سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
ۇستازعا قۇرمەت

ەرباي مەدينا
قىزىلوردا قالاسى
ق.مۇحامەدجانوۆ اتىنداعى №1 مەكتەپ-گيمنازيا

ءبىلىمنىڭ ءدانىن سەبەلەپ، جەمىسىنە قۋاناتىن ادام جانىنىڭ باعبانى – ۇستاز. مەكتەپتى ءبىزدىڭ ەكىنشى ءۇيىمىز دەپ ەسەپتەيتىن بولساق، ۇستازدى ەكىنشى انامىزداي كورەمىز.

فرانسۋز فيلوسوفى جان-جاك رۋسسو ايتقانداي، ءوز ۋاقىتىن ايامايتىن، وزگەنىڭ باقىتىن ايالايتىن ۇستاز قاۋىمىن قالاي ۇلىقتاساق تا ارتىق ەمەس. «ۇستازىڭدى اتاڭنان دا ءازىز تۇت»، - دەگەن حالىق دانالىعى. ءوز باسىم ۇستازعا قۇرمەت كورسەتۋدى ۇلتقا قىزمەت ەتۋمەن تەڭ دەپ تۇسىنەمىن. ويتكەنى ءومىردىڭ كۇرە جولىندا ءوز باعىتىڭدى اداسپاي تابۋىڭا بىردەن-بىر سەبەپكەر ءمۇعالىم ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى. ەندەشە، ۇستازدى نەگە  قۇرمەتتەمەسكە؟! جانە سول قۇرمەتىمىزدى قالاي بىلدىرەمىز؟ بولاشاعىڭنىڭ جارقىن بولۋىنا ىقپال ەتۋشى جاننىڭ قاسيەتىنە قالايشا باس يمەسكە؟!  

ەڭ الدىمەن، ۇستازىڭ  ەركەلىگىڭ باسىلماعان بالاڭ كەزىڭدە تاعدىرىڭنىڭ اپپاق پاراعىنا سونى ءىز قالدىرىپ، قولعا قالام ۇستاتۋدى، ءارىپ تانۋدى ۇيرەتەتىن، ساۋاتىڭدى اشقان ابزال جان ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. بالا جۇرەگىن سىر ساندىققا تەڭەسەك، سول ساندىقتىڭ كىلتىن اشا بىلەتىن سىرلاسىڭا اينالار سەنىمدى دە قىمبات جان ەكەنى داۋسىز.

ەڭ العاش ءبىلىم ورداسى – التىن ۇيا مەكتەبىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعاننان باستاپ، ۇستازىڭنان تەرەڭ ءبىلىم الىپ، دۇنيەنىڭ تىلسىم سىرلارىن ۇعىناسىڭ. ءبىلىم تۇڭعيىعىنا بويلاتۋمەن قاتار، ادام اتاۋلىنىڭ بويىندا بولۋعا ءتيىستى بارشا ىزگى قاسيەتتەرگە باۋليدى. قاجىرلى تۇردە ەڭبەك ەتۋگە، الدىڭا بيىك ماقساتتار قويۋعا  ۇيرەتەدى.

بار بىلگەنىن شاكىرت ساناسىنا زەردەلەپ، تاعىلىمدى ونەگە ۇيرەتەتىن  ماماندىق يەسى بولۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ۇستاز دەگەنىمىز - جۇرەكتىڭ جىلۋىن، جان شۋاعىن، ادامگەرشىلىك پەن ىزگىلىك قاسيەتتەردى بويعا دارىتاتىن كەرەمەت جان. ۇستاز ماماندىعى - ەڭ اسىلى دا ارداقتىسى. ۇستازعا قۇرمەت ەتۋ شاكىرتتىڭ باستى مىندەتى بولىپ سانالادى. الايدا، ءبىلىمنىڭ بۇلاعىنان سۋسىنىن قاندىرىپ وتىرعان ىزگى جاندى قۇرمەتتەۋدىڭ ورنىنا مۇعالىممەن سوزگە كەلىپ، بالاعاتتايتىن وقۋشىلاردىڭ بار ەكەنى قانداي وكىنىشتى.

سونىڭ ءبىرى – 11 ناۋرىز كۇنى بيولوگيا ساباعىندا تالدىقورعان قالاسىنداعى وقۋشىنىڭ ۇستازىنا ەرسى قىلىعى جايىندا شىققان الەۋمەتتىك جەلىدەگى حابار. بۇل وقيعا مەنى قاتتى قىنجىلتتى. ەكىنشى اناسىنداي بولعان ۇلاعاتتى ۇستازعا وقۋشىنىڭ سونشالىقتى دورەكى سويلەپ، مىنەز كورسەتۋى - ءبىزدىڭ ەلدىگىمىزگە سىن. ويتكەنى بۇل وقۋشى - ەلىمىزدىڭ بولاشاعى. ەگەر ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان وسىنداي جاستاردان ەرسى قىلىقتار شىعاتىن بولسا، كەلەشەگىمىز قانداي بولماق؟ بۇنداي ارەكەتتەردەن ءبىز جيرەنىپ، ساباق الۋىمىز كەرەك. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە يە اباي ايتقان «تولىق» ادام بولۋعا تىرىسۋىمىز قاجەت.

«ءبىر ءارىپ ۇيرەتكەنگە  قىرىق جىل سالەم بەر»، - دەگەن الاش ارداقتىسى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ دانا ءسوزىن كوكىرەگىمىزگە ءتۇيىپ وسكەن ءجون.  رۋحاني ازىق سىيلاپ، ءبىلىمنىڭ كەمەسىندە ەركىن جۇزدىرەتىن ۇستازدىڭ ەڭبەگى ءبىز ءۇشىن قاشاندا ولشەۋسىز. «التى الاشتىڭ بالاسى باس قوسقاندا، ءقادىرلى ورىن – مۇعالىمدىكى»، - دەگەن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءسوزى دە ۇستاز مارتەبەسىن بيىككە قويادى.

ەل قورعاعايتىن باتىر دا، ءسوز ونەرىنىڭ يەسى اقىن دا، قاراپايىم جۇمىسشى دا، جەردەن نەسىبە تەرگەن ديقان دا، مال باققان مالشى دا، ەل باسقارعان اكىم دە، عۇلاما  حاكىم دە – ءبارى دە ۇستاز الدىنان شىعاتىنى بارىمىزگە ايان. سول سەبەپتى بۇكىل ادامزات بالاسى ۇستازعا قۇرمەتپەن باس يەدى.

ۇستازىن قادىرلەمەگەن شاكىرتتىڭ ءوزىنىڭ ۇلكەن ماقساتتار جولىندا ناتيجەگە قول جەتكىزە المايتىندىعى، قول جەتكىزسە دە، تيىسىنشە كادەگە اسىرا المايدى دەپ ويلايمىن. اقىل-پاراساتى مول، تاريحتا اتى ايگىلى تۇلعالاردىڭ ءوزى دە ۇستازىنا ەرەكشە قۇرمەتپەن قاراپ، ءاردايىم ءبىر ىزەتپەن ەسكە العانىن وقىدىق. ناقتى دالەلدەر كەلتىرەتىن بولساق، ابىلاي حان - تولە ءبيدى، ەسكەندىر زۇلقارنايىن - اريستوتەلدى، شاكارىم - ابايدى، جامبىل - ءسۇيىنبايدى وزىنە اقىلشى ءارى ۇستاز تۇتقان.

ۇستازدىڭ الدىن كەسە وتپەي، ءاربىر سوزىنە اسقان جىلىلىقپەن جاۋاپ بەرىپ، ءوز ىزەتتىلىگىمىزدى كورسەتە الساق، ءسوزىمىزدىڭ ناقتى ىسكە اينالعانى  بولار ەدى.

ۇستازدىڭ بەرگەن ءبىلىمى مەن تاربيەسى، ونەگەسى اتا-انانىڭ تاربيەسىمەن قاتار ءوربىپ وتىرادى. قيىندىعى مەن قىزىعى قاتار جۇرەتىن ۇستازدىڭ اتقارار جۇگى از ەمەس. شاكىرتىنە ساپالى ءبىلىم مەن سانالى تاربيە بەرۋ جولىندا بار عۇمىرىن ارنايتىن، ەرىنبەي-جالىقپاي بار بىلگەنىن ايامايتىن ارداقتى جاندى قۇرمەتتەمەۋگە ءبىزدىڭ قاقىمىز جوق. ۇستازدىڭ الدىن كەسە وتپەۋ، مەيىرىم مەن ىزگىلىكتەن جارالعان جاننىڭ كوڭىلىنە قاياۋ سالماۋ ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلەتىنى حاق. حالىقتىڭ ورتاسىندا جۇرگەندە ءتور، ارينە، مۇعالىمدىكى بولۋ كەرەك.

ۇستازدى  قالاي دارىپتەسەك تە جاراسادى. ول  ءبىلىمنىڭ بۇلاعىنان سۋسىنداتۋمەن قاتار، ءاردايىم ءوزىنىڭ بويىنداعى ىزگىلىك پەن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن، تالىم-تاربيەسىن بىزگە، ياعني، شاكىرتتەرىنە بەرىپ وتىرادى. قاراپايىم دا مەيىرىمدى ۇستازدىڭ عۇمىرىنداعى قىمبات ۋاقىتىن   مەكتەبىنە، شاكىرتتەرىنە ارناپ، وزگەگە كۇننىڭ قۇدىرەتتى ساۋلەسىندەي نۇرىن توگەتىنى بارشامىزعا ايان. ۇستاز – ءبارىمىز ءۇشىن اتا – انامىزدان  كەيىنگى قىمباتتى جانداردىڭ ءبىرى. ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگىمەن، جايدارى مىنەزىمەن، بار بولمىسىمەن بىزگە جاقسى اسەر قالدىرادى.  

ءمۇعالىم. بۇل - ادامنىڭ ارداقتى اتى.
بىلىمدىك بار بيىككە شىعار ساتى.
ەڭ العاش باستالادى وسى ادامنان،
سۇيەدى سوندىقتان دا جاقىن، جاتى...، - دەپ جىرلاعان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ وسىناۋ جىر  شۋماعىنان  ۇستازدىڭ ادامزات ءۇشىن ەڭ اياۋلى جانعا اينالعانىن بىلۋگە بولادى. بالانىڭ جان دۇنيەسىن كۇي ساندىققا تەڭەسەك، سول ساندىقتىڭ كىلتىن اشا بىلەتىن ءمۇعالىم – ناعىز ۇستاز. ەڭ سەنىمدى دە سىرلاسىمىز –  ارينە، ۇستاز. ول ءبىزدى تارىداي قالپىندا قابىلداپ، التىن ۇيادان تاۋداي ەتىپ شىعارادى. ءبىلىم كەمەسىمەن ءومىر تەڭىزىندە  قالاي ءجۇزۋدى ۇيرەتەدى.

بىلىمدىدەن شىققان ءسوز
تالاپتىعا بولسىن كەز.
نۇرىن، سىرىن كورۋگە،
كوكىرەگىندە بولسىن كوز، - دەپ اباي ايتپاقشى، مەن ءوزىمنىڭ وقىعان مەكتەبىممەن، اياۋلى ۇستازدارىممەن ماقتانامىن.

مىنە، سونداي  ارداقتى ۇستازداردىڭ ءبىرى – مەنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن گۇلميرا اپايىم. بىلىمدىلىگىمەن قاتار، جايدارى مىنەزىمەن، سابىرلى قالپىمەن، وزىنە جاراسىمدى بار بولمىسىمەن جۇرەگىمىزدىڭ تورىنەن ورىن الدى. مەنىڭ ءسوز ونەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىم مەن قۇشتارلىعىمدى ارتتىرىپ، ادەبيەت الەمىنە دەگەن كوزقاراسىمنىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولعان ەدى.

«انا ءتىلى... جۇرەكتىڭ تەرەڭ سىرلارىن، باسىنان كەشكەن داۋىرلەرىن، قىسقاسى جاننىڭ بارلىق تولقىندارىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزىپ ساقتاپ وتىراتىن قازىنا»، - دەپ جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ باعاسىن بەرگەن ءسوز ونەرىنىڭ قۇدىرەتىنە تەرەڭ بويلاۋ كەز كەلگەن جاننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. بويىڭداعى الپىس ەكى تامىرىڭدى شىمىرلاتىپ، جان جۇيەڭدى جادىراتار، قۇلاق قۇرىشىن قاندىراتىن سوزدەرىمەن كوركەم شىعارماعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىمىزدى وياتا ءبىلدى. ءاربىر ساباعىندا اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ ءسوز ونەرىندەگى قولتاڭباسىن اڭگىمەلەپ، ولاردىڭ شىعارمالارىنا ادەبي تۇرعىدان تالداۋ جاساپ بەرگەندە، بار ىنتا-جىگەرىممەن تىڭداپ وتىراتىنمىن. ۇستازىمنىڭ ءسوز مانەرى، داۋىس سازى، قيىننان قيىستىرىپ سويلەۋى ەرىكسىز وزىنە باۋراپ الاتىن. ءتىپتى اقىنداردىڭ جىرلارىن مانەرىنە كەلتىرىپ، جاتقا ايتىپ بەرگەندە، ەرىكسىز تاڭىرقايتىنبىز. سۇيىنە تىڭدايمىز. ۇستازعا ەلىكتەپ، ءبىزدىڭ دە اقىنداردىڭ جىرلارىن جاتقا وقىپ، كوركەم اڭگىمەلەردى بار ىنتامىزبەن  تالداۋىمىزعا گۇلميرا اپاي ريزا بولاتىن. ول كىسىنىڭ كۇلىمدەگەن كوزدەرى مەن اقىل-پاراساتتىلىعى بايقالىپ تۇراتىن كىرشىكسىز جارقىن ءجۇزى جۇرەگىمە نۇر قۇيعانداي بولادى.   

زەينوللا قابدولوۆ ءوزىنىڭ «مەنىڭ اۋەزوۆىم» اتتى شىعارماسىندا «و، عاجاپ! ۋنيۆەرسيتەت اۋديتورياسىنا ۇلىلىق كىرىپ كەلە جاتتى...» - دەپ،  ءوزىنىڭ ۇستازىنا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىن وسىناۋ سويلەممەن-اق كەرەمەت بىلدىرەدى ەمەس پە؟ مەن دە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ساباعىندا گۇلميرا اپايدىڭ كىرىپ كەلۋىن ەسىككە قاراپ، كۇتىپ وتىراتىنمىن.

ۇستازعا دەگەن قۇرمەتىم ول كىسىنىڭ بەرگەن ءاربىر ساباعىنا قىزىعۋشىلىقتان باستاۋ العان سەكىلدى. ۇنەمى ۇستازىما باس ءيىپ وتەمىن. ول كىسى ماعان ۇنەمى قولداۋ ءبىلدىرىپ، ودان ءارى شىڭدالۋىما ىقپال ەتتى. ءومىر تەڭىزىنە قۇلاش ۇرىپ، اعىسىنا قارسى جۇزەگە ءبىلۋدى ۇيرەنىپ كەلە جاتقان كەز كەلگەن شاكىرت ۇستازىمەن ماقتانادى. مەنىڭ مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ جەتكەن جەتىستىكتەرىمە گۇلميرا اپايىمنىڭ ىقپالى زور. ۇستازىمنىڭ ماعان بەرگەن ءتالىمى مەن ءبىلىمى مەنىڭ بولاشاقتا ءومىرىمنىڭ ازىعىنا اينالارى ءسوزسىز. اتىراۋدان التايعا دەيىن شەكتەسىپ جاتقان تاۋەلسىز  قازاقستان جەرىندە، وتانىمنىڭ كەڭ-بايتاق ولكەسىندە مەنىڭ تەگىن ءبىلىم الىپ، ەركىندىككە قانات جايعان بالا قىرانداي بيىككە قۇلاش ۇرۋىم – ۇستازدارىمنىڭ ارقاسى. ۇستاز بولماسا، ءومىردىڭ ناقتى تۇتقاسىن ۇستاۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ەسەپتەر ەدىم.  

قازاقتىڭ تاماشا اقىن قىزى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ

ۇستازسىز جاندا سونبەك كۇن،
شاكىرتسىز ءومىر – سۋسىز جەر.
كورىنبەس عاجاپ ەڭبەكتىڭ
بەينەتىن كورىپ جۇرسىزدەر.
جۇرەكتە تۇرار جالقى ءۇنىڭ،
جانىمنان جالىن، جىگەر كۇت.
ۇستازىم، سەنىڭ ءار كۇنىڭ،
ءار ءساتىڭ تۇرعان، ءبىر ەرلىك، - دەگەن  وسىناۋ جىر جولدارى ءدال مەنىڭ ۇستازىما ارنالعانداي.

جان دۇنيەمدى نۇرلاندىرىپ، جۇرەگىمە شاپاعاتقا بولەگەن، بولاشاق تاڭداعان ماماندىعىمنىڭ مىقتى يەسى بولارىنا سەنىم بىلدىرگەن گۇلميرا ۇستازىمدى ءاردايىم ەرەكشە ايتىپ جۇرەمىن. ءوز ۇستازىمدى بايگەگە  تۇلپار باپتاعان  اتبەگىگە تەڭەر ەدىم. قىرانداي قياعا قاراپ كوز شولىپ، مەنىڭ بولاشاعىمنىڭ جارقىن بولارىن بولجاي بىلگەن.

مىنە، مەنىڭ جۋرناليستيكاعا دەگەن قۇشتارلىعىم وسىلاي باستالدى. ونەر اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى قيىن دا كۇردەلىسى – ءسوز ونەرى. ءسوز ونەرىنىڭ قۇلاعىنان ۇستاپ، ەلدىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جەتكىزەتىن، كەڭ اۋقىمدى الەۋمەتتىك ماسەلە كوتەرە بىلەتىن، «ءتورتىنشى بيلىك» اتانعان جۋرناليست بولۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن جاقسى تۇسىنەمىن.

بالا كەزىمنەن قيالىمدا اسقاقتاعان ارمانىمنىڭ جۇزەگە اسارىنا سەنىمىم مول. قاراپايىم جۋرناليست ەمەس، الەمدىك باسەكەگە قابىلەتتى تانىمال جۋرناليست بولسام دەيمىن. قازاق ەلىندەگى جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدە يىق تىرەستىرە الار سالا بولۋىنا ۇلەسىمدى قوسقىم كەلەدى. بالا كۇنىمنەن كوركەم شىعارمالاردى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانعان ماقالالار مەن وچەركتەردى كوپ وقيتىنمىن. ويىمداعى تۇيگەندەرىمدى اق پاراق بەتىنە قالام ۇشىمەن تۇسىرەتىنمىن. تەلەارنالارداعى حابارلاردى قاراپ، ونداعى جۋرناليستەردەن ۇلگى الاتىنمىن. وسىنداي بالالىق قيالىما قانات بىتىرگەن ۇستازىما العىسىم شەكسىز.

ۇستاز تۋرالى ۇلتىمىزدىڭ ۇلى پەرزەنتى باۋىرجان مومىش ۇلى: «ۇستازدىق – ۇلى قۇرمەت، سەبەبى ۇرپاقتاردى ۇستاز تاربيەلەيدى. بولاشاقتىڭ باسشىسىن دا، داناسىن دا، عالىمىن دا، ەڭبەكقور ەگىنشىسىن دە، كەنشىسىن دە ۇستاز وسىرەدى… ومىرگە ۇرپاق اكەلگەن انالاردى قالاي ارداقتاساق، سول ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن ۇستازداردى دا سونداي ارداقتاۋعا مىندەتتىمىز»، – دەگەن ەدى.

ەگەر دە ءوزىم ارمانداعان وقۋعا قول جەتكىزىپ، تاڭداعان ماماندىق يەسى بولسام، ەڭ الدىمەن،  ۇستازىم جايلى تالاي-تالاي كولەمدى دۇنيەلەر جازاتىنىم انىق. ءمۇعالىم مارتەبەسىن كوتەرەر ماقالالار جازىپ، تۋىنداعان ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋعا ۇمتىلامىن دەگەن ماقساتىم بار.  ۇستازداردى قۇرمەتتەۋ  جولىندا وزگەگە دە    جارقىن ىستەر   جاساۋ  مەنىڭ بولاشاعىمنىڭ ەنشىسىندە.

الەمنىڭ جارتى بولىگىن جاۋلاعان ۇلى قولباسشى ەسكەندىر زۇلقارنايىن «مەن ءوزىمنىڭ ۇستازىما اكەمنەن كەم قارىزدار ەمەسپىن: اكەمنەن ءومىر السام، ال اريستوتەلدەن ءومىرىمدى جاقسى وتكىزۋ تۋرالى ءبىلىم الدىم»، – دەگەن  سوزىنەن  ۇلىق بولسا دا، ۇستاز الدىندا ءوزىنىڭ باس يەتىنىن بايقايمىز. قاي داۋىردە بولسىن، ۇستازدارعا دەگەن قۇرمەت جوعارى بولعان. سوندىقتان كەشە دە، بۇگىن دە ۇستازدىڭ مارتەبەسى جوعارى، شوقتىعى بيىك تۇر. كەلەشەكتە دە سولاي بولماق. ءاربىر سانالى ازامات تەك قانا اتا-اناسىنىڭ ەمەس، ۇستازىنا  دا قارىزدار.

«ۇستازى جاقسىنىڭ ۇستامى جاقسى»، – دەپ حالىق دانالىعىندا ايتىلعانداي، ءاربىر بالانىڭ جۇلدىزىن جاعىپ، بولاشاعىنا باعدارشام بولا بىلگەن ۇستازدىڭ ەڭبەگى شەكسىز.

«ادامنىڭ ادامشىلىعى - جاقسى ۇستازدان» دەپ ۇلى اباي ايتقانداي، ءمۇعالىم تاربيەسى مەن ونەگەسى وقۋشىنىڭ بولاشاق ازىعى. جاقسى ۇستازعا كەزىگىپ، تالىم-تاربيە العان شاكىرت ءومىر مايدانىندا مويىماي كۇرەسىپ، بولاشاق جولداردا باعىتىنان تايماسى انىق. بالاعا دەگەن شەكسىز ماحابباتىڭ يەسى بولا بىلگەن ۇستازدارىم ءوز ەڭبەكتەرىنىڭ جەمىسىن ۇدايى كورەدى دەگەن ويدامىن.


You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما