InfoHub Logo

الماتى قالاسى
№1 الماتى قازاق مەملەكەتتىك گۋمانيتارلىق-پەداگوگتىك كوللەدجى
توحتاموۆا نارگيزا ەرلانوۆنا
عىلىمي جەتەكشى: تاشييەۆا ەلۆيرا ايتجان قىزى             

ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى ۇستازداردىڭ قولىندا.

ن.ءا.نازاربايەۆ.                            

ۇستاز — اقىلدىڭ توزبايتۇعىن اسىلى. وسى تاقىرىپتى العاننان سوڭ كوپ ويلاندىم. باسىمدا «الدىمدا تىرعان ءار ءۇيدىڭ جالعىزى، ەركەسى بولار. ال مەن ءار ءبىرىنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، بۇگىنگى ساباقتا قانداي كوڭىل-كۇيدە وتىرعانىن، ودان قالسا زەيىنى مەن قابىلداۋى ءار ءتۇرلى بالالارعا ساباقتى قالاي تۇسىندىرەمىن؟» دەگەن ويلار مازالادى. شىندىعىندا، ءمۇعالىم — بارلىق  ماماندىق يەسىن تاربيەلەيتىن، اسىل جاندار.  «ءمۇعالىم  ماماندىعى — بارلىق ماماندىقتىڭ اناسى» دەپ قالاي ءدال تاۋىپ ايتقان. «ءمۇعالىم ءوزىنىڭ ءبىلىمىن ۇزدىكسىز كوتەرىپ وتىرعاندا عانا ءمۇعالىم، وقۋدى، ىزدەنۋدى توقتاتىسىمەن ونىڭ مۇعالىمدىگى دە جويىلادى» دەپ ك.د .ۋشينسكيي ايتقانداي جاڭا فورماتتا ساباق بەرۋگە كوشۋىمىز كەرەك. ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىر جولى ول ينتەربەلسەندى ادىستەردى ساباققا قولدانۋ.

قازىرگى ۋاقىتتا  وقۋشىلاردىڭ بەلسەندiلiگiن ارتتىرۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن، قارىم-قاتىناسقا جاعداي جاسايتىن جاڭا تاسىلدەر  ي ن ت ە ر ب ە ل س ە ن د i دەپ اتالىپ ءجۇر. بۇل ءادiستەردi قولدانۋ سىرتتاي وتە جەڭiل كورiنگەنىمەن، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن قيىندىقتارى دا بار. ينتەربەلسەندى — اعىلشىننىڭ «ءوزارا ارەكەت” دەگەن ءسوزى. ينتەربەلسەندى وقۋ/وقىتۋعا كەلسەك — ارەكەت كومەگىمەن جانە ارەكەت ارقىلى، ياعني ارەكەت جاساي وتىرىپ ۇيرەنۋ/ۇيرەتۋ.

بۇل ءادىس — “بىرلەسە ۇيرەنۋ نەمەسە بىرلەسكەن ارەكەتتەر” يدەياسىن باستى نازاردا ۇستايدى. ياعني: توپتىق جۇمىس جانە جۇپتىق جۇمىس ارقىلى ىسكە اسادى.

وقۋدىڭ ينتەربەلسەندى ادىستەرىنىڭ ارتىقشىلىعى:
— وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزادى؛
— ءارقايسىسىنىڭ وقۋ ۇردىسىنە قاتىسۋ بەلسەندىلىگىن كەڭەيتەدى؛
— ءاربىر وقۋشىنىڭ سەزىمىنە نازار اۋدارادى؛
— وقۋ ماتەريالدارىن ءتيىمدى مەڭگەرۋگە بەيىمدەيدى؛
— وقۋشىلارعا كوپجوسپارلى ارەكەت ەتۋگە اسەر ەتەدى؛
— كەرى بايلانىستى (اۋديتوريانىڭ جاۋاپ بەرۋ رەاكسياسىن) جۇزەگە اسىرادى؛
— وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرى مەن قارىم-قاتىناستارىن قالىپتاستىرادى؛
— ومىرلىك ماشىقتاردى قالىپتاستىرادى؛
— مىنەز-قۇلىقتىڭ وزگەرۋىنە كومەكتەسەدى.

ينتەربەلسەندى ادىستەردى ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن ءمۇعالىم ءوز جۇمىسىن  جان-جاقتى جوسپارلاۋى ءتيىس:

— باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە، ولاردىڭ يەتەربەلسەندى ادىستەمەلەرمەن جۇمىس تاجىريبەسىنە سايكەس كەلەتىن تاسىلدەردى پايدالانۋ؛

— وقۋشىلار ءۇشىن تاقىرىپتى يگەرۋدىڭ «كىلتى» بولاتىن ينتەربەلسەندى جاتتىعۋلاردى ىرىكتەۋ؛

— ءاربىر وقۋشىنىڭ جۇمىس قارقىنىن جانە ونىڭ قابىلەتتەرىن ەسەپكە الۋ؛

— ءبىر ساباقتا ينتەربەلسەندى ادىستەردىڭ بىر-ەكەۋىن قولدانۋ.

