەس، كەل شايعا وتىر.

— ناسىباي ىزدەپ...

— ەرتەڭگى اس قوي، ەرتەڭگى استى تاستاما، كەشكى اسقا قاراما دەگەن ەمەس پە.

— ايتقانداي ەرتەڭگى اس ەكەن عوي.

فايزوللا بەكتۇرعانوۆ ناسىباي ىزدەپ جۇرگەندە قىستىڭ قىسقا كۇنى باتىپ كەتىپ، ارتىنان شاكىرتتەر دە ىزدەپ كەلىسىپ قالدى.

— اعاي، ساباق بولا ما؟

— يا، مەنىڭ ساباعىم بار ەكەن-اۋ... جارايدى، تارقاي بەرىڭدەر، ەرتەڭ كىتاپ وقىپ كەلىڭدەر.

شاكىرتتەر ەرتەڭىنە مەكتەپكە ۋاقىتىسىمەن كەلگەنىمەن ءمۇعالىم كەشىگە بەردى. بالالار حابارلاسۋعا ەندى شىققالى تۇرعاندا ءمۇعالىم كىردى. تاعى دا اندەتە كەلدى. بالالار ساباق بولمايتىنىن قاشان دا وسى ىزىڭ اننەن اڭعارا باستاپ ەدى.

— قۇيرىعىن-اي، تۇلكىنىڭ بۇلاڭداعان...

— اعاي تاعى دا كەتپەگەي ەدى،— دەستى بىرىنە-بىرى.

— بالالار، بۇگىنگى ەتەتىن ساباعىمىز. «شوپ» تۋرالى، «اس ادامنىڭ ارقاۋى» دەگەن سياقتى، شوپ مالدىڭ ارقاۋى. ويتكەنى ونى مال جەيدى. ءشوپسىز مال جۇتقا ۇشىرايدى. ءشوپسىز مال مال بولا ما؟

— جوق، جوق...— دەسىپ شۋ ەتە ءتۇستى بالالار.

— ەندەشە، مەنىڭ قۇلا اتىم اقىردا تاقىرلاپ تۇر. الدىندا ءشوبى جوق. سەندەر كىتاپ وقي بەرىڭدەر.

بەكتۇرعانوۆتىڭ بۇل كەتىسى جاڭا جىلدان ون كۇن بۇرىن بولىپ ەدى. اقىرى بالالاردىڭ ەلكا توڭىرەگىندە ويناپ، كوڭىل اشار كەزىندە مەكتەپ ەسىگىنەن قارا قۇلىپ اجىرامادى. ەسكى جىلدىڭ ون كۇنىن تۇتاس العان بەكتۇرعانوۆتىڭ «دەمالىسى» جاڭا جىلداعى كانيكۋلمەن ۇشتاسىپ، ايعا سوزىلدى. ارينە، ونىڭ مەكتەپكە قايتقان كۇندەر! جالاقى الۋمەن بايلانىستى بولادى. اقشا الۋعا ونىڭ ۇقىپتىلىعىن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن. قار ءتۇسىپ، سومارلانعان كۇنى «قۇيرىعىن-اي، تۇلكىنىڭ بۇلاڭداعان...» دەگەن انىنە باسىپ بەكتۇرعانوۆ كەتەدى دە، سودان ۇزىن سونارعا تۇسەدى. بۇل ونىڭ بەس جىل بويعى ادەتى. كەيدە مەنىڭ جايىمدى ايتىپ قوياسىڭدار دەپ كورشى-كولەمىنىڭ ەسىگىن تەپكىلەپ-تەپكىلەپ الادى. ال كوڭىلى كەلگەن كۇنى مەكتەپكە شاكىرتتەرگە تاپسىرما بەرىپ، تايىپ تۇرادى.

ءمۇعالىم بار، ساباق ءجۇرىپ جاتىر دەپ اۋدانداعىلار وتىرادى.

مىنەكەيىڭىز، قۇرمەتتى وقۋشى، وسى بەكتۇرعانوۆ ءسىزدىڭ، اۋىلدا دا جوق پا، كوز سالىڭىزشى!

1956

---