InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج
دايىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى ەرۋباي ارۋجان
جەتەكشىسى ارنايى ءپان وقىتۋشى ساگيموۆا اقشولپان نۇرلىباي قىزى

جوسپار

1. كىرىسپە
جەمىس- جيدەكتەردىڭ جىكتەلۋى
2. نەگىزگى ءبولىم
تروپيكالىق جەمىستەردىڭ قۇرامى
بانان
اناناس
مانگو
تروپيكالىق جەمىستەردىڭ پايداسى
3. زەرتتەۋ ءبولىم
اناناستى ءۇي جاعدايىندا ءوسىرۋ
4. قورىتىندى
5. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

اننوتاسيا
شىعارماشىلىق-ىزدەنىس جۇمىستى جازۋ بارىسىندا ستۋدەنت تروپيكالىق جەمىستەر تۋرالى جازىپ ونى ءۇي جاعدايىندا ءوسىرۋى ءوسىرۋ جانە ونىڭ ادام اعزاسى ءۇشىن پايدالى ەكەندىگىن جازىپ كورسەتكەن. ستۋدەنت بۇل شىعارماشىلىق ىزدەنىس جۇمىستى جازۋ بارىسىندا كەڭىنەن دايىندالعانىن بايقاتتى. جاسالىنعان تاعامداردى، دايىنداۋى ساپالىەكەنى جۇمىستارىنان بايقالىپ تۇر. مۇنداي ۇزدىكسىز ىزدەنىستىڭ ارقاسىندا تروپيكالىق جەمىستەردىڭ پايدالى ەكەنىن جازىپ ونى پايدالانا ءبىلۋ جانە ءۇي جاعدايىندا وسىرۋگە بولاتىن ەكەندىگىن زەرتتەپ شىقتى.
ارنايى ءپان جەتەكشىسى: ساگيموۆا ا

ماقساتى:
ستۋدەنتتىڭ دۇرىس تاماقتانۋ تۋرالى تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن دەنساۋلىققا پايدالى، دارۋمەندەرگە باي تروپيكالىق جەمىستەر تۋرالى ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋ جانە ىزدەنۋشىلىككە، شىدامدىلىققا، بىلىمدىلىككە داعدىلاندىرۋ.
مىندەتتەرى:
• ادەبيەتتەرمەن جۇمىس جاساۋ، ىزدەنۋ، تاقىرىپ بويىنشا ءبىلىمىن بايىتا ءتۇسۋ، قاجەتتى اقپاراتتاردى زەرتتەۋ، وڭدەۋ؛
• تروپيكالىق جەمىستەرگە تاجىريبە جۇزىندە جۇمىس جاساپ، جاقىن تانىسۋ؛
• عىلىمي-شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسۋدى ۇيرەنۋ.

كىرىسپە
جەمىس –جيدەكتەردىڭ جىكتەلۋى
جەمىس–جيدەك ءوسىرۋ قازاقستاندا 20 عاسىردىڭ 30–جىلدارىنان باستاپ دامي ءتۇستى. اۋەلى ايماقتىق تاجىريبە ستانساسى اشىلىپ، كەيىن ول قازاق ەگىنشىلىك عىلىمي–زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ قاراماعىنا بەرىلدى دە، 1959 جىلى قازاق جەمىس جانە ءجۇزىم شارۋاشىلىعى عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتى قۇرىلدى. ول شىعارعان ون بەسكە جۋىق جەمىس–جيدەك سورتتارى ەلىمىزدىڭ ءار ءتۇرلى اۋماقتارىندا اۋدانداستىرىلدى. جەمىس داقىلدارى نەگىزىنەن، بيولوگيالىق (بوتونيكالىق تەگى) فورمالارى جاعىنان مىنانداي توپتارعا بولىنەدى: اعاشتار (گرەك جاڭعاعى، المۇرت، قىزىل شيە، المانىڭ كەيبىر سورتتارى)
• بۇتالار (قاراقات، تۇشالا ت.ب.)
• جارتىلاي بۇتالار (تاڭقۋراي، ت.ب.)
• لياندار (اكتينيديا، ءجۇزىم، ت.ب.)
جەمىسىنىڭ قۇرىلىسىنا جانە بيولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي
• شەكىلدەۋىكتى (الما، المۇرت، بەكە، ت.ب.)
• سۇيەكتى (شيە، الحورى، ورىك، شابدالى، ت.ب.)
• جيدەكتى (قارا جانە قىزىل قاراقات، تاڭقۋراي، بۇلدىرگەن، ت.ب.)
• جاڭعاقتى (گرەك جاڭعاعى، ورمان جاڭعاعى، ت.ب.)
• شىرىن جەمىستى (اپەلسين، ليمون، ماندارين، ت.ب.)
• سۋبتروپيكتىك (انار، ءىنجىر، قۇرما، ت.ب.)
• تروپيكتىك (بانان، اناناس، مانگو، ت.ب.) بولىپ بولىنەدى.
قازاقستانداعى جەمىس داقى-لىنىڭ 95 پايىزى راۋشان گۇلدىلەر تۇقىمداس.جەمىس – قۇرعاق جەمىس، شىرىندى جۇمساق جەمىس دەپ بولىنەدى.قۇرعاق جەمىستىڭ كوپ تۇقىمدى، قاقىراپ اشىلاتىنى: بۇرشاق، بۇرشاقىن، ت.ب.ءبىر تۇقىمدى، قاقىراپ اشىلمايتىنى: جاڭعاق، جاڭعاقشا، تۇقىمشا،
دانەك.

شىرىندى جەمىستىڭ كوپ تۇقىمدى ءتۇرى: جيدەك، اسقاباق، الما، ت.ب.،
ءبىر تۇقىمدى ءتۇرى: سۇيەكتى جەمىس.
جەمىسقاپتىڭ سىرتقى قاباتى (ەكزو كارپيي)-جىلتىر، بالاۋىزدى، قاتتى بولىپ كەلەدىجىلتىرى: شيە، الما.

بالاۋىزدىسى: ءجۇزىم، الحورى، شومىر، تۇكتىسى: شابدالى، جۇمساعى: ورىك،
قىرتىستىسى: تۇشالا، قالىڭى: ليمون، اپەلسين، قاتتىسى: جاڭعاق.جەر بەتىندە الما، المۇرت، انار، شابدالى، ورىك، الحورىنىڭ ءوسىرىلىپ كەلە جاتقانىنا 4 مىڭ جىلدان استى.

كوكونىس داقىلدارى. ول – نەگىزىنەن شىرىندى ونىمدەر، جاپىراقتى وسىمدىكتەر، تامىر – جەمىستى وسىمدىكتەر، بادانالار، ت.ب. كوكونىستەردىڭ 80 تۇقىمداسىنىڭ 600 – دەن استام ءتۇرى وسىرىلەدى.
جەمىس – ۇرىقتىلار: قىزاناق، قيار، بۇرىش
• جاپىراقتىلار: قىرىققابات (كاپۋستا)، سالات، باداناق: پياز جانە سارىمساق
• تامىر – جەمىستى وسىمدىكتەر: ءسابىز، قىزىلشا، اقجەلكەن، شالعام.

نەگىزگى ءبولىم
تروپيكتىك جەمىستەردىڭ تۇرلەرى (بانان، مانگو، اناناس)
بانان (لات. Musa) — بانان تۇقىمداسىنىڭ وسىمدىكتەرىنىڭ جەمىستەرىنىڭ جالپىلاي اتاۋى. كوبىنە Musa acuminata، Musa paradisiaca، Musa balbisiana، Musa fehi، Musa troglodytarum بيولوگيالىق تۇرلەرىنىڭ جەمىستەرى. سونداي-اق، بانان دەپ Ensete ventricosum ءتۇرىنىڭ جەمىسىن
ايتادى. بانان قۇرامىندا 22 — 25% كومىرسۋلار، 14 — 22% قانت، 5 — 8% كراحمال، 1 — 1،5% اقۋىز، 0،5% ماي، سونىمەن قاتار مينەرالدى تۇزدار، ا، ۆ، س، ر ۆيتاميندەرى بار. بانان جەمىستەرىن جاس كۇيىندە جانە كەپتىرىپ تە جەۋگە بولادى، ودان بانان ۇنى، كونسەرۆى، مارمەلاد، ءشاربات، شاراپ دايىندالادى. بانان جەمىستەردىڭ بوتانيكالىق جىكتەۋى بويىنشا جيدەك بولىپ ەسەپتەلەدى. باناننىڭ داندەرى كوپ، سىرتقى قاباتى قالىڭ بولادى. اۋىل شارۋاشىلىعىندا مادەني سۇرىپتى تۇقىمدار تۇرلەرىنىڭ جەمىستەرىندە داندەر بولمايدى. ورتاشا ۇزىندىعى 15 سم، ديامەترىندە 3-4 سم بولادى. جەمىستەر 300 داناعا دەيىن شوعىرلانىپ ءوسىپ، جالپى سالماعى 50—60 كگ-عا دەيىن جەتەدى. بانان اعاش داقىلدارىنا ۇقساس الاسا سيدامدى، بيىكتىگى 1،5 — 8 م-گە دەيىن، جاپىراقتارى وتە ۇلكەن — ۇزىندىعى 1،5 — 3 م، ەنى 0،6 — 1 م. گ ۇلى دارا جانە قوس جىنىستى، جەمىسى — قابىعىقالىڭ جيدەك. تروپيكتىك جانە سۋبتروپيكتىك افريكادا، ازيا جانە اۆستراليادا باناننىڭ 60 — 70 ءتۇرى بار. بانان ۆەگەتاتيۆتىك جولمەن كوبەيەدى، مادەني سۇرىپتارى تۇقىم بايلامايدى. بانان ءتاتتى جانە كراحمالدى بولىپ ەكى توپقا بولىنەدى. 95 كگ جەمىسى جاس كەزىندە پايدالانىلاتىندارى ءتاتتى سۇرىپتارىنا جاتادى. جەمىستەرى ءتاتتى، ءدامدى. ونىمدىلىگى جوعارى: ءبىر ساباقتا جالپى سالماعى 50 — 60 كگ 300-دەي جەمىس وسەدى. ول تروپيكتىك اۋدانداردىڭ حالقى ءۇشىن باعالى تاعام، ءارى شەتەلگە شىعارىلاتىن ءونىم. جەر جۇزىندەگى جەمىس داقىلدارىنىڭ ىشىندە جالپى ءونىمى بويىنشا بانان ەكىنشى ورىن الادى (جىلىنا 55 — 60 ملن. ت).

اناناس — قاراعاي بۇرشىگى تارىزدەس ءپىشىندى، تروپيك وسىمدىگىنىڭ جەمىسى. پىسكەن اناناستى 8—9 گرادۋس تەمپەراتۋرادا 10—12 كۇنگە دەيىن ساقتاۋعا بولادى. تەمپەراتۋرا 7 گرادۋستان تومەن بولسا اناناس جەمىستەرى قارايىپ، سۋ تاتىپ كەتەدى، ال 10 گرادۋستان جوعارى بولعان جاعدايدا جەمىس تەز ءپىسىپ كەتەدى دە، ءدامى، ءتۇسى بۇزىلادى. اناناستىڭ قۇرامىندا قانت، ورگانيكالىق قىشقىلدار، كۇل پەكتين جانە حوش ءيىستى زاتتار،
سونداي-اق س ءۆيتاميننىڭ 20 مگ پروسەنتى، كاروتين (ا ءپروۆيتامينى)، ءۆى جانە ۆگ ۆيتاميندەرى بار. اناناستى جاڭا پىسكەن كۇيىندە دە، سونداي-اق ءتۇرلى وڭدەۋدەن وتكىزىپ تە (شىرىن، كومپوت رەتىندە) تام اققا پايدالانۋعا بولادى. ول ءۇشىن اناناستى تىلىمدەن نەمەسە دوڭگەلەكتەپ كەسەدى (كەيدە قانت ۇنتاعىن سەبەدى)

مانگو - تروپيكالىق جەمىستەردىڭ اراسىنداعى ەڭ ءتاتتىسى، ەڭ جاقسىسى. قابىعى جاسىلداۋ سارى، ابريكوس تارىزدەس نەمەسە القىزىل ءتۇستى كەلەدى. ءىشى سارى نەمەسە توقسارى ءتۇستى، ءدامدى، حوش ءيىستى. مانگونىڭ قۇرامىندا قانت- 21%، قىشقىلدار – 0،2-0،5 %، س دارۋمەنى، مەن كاروتين بار.
ولاردى جاڭا پىسكەن كۇيىندە پايدالانىپ، شىرىنىن الادى. مانگو ءسوزىن سانسكريت تىلىنەن اۋدارعاندا «ۇلى جەمىس» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. الەم حالىقتارى بۇل جەمىستى "تروپيكالىق جەمىستەردىڭ پاتشاسى" دەپ اتايدى. جەمىس وسىدان 4000 جىل بۇرىن وزىنشە تانىمال، مادەنيەتى، ءداستۇرى مەن اڭىزى باي ءۇندى جەرىندە پايدا بولعان. وسىدان بولار، مانگو ۇندىستەردىڭ ۇلتتىق جەمىسى سانالادى. اقيقات بار جەردە اڭىز دا بار.
مانگو جەمىسىنىڭ توڭىرەگىندە شەرتىلەتىن اڭىزدارعا دا كوز جۇگىرتىپ كورەلىك. باعزى زامانداردا شيۆا قۇداي ءوزىنىڭ سۇلۋ سەزىمىنىڭ نىشانى رەتىندە سۇيىكتى ايەلىنە مانگو اعاشىن سىيعا تارتادى. اعاشتىڭ كوز تارتار كوركى مەن جەمىسىنىڭ ءتىل ۇيىرەر ءدامىن ۇناتقان جەر بەتىندەگى ادامدار دا ونى
از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جاقسى كورىپ كەتەدى. بۇگىندە ازيالىق كونتينەنتتىڭ وتە كوپ بولىگىندە وسى ءبىر ماڭگى جاسىل بولىپ تۇراتىن جەمىس اعاشى جايقالىپ تۇر. ولاردىڭ تابيعاتتا 1000-عا جۋىق ءتۇرى كەزدەسەدى. 35-كە جۋىق ءتۇرى ءۇندىستاننان باسقا، فيليپپين، تايلاند، افريكا جەرلەرىندە وسەدى. مانگونىڭ ەل اراسىندا تانىمالدىعىنىڭ ارتۋىنا ونىڭ شىعۋ تاريحى عانا اسەر ەتكەن جوق، پايداسىنىڭ شاش-ەتەكتەن ەكەندىگى دە ەشكىمدى بەي-جاي قالدىرمادى.

