InfoHub Logo

بىردە المەرەك باتىر الىس ساپارعا شىعادى. ۇزاق جول جۇرەدى. ءبىر كۇنى كەشتەتە قازاق سالتى بويىنشا الدىنان كەزدەسكەن اۋىلعا اتىنىڭ باسىن بۇرادى دا، ەڭسەلى اق بوز ءۇيدىڭ الدىنا بارىپ توقتايدى. قۇدايى قوناقتى كورگەن ءبىر جىگىت جولاۋشىنىڭ اتىن ۇستاپ، ماما اعاشقا بايلايدى دا، ەسىك اشىپ ۇيگە كىرگىزەدى. ءۇي يەسى قوناقپەن امانداسىپ، تورگە شىعارادى. مال سويعىزىپ، ىقىلاسپەن سىيلايدى.

تاڭەرتەڭگىسىن ورنىنان تۇرىپ قاراسا، قوناقتىڭ ارقانداۋلى اتى قارا تەرگە شومىپ، ەسەڭگىرەگەننەن تالتىرەكتەپ تۇر ەكەن. سويتسە، ات دەرتكە شالدىققان. قوناق سونداعى وتاشىعا اتىن قاراتىپ، بۇل ۇيدە جاتىپ قالادى.

سوندا بارىپ المەرەك بايقاپ قاراسا، بۇل ۇيدەگى ادامداردىڭ مىنەز-قۇلىقتارى بىر-بىرىنە ۇقسامايدى، باسقا-باسقا سيپاتتا. ءبىرىنىڭ ايتقانىن ەكىنشىسى تىندامايدى. كىشىسى ءتىل الىپ، ۇلكەننىڭ ايتقانىن ورىنداۋ دەگەن جوق. ەرەگىستەرى كوپ. اكەسى قىتىمىرلاۋ، شەشەسى قازىمىرلاۋ، ۇلدارى قىرسىق، قىزدارى كەربەز، كەلىنى كەرەناۋ سىقىلدى. شەتتەرىنەن داۋكەس، تاربيە كورمەگەن، ءتالىم الماعان تۇرلەرى بار.

وڭاشا وتىرعاندا المەرەك ءۇيدىڭ وتاعاسىمەن ۇزاق اڭگىمەلەسەدى، اقتارىلا سىر شەرتىسەدى.

— ءبىر وشاقتىڭ قاسىندا، ءبىر داستارقاننىڭ باسىندا وتىرعان سوڭ، — دەيدى المەرەك ۇيىشىلىك ىنتىماق جايىن مايدالاي ايتىپ، — قاباقتىڭ دا اشىق بولۋى كىربىڭ كوڭىلدى جادىراتادى ەمەس پە؟

— ءبىز وسىلاي تاقاسىپ ادەتتەنىپ كەتتىك، — دەيدى وتاعاسى قىنجىلىپ، — ءاي، ەندى تۇزەلە قويۋى ەكىتالاي شىعار.

— قويىڭىز، ولاي ءۇمىت ۇزبەڭىز.

— سوندا نە ىستەيمىن؟..

— بۇگىننەن باستاپ ءوزىڭىز قاباق اشىپ، كۇلىپ وتىرىڭىز. سوندا بالالارىڭىز ءسىزدىڭ قاباعىڭىزعا قارايدى دا، وزدەرى-اق سولاي ىستەيدى.

وتاعاسى المەرەكتىڭ تىلىنە كونىپ، ايتقانىن ورىندايدى. ءسويتىپ، بۇل ۇيدە جاڭا ءبىر جارقىن قۇبىلىس پايدا بولادى. تومسارىپ جۇرەتىندەردىڭ قاباعىنان كىربىڭ كەتەدى، ءوزارا جايناڭداپ، جادىراي سويلەسەدى. وسى ارەكەت ۇستىندە المەرەك باتىر ءبىرتالاي ۇلگى سوزدەر ايتىپ، ءتالىم ۇيرەتەدى. ءۇي يەسى دە، بالالارى دا بۇل كىسىنىڭ ءسوزىن زەيىنمەن تىڭدايدى. وعان دەگەن قۇرمەت سەزىمدەرى قوزادى. ءبىراز تىنىققان المەرەكتىڭ اتى دا وڭالىپ، تىڭايا باستايدى. ەندى ول اتتانۋعا ىڭعايلانادى. سوندا وتاعاسى مەن ونىڭ ايەلى جانە بالا-شاعاسى جىعىلا جابىسىپ، تاعى دا ءبىراز كۇن ايالداۋدى ءوتىنىش ەتەدى. المەرەك باتىر بۇلاردىڭ تىلەگىن قابىل الىپ، تاعى بىرنەشە كۇن جاتادى. سوندا ىلعي ءتالىمدى، تاربيەلى اڭگىمەلەر ايتادى. جىلى ءسوزى بۇل ۇيدەگىلەردىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىپ، كوكەيلەرىنە قونادى. بۇرىنعى سيىقتارىنان كوپ وزگەرەدى.

اقىرى جولاۋشى اتتانادى. بايبىشە جولاۋشىنىڭ جاقسىلىعىنا ريزالىعىن ءبىلدىرىپ، يىعىنا شاپان جابادى.

— اسقان اقىلدى ادام ەكەنسىز، بالالارىما باتاڭىزدى بەرىڭىز، اقىلىڭىزدى ايتىڭىز...

ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى المەرەك ابىزعا ىنتىعا قۇلاق تۇرەدى. سوندا ابىز الدىمەن كەمپىر مەن شالعا مويىن بۇرادى:

— قۇدايدان جاقسىلىق تىلەمەيتىن پەندە جوق. سول تىلەككە جاراتقان يىسە، ادام بالاسى مۇراتىنا جەتەدى. ەندەشە عيبراتتى سوزدەرگە دەن قويىڭىزدار. سونداي ءسوزدىڭ بىرەۋى مىناداي:

— قازىمىر بولساڭ — ۇلىڭ كەتەدى،
قىتىمىر بولساڭ — قىزىڭ كەتەدى.
سيىمسىز بولساڭ — كەلىنىڭ كەتەدى،
تىنىشسىز بولساڭ — سەرىگىڭ كەتەدى.
قاتال بولساڭ — جۇراتىڭ كەتەدى،
سۇرانشاق بولساڭ — ۇياتىڭ كەتەدى.
اقىلسىز بولساڭ — باۋىرىڭ كەتەدى،
اقىماق بولساڭ — اۋىلىڭ كەتەدى.
از نارسەدەن كوڭىلىڭ كەتەدى،
مۇراتقا ءمىنىن تۇزەتكەن جەتەدى.
مىنە، وسى ءتالىمدى ەستە ساقتاڭىزدار، —

دەيدى المەرەك. شال مەن كەمپىر باستارىن يزەسىپ، كىنالارىن مويىنداعان ادامدارشا جاپىرىلادى. بالالارى دا كوزدەرى جاۋدىراپ، ءتاتتى ۇمىتپەن جاقسى تىلەۋ كۇتەدى. المەرەك ەندى بالالار جاققا بۇرىلادى:

— سەندەر دە وزدەرىڭە تيەسىلى بالالىق بورىشتارىڭدى بۇلتاقسىز، ادال ورىنداڭدار! مىنا ءسوزدى ەستەرىڭنەن شىعارماڭدار:

— ۇلدىڭ جاقسى بولعانى — ءومىر ءىزى،
ۇلدىڭ جامان بولعانى — كوڭىل سىزى.
كەلىن جاقسى بولعانى — كەلگەن داۋلەت،
كەلىن جامان بولعانى — بىتپەس بەينەت.
قىزدىڭ جاقسى بولعانى — نۇرى تامعانى،
قىزدىڭ جامان بولعانى — قىرسىق شالعانى...

— اتا، ادام بالاسىنا جاقسىلىق تىلەۋشى اۋليە ەكەنسىز، ءتالىمىڭىزدى بۇلجىتپاي ۇستانامىز، — دەپ شالدىڭ بالالارى دا ۋادە بەرەدى.

سودان باستاپ بۇل ءۇيدىڭ ادامدارى ءبىرىن-بىرى ەلجىرەي سىيلاپ، ۇلكەنىنىڭ ايتقانىن كىشىسى ەكى ايتقىزباي ورىنداۋدى ادەت ەتەدى. ءوزارا سوزدەرى دە سىپايى، كوزقاراستارى دا مەيىرىمدى. ماڭايداعى ەل دە ەندى بۇلاردى ۇلگى تۇتاتىن بولىپتى.

---