InfoHub Logo

تەاتر – مادەنيەت وشاعى، ونەر ۇيتقىسى ەكەنى بارشا ادامزاتقا ءمالىم. سول مادەني وشاق بولىپ تابىلاتىن تەاتردىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار. ماسەلەن، وپەرا، بالەت، دراما، كومەديا، كولەڭكەلى، قۋىرشاق، ساتيرا، پانتوميما جانە ت.ب. وسى اتالعان تەاتر تۇرلەرىنىڭ ىشىندەگى قۇرىلىمدىق جاعىنان بولسىن، شىعارماشىلىق باعىتى مەن ىزدەنىسى جاعىنان بولسىن  ەڭ ەرەكشەسى – قۋىرشاق تەاترى. سەبەبى، مۇندا ادامنىڭ جاسىنا قاتىستى شەكتەۋ جوق. ەرتەگىلەر الەمىنە قۇشتار، ىزگىلىككە سەنەتىن كەز كەلگەن ادام بالاسى قۋىرشاق تەاترىنا اسىعادى. تەاترعا كەلگەن ءاربىر كورەرمەن قويىلىمنان ءوزى ىزدەگەن جان تىنىشتىعىن تابادى. قۋىرشاق تەاترىنىڭ كورەرمەندەرىنىڭ باسىم بولىگى – بالالار. بالالار الەمى – نەگىزىنەن ەڭ كوڭىلدى، ەڭ شىنايى، ەڭ تازا الەم. ال، قازىرگى كۇيبەڭ تىرشىلىك پەن قوعامنان قاتىگەزدىكتى كوبىرەك كورگەن جاندار وسىنداي تازالىققا قۇشتار.

وسىنداي تەاتردىڭ ساحناسىندا ونەر كورسەتەتىن اكتەردىڭ قىزمەتى وڭاي ەمەس. سەبەبى، ول ءتۇرلى كەيىپتەگى، ءتۇرلى مىنەزدەگى قۋىرشاقتاردى قيمىلعا كەلتىرىپ، وعان قوسا ءسوزىن ايتىپ، ويناتىپ تۇرۋى قاجەت. قۋىرشاقتار قويىلىمنىڭ يدەياسىنا، كوركەمدىك تاسىلىنە، مىنەزدەرىنە، اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى: ماريونەتكا، قاعازدان جاسالاتىن، تروستيەۆوي، كيىلمەلى (قولعا كيىپ وينايتىن)، سىم، سىرىق ارقىلى قوزعالاتىن، جىپتەن نەمەسە ارقاننان ءورىلىپ جاسالاتىن، ت.ب. نەگىزىنەن قازاق جەرىندەگى قۋىرشاق تەاترى ۇلتتىق ويىنداردان باستاۋ العان. مىسالى، ەرتەدەن كەلە جاتقان، كوپكە تانىمال «ورتەكە» ويىنى وسىنىڭ ايقىن دالەلى. اعاشتان جونىپ جاسالعان تەكەنىڭ مۇسىنشەسىنە سىلدىرماق تاعىپ، دومبىرا تارتقاندا ءجىپتىڭ ءبىر ۇشىن ىشەكتى شەرتەر ساۋساققا ءىلىپ بيلەتەتىن بولعان. بۇل بەلگىلى تەاترتانۋشى ەركىن جۋاسبەكتىڭ «قازاق قۋىرشاق تەاترى» دەپ اتالاتىن زەرتتەۋ ەڭبەگىندە جان-جاقتى تالدانعان.

سەكسەن جەتى جىلدىق تاريحى بار الماتى قالالىق  مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترى ءار ەلدىڭ شىعارمالارىن ۇلتتىق تىلدە ساحنالاۋمەن بىرگە اكتەرلاردىڭ، قۋىرشاق شەبەرلەرىنىڭ، رەجيسسەرلەردىڭ بىرنەشە ۇرپاعىن تاربيەلەپ شىعارعان. قازىرگى تاڭدا تەاتر قورجىنىندا ەلۋدەن استام قويىلىم بار. سولاردىڭ ىشىندەگى جاس كورەرمەندەردەن باستاپ، ەرەسەكتەردىڭ جۇرەگىنە جول تابا بىلگەن «كاشتانكا» قويىلىمى كوپشىلىككە اركىم ءوز ءومىرىنىڭ يەسى، ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىن ءاربىر ادامنىڭ ءوزى تاڭدايتىندىعىن كورسەتەدى. بەيتانىس جانداردىڭ ۇيىنە كەلگەن كىشكەنتاي سارى ءيتتىڭ  وقيعاسى ەرەسەكتەردى دە، جاس كورەرمەندەردى دە بەي-جاي قالدىرماي، ءبىر سپەكتاكلدە بىرنەشە ماسەلەلەردىڭ كوتەرىلۋى ارقىلى ەلەڭ ەتكىزەدى. قويىلىم بىردە كوڭىلدى نوتالاردا وتسە، بىردە مۇڭدى سارىنعا اۋىسىپ وتىرادى.

