InfoHub Logo

اۋىلشارۋاشىلىق وندىرىسىندە تۇقىم دەپ جوعارى ساپالى مول ءونىم الۋعا ارنالگان ءور ءتۇرلى تۇقىمدىق جادىعات (ماتەريال) ايتىلادى، ول ءۇشىن مىنالار پايدالانىلادى: — ناعىز تۇقىمدار (بۇرشاق، قىرىققابات جانە زىعىر تۇقىمداستار، ماقتا وسىمدىگى)؛ — جالاڭاش جانە قابىقتى جەمىستەر (قوڭىرباستار تۇقىمداسىنىڭ داندەرى — بيداي، ارپا، س ۇلى، ت.ب.؛ كۇنباعىس شەكىلدەۋىگى، قاراقۇمىق جاڭعاقشاسى، ت.ب.)؛ — جەمىس شوعىرى (قىزىلشا دومالاعى، ت.ب.)؛ — تۇينەكتەر (كارتوپ، جەر المۇرتى).

تۇقىمدار وسىمدىكتەردىڭ بيولوگيالىق جانە شارۋاشىلىق قۇندى قاسيەتتەرىن يەلەنۋشىلەر، سونىڭ ناتيجەسىندە ولاردىڭ ساپاسى الىناتىن ءونىم مەن ونىڭ ساپا كورسەتكىشتەرىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىنىڭ ءونىمى تۇقىمنان باستالاتىنى ەجەلدەن بەلگىلى: ەگەر تاناپقا ساپاسىز تۇقىم سەبىلسە، الىناتىن ءونىم تومەندەپ كەتەدى. مۇنداي جاعدايدا توپىراق وڭدەۋ دە، تىڭايتقىشتى قولدانۋ دا، ەگىستىككە جاسالعان كۇتىم دە، جاۋىن-شاشىن دا قۇر بوسقا زايا كەتەدى. كوپجىلدىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ، تۇقىمنىڭ كەرەمەت ماڭىزىنا ارناپ، حالىق كوپتەگەن اتالى سوزدەر مەن ءدال ماعىنالى ماقال-ماتەلدەر قۇراستىرعان: «نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ»، «ناشار تۇقىمنان مول ءونىم كۇتپە»، ت.ب. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا دا، اۋىل شارۋاشىلىعى كۇردەلى وزگەرىستەرگە ۇشىراعان ۋاقىتتا دا، ەگىنشىلىك تەحنيكا جانە عىلىم جاڭالىقتارىمەن قارۋلانعاندا دا بۇل شارۋالاردىڭ شىندىعى ءوزىنىڭ ماڭىزىن جويعان ەمەس. كەرىسىنشە، وسىمدىك شارۋاشىلىعىنىڭ قارقىندى دامىعان زامانىندا تۇقىمنىڭ ماڭىزى ءارقاشان دا ارتا تۇسەدى.

تۇقىم ءوزىنىڭ ءۇش ساپاسىمەن ەرەكشەلەنەدى: سەبۋ ساپاسى — ولاردىڭ سەبۋگە جارامدىلىق دارەجەسىن انىقتايتىن تۇتاس تۇقىمدىق قاسيەتتەرى؛ سورتتىڭ ساپاسى سورتتىق تازالىعىنا، رەپرودۋكسياسىنا قويىلاتىن تالاپتارعا سويكەس كەلەدى؛ ونىمدىلىك ساپاسى — ناقتى جاعدايلاردا بەلگىلى ءبىر مولشەردە ءونىم بەرۋ قابىلەتى. بۇل اتالعان تۇقىم ساپاسىنىڭ كورسەتكىشتەرى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى.

تۇقىمتانۋ — تۇقىم تۋرالى ءىلىم. ول مادەني وسىمدىكتەر تۇقىمدارىن، ولاردىڭ قۇرىلىسى مەن انالىق وسىمدىكتە پايدا بولۋ جاعدايلارىن، تۇقىمداعى فيزيولوگيالىق ۇردىستەردى، تيبيعي ورتا مەن اگروتەحنيكالىق شارالاردىڭ تۇقىم قۇرىلۋىنا اسەرىن، تۇقىمنىڭ سەبۋ ساپاسىن انىقتاۋ ادىستەرىن وقىتادى.

تۇقىمتانۋدىڭ وزىندىك زەرتتەۋ وبەكتىسى بار، ول — تۇقىمدىق ماتەريال؛ ارنايى ماقساتى تۇقىمدىق ماتەريالدىق ساپاسىن جاقسارتۋ جانە زەرتتەۋ ءادىسى بار، ول — تۇقىمدىق ماتەريالدى باعالاۋ ءادىسى. سونىمەن تۇقىمتانۋ تۇقىم ساپاسى مەن قاسيەتتەرىن باعالاۋدىڭ، جوعارى ساپالى تۇقىمدىق ماتەريالدى ءوسىرۋ جاعدايلارى مەن زەرتتەۋ ادىستەرىنىڭ عىلىمي نەگىزى بولىپ تابىلادى، قىسقاسى ول وسىمدىك شارۋاشىلىعىنىڭ قۇرامدى بولىگى مەن تەوريالىق نەگىزىن قۇرايدى. ول بوتانيكامەن، وسىمدىكتەردىڭ بيوحيمياسى مەن فيزيولوگياسى جانە باسقا كورشىلەس اگرونوميالىق پاندەرمەن تىعىز بايلانىستى. كوپجىلدىق تاجىريبە كورسەتكەندەي، جوعارى ساپالى تۇقىم — باسقا اگروتەحنيكالىق شارالارمەن قاتار، اۋىل شارۋاشىلىعى، ونىڭ ىشىندە وسىمدىك شارۋاشىلىعىن قارقىنداندىرۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار داقىلدار ءوسىرۋدىڭ ايماقتىق قارقىندى تەح: نولوگياسى دا تۇقىم ساپاسىنا ماڭىزدى ورىن بەرەدى، ويتكەنى اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىنىڭ اۋدانداستىرىلعان جاقسى سورتتارىنىڭ جوعارى كونديسيالى تۇقىمىنسىز اگروتەحنيكالىق كەشەننىڭ بارلىق باسقا بۋىندارىنىڭ تيىمدىلىگى كۇرت تومەندەپ كەتەدى. سونىمەن تۇقىم نەمەسە تۇقىمدىق جادىعات (ماتەريال) — تاناپتارعا سەۋىپ، جاڭا ءونىم الۋعا ارنالعان وسىمدىك مۇشەسى.

تۇقىمنىڭ سەبۋ ساپاسى

اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىنان جوعارى ءونىم الۋ ءۇشىن تاناپتاردى جوعارى ساپالى تۇقىمدارمەن سەپكەن ابزال. وكىنىشكە وراي، قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى بۇل ماسەلەگە كوڭىل از ءبولىندى، سونىڭ ناتيجەسىندە ەگىستىكتەردە كونديسياعا جەتكىزىلمەگەن تۇقىمنىڭ ۇلەسى كوبەيىپ كەتتى. اتاپ ايتقاندا، قازاقستان بويىنشا 1991 جىلى ءدوندى داقىلدار ەگىستىگىنىڭ 74،0% I جانە II كلاستى تۇقىمدارمەن سەبىلگەن بولسا، 2001 جىلىول كورسەتكىش 37،0% عانابولدى. بۇل دەگەن ءسوز كۇنى بۇرىن استىق ءونىمى مەن ساپاسىن تومەندەتىپ، ونىڭ باسەكەلەستىك قابىلەتىن ازايتۋ بولىپ تابىلادى.

شارۋاشىلىقتار مەن اگرونوميا ماماندارى ءبىرىنشى كەزەكتە تۇقىم ساپاسىنىڭ كورسەتكىشتەرىن، ولاردىڭ ەگىن ونىمىنە اسەرىن جاقسى بىلۋگە مىندەتتى. تۇقىمنىڭ سەبۋ ساپاسىنىڭ كورسەتكىشتەرى مەملەكەتتىك ۇلگى قالىپپەن (مۇق) مولشەرلەنەتىن (تۇقىمنىڭ تازالىعى، لابوراتوريالىق ونگىشتىگى، تۇقىمنىڭ ىلعالدىلىعى، ارامشوپتەر جانە باسقامادەني وسىمدىكتەر تۇقىمدارىمەن لاستانۋى، ت.ب.) جانە مولشەرلەنبەيتىن (تۇقىمنىڭ ءونۋ ەنەرگياسى، 1000 تۇقىمنىڭ ماسساسى، تىرشىلىككە قابىلەتتىلىگى، تۇقىمنىڭ ءوسۋ كۇشى، ت.ب.) بولىپ اجىراتىلادى.

تۇقىمنىڭ تازالىعى — ەگىستىك جادىعاتتىڭ (ماتەريالدىڭ) نەگىزگى ساپا كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى. ءولى دەپ اتالاتىن (سابان، توپىراق كەسەكتەرى، تاس، ت.ب.) قوسپالار تۇقىمدىق جادىعاتتا ەڭ اۋەلى ارتىق باللاست بولىپ تابىلادى، ءارى قاراستىرىلىپ وتىرعان تۇقىمنىڭ تازالىق كورسەتكىشىن (پايىزىن) تومەندەتەدى، ءورى ساقتاۋ مۇمكىندىگىن ناشارلاتادى، ال ءتىرى قوسپالار (تىرشىلىككە قابىلەتتى ءارامشوپ جانە باسقا مادەني وسىمدىكتەردىڭ تۇقىمدارى) وسىرىلەتىن داقىل ەگىستىگىن لاستايدى جانە وسىعان بايلانىستى ءونىم مەن ونىڭ ساپاسى تومەندەيدى.

ەگىستىك جادىعاتتىڭ (تۇقىمنىڭ) تازالىعى دەپ ونداعى نەگىزگى داقىلدىڭ پايىزبەن () كورسەتىلگەن ماسساسىن ايتادى. كوپتەگەن داقىلداردىڭ، شوپتەردەن باسقا، تازالىعىن انىقتاعاندا 1 كگ تالدانعان ۇلگىگە ەسەپتەگەندەگى باسقا مادەني وسىمدىكتەر مەن ارامشوپتەر تۇقىمدارىنىڭ سانى دا (دانا) ەسەپكە.الىنادى. تۇقىمدىق جادىعاتتى تازالاۋداعى ماقسات — مۇمكىندىگىنشە بارلىق قوسپالاردى الاستاتۋ. قازىرگى قولدانىستاعى تۇقىم تازالاعىش ماشينالار دا مۇنى تولىق ىسكە اسىرا المايدى. سوندىقتان تۇقىمنىڭ سەبۋ ساپاسىن مەملەكەتتىك ۇلگى قالىپتاۋمەن (مۇق) ازداعان مولشەردە قوسپا رۇقسات ەتىلەدى.

---