سەگىز كىسىگە ءبىر قاسىق
جۇقالتايەۆ «جۇماي» كولحوزىنا پرەدسەداتەل بولىپ باراردا وي دارياسىنا شومىپ، ءوزى بارار كولحوزدىڭ بولاشاعىنا كوز جىبەرىپ الدى. ءتىپتى اجەپتاۋىر، وقىعان جىگىت ءوزى قىزمەت ەتەر جەردى قالاي ويلاماي تۇرا السىن: «بولاشاق! بولاشاق دەگەن مىنا ءبىز، جوعارى ءبىلىمدى پرەدسەداتەل. ءبىز بولماستىڭ ءبارىن دە جاسايمىز، كولحوز مالىنان اق مايدى دا اعىزامىز، اق ءسۇتتى دە سورعالاتامىز». بۇل ويىنا جۇقالتايەۆ كولحوزدا ول باسشىلىعىمەن جاسالاتىن ءىرى قۇرىلىستار مەن مادەني وشاقتاردى كوردى. كوزىن جۇمىپ جىبەرىپ ەدى، ونىڭ الدىنان اقتىلى قوي، الالى جىلقى، بوزداعان ىنگەن، وكىرگەن وگىز ءوتىپ جاتتى. شۇناڭداعان لاق كورىنىپ، شىڭعىرعان تورايدىڭ اششى داۋسى ەستىلگەندەي بولدى. ارا-تۇرا ەسەك ەكەش ەسەك تە اقىرىپ قۇتىن الدى. ال ەگىنشىلىك شە؟ ول ءبىر بۇلىڭعىر دۇنيە بولىپ، كومەسكىلەنە بەردى، كوز الدى مۇنداي رەتتە تۇمان تارتىپ تۇڭعيىق تۇبىنە كەتكەندەي تىپىرشىدى.
...ەگىن وراعى باستالىپ كەتتى. پرەدسەداتەل جۇقالتايەۆ ماشيناعا ءمىنىپ الىپ، جۇيتكىتىپ قىرمانعا باردى، قىرماننان اۋىلعا كەلدى. كوبىنە جۇرەتىن جولى وسىلاي اياقتالۋشى ەدى. وسىنداي ادەتتى ساياحاتتىڭ بىرىندە ول بۇرىنعى جولىنان جازا باسىپ «ەگىندى قوڭىردا» استىق جيناپ جاتقان كومباينعا كەلدى. ول تراكتوردىڭ تىرىلداعان، كومبايننىڭ گۇرىلدەگەن داۋىسىن ەگىستىڭ انا باسىنان تۇرىپ ەستىپ كەرى قايتىپ كەتتى. ءجۇرىپ جاتقان كورىنەدى. ودان ءارى نە بار؟ ونىڭ جانىنا بارۋ ءۇشىن ارناۋلى كوستيۋم كيىپ كەلمەسە، اق كيتەلىم بىلعانادى دەپ قايمىقتى. اق كيىمنىڭ اتى اق كيىم، ونىڭ ۇستىنە جىبەك. وعان ەگىن قاعارى تىنباي اينالىپ، بارابانىنان سابان-توپاندى، باقال مەن قاۋىزدى تىنباي اتقىلاپ تۇرعان كومبايننىڭ مايلى توپىراعى تۇگىل، جانىڭنان جاناپ وتكەن مەحانيزاتوردى كورگەننەن-اق جۇقالتايەۆتىڭ ەسى شىعىپ كەتەدى، سوندىقتان...
پرەدسەداتەل كەلەسى كۇنى ەگىس باسىنا تاعى كەلدى. گۇرىلدەگەنىنە قاراعاندا كومباين ءجۇرىپ جاتسا كەرەك. الدەقالاي اڭىزعا قاراپ قىپ قىزىل بولىپ توگىلىپ جاتقان بيدايعا كوزى ءتۇستى. نەسى بار، بار بولعان سوڭ توگىلەدى داعى. جوق بولسا نەسى توگىلەر ەدى. توپانمەن ارالاسىپ توگىلگەن بيدايدى جانىنداعى ادامدار-قوس ۋىستان الىپ، ۇشىرىپ كورسەتكەندە ول الدەقالاي مۇرنىن تىرجىڭ ەتكىزدى. جاتا بەرسە كەلەسى جىلى ءازى كوكتەپ شىقپاي ما، مىنا جانىنداعىلار دا قىزىق. ماساق قالماي استىق جينالۋشى ما ەدى. وسى جۇرت تا ابدەن قۇدايسىز بولىپ العان. «ەگىندi قوڭىردىڭ» ەگىسىنەن توگىلگەن بيداي سوناۋ قايقاڭعا دەيىن قايىسپاي كەتىپ جاتىر. جۇقالتايەۆ مۇنى كورىپ تۇرىپ، مۇرتتى بريگاديرگە قاراپ ءوزىنىن قىرباق مۇرتىن سيپاپ قانا ءبىتىردى. مەنىڭ دە مۇرتىم قالىڭدى جەردىڭ شوڭايناسىنداي بولىپ وسسە، ءوستىپ جەرگە تۇسكەن جارتى ءداندى تاۋىقشا قاراپ تۇرار ما ەدىم دەگەندەي.
جۇقالتايەۆ قىرمانعا جاقىنداعاندا مەحانيزاتورلاردىڭ اسپازى نادەجدا بالشىق پەش ۇستىنە قارا قازان، ەكى ۇرە شاۋگىم قويىپ، جالپىلداتىپ وت جاعىپ، اس ءپىسىرىپ جاتىر ەدى. ءپالى، شىركىن-اي، دەپ ويلادى ول. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز نە دەگەن باي، مىنا جانارمايدى اسپازدىڭ وتقا لاقىلداتىپ قۇنىپ، لاپىلداتىپ جاعىپ تۇرعانىن قاراشى. سوناۋ «س-80» تراكتورىن جۇرگىزگەن مىناۋ جانارماي تاماعىڭدى پىسىرمەي جانىن قويار ما، ءسىرا! قاراشى، قاراشى! جانۋىن قاراشى! لاپ بەرگەن الاۋ پەشتىڭ الدىنداعى مۇناي تامعان الاڭنىڭ ەكى مەتر جەرىن شارپىپ، قارا تۇتىندەتىپ، ءوزىن وتقا قۇيۋشىعا وشىككەندەي، پەش ۇستىندەگى شاۋگىمدى، قازاننىڭ قاقپاعىن بىر-ەكى قاۋىپ، وتتى تىلىمەن جالاپ-جالاپ الىپ جانىپ بىتەدى. وعان ناديا كولباقىرمەن تولتىرىپ تاعى ماي قۇيادى. ءسويتىپ ەگىن جيناۋ ءۇشىن جىبەرىلگەن جانار ماي ناق وسىنداي ەكى پەشكە ەسەپسىز جالپىلداتىپ جاعا بەردى. مۇنى كورىپ جۇقالتايەۆ وتتىڭ وتكىرلىگىنە قىزىعىپ تا قارادى. مەن دە نەگە وتتاي بولمادى ەكەنمىن دەپ ءبىر قالدى. اقىرى وزدەرىنە بۇل ادەتكە اينالعان جاعداي بولعان سوڭ ءوتىپ بارا جاتىر ەدى، ويدا جوقتا ءبىر قىزىق وقيعا ونىڭ كوڭىلىن اۋدارىپ جىبەردى.
جانا عانا تاماق كۇتىپ وتىرعان مەحانيزاتورلار ورىندارىنان اسىعىس تۇرا كەلدى دە، جاپىرلاي قازان باسىنا قاراي لاپ قويدى. ولار دۋىلداسىپ-شۋىلداسىپ «تۇيە تۇيە» ويناعان بالالارشا ءبىرىنىڭ ءبىرى ەتەگىنەن ۇستاسا كەتتى. كەيبىرى كەرىلدەسىپ، كەيبىرى داۋىس كوتەرىسىپ تە قالدى.
— سەكسەنباي سەنەن كەيىن مەن،— دەيدى تراكتوريست سارسەنباي كومباينەرگە قاراپ.
— جوق، سەنەن باسقانىڭ اۋزى جوق پا؟ سەكسەنبايدان سوڭ مەن،— دەيدى كومباينەر گريشا.
— نەگە مۇنشا داۋلاساسىڭدار. مەن قاسىقتى قايدان تاۋىپ بەرمەكپىن؟ ىستىق شومىشپەن باستارىنا ءبىر-بىر سالايىن با!؟—دەيدى اسپاز نادەجدا. انالار قالجىڭداپ سالىپ قالسا، سالىپ قالار دەي مە، سەسكەنىپ شەگىنىسىپ كەتەدى.
بايىبىنا بارا كەلگەندە بۇل قاسىققا تالاس ەكەن. قوستاعى قىرىق مەحانيزاتورعا بەس قانا قاسىق بار ەكەن.