مۇندا العاشقى يەسىنەن كوپتەگەن جايسىزدىقتاردى باستان كەشكەن  كاشتانكا كەيىنگى يەسىنە بارعاندا مولشىلىققا كەزىگەدى، سيرك ونەرىنىڭ تريۋكتارىن ۇيرەنەدى. الايدا كۇندەلىكتى ءبىرسارىندا قايتالاناتىن ءومىر ول ءۇشىن قىزىقتى ەمەس. دەمەك، وسى كورىنىستەردى سارالاي كەلىپ، باستى كەيىپكەردىڭ ءومىرىن ادامزاتتىڭ ومىرىمەن بايلانىستىرا الامىز. وسى قويىلىم ەشقانداي ىزدەنبەي، وقىماي، بىلمەي، ءبىرسارىندى تىرلىكپەن ادام بالاسىنىڭ دامۋى مۇمكىن ەمەستىگىن اڭعارتادى.

سپەكتاكلدەگى اكتەرلىك قۇرامعا، رول ورىنداۋشىلاردىڭ ويناۋ شەبەرلىگىنە، كەيىپكەرلەردىڭ ءسوزدى جەتكىزۋ مانەرىنە كەلەتىن بولساق، شىنايى ويىنىمەن ەستە قالعان ونەرپازداردىڭ بولعانىن ايتىپ وتكىمىز كەلەدى. قويىلىمعا قاتىسۋشى اكتەرلىك انسامبل قيمىل-قوزعالىستارى، ميميكاسى مەن جەستتەرى ارقىلى، قۋىرشاقتاردى ويناتۋ ارقىلى جانۋارلاردىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىن اشىپ كورسەتە الدى. ال، قۋىرشاق تەاترى ءۇشىن ساحنادا قۋىرشاقتاردىڭ جاي-كۇيىن كورسەتە الۋ وتە ماڭىزدى. سونىڭ ىشىندە باستى كەيىپكەر كاشتانكانى كەيىپتەۋشى بولات مومىنجانوۆ ءوز ءرولىن جوعارعى دەڭگەيدە الىپ شىققان اكتەرلاردىڭ قاتارىنان بولدى. سەبەبى، قۋىرشاقتى ويناتىپ، دىبىستاۋى سول ساتتەگى باستى كەيىپكەردىڭ ەموسياسىن  انىق جەتكىزە الدى.

«كاشتانكا»  اڭگىمەسىندە  جەتكىزىلەتىن تاقىرىپتار قازىرگى كەزدە دە وزەكتى. شىعارمانىڭ باستى تاقىرىبى – ادامدار مەن جانۋارلاردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس. مۇنداعى تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – ادامداردىڭ جانۋارلارعا دەگەن كوزقاراسى. ءۇي جانۋارلارى ءوز يەسىنە ادال قىزمەت ەتىپ، دوستىق نيەتىن بايقاتسا، كەرىسىنشە ادامدار ولارعا قاتىگەزدىك تانىتادى. وسى «كاشتانكا»  ارقىلى كورنەكتى ورىس جازۋشى-دراماتۋرگى انتون پاۆلوۆيچ چەحوۆ ءۇي جانۋارلارىنا مۇقيات جانە مەيىرىمدى بولۋعا شاقىرادى. ولار دا جاندى جاراتىلىس رەتىندە اۋرۋدى، اشتىقتى سەزىنەدى، ساعىنىشتى باستان كەشىرەدى.

وسى تۇستا تاعى ءبىر بايقايتىنىمىز ول – ادالدىق. يەسىنىڭ وزىنە دەگەن كوزقاراسىنىڭ تەرىستىگىنە قاراماستان وقيعا بارىسىندا كاشتانكا بۇرىنعى يەسىنە قايتىپ ورالدى. وزگەنىڭ قولىمەن بەرىلگەن ءدامدى اس تا، جاقسى ءومىر دە، ەركەلەتۋ دە يەسىنە ادال ءيتتى ەلىكتىرە المايدى. ءدال قازىرگى قوعامداعى ادامدار اراسىنداعى ادالدىقتىق، ادىلدىكتىڭ جويىلىپ، جوعالىپ بارا جاتقاندىعى جاسىرىن ەمەس. سول تۇرعىدان العاندا وسى اتالعان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بارلىعىن رەجيسسەر ك.ادىلوۆ قويىلىمدا جەتەر جەرىنە جەتكىزىپ كورسەتىپ بەرگەن. ك.ادىلوۆ اتالعان قويىلىممەن ساۋاتتى جۇمىس جاساعانىن قازدىڭ ءولىمى بولعان ساحنادان دا بايقاۋعا بولادى. سەبەبى، ول بۇل تۇستى قاراڭعىلىقپەن عانا كورسەتىپ قويا سالمايدى. ونى سوڭعى دەمى بىتكەن ساتتە قوراپشاسىنا سالۋ ارقىلى بايقاتادى. قويىلىمداعى تاعى ءبىر ەرەكشەلىك دەپ رەجيسسەر مەن اكتەرلەر اراسىنداعى شىعارماشىلىق تىعىز بايلانىستى ايتار ەدىك. كوپتەگەن قويىلىمداردا اكتەرلەر رەجيسسەردىڭ ايتقىسى كەلگەن نەگىزگى ويىن ساحنادا كورسەتە الماي جاتادى. ال، بۇل سپەكتاكلدە ارتيستەر رەجيسسەردى ءتۇسىنىپ، نەگىزگى ويدى جەتكىزە الدى. ارينە كەمشىن تۇستار دا جوق ەمەس. تەحنيكالىق جاعىنان بولعان قاتەلىكتى ساحناداعى قوراپشالاردىڭ سوقتىعىسىپ قالىپ جاتۋىنان اڭعاردىق. دەگەنمەن مۇنداي كەمشىلىكتەر قويىلىمنىڭ ءمان-ماعىناسىن وزگەرتپەيدى.

---