InfoHub Logo

Мазмұны

І.Негізгі бөлім

1.  Салауатты өмір салты туралы жалпы ақпарат.

1.1.Салауатты өмір салтына тарихи шолу.

1.2. Салауатты өмір салтының анықтамасы және негізгі белгілері.

1.3. Студенттердің денсаулығын қамтамасыз етудегі салауатты өмір салтының шешуші рөлі.

2. Салауатты өмір салтының құрылымдық топтары.

2.1. Шығармашылық-өзгертуші топ.

2.2. Оңалту-сауықтыру тобы.

2.3. Дамытушы -қолдау тобы

3. Студенттің күнделікті өмірдегі салауатты өмір салты.

3.1. Оқу уақыты.

3.2. Сабақтан тыс (бос емес) уақыт.

3.3. Бос уақыт

4. Студенттің салауатты өмір салтын қалыптастырудағы дене шынықтыру мен спорттың рөлінің артуы

ІІІ. Қорытынды

ІV. Қолданылған әдебиеттер тізімі.

«Дене тәрбиесі мен спорттың студенттер өміріндегі рөлі»

 

Негізгі бөлім

Дене мәдениеті - бұл адамзат мәдениетінің органикалық бөлігі, оның ерекше дербес аймағы. Дене шынықтырудың негізінде өз бойында қажетті физикалық қабілеттерді тиімді қалыптастыруға, денсаулық жағдайын оңтайландыруға мүмкіндік беретін дене жаттығулары түріндегі мақсатты қозғалыс белсенділігі деп білеміз. Денсаулық - әр адамның ғана емес, бүкіл қоғамның баға жетпес байлығы. Адамның өзі негізделген және нығайтылған денсаулығы оның ұзақ және белсенді өмірін қамтамасыз етеді. Қоғамдық өмірде білім беру, тәрбиелеу және демалу жүйесінде дене шынықтыру өзінің сауықтыру, жалпы мәдени маңыздылығын көрсетеді. Дене дамуы адамның денсаулығын нығайту және сақтаумен тығыз байланысты. Әр түрлі физикалық жаттығуларды белсенді қолдану арқылы адам өзінің физикалық жағдайын жақсартады. Дене шынықтырудағы белсенділіктің нәтижесі - дене дайындығы және моторикасы мен дағдыларының жетілу дәрежесі.

Дене шынықтыру мен дене мәдениетінін нәтижелері қоғам мен жеке адамдар үшін пайдалы болатын ерекше қызмет түрі ретінде қарастырған жөн. Студенттерді  қамтитын дене шынықтыру және спорттық қызмет қоғамдық және жеке мүдделерді біріктірудің тиімді механизмдерінің бірі болып табылады. Бұл студенттердің оқу үдерісі мен олардың қоғамдық белсенділіктерін жоғарылатудың тиімді құралдарының бірі. Студенттерді дене тәрбиесі мен спортқа баулу олардың кәсіби қолданбалы дене шынықтыру жаттығуларының ерекшеліктерін ескере отырып басталады.

Қазіргі кезде кәсіби қолданбалы дене шынықтыру  және спорт студенттердің дене тәрбиесі бағдарламаларына енгізілген және студенттерді дене  шынықтыруына бағытталған. Көптеген ғылыми зерттеулер кәсіби дайындықтың жоғары деңгейі физикалық дайындықты қажет ететіндігін дәлелдеді.  Дене тәрбиесі – әр бір  кезінде ең алдымен денсаулықты нығайту, содан кейін спорттық нәтижеге жету мақсатында қаралу керек. Дене шынықтыру және спорт уғымы салауатты өмір салтымен тығыз байланысты. Себебі казіргі технологиялар дамыған заманда салауатты өмір салты әрбір адамның, сонымен қатар әр бір студенттін ұстанымы болу керек.

1.  Салауатты өмір салты туралы жалпы ақпарат.

1.1 Салауатты өмір салтына тарихи шолу

Салауатты өмір салты (СӨС) тұжырымдамасы соңғы онжылдықтағы кең таралған ұғым. Салауатты өмір салты туралы көптеп айта бастады және соңғы 10-15 жылда табандылық танытты. Бірақ бұл салауатты өмір салтын ұстану тек қана заманауи құбылыс дегенді ғана білдірмейді. Тарихтың өзі сенімді түрде салауатты өмір салтының бастауы өте алыс өткен кезеңдерде жатқанын дәлелдейді.

Әдетте, жердегі биологиялық тіршілік 3 миллиард жылдан астам уақыт бойы өмір сүргені белгілі, ол биологиялық (өсімдік және жануарлар) организмдердің тіршілігіне негізделген және олардың бейімделгіш өмір салты болып қала береді. Соңғы 3 миллион жылда жер бетінде адамзат қоғамының қалыптасу процесі басталды. Адамзат өркениеті - жер бетіндегі тіршіліктің дамуындағы сапалы жаңа дәуір. Барлық осы сапалы өзгерістердің мәні мынада: адам өзінің өмірінің алғашқы қадамдарында шығармашылық және өзгермелі өмір салты болды.

Сонымен қатар адамзат қоршаған ортаның шындығының белгілі бір факторлары мен қыңырлығына бейімделді және бейімделіп келеді. Бірақ осы бейімделу әрекеттері ешқашан да адам өмірінің басты мәні болған емес. Адамзат өзінің өмірінің алғашқы қадамдарынан бастап еңбек қызметінде, материалдық және мәдени құндылықтарды құрып соны жақсартып және жетілдірілуде. Бұл адамзат өркениетінің, адам болмысының басты мәні болды және болып қалады.

Салауатты өмір салтының пайда болуы ежелгі дәуірдің алғашқы кезеңдерімен тікелей байланысты, ол адам еңбек құралын жасай бастаған кезде, физикалық қабілеттерімен, жемтігін тез басып озу қабілетімен алдын-ала анықталатынын түсіне бастаған кезде, табиғи тосқауылдардың кез-келген түрінен өту, тастар, найзалар, дартс және т.б лақтыру, сонымен қатар ірі және қауіпті жануарларды аулауға дайындық кезінде дене жаттығуларын жасап бастаған кезде байқалады. Өмір адамның тек білім беру және оқыту процесінде, қоғамдық өмір сүру жағдайында, шығармашылық еңбек процесінде тұлға болатындығына көз жеткізеді.

Барлық уақытта, барлық мемлекеттерде бұл мәселелер бір деңгейде шешілді. Спартандық, афиналық және римдік оқыту мен тәрбиелеу жүйелерінде бұл мәселелердің барлығына, әсіресе әскери және дене тәрбиесіне үлкен көңіл бөлінді. Ежелгі грек дәрігері және ойшылы Гиппократ өз еңбектерінде эллиндердің денсаулығын нығайтуда салауатты өмір салтының орасан зор маңызын бірнеше рет атап көрсеткені жайлы назар аудартады.

Орта ғасырлардағы, жаңа және қазіргі заманғы жылдарда дені сау жас ұрпақты қалыптастыру мәселелері өз дамуын алды. Д.Локктың, И.Г. Песталоцци, Дж.Дж. Руссо, Ф.Энгельс, К.Маркс, К.Д. Ушинский, В.И. Ленин, П.Ф. Лесгафт, А.С.Макаренко және басқа да көптеген ойшылдар мен педагогтар мәлімдемелерінде бұл идеялар әрі қарай дамытылып, негізделді. КСРО-да ЮНЕСКО-ның тұжырымдамасы бойынша, жас ұрпаққа ең жақсы білім беру жүйесі және біздің ел тұрғындары арасында аурулардың алдын-алудың ең жетілдірілген жүйесі қалыптасты.