كۇندىز ءبارى سىپىرا ەگىس باسىندا جۇرگەندە ويلارىندا ەشتەمە جوق، كەشكە قاس قارايىپ، قارىن اشىپ، قاسىققا قيسىپىر تالاسادى ەكەن. ءقايتسىن، قيىن-اق! پىسكەن استىق كۇيىگى جامان دەگەندەي، الدىندا مولدىرەپ اس تۇرسا، پيازدىڭ، بۇرىشتىڭ يسi مۇرىندى قىتىقتاسا، جۇتقىنىپ قاسىق تاپپاي ءسىز وتىرساڭىز، ءىشىڭىز قۇرىلداپ، تاماعىڭىز جىبىرلاپ بارا جاتسا، ناعىز قورلىق وسى ەمەس پە! سول ءبىر كەزدە سەگىز كىسى بip قاسىققا قاراپ تۇرسا، و دۇنيە دەگەن! ول دۇنيەڭىز تارىلىپ ءجۇرىپ بەرمەي مە!؟
مىنا قاسىقتى ال بىرەۋىن، دەپ نادەجدا بۇرىلا بەرىپ ەدى اسپازدى اڭدىپ تۇرعان كوكالا كۇشىك شەلەككە باسىن قويىپ جىبەردى. ناق وسى شۋعا جۇرت بۇرىلىپ كوڭىل الاۋ بولعاندا قاسىق الۋعا ۇمتىلعان كومباينەر ۇلتاننىڭ نانىن قىرمان باسىنا، كولحوزدىڭ ەركىن استىعىنا اكەلىپ قويعان الدە كىمنىڭ الا شوشقاسى قورسىلداپ الا جونەلدى. قاسىق تيگەن بىرەۋ تاماقتى ماي تاتىپتى، ءبىرى ىس تاتىپتى دەپ جاتىر. «الا شوشقانىڭ ءوزىن الىپ ۇرىپ سويىپ جەر مە ەدى» دەپ كىجىنگەندەر دە بار. بۇل جەردە پرەدسەداتەل يت پەن شوشقاعا زووتەحنيكتىك جاعىنان قاراپ، مەديسينانى ۇمىتىپ كەتىپتى. ول ءوزىنىڭ زووتەحنيك ەكەنىن وسى جەردە ەسىنە تاعى ءبىر الدى. سوندىقتان بولار كوز الدىندا الا شوشقا تۇرىپ الدى.
قىرمان ورتاسىندا تازالانىپ، مايقاندالىپ جاتقان استىقتان وتە بەرىپ، اۆتوماشينانىڭ كومبايننان اكەلگەن استىقتى ولشەمەي توگىپ جاتقانىن دا پرەدسەداتەل كورە كەتتى. ەسەپتەپ العان استىقتى كەسەكتەپ جۇتۋ قيىن بولادى. ونى دا ءىشى ءبىلىپ تۇر...
Miنe، وسىنىڭ ءبارىن كورىپ جۇرگەندە ىمىرت جابىلىپ كەشكى اس ىشەتىن ۋاقىت تا بولىپ قالعان با قالاي، جۇقالتايەۆتىڭ قارنى قاتتى اشتى. الدە ءبىر بورشش ءىشىپ، نە بip سالات جەگىسى كەلدى. ءتىپتى ساپىرۋلى سارى قىمىزدان ءبىر جۇتسام دەپ تە ويلادى. ءبىراق، امال نە وسىنىڭ ءبارى دە قوس باسىندا بولماي شىقتى. بار بولسا پايداسى تيەر ەدى، جوقتى ىزدەمەي-اق باردى ۇيىمداستىرماعان بۇل سوردى وزىنەن كورمەسە كىمنەن كورەدى. مەحانيزاتورلار اسحاناسىنان-اق ءىشىپ كەتەر ەدى. پرەدسەداتەل وسىنى ويلاپ ۇزاق ويعا كەتىپ ەدى، مەحانيزاتورلار ونى قايدان ءبىلسىن. ءوز جاعدايلارىمەن بولىپ كەتتى، ەندى قايتەدى؟ سەگىز كىسىگە ءبىر قاسىق.
1956
You Might Also Like
-
جۇرت «ايۋشا اقىرىپ تۇرعان الاكوز» دەيتىن ايەل ءوزىنىڭ ەرى جانتاقتى «مەنىڭ مومىنىم، قويدان قوڭىرىم» دەپ اتايدى. مۇنى سىرت قاراعان كىسى الاكوز ەرىن تىم جاقسى كورگەندىكتەن سولاي ...
-
كەبىستىڭ دە كەبىسى بار. ءبىراق ناق مىنانداي بىرەۋىنە ەكى اياق بىردەي سىياتىن كەبىستى قۇرىمبەكتىڭ كورگەنى بار ما ەدى. ۇقىپسىز بالىقشىنىڭ كۇزدى كۇنگى قايىردا جاتقان قايىعىنداي بولىپ تۇرىپ كولبەۋىن ءجۇزىڭ...
