InfoHub Logo

قازاق ۇلتى – قازاقستاننىڭ بارلىق اۋماعىن ءتۇرلى شاپقىنشىلىقتاردان قورعادى. قارا قىتايدىڭ (حيدان) شاپقىنشىلىعىنان، ءحىىى-حىV عاسىرلاردا شىڭعىس حاننىڭ جانە قارانيەت قوقان حاندىعىنىڭ شاپقىنشىلىعىنان حVII-XVIII عاسىرلاردا «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارىندا جالماۋىز جوڭعارلاردىڭ قىرعىنىنان، XIX-XX عاسىرلاردا بۇرىنعى سوڭعى وتارشىل ورىس يمپەرياسىمەن تاۋەلسىزدىك ءۇشىن قانشاما ءجۇز رەت شايقاسا ءجۇرىپ، ءار عاسىر سايىن ۇلتىمىزدىڭ جان سانىنىڭ جارىمىن قۇرباندىققا شالا ءجۇرىپ، ءوز تەرريتورياسىن ساقتاپ قالعان نامىستى قاھارمان ۇلت.

وتكەن تاريحىمىزدى سارالاپ كورسەك، كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە وزەكتى ورتەر وكىنىشتىڭ بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەتىنىمىز انىق. ويعا تەجەۋ تىلگە تۇساۋ سالعان توتاليتارلىق قاتاڭ ءتارتىپتىڭ سالدارىنان ۇلتىم، ەلىم دەگەن قايراتكەرلەر «حالىق جاۋى» اتانعان قيلى كەزەڭدەردى باستان وتكەردىك. قازاق حالقى كەڭەس وكىمەتىنىڭ تۇسىندا بىرنەشە الاپات  اشتىقتى باستان كەشىردى. سونىڭ ءبىرى – 1921-1922 جانە 1932-1933 جىلدارداعى اشتىق ەدى. 1937 جىلدان الاش ارىستارىنان باستاپ قانشاما ادامىمىز ستاليندىك رەپرەسسيانىڭ قۇرباندىعىنا اينالدى.

جەر جاھاندى شۋلاتقان ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستا قانشاما جەرلەستەرىمىزدى جوعالتساق، سوعىس اياقتالعان جىلداردان كەيىندە قازاق ۇلتى قانشاما قيىنشىلىقتاردىڭ قامىتىن كيدى.

تاۋەلسىزدىك ءبىزدىڭ ماڭدايعا باسقان باعىمىز. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسا بيىل جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 30 جىل تولادى. وسى 30 جىلدا تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ سارا باسشىلىعىمەن ەلىمىزدە عاسىرعا تاتيتىن اۋقىمدى ىستەر جۇزەگە اسىرىلدى. شەكارامىزدى شەگەندەپ، ىرگەمىزدى قىمتاپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساياسي كارتاسىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الدىق. بۇكىل الەم قازاقستان دەگەن جاس مەملەكەتتى تانىپ، ونىمەن ساناساتىن بولدى. قازىرگى كەزدە 140-استام مەملەكەتپەن ديپلوماتيالىق بايلانىستامىز.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى جاڭا ەلوردامىز – نۇر-سۇلتان قالاسى سالىندى. تاريحي تۇركىستان قايتا تۇلەدى. ۇلى دالادا جۇزدەگەن جاڭا كاسىپورىن اشىلىپ، كەن ورىندارى يگەرىلىپ، ەكونوميكامىز دامۋدىڭ جاڭا ارناسىنا ءتۇستى. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى  جاقسارىپ، الەۋمەتتىك سالالاردا دا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جۇزەگە اسىرىلدى. ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارى الەمدىك ۇدەرىستەرگە قاراي جەدەل دامىپ كەلەدى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قازاقستاندا ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ قامتاماسىز ەتىلۋى ءبىز ءۇشىن باستى قۇندىلىق بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاننىڭ قۋاتتى دەرجاۆالاردىڭ ناق ورتاسىندا ورنالاسۋى، ونىڭ مۇنايدان تۇسەتىن مول قورى، ەلدىڭ كول-كوسىر تابيعي بايلىعى كوپتەگەن ەلدىڭ قۋات كوزىنە زارۋلىگى ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ساحنادا وزىندىك سالماقتى ورنى ءھام ساياساتى بار مەملەكەت ەكەنىن كورسەتەدى. ەلباسى ن.نازاربايەۆ: «ءقازىر ۇلكەن مەملەكەتتەردىڭ مۇددەلەرى قازاقستاندا ءتۇيىسىپ وتىر. بىرىنشىدەن ءبىزدىڭ ەنەرگيالىق رەسۋرستارىمىز ءۇشىن ءتۇيىسىپ وتىر. وعان امەريكا، رەسەي، جۇڭگو، ەۋروپا جانە باسقالارى مۇددەلىك تانىتۋدا. ال ءبىز مۇندا تەك قازاقستاننىڭ مۇددەسىن كوزدەيمىز» – دەدى.

ەگەمەندىك العان تۇستا نارىقتىق ەكونوميكاعا بىردەن كوشۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن بولجاعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ەرەكشە ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ءىرى كاسىپ ورىنداردى شەتەلدىك ينۆەستورلارعا باسقارۋعا بەردى. ولارعا تالاپ قويا وتىرىپ، ونەركاسىپ ورىندارىنىڭ ءتۇرالاماۋىن جانە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ جاقسارۋىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىستى. حالىقتىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىنىڭ ارقاسىندا ءوندىرىس وركەندەپ، حالىقتىڭ تۇرمىسى جاقساردى، قالا مەن اۋىلدا ءىرى كاسىپورىندار قۇرىلىپ، جولدار جاسالىپ، كەم-كەتىگىمىز تولىقتى. ناتيجەسى سول ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى جىل سايىن 5-6 پايىزدىق وسىممەن ءوسىپ وتىر. ەلىمىز حالىقارالىق دەڭگەيدە كوش باستاماسا دا جاڭاعىداي كورسەتكىشتەر بويىنشا دامىعان ەلدەردىڭ اراسىندا الدىڭعى قاتاردا.

وتىز جىل ىشىندەگى قازاقستاننىڭ قاي سالا دا بولماسىن جەتكەن جەتىستىكتەرى وراسان زور. سوسياليستىك قاتىناستارعا نەگىزدەلگەن جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشۋ ءبىزدىڭ ەلدە قىسقا مەرزىمدە ىسكە استى. ءقازىر ەل ساناسىندا نارىقتىق سانا ورنىعىپ تا بولدى. ەكونوميكامەن قاتار قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسى دا ازعانتاي ۋاقىت ىشىندە نارىقتىق قاتىناستارعا بەيىمدەلدى دەۋگە بولادى. ۇلتجاندى كوشباسشىمىز رەسپۋبليكا تاعدىرى ءوز قولىنا تيگەن سوڭ، عاسىرلار بويى ۇلى ارمانعا اينالعان كۇرمەۋى قيىن ماسەلەلەردى شەشۋگە باتىل كىرىستى. ۇلتتىق رامىزدەردى زاڭدى تۇردە بەكىتتى، قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر سانىن كوبەيتتى.  اقىرى قۋاتتى مەملەكەتتىڭ ءتول استاناسى قاسيەتتى قازاق جەرىنىڭ كىندىگىندە، ەۋروپا مەن ازيانىڭ قۇشاعى قاۋىشقان قازىرگى نۇر-سۇلتان قالاسىندا ورىن تەبۋى قاجەت دەگەن شەشىمگە توقتادى.

پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆ: «تاۋەلسىزدىك – مەملەكەتىمىزدىڭ التىن دىڭگەگى، دەربەستىگىمىزدىڭ بەرىك نەگىزى. تاريحى باي، تامىرى تەرەڭ قازاق ەلى ءۇشىن بۇدان اسقان قاستەرلى قۇندىلىق جوق» – دەدى.

سوندىقتان اتا-بابامىز ارمان ەتكەن تاۋەلسىزدىكتىڭ ءقادىرىن جان-تانىمىزبەن سەزىنەمىز. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى بيىك بولىپ، حالقىمىزدىڭ امان، كۇنىمىزدىڭ بەيبىت تە بەرەكەلى بولعانىن تىلەيمىز.

بولات سايلان، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-نىڭ پروفەسسورى، ت.ع.د.

التاي اياۋلىم، 1 كۋرس ستۋدەنتى.

---