InfoHub Logo

Алтын Орда (13 ғ. ортасы - 16 ғ. басы)
Конспект
Алтын Орда – Жошы ұлысының орнына құрылған алғашқы ірі мемлекеттердің бірі. Орталығы алғашында Сарай - Батуда (Еділ бойында) болды, кейін Сарай - Беркеге көшірілді. Батый хан Алтын Орданы құрып, 1227 - 1255 жылдары мемлекетті басқарған. Мұсылман деректерінде Батый хан әділ адам болғандығы айтылады. Батый хан мұсылмандардың ең жақын қамқоршысы деп есептелген. Орыс жылнамаларында Батый ханның Алтын Орданың экономикалық қуатын арттыруға, қалалық өмірдің жандануына ерекше көңіл бөлгендігі айтылған.
1236 - 1242 жылдары Батысқа жасалған жеті жылдық жорықты Батый хан басқарды. Берке хан Монғол империясына тәуелділігін мойындамай, бүкілмонғолдық құрылтайға қатысудан бас тартты. Берке хан Алтын Орданы күшейту үшін мұсылман дінін қабылдады. Меңгу - Темір 1271 жылы Египетпен байланысына кедергі болуға тырысқан Византияға қарсы жорыққа шықты. Византия императоры соғыстан бас тартып, бейбіт келісімге келді. Бұл келісім Алтын Орданың Жерорта теңізі бойындағы қалалармен сауда қатынасын жақсартты. Тохты хан Алтын Орданың саяси жағынан мемлекеттік беделінің көтерілуіне зор үлесін қосты. Ол Иран, Кавказ елдерімен сауда байланысын жандандырған. Египетпен тығыз қатынаста болды. Алтын Орданың гүлденген кезі Өзбек хан мен баласы Жәнібек ханның билігі тұсында болды. Өзбек хан қалалық өмірдің дамуына қатты көңіл бөлген. Оның билігі кезінде мұсылман діні мемлекеттік дін болып жарияланды.
14 ғасырдың екінші жартысында Алтын Орда ішінде алауыздық күшейді. Жошы ханның екінші бір ұрпағы Тоқтамыс Әмір Темірдің көмегімен Алтын Орданың билігін алады. Әмір Темір Алтын Ордаға шабуылдап, мемлекетті бас көтере алмастай етіп тұралатты. 15 ғасырдың ортасында Алтын Орда бірнеше хандықтарға бөлініп кетті.
Алтын Орда хандары ислам дінін қабылдағаннан кейін іс жүргізу жұмыстарын ұйғыр жазуымен жүргізді. Азаматтық басқару билігі түрік әулетінен шыққан “мәлік” деп аталатын жергілікті әкімдер арқылы жүзеге асырылды. Алтын Ордада басқару жүйесінде басқақтар маңызды орын алды. Олар басқару қызметімен қатар, жергілікті халыққа әскери бақылау жүргізді. Даруғалар салық жинаумен шұғылданды. Әскери істі беклербек басқарған. Азаматтық билік уәзірлердің қолында болған. 14 ғасырда Алтын Орда мұсылмандық мемлекетке айнала бастаған.
Конспект сұрақтар
1. Беркеден кейін хан болды:
2. Тохты хан сауда байланысын жандандырған ел:
3. Өзбек хан Египет сұлтанына хабарлады:
4. Өзбек пен Жәнібек хандар тұсындағы Алтын Орданың жағдайы:
5. Алтын Ордада алауыздық күшейген кез:
6. Тоқтамыс хан Мәскеуді өртеді:
7. Алтын Орданы бас көтере алмастай тұралатқан билеуші:
8. Алтын Орда мемлекет ретінде жойылды:
9. Алтын Ордада іс жүргізу жұмыстарында пайдаланған жазу:
10. Түрік әулетінен шыққан жергілікті әкімдер:
11. Жергілікті халыққа әскери бақылау жүргізушілер:
12. Алтын Ордадағы даруғалар қызметі:
13. Әскери істі басқарушылар:
14. Мемлекеттік әкімшілік аппарат қызметкерлері негізінен құралды:
15. Берке ханның исламды күшейтудегі мақсаты:
16. Монғол империясына тәуелділігін мойындамаған Алтын Орда ханы:
17. Алтын Орда мен Египет арасындағы байланыс күшейді:
18. Алтын Ордаға салық төлеуге мәжбүр болған елдер:
19. Батыйдың есімі тарихи деректерде айтыла бастаған кез:
20. Батый хан елдің экономикасын арттыруға көңіл бөлді деп жазды:
21. Мұсылмандардың ең жақын қамқоршысы атанған хан:
22. Батый ханның әділдігі туралы жазған парсы тарихшысы:
23. Алтын Орданы құрған монғол ханы:
24. Жошы ұлысының орнына құрылған ірі мемлекет:
25. Алтын Ордадағы даруғалардың қызметін көрсетіңіз:
Тақырыптың тесті