شەت ءتىلى ءپانىن وقىتۋداعى جاڭاشىل باعىتتىڭ ماڭىزى
قازىرگى تاڭدا اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ وقىتىلۋى ءبىلىم مازمۇنىنىڭ جاڭارتىلۋىنا، جاڭا جۇيەگە كوشۋىنە وراي مەكتەپ قابىرعاسىندا جاڭاشا تۇرعىدا ورىندالىپ جاتقانى بارلىعىمىزعا بەلگىلى. سەبەبى، جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى بويىنشا مۇعالىمگە دە وقۋشىعا دا قويىلار تالاپتىڭ ماڭىزى زور دەپ ويلايمىن. مەكتەپ ءمۇعالىمىنىڭ الدىندا تۇرعان وزەكتى ماسەلە — وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ ىزدەنىپ،بىلىمگە ۇمتىلىس جاساۋىنا ۇيرەتۋى. باتىل دا جىگەرلى ۇرپاقتىڭ ءوز انا تىلىندە ەركىن سويلەپ ءبىلىم الۋىمەن قاتار وزگە ءتىلدىڭ قىر-سىرىن تەرەڭ مەڭگەرۋىنە، گرامماتيكاسىن تولىق يگەرۋىنە ىقپال ەتۋ — شەت ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمىنىڭ الدىندا تۇرعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك مىندەتى بولماق. ءوزى دە ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن ءمۇعالىم وقۋشىسىنىڭ شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىنا، قىزىعۋشىلىعى مەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋىنا جاعداي تۋعىزادى.
بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋدا — دامىتا وقىتۋدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. وقۋشىنىڭ سويلەۋ ءتىلىن شيراتا وتىرىپ، ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورىن بايىتۋدا ساباقتا جانە سىنىپتان تىس شارالاردا بەرىلەتىن تاپسىرمالاردىڭ ءرولى زور. شىعارماشىلىققا ۇيرەتۋدە ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ ينتەللەكتۋالدىق اسپەكتىسىن جانە پسيحولوگيالىق كوڭىل كۇيىنە وراي مىنەز-قۇلىق ەرەكشەلىگىن قالىپتاستىرۋدى باسشىلىققا العان دۇرىس. 20- عاسىردىڭ باسىندا الاش ارداقتىسى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ بىلاي دەگەن ەكەن: «ساباق بەرۋ — ۇيرەنشىكتى جاي عانا نارسە ەمەس، ول جاڭادان جاڭانى تاباتىن ونەر». جاڭاشىلدىققا تالپىنا وتىرىپ، الەمنىڭ وزىق تاجىريبە ادىستەرىن، جاڭا ستراتەگيالاردى ورنىمەن پايدالانسا، وقۋشىنىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن وياتۋدا مەكتەپ ءمۇعالىمىنىڭ سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋدا شەبەرلىگىنىڭ جوعارى دارەجەدە ەكەنى كورىنەدى. مەكتەپتە اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ بارىسىندا ەڭ ءبىرىنشى گرامماتيكانى ۇيرەتۋگە كوپ كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك. وقۋشى ەڭ الدىمەن گرامماتيكانى جاقسى بىلسە، شەت ءتىلىن ەركىن مەڭگەرۋگە، سويلەمدى، ءسوزدى قۇراپ ايتا بىلۋگە داعدىلانادى. ەسكە ساقتاۋدا، تاقىرىپتى مەڭگەرۋدە وقۋشى جاقسى داعدىلانسا دا تالپىنىسى ويانادى، قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
گرامماتيكانى مەڭگەرتۋدە ءمۇعالىم ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ، مىسالى تەست، ويىن تۇرلەرىن، ماقال-ماتەل، جۇمباق شەشۋدە وقۋشىنى تاقىرىپتى تەز قابىلداپ ۇيرەنۋگە قىزىقتىرا الادى. تاپسىرمانى جەكە دە، جۇپپەن دە، توپپەن دە ورىنداتا بەرۋگە بولادى. شەت تىلىندە كوركەم سويلەۋگە باۋلۋدا انا تىلىندەگى ماقال-ماتەلدەردى كوبىرەك جاتتاتقىزىپ، ونى شەت تىلىندەگى بالاماسىمەن ايتقىزاتىن بولساق، بالانىڭ ادەمى دە كوركەم تىلدە سويلەي ءبىلۋ داعدىسىن قالىپتاستىرعان بولار ەدىك. ويتكەنى اعىلشىن تىلىندەگى ايتىلعان ماقال-ماتەلدەردە قازاق تىلىندەگى پوەزياعا ءتان ىرعاقتىلىق، ءۇن اۋەزدىلىگى بايقالادى. مەن مۇنى مەكتەپتە ىس-تاجىريبەدەن ءوتۋ كەزىندە ءوزىم قاتىسقان ساباقتاردا انىق بايقادىم. ساباق بارىسىندا وقۋشىعا ءتۇرلى ويىن ەلەمەنتتەرىن كورسەتۋ عانا ەمەس، سول ساباقتىڭ ماقساتىنا وراي الىنعان ادىسپەن وقىتۋدىڭ تيىمدىلىگىن كوردىم. ءمۇعالىم ساباققا كىگەندە وقۋ ماقساتىن وقۋشىنىڭ تاقىرىپقا ساي ورىنداۋىنا، مەڭگەرۋىنە،قىزىعۋشىلىعىنا، بىلىمىنە ساي قۇرۋعا ارەكەتتەنەدى. باعالاۋ كريتەرييى سول ساباقتاعى وقۋشىنىڭ بىلىمىنە، قابىلەتىنە وقۋ ماقساتىنا ساي قۇرىلادى.
جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى بويىنشا وقۋشىنىڭ ءبىلىمى قالىپتاستىرۋشى باعالاۋ كەزىندەگى تاپسىرمالاردى جاقسى ورىنداپ، ءبىلىم دەڭگەيىن كورسەتە الۋىنا دا بايلانىستى. ساباق بارىسىندا وقۋشى شەت ءتىلىنىڭ ءوزى ءۇشىن كۇردەلى ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ، زور ىنتامەن جۇمىس جاساۋعا داعدىلانۋىن، سىني تۇرعىدا ويلانا وتىرىپ، ءوزىن-وزى دامىتۋعا تالپىنۋىن قالىپتاستىرۋدا ءمۇعالىم ءاردايىم كوشباسشىلىق جاساپ وتىرۋى كەرەك. ويتكەنى، ءمۇعالىمنىڭ ءوز تاجىريبەسىندە وقىتۋدىڭ ءتيىمدى ءادىس-تاسىلىن ورنىمەن قولدانا وتىراپ وقۋشىنىڭ ءوز ويىن ەركىن جەتكىزىپ، شەت تىلىندە مۇدىمەي سويلەۋگە، ناتيجەسىن جاقسارتۋعا ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە باعىت-باعدار بەرىپ، ءجون سىلتەپ وتىرۋىنىڭ ماڭىزى زور. ساباقتا ءمۇعالىم وقۋشىعا بەلگىلى ءبىر تەكستى ۇسىنۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنىپ قانا قويماي، ونىڭ نەگىزگى يدەياسىن مازمۇنداپ ايتۋ ماشىعىن قالىپتاستىرسا اۋىزەكى سويلەۋ ءتىلى جاقسى قالىپتاسادى. تەكستى مانەرلەپ وقۋعا داعدىلانعان كەزدە ءتىلى شيرايدى، ديكسياسى قالىپتاسادى، ىشىنەن قاجەتتى اقپاراتتى ىرىكتەپ الۋعا ۇيرەنەدى. سونىمەن قاتار وزىندىك وي-پىكىرى قالىپتاسادى.
اعىلشىن ءتىلى ءپانىن وقىتۋ، ۇيرەتۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ اۋىزشا سويلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋدا ديولوگ پەن مونولوگقا ۇيرەتۋدىڭ ارتىقشىلىعى بار. ول دەگەنىڭىز وقۋشىنىڭ سويلەۋ مادەنيەتىن، تىڭداي ءبىلۋ قابىلەتىن جەتىلدىرەدى. لوگيكالىق ويلاۋ جۇيەسىن تۇراقتاندىرادى. وقۋشىلاردى ءبىر-بىرىن تىڭداي بىلۋگە، پىكىر الىسۋعا، سۇحباتتاسۋعا ۇيرەتىپ شىڭدايدى. ساۋاتتى سويلەي بىلۋگە، ءسوزدى جۇيەلى، ورىندى قولدانۋعا داعدىلاندىرادى، تىڭداي ءبىلۋ مادەنيەتىنە توسەلدىرەدى. جالپى، ديولوگ — ەكى نەمەسە ودان دا كوپ ادامنىڭ سويلەۋ كەزىندەگى قارىم-قاتىناسى بولسا، مونولوگ — ءبىر ادامنىڭ ۇزاق سويلەگەن ءسوزى بولىپ تابىلادى. رولدىك ويىندار ارقىلى وقىتۋدا بۇل ويىن ءتۇرىن قولدانۋ وقۋشىنىڭ ءبىرى —تىڭداۋشى، ءبىرى — سويلەۋشى رولىندەگى قىزمەتىن ارتتىرادى. ءسوزدى، سويلەمدى لوگيكاعا قۇرا ءبىلۋ قابىلەتى ارتادى، شىڭدالادى، شەبەر سويلەۋگە تالپىنىسى ارتادى. جانە يكەمدىلىك داعدىسى ويانادى. ءوز ومىرىمەن بايلانىستىرىپ الۋعا ۇيرەتسە دە ارتىق بولمايدى.
Mىسالى، — Who is your friend؟ What is his/her name؟ تاعى باسقا. مۇنداي جۇمىس ءتۇرى شەت ءتىلىن مەڭگەرۋگە،قىزىعۋشىلىقپەن وقۋعا باۋلۋدا ەرەكشە اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز.
اقىن قادىر مىرزا ءالي بىلاي دەگەن:
— انا ءتىلىڭ- ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ ،تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە! ءوز انا تىلىندە ەركىن سويلەپ،شەت ءتىلىن تەرەڭ بىلسە وقۋشىنىڭ ءبىلىم كوكجيەگىنىڭ كەڭەيەرى انىق. مىنا قاناتتى ءسوزدىڭ بۇگىنگى كۇنمەن ۇندەستىگى زور. تاربيە — ۇلتتىق، ءبىلىم — الەمدىك. وتە ورىندى ايتىلعان ۇلاعاتتى ءسوز. مەن دە بولاشاقتا ءوز ءىسىمنىڭ شەبەرى بولىپ، جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋدە، شەت ءتىلىنىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتۋدە تالماي ىزدەنىپ، تالابىمدى ۇشتاسام دەيمىن. جاڭا عاسىردىڭ جاڭاشىل ۇستازى اتانۋ — باستى پارىزىم.
قايرات قىزى گۇلناز نۇر-سۇلتان قالاسى
You Might Also Like
-
قۇشاعىندا ءتاتتى ءۇمىتتىڭ ءوتسىن التىن كۇندەرىڭ، جاڭا جىلدا جاقسىلىقتىڭ، شامشىراعىن ۇرلەگىن!