1.2. Салауатты өмір салтының негізгі белгілері және анықтамасы

Салауатты өмір салты (СӨС)- адамның уақытында және тәжірибеде таңдалған, тарихи тұрғыдан тексерілген және таңдалған өмір нормалары мен ережелерінің жиынтығы:

- жоғарыэффективті және үнемді жұмыс жасауды, өзінің кәсіби, қоғамдық пайдалы қызметі барысында өзінің күші, білімі мен энергиясын ұтымды жұмсауды білуі;

- ауыр жұмыстан кейін денені қалпына келтіру және сауықтыру туралы білім, білік және дағдыларды меңгергеру;

- өзінің адамгершілік сенімдерін үнемі тереңдету, өзін рухани байыту, физикалық қасиеттері мен қабілеттерін дамыту және жетілдіру;

- өз денсаулығын өз бетінше сақтап, нығайту;

Темекі шегуге, маскүнемдікке, нашақорлыққа байланысты зиянды әдеттерден өз еркімен бас тарту - студенттің табиғи және қалыпты салауатты өмір салты үшін маңызды және міндетті алғышарты болып табылады.

Салауатты өмір салты - адамзат өркениетінің айрықша белгісі. СӨС адамға оқуға және жұмыс істеуге, демалу және энегрияны қалпына келтіру, денеңізді нығайту және сауықтыруға, физикалық қасиеттер мен қабілеттерді дамыту және жетілдіруге, әлемді жақсартуға және түрлендіруге көмектесті, көмектеседі және көмектесетін болады.

1.3. Студенттердің денсаулығын қамтамасыз етудегі салауатты өмір салтының шешуші рөлі

Денсаулық - Дүниежүзілік денсаулық сақтау (ДДС) ұйымы анықтағаны бойынша - бұл аурудың және физикалық ақаулардың болмауы ғана емес, ол дегеніміз толық физикалық, рухани және әлеуметтік әл-ауқат;

Адам денсаулығы - өмірдегі ең маңызды құндылық. Оны ешқандай ақшаға сатып алуға да болмайды, оны қорғау, жақсарту және жетілдіру, нығайту қажет.

Денсаулық көптеген факторларға байланысты болады. Қазіргі кезде адамдардың денсаулығы өмір сүру салтына байланысты 50%, қоршаған ортаға байланысты 20% арқылы, ал 20% - биологиялық (тұқым қуалайтын) факторлармен және 10% - медицина арқылы анықталады деген пікір басым.Сондықтан, егер адам салауатты өмір салтын ұстанатын болса, онда мұның бәрі оның денсаулығының 50% жоғары деңгейін алдын-ала анықтайды. Сонымен қатар керісінше, зиянды өмір салтын жүргізетін адам өз денсаулығына нұқсан келтіреді, өзін азап пен қиындыққы, ерте қартаю мен қуанышсыз өмірге алып соғады.Төменде біз салауатты өмір салтын дене шынықтыру мен  спорттың негізгі құрамдас бөлігі ретінде айқындап, СӨС-тің үш тобын қарастырдық.

2. Салауатты өмір салтының құрылымдық топтары.

2.1. Шығармашылық - өзгертуші топ

Бұл құрылымдық топ өмірдің барлық түрлерін қамтиды, оның барысында адам материалдық, мәдени және рухани құндылықтарды қамтиды, қоғамдағы татулық пен тұрақтылықты сақтайды, жас ұрпақты тәрбиелейді, медициналық көмек көрсетеді және басқа да бағыттар жатады. Жас ұрпақ (атап айтқанда, студенттер қауымы) алдыңғы буындардың ғылыми білімдері мен жетістіктерін игереді.

Шығармашылық – түрлендіруші тобына жататын адам іс-әрекет процесінде, әдетте, өзінің күші мен қуатының, қасиеттері мен қабілеттерінің, қабілеттері мен дағдыларының резервтерін жұмсайды. Бұл қызметтің ең өнімді, тиімді және ұтымды болуы міндетті, сондықтан ол ең жаңа, ең озық ғылыми және практикалық жетістіктер негізінде, ғылыми еңбек организациясының нормалары мен ережелері негізінде жүзеге асырылады. Жоғарыды аталып өткен процесстер салауатты өмір салтын устануға негіз болады және студенттерді спортқа баулиды.

2.2. Оңалту -сауықтыру тобы

Бұл құрылымдық топқа оқу үрдісінен кейінгі кезеңдегі адам ағзасын қалпына келтіруге және жақсартуға бағытталған іс-шаралар.Қалпына келтіру мен сауықтыру сипаты мен бағыты,   еңбек (өндірістік, оқу, кәсіптік) қызметінің мазмұны мен сипаттамаларымен алдын-ала анықталған.

Қоғамда адамды қалпына келтіруге және жетілдіруге бағытталған ғылыми негізделген шаралар жүйесі жасалуы өте маңызды, осылайша толық құндылықтарды сақтай отыра тамақтану, қалыпты нормадағы ұйқы, белсенді демалу, жеке және қоғамдық гигиена нормаларын сақтау дененің физикалық қозғалыстың күнделікті жылдамдығы сияқты түрлер жатады. Студенттерге де  бұл топта негізделген шарала жүйесін ұстану өте абзал.

2.3. Дамытушы - қолдау тобы

Бұл салауатты өмір салтының құрылымдық тобына дене күшін, қасиеттерін, қабілеттерін, адам денсаулығын дамытуға және жақсартуға бағытталған өмірідң барлық түрлері кіреді.

Қозғалыс белсенділігі, дене шынықтыру және спорт адамның күші мен қуатын, оның физикалық қасиеттері мен қабілеттерін дамытудың және нығайтудың жалғыз құралы болды және болып қалады. Әр адамның бәріне қол жетімді осы құралдарды қолдануға мәжбүр етпей, саналы түрде үйренуі өте маңызды. Дегенмен де, спортпен айналысу да балансты түрде болуы қажет, себебі шамадан тыс айналысу немесе сақтық шараларын сақтамау – адам ағзасы мен денесіне айтарлықтай зақым келтіруі әбден мүмкін. Профессионалды спортшылар жас кезінде спорт қуалап, ал жас шамалары жеткенде түрлі параличтік ауыруларға тап болып жатады. Бұған дәлелдің бірі – Мұхаммед Али, жасы ұлғая бастағанда Паркинсон ауыруына шалдығып, қалған өмірін қалтыраумен өткізді.

3. Студенттің күнделікті өмірдегі салауатты өмір салты.

Әр адам өмір бойы салауатты өмір салтының ережелері мен ережелерінде нормаларын ұстануы қажет. Әрбір адам үшін бұл нормалар мен ережелер жасына байланысты өзгеретіні анық, бұл әлі еңбекке қабілетсіз (15 жасқа дейін), еңбекке қабілетті (16-59 жас аралығында) және еңбекке қабілетсіз (60 жастан кейін) кезеңдер, олар бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Белгіленген кезеңдердің әрқайсысы өз кезегінде жеке кіші кезеңдерге бөлінетіні белгілі.

Бұл бөлімде біз студенттің күнделікті режиміне назар аудардық.

3.1. Оқу уақыты

Дәрістер мен семинарлар, практикалық және зертханалық сабақтар, оқу-тәжірибелік практикумдар, сынақ және емтихан сессиялары - болашақ біліктілігі жоғары маманның жеке тұлғасын қалыптастырудың негізгі уақыты. Тәрбие жұмысының барлық түрлері аптасына 15-20 сағаттық оқу жүктемесінен есептеледі, оған аудиториялық және сыныптан тыс жұмыстар, өзіндік жұмыстар, бақылау жұмыстары және т.б кіреді. Осының бәрі студенттерден берік эрудиция мен дайындықты ғана емес, сонымен бірге жинақылықты, жұмысқа қабілеттіліті, жақсы, берік және тұрақты денсаулықты, ерекше назар аударуды және олардың барлық резервтері мен дамуын, дағдылары мен дағдыларын шешу үшін салауатты өмір салты бойынша тікелей пайдалануды талап етеді жоғары білікті маман қалыптастырумен байланысты барлық негізгі міндеттер мен проблемалар.

Біз студенттерге міндетті  түрде кеңес береміз:

- сабақтарға толық демалып келіуі. Күнделікті таңертеңгі дене жаттығулары сабаққа жақсы сергек формада келуге және ұйқыны тезірек ашуға көмектеседі;

- оқу сабақтарында белсенді болу. Пассивті болып тек  («галочка» үшін қатысу) сіздің жетістікке жетуіңіздің қас жауы;

- сыныптар арасындағы үзілістерді шебер және үнемді қолдану. Есіңізде болсын: қимылдау - қалпына келу мен релаксацияның ең жақсы көзі. Темекі шегу мен есірткі, арақ пен сыра, жұмыссыздық пен арсыздық - сіздің кәсіби өсуіңіздің құпия және айқын жауы.

3.2. Сабақтан тыс уақыт

Сабақтан тыс уақыттағы салауатты өмір салтының негізгі бағыты оқудан кейін студенттің денсаулығын қалпына келтіруге бағытталған. Ұйқы, тамақ, жеке гигиена, үй шаруашылығында және жеке шаруашылықты жүргізу, балаларды (кіші іні-қарындастарды) тәрбиелеу, қарттарға күтім жасау, университетке баруға және қайтуға кеткен уақыт пен күш, бюджетті толтыру мақсатында уақытша жұмыс жасау және т.б. - бұл сабақтан тыс (бос емес) уақыттың негізгі компоненттері.

Сабақтан тыс уақытта студенттің өмірі алуан түрлі болады. Осы уақытта қалпына келтірудің де, сауықтырудың да, салауатты өмір салтының құрылымдық топтарын шығармашылықпен өзгерте отырып, дамытуда да, қолдауда да айқын көрінеді.

Оқушылардың бос емес уақыты шексіз ұзақ болмауы керек. Керісінше, міндет барлық өмірлік және кезек күттірмейтін міндеттер мен мәселелердің қысқа мерзімде орындалуын қамтамасыз ету болып табылады, осылайша студент өзі үшін бірнеше сағаттық бос уақытты ойлап таба алады.

3.3. Бос уақыт

Бос уақыт - бұл белсенді шығармашылық іс-әрекет, өздігінен білім алу, белсенді дене шынықтыру және спортпен шұғылдану, достармен кездесулер мен қарым-қатынас, демалыс және т.б.

Бос уақыт - бұл өзін-өзі құру, өзін-өзі жетілдіру уақыты. Адам өзінің бос уақытын қалай пайдаланатынына қарап, оның салауатты өмір салтын бағалауға болады.

Соңғы жылдары еңбектің табиғаты күрт өзгерді. Дене еңбегінің үлесі азайып, ақыл-ой еңбегінің үлесі артып келеді. Білім қызметкерлері (бұл студенттерге де қатысты) жұмыс кезінде, әдетте, қажетті қозғалыс және дене белсенділігін алмайды. Бірақ дұрыс физикалық жаттығуларсыз адам міндетті түрде гипокинезия, гиподинамия, адинамия және т.б. Мұның бәрі объективті (негізінен өндірістік) жағдайлар қазіргі заманғы адамды (соның ішінде студенттерді) дене шынықтыру мен спортқа, салауатты өмір салтының нормалары мен ережелерін меңгеруге, жиі және мұқият болуға мәжбүрлейтінін білдіреді.

4. Оқушының салауатты өмір салтын қалыптастырудағы дене шынықтыру мен спорттың рөлінің артуы.

Қазақстан Республикасының кеңесі 2013 жылы дене шынықтыру мен спорттың қазақстандық қоғамның барлық әлеуметтік топтары, оның ішінде студенттер арасында салауатты өмір салтын қалыптастырудағы рөлін арттыру қажеттілігіне назар аударды.

Біздің ойымызша, Қазақстан Республикасынның университеттерінде бұл мәселені шешу келесі үш бағытта жүргізілуі керек:

- студенттер арасында дене шынықтыру сабағында бүкіл оқу процесін неғұрлым негізделген, нақтырақ, мақсатты түрде жүргізу. Біз студенттер арасында салауатты өмір салтын қалыптастыруда дене шынықтыру мен спорттың рөлін арттыру қажеттілігі туралы мәлімдемесімен толықтай келісеміз. Демек, дене шынықтыру мен спорттағы әрбір жаттығу сабағы сайып келгенде студенттің салауатты өмір салтының нормалары мен ережелерін қалыптастыруға және бекітуге бағытталуы керек;

- студенттердің жаппай әуесқой дене шынықтыру-спорттық қозғалысын кеңінен тарату бағыты бойынша;

- студенттердің Универсиадаға, Спартакиадаға, Олимпиадаға және