ينتەربەلسەندى ادىستەرگە مىنالار جاتادى: پروبلەمالىق شىعارما ادىستەرى، پرەزەنتاسيالار، پىكىرتالاستار، توپپەن جۇمىس، «ميعا شابۋىل» ءادىسى، زەرتتەۋلەر، ىسكەرلىك ويىندار، رولدىك ويىندار، «ينسەرت» ءادىسى، ساحنالاۋ، تەست سىناعى ءادىسى، دەبات، ت.ب.مىسال رەتىندە الىپ قاراستىراتىن بولساق:

«ىستىق ورىندىق» ءادىسى.

بەرىلگەن تاپسىرماعا بايلانىستى قويىلعان سۇراقتارعا جىلدام جاۋاپ بەرۋ كەرەك، سەبەبى، ورىندىق ىستىق.

«ءوزىڭىزدى تەكسەرىڭىز» ءادىسى

بۇل مالىمەت شىندىق پا نەمەسە جالعان با؟ وتىلگەن ءماتىن بويىنشا مىسالدار كەلتىرىلەدى. مىسالداردى وقۋ كەزىندە وقۋشىلار ول كەلتىرىلگەن مىسالدىڭ وتىلگەن ماتىندە بار، جوعىن انىقتايدى.

رولدىك ويىن

رولدىك ويىندار — ءتيىمدى ينتەربەلسەندى ادىستەردىڭ ءبىرى. ادام جادىندا ءبىرىنشى مەزەتتە ءوزىنىڭ جاساعانى مەن باستان كەشكەن اسەرلەرى قالادى. ال رولدىك ويىندار وقۋشىلاردىڭ وزدەرىن باسقا ادامداردىڭ ورنىنا قويىپ، ماسەلە نەمەسە پروبلەمانىڭ سولاردىڭ تۇرعىسىنان قاراستىرىپ، شەشىمدى ءوز « قولدارىمەن » جاساۋدى مەڭزەيدى.

جيگسو ءادىسى

وقۋشىلاردىڭ 4-5 توپقا بولەمىز. تاقىرىپتى، (ماقالانى) توپتىڭ سانىنا قاراي، مازمۇنىنا قاراي  ءبولىپ بەرەمىز. 1،2،3،4،5،- ءاربىر توپ وكىلدەرى بەرىلگەن بولىكتەردى وقيدى. توپتاعى وقۋشىلار ءوزارا پىكىر الماسادى، ورتاق تاپسىرما جاسايدى. ءار توپ ءوز ليدەرىن تاقتاعا شىعارادى. ول وقۋشى وقىعان بىلگەنىنىڭ مازمۇنىن تۇسىندىرەدى

“سيقىرلى اينا” ءادىسى

بۇل ءادىستى ساباق سوڭىندا الۋعا  بولادى. وقۋشىلاردىڭ كوڭىل كۇيلەرىن سۇراۋ ماقساتىندا، سەرگىتۋ ساتىنە الۋعا بولادى. وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرىپ، بىر-بىرلەرىنە قاراپ سۇراقتار  قويادى، قارسى تۇرعان وقۋشى سول سۇراققا جااپ  بەرۋى ءتيىس. ورىندارىمەن الماسىپ وتىرادى.

ينتەربەلسەندى ادىسكە سونداي-اق ءار ءتۇرلى كومەكشى قۇرالداردى ياعني اقپاراتتىق قورلاردى پايدالانۋ: ينتەربەلسەندى تاقتا، بەينە ماتەريالدار، سلايدتار، فليپچارتتتار، كومپيۋتەرلەر بەينە فيلمدەر مەن بەينە سيۋجەتتەردى قاراپ شىعىپ تالقىلاۋ، ءارتۇرلى ناۋقاندار مەن اكسيالاردى پايدالانا وتىرىپ، تانىستىرۋلار جاتادى. 

ينتەربەلسەندى ءادىس قولدانۋ كەزىندە مىنالار ەسكەرىلۋى كەرەك:

— تۇلعانىڭ ەركىندىگى مەن قۇقىقتارى ساقتالۋى؛
— تۇلعانىڭ ءوزىن كورسەتە الۋىنا جاعداي جاساۋ؛
— پەداگوگيكالىق قولداۋ كورسەتۋ.

«ەگەر ءبىز بۇگىن بالالارىمىزدى كەشەگىدەگىدەي وقىتاتىن بولساق، وندا ءبىز ونىڭ ەرتەڭىن ۇرلايمىز» دجون ديۋيد ايتقانداي، قازىرگى ۋاقىتتا وقۋ ساباقتارى بارىسىندا وقىتۋدىڭ ينتەربەلسەندى ادىستەرىن جانە ينتەربەلسەندى قۇرالداردىڭ كومەگىمەن ءمۇعالىمنىڭ، وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە جول اشىلىپ وتىر.سوندىقتان وقۋ تاربيە ۇدەرىسىندە ۇنەمى جاڭا وقىتۋ قۇرالدارىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن ۇتىمدى پايدالانىپ، وعان ءبىلىم الۋشىلارىمىزدى ۇيرەتۋ — ءار پەداگوگتىڭ باستى مىندەتى.

ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. ناعىمجانوۆا ق.م. باستاۋىش ءبىلىم بەرۋدەگى جاڭا تەحنولوگيالار: وقۋ قۇرالى - وسكەمەن، 2005
2. سارباسوۆا ق. يننوۆاسيالىق پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار- الماتى، 2006.
3. مۇحامەتجانوۆا س.ت.، جارتىنوۆا ج.ءا. ينتەراكتيۆتى جابدىقتارمەن جۇمىس جاساۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى.الماتى، 2008

---