تروپيكتىك جەمىستەردىڭ پايداسى

بانان - الەمدەگى ەڭ پايدالى جەمىستەردىڭ ءبىرى. ونىڭ شىرىنىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا پايداسى مول.

1. بانان دەپرەسسيامەن كۇرەسۋدە كومەكتەسەدى. ونىڭ قۇرامىندا تريپتوفانا زاتى بار. بۇل تريپتوفاننان قۋانىش گورمونى سەروتونين سينتەزدەلەدى. سوندىقتان ءبىر بانان جەپ كوڭىل كۇيدى ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا بولادى.
2. بانان الەمدەگى اللەرگيا تۋدىرمايتىن جالعىز عانا جەمىس. ءتىپتى جاس نارەستەلەردە دە بانان ەشقانداي گيپەرسەزىمتالدىق ياعني اللەرگيا كورىنىستەرىن بەرمەيدى.
3. سۇيەكتەردى قاتايتادى. بانان ارقاسىندا اعزاداعى كالسيي جينالىپ تۇرادى. قالىپتى جاعدايدا اعزادان كالسيي سىندى پايدالى مينەرالدار زارمەن سىرتقا شىعىپ كەتىپ وتىرادى. ال بانان اسەرىنەن كەرىسىنشە كالسيي جينالىپ، سۇيەكتەردى قاتايتۋعا قاتىسادى. بۇل اسىرەسە كوفە ۇناتاتىن ادامدارعا پايدالى، سەبەبى بىلە بىلسەڭىز كوفە كەرىسىنشە اعزادان كالسييدىڭ شىعارىلۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.
4. ىشەك ميكروفلوراسىن جاقسارتادى. بانان قۇرامىنداعى فەرمەنتتەر ارقاسىندا اعزاعا تاعاممەن تۇسكەن پايدالى زاتتار ادەتتەگىدەن قاراعاندا جىلدامىراق سىڭىرىلەدى.
5. ءىش قاتۋ. ءىش قاتۋى بار ادامدار ءۇشىن بانان وتە پايدالى جەمىس. ءاردايىم بانان جەۋ ءىش قاتۋدان مىقتى قورعانىش.
6. بانان اسقازانداعى يزجوگا سەكىلدى جاعىمسىز جاعدايدان قۇتىلۋعا دا بىردەن ءبىر سەبەپ.
7. اسقازان جاراسى. بانان جەگەننەن كەيىن ول اسقازان شىرىشتى قاباتىندا قورعانىش قاباتىن تۇزەدى. سونىڭ اسەرىنەن ونداعى قىشقىلدى اگرەسسيۆتى زاتتار اسقازان شىرىشىنا زيانىن تيگىزە المايدى. بۇل اسىرەسە اسقازان جاراسىمەن اۋرىراتىن ادامدار ءۇشىن پايدالى. سەبەبى اسقازان ءارتۇرلى بولىمەندە ورنالاسقان جارالاردى جاۋىپ، قىشقىلدان قورعاعان سايىن، ونىڭ جازىلۋى دا جىلدامراق جۇرەدى.
8. ديارەيا كەزىندە كومەك. ديارەيادان زارداپ شەگەتىندەرگە بانان جەۋ ۇسىنىلادى. بۇل جاقسى قالپىنا كەلتىرگىش جەمىس.
9. كوپ ءجۇرىپ، فيزيكالىق جاتتىعۋلارمەن اينالىسىپ، سپورتپەن اينالىساتىندار ءۇشىن بالتىر بۇلشىقەتىنىڭ دىرىلىنەن ساقتايتىن قاسيەتى بار، سەبەبى بانان قۇرامىنداعى كاليي بۇلشىقەتكە وڭ اسەر كورسەتەدى.
10. ىسىنۋلەر. باناندى ءجيى جەۋ، اعزاداعى ىسىنۋلەردەن ارىلتادى.
11. ەنەرگيا كوزى. ەگەر سپورتپەن شۇعىلدانباس بۇرىن بانان جەپ الساڭىز، بۇل جاتتىعۋلاردىڭ ەففەكتيۆتى وتۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى. سەبەبى اعزادا قانت مولشەرى كوبەيىپ، ەنەرگيا جاتتىعۋلاردىڭ سوڭىنا دەيىن جەتەتىن بولادى.
12. اس قورتىلۋدىڭ جاقسارۋى. بانان قۇرامىنداعى پەكتين جانە حەلات ءتارىزدى زاتتار اعزادان توكسيندەر مەن باسقا دا زياندى زاتتاردى شىعارىپ، استىڭ جاقسى قورتىلۋىنا الىپ كەلەدى.
13. ايەلدەر ءۇشىن. بانان قۇرامىنداعى سەروتونين جانە باسقا دا پايدالى زاتتار ەتەككىر كەزىندە ونىڭ سيمپتومدارىن جەڭىلدەتىپ، بۇرىنعىدان قاراعاندا قولايلىراق وتۋگە كومەكتەسەدى. ەگەر ەتەككىر كەزىندە بانان جەسە، وندا ناشار كوڭىل كۇيدەن جانە ونىڭ سيمپتومدارىنان قۇتىلۋعا
بولادى.
14. انەميا. قانى ازدار ءۇشىن بانان تاپتىرمايتىن تاعام. ونىڭ جۇمساق زاتىنداعى تەمىر مولشەرى ايتارلىقتاي كوپ بولۋى، انەمياسى بار ادامداردىڭ تاعام راسيونىنا قوسۋعا بىردەن ءبىر سەبەپ بولىپ تابىلادى.
15. جۇرەك اۋرۋى. بانان قۇرامىنداعى كوپ كاليي قان تامىرلاردىڭ جاعدايىن جاقسارتىپ، ينفاركت جانە ينسۋلت پايدا بولۋ جيىلىگىن ازايتادى. گيپەرتونياعا ەم.
16. يممۋنيتەت. باناندا بار انتيوكسيدانتتار جانە امينقىشقىلدار اعزانى قولايسىز فاكتورلاردان قورعاپ، قورعانىشتىق قاسيەتتىن، ياعني يممۋنيتەتتى جوعارىلاتادى.
17. بۇيرەك. بانان بۇيرەككە وڭ اسەر كورسەتە الادى. پايدالى زاتتار، ميكروەلەمەنتتەر بۇيرەك قىزمەتىنە كومەكتەسىپ، قۇم مەن تاستاردان ارىلۋعا كومەگىن تيگىزەدى.
18. جۇرەك اينۋ. بانان جۇرەك اينۋ نەمەسە جۇكتىلەر توكسيكوزى كەزىندە كومەكتەسەتىن عاجاپ تاعامداردىڭ ءبىرى.
19. جاندىكتەر شاققانداعى قىشۋ. بانان قابىعى جاندىكتەر شاققاننان كەيىن پايدا بولاتىن قىشۋعا جاقسى كومەكتەسەدى. قابىعىن ىشكى جاعىنان شاققان جەرگە ءبىراز ۋاقىت قويسا، ناتيجەسى بىردەن بايقالادى.
20. ىستىقتان قورعانىش. بانان دەنە تەمپەراتۋراسىن قاجەت كەزدە تومەندەتۋ قابىلەتى بار. بۇل اسىرەسە كۇن ىستىق كەزدە نەمەسە قىزبا كەزىندە اسا پايدالى.
21.شىلىم شەگۋدى قويۋ. نيكوتيندى تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلىپ كەلە جاتقان ادام ءۇشىن بانان جەۋ پايدالى. كوپ مولشەردەگى دارۋمەندەر، كاليي، ماگنيي اعزاداعى قالىپ قويعان نيكوتيندى شىعارىپ، تەمەكىسىز ومىرگە جىلدام ۇيرەنۋگە الىپ كەلەدى.
22. اقىل وي قىزمەتىن جاقسارتۋ. جوعارى مولشەردەگى كاليي ادامدى جاڭا اقپارات الىپ، تانىپ ءبىلۋ جاعىنا قولايلى جاعداي جاسايدى. بۇل اسىرەسە ساباق وقۋ نەمەسە ەمتيحانعا دايىندالۋ كەزىندە تاپتىرمايتىن قۇرال

اناناس - الەمدەگى ەڭ پايدالى جەمىستەردىڭ ءبىرى. ونىڭ شىرىنىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا پايداسى مول.
1. يممۋنيتەتىڭىزدى كوتەرەدى. اناناس شىرىنىنىڭ قۇرامىندا دارۋمەندەر مەن ورگانيكالىق قىشقىلدار كوپ. ولار اعزانىڭ السىرەۋىنەن جانە ءتۇرلى اۋرۋلاردان قۇتقارادى.
2. كوزدىڭ كورۋىن جاقسارتادى. قۇرامىندا بەتا-كاروتين مەن ا دارۋمەنى بار تاعامداردىڭ كوزگە پايداسى كوپ ەكەنى بارىڭىزگە ءمالىم. ءتىپتى قارتايعاندا دا كورۋ قابىلەتىڭىز بۇزىلمايدى.
3. قىزىل يەك پەن ءتىسىڭىزدى قاتايتادى. سونىمەن قاتار اناناستا قىزىل يەگىڭىز بەن ءتىسىڭىزدى قاتايتاتىن س دارۋمەنى بار. ول پارودونتوز اۋرۋىنان امان ساقتايدى.
4. بۋىن اۋرۋلارىنا كومەكتەسەدى. ەگەر بۋىندارىڭىز اۋىرىپ جۇرسە، اس مازىرىڭىزگە اناناستى قوسىڭىز. ويتكەنى ونىڭ قۇرامىندا برومەلاين فەرمەنتى بار.
5. جۇرەگىڭىزگە دە پايدالى. جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن اندا-ساندا بولسا دا، اناناس جەپ تۇرىڭىز.
6. قان قىسىمىن تومەندەتەدى. بۇل جەمىستە كاليي بار. ول گيپەرتونياعا قارسى كۇرەسەدى.  
7. سۇيەكتەرىڭىزدى قاتايتادى. اناناس ءسىزدىڭ سۇيەكتەرىڭىزدى قاتايتادى. سەبەبى وندا مارگانەس پەن كالسيي كوپتەپ كەزدەسەدى. ءبىر ستاقان شىرىنىنىڭ وزىندە 73% مارگانەس بار. ول كۇندەلىكتى مولشەرگە جەتكىلىكتى.
8. اس قورىتۋ جۇيەسىن جاقسارتادى. اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى مەن قىزمەتى ءبىرقالىپتى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن اناناس
شىرىنىن ءىشىڭىز.

مانگو جەمىسى سان ءتۇرلى دەرتكە داۋا، ونىڭ ىشىندە ىشەك وبىرى مەن دەمىكپەنىڭ الدىن الادى. مانگونىڭ سونداي-اق شاش پەن تەرى كۇتىمىنە دە پايداسى زور. عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، مانگو سەمىزدىكتىڭ الدىن الادى. ماماندار بۇل جەمىستى ديابەت پەن جۇرەك-قان تامىرلارى، اس
قورىتۋ مۇشەلەرىندە قيىندىقتارى بار ادامدارعا جەۋگە كەڭەس بەرەدى، دەپ جازادى شەتەلدىك گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماماندارى مانگونىڭ قۇرامىنداعى بەتا-كاروتين دەمىكپە اۋرۋىنىڭ الدىن الاتىندىعىن ايتۋدا. سونداي-اق كۇندەلىكتى تاعام راسيونىنا بەتا-كاروتيندى قوسۋ
وبىردى دا بولدىرمايتىن كورىنەدى. سونىمەن قاتار ماماندار مانگو وبىردىڭ بارلىق ءتۇرىن بولدىرتپاۋعا كومەكتەسەدى. اناناستى ءۇي جاعدايىندا ءوسىرۋ

تروپيكالىق جەمىستەن اناناستى ءۇي جاعدايىندا قالاي وسىرۋگە بولاتىنىن زەرتتەۋ بارىسىندا ءوز جۇمىسىمدى ۇسىنامىن.

اناناس - برومەليالار تۇقىمداسىنا جاتادى. برومەليا تۇقىمداسىنا جاتقانىمەن، اناناس باسقا برومەليالار سياقتى ەپيفيتتى ەمەس، ياعني ىلعالدىلىقتى اۋادان الىپ، باسقا وسىمدىكتىڭ ۇستىندە وسپەيدى، توپىراقتا وسىپ-ونەدى. وتانى ورتالىق برازيليا. تروپيكالىق جانە سۋبتروپيكالىق ايماقتاردا تارالعان. 8-گە جۋىق ءتۇرى بار. قىسقا ساباقتى، جاپىراقتارى بىر-بىرىنە تىعىز جاناسا، ساباقتى اينالا ورنالاسقان. جاپىراقتارى سەمسەر تارىزدەس ۇزىن ءسۇيىر، قاتتى، قالىڭ، قابىقتى، شەتتەرى وتكىر تىكەندى بولىپ كەلەدى. تابيعاتتا ەسەيگەن وسىمدىكتىڭ بويى 1 مەترگە، ديمەترى 2 مەترگە دەيىن وسەدى. جاپىراقتارىنىڭ ورتاسىنان ەتتى جۋان نەگىزگى ساباعى شىعىپ، ساباق باسىنا 30-60 سم-لىك گۇل شەشەك اتادى. گۇلدەپ بولعان سوڭ، جەمىس بەرەدى. جەمىسى 4-5 ايدا جەتىلىپ وسەدى. جەمىسىنىڭ ورتاسىنان نەگىزگى ساباق ءوسىپ شىعىپ، تاجگە ۇقساس جاڭا قىسقا ساباق، جاپىراقتار شىعارادى. جاپىراقتارىنىڭ بىركەلكى جاسىل ءتۇستىسى، سارعىشتاۋ، اق جولاقتارى بار تۇرلەرى بولادى. ءۇي جاعدايىندا: «Ananas comosus»، «Ananاs bracteatus»، «Ananas nanus» تۇرلەرىن وسىرەدى. مەن ءوزىمنىڭ تاجىريبەمدە كادىمگى ءوزىمىز جەپ جۇرگەن اناناستى، ۇيدە جاپىراق قالەمشەسىمەن وسىرۋگە بولاتىنىن دالەلدەگىم كەلدى. ماعان وسى جەمىستىڭ قالاي وسەتىنى تۋرالى قىزىق بولدى. ول ءۇشىن جەمىسىنىڭ باسىندا جاقسى شوقتانىپ ءوسىپ تۇرعان جاپىراعى بار اناناستى الىپ، قالەمشەنى جەمىستىڭ 2-2،5 سم-دەي بولىگىمەن بىرگە كەسىپ الدىم. تومەنگى 10-15 جاپىراعىن بىر-بىرلەپ الىپ تاستاۋعا بولادى. جەمىسىنىڭ جۇمساعىن تازالاپ الىپ تاستاپ، مارگانسوۆكا ەرىتىندىسىنە شايىپ، اعاش كومىرىن جاعىپ، 2 كۇن كولەڭكەلى جەردە كەپتىردىم. كەپكەن كوشەتتى، بويى الاسا، كەڭدەۋ تۇبەككە وتىرعىزدىم. كۇنارا سۋعارىپ ىلعالداندىرىپ تۇردىم. جەمىس 22-24 0 س تەمپەراتۋرا جىلىلىقتا، جارىق جەردە 1،5 ايدا تامىرلاندى.

قىزىقتى مالىمەت!

وڭتۇستىك شارۋالارى تروپيكالىق ايماقتاردا عانا كەزدەسەتىن جەمىستەردى دە وسىرە باستادى. سارىاعاشتاعى تۇقىمباقتا كادىمگى كيۆي مەن بانان، انار، قۇرما مەن ليمون جايقالىپ ءوسىپ تۇر. «ولاردىڭ ءدامى مەن ساپاسى وزگە توپىراقتا وسكەن شەتەلدىك جەمىستەردەن ەش كەم تۇسپەيدى»، –
دەيدى باعباندار. سارىاعاشتىق كاسىپكەر تاناباي شىنتاسوۆ وسىدان ەكى جىل بۇرىن الماتىداعى ورمان ءتالىمباعىنان كيۆيدىڭ بىرنەشە كوشەتىن اكەلىپ وتىرعىزىپتى. الدىمەن تاجىريبە رەتىندە ونى جىلىجايعا، كەيىن اشىق اسپان استىنا ەگەدى. تروپيكالىق ايماقتا عانا وسەتىن جەمىس اعاشى بيىل كوكتەمدە بۇرشىك جارىپ، گۇلدەي باستاعان. «اعاشتىڭ اشىق دالادا ءونۋى وڭتۇستىك توپىراعىن جەرسىنە باستاعانىن كورسەتسە كەرەك»، – دەيدى باعبان. كوشەتتىڭ شىعۋىن 90-95 پايىزعا جەتكىزۋ ول تەك قانا عىلىم مەن ءوندىرىستىڭ بىرلەسكەن جەتىستىگى دەپ بىلەدى.

اناناستان ازىرلەنەتىن سالات

قۇرامى:
- كارتوپ-2دانا
- جۇمىرتقا-3دانا
- الما-1دانا
- كونسەرۆىلەنگەن اناناس
- شۇجىق-200گر
- گرەك جاڭعاعى
- مايونەز
دايىندالۋ ءتاسىلى:
المانى جۋىپ تازالايمىز. شۇجىقتى جانە المانى جىڭىشكەلەپ تۋرايمىز. كارتوپ پەن جۇمىرتقانى قايناتىپ الامىز. كارتوپ سۋىگان سون ۇكىشتەن وتكىزەمىز، جۇمىرتقانى ءتورتبۇرىشتاپ تۋرايمىز. سالاتتى ىدىسقا ۇستى-ۇستىنە سالامىز.
1. جارتى ۇكىشتەن وتكىزىلگەن كارتوپ
2. مايونەز
3. جارتى تۋرالعان شۇجىق
4. مايونەز
5. تۋرالعان جارتى الما
6. مايدالانعان گرەك جاڭعاعى
7. جۇمىرتقا
8. كونسەرۆىلەنگەن اناناس
9. مايونەز
10. ۇستىنەن ءدال وسىلاي قايتا سالىپ شىعامىز
سالاتتى بير ساگاتقا قويىپ قويامىز. بەتكى جاعىن ءوز ويڭىزعا قاراي ساندەپ قويساڭىز بولادى.

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
سىرتى اشىلعان باناندى قالىڭدىعى 5-6 مم ەتىپ دوڭگەلەپ تۋرايدى، تارەلكەگە سالىپ ۇستىنە قانت نەمەسە ۇنتاقتالعان پۋدرا سەبەدى.			سالقىن سۇتپەن نەمەسە قايناتىلعان كىلەگەيمەن ۇسىنادى.
ازىق-تۇلىك اتاۋى	شيكىزات ماسساسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			3	7	20
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
بانان	167	100
قانت	5	5
كىلەگەي	100	100
ءسۇت	158	150
شىعىمى	430	355

 

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ

بانان مەن كونسەرۆىلەنگەن اناناستان جاسالعان توساپ

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
كوستىرەلگە سۋ قۇيىپ تۋرالعان اناناس سالىپ،كوكوس ۇنتاعىن قوسىپ جانە تۋرالعان باناندى سالىپ قانت سەبەمىز. وتقا قويىپ قايناعان سوڭ باسەڭدەتىپ ليمون شىرىنىن قوسامىز. باياۋ وتتا 20 مينۋت قايناتامىز. بارلىعىن قوپسىتقىشپەن ارالاستىرىپ ىدىسقا قۇيامىز.			توساپ توڭازىتقىشتا 1 ايعا دەيىن ساقتالادى.
ازىق-تۇلىك اتاۋى	شيكىزات ماسساسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			3	7	20
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
بانان	650	590
اناناس	850	700
كوكوس ۇنتاعى	25	25
ليمون شىرىنى	50	50
قانت	320	-
شىعىمى	1895	-

 

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ

اناناستان، مانگودان ازىرلەنگەن كيسەل

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
جەمىستەردىڭ قابىعىنان ارشىپ شىرىنىن الامىز. قايناعان سۋعا كۇنجارا قانت،جەمىس شىرىنىن قوسىپ ارالاستىرىپ قايناتامىز. سۇزگىدەن وتكىزەمىز. الىنعان قوسپاعا كارتوپ كراحمالىن قوسىپ تۇيىرشىك بولمايتىنداي ەتىپ ءبارىن بىرگە قايناتىپ ارالاستىرامىز.			كيسەلدى سالقىن جانە جىلى كۇيىندە ۇسىنامىز.
ازىق-تۇلىك اتاۋى	شيكىزات ماسساسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			3	7	20
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
اناناس	200	100
مانگو	200	100
قانت	200	25
كارتوپ كراحمالى	30	30
سۋ	1 ل	-
شىعىمى	631	255

 

قورىتىندى

مەن ءوز ويىمدى قورىتىندىلاي كەلە تورپيكالىق جەمىستەردىڭ ادام اعزاسىنا پايدالى ەكەنىن جانە اناناستىڭ ءۇي جاعدايىندا وسىرۋگە بولاتىندىعىن ايتقىم كەلەدى.

پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. “قازاقستان”: ۇلتتىق ەنسكلوپەديا/باس رەداكتور ءا. نىسانبايەۆ – الماتى “قازاق ەنسيكلوپەدياسى” باس رەداكسياسى، 1998
2. تاماق ونىمدەرىن تانۋ. ك.كۋزەمبايەۆ، گ.كۋزەمبايەۆا.
3. اسپازدىق. ك. كۋزەمبايەۆ.
4. ينتەرنەت جەلىلەرى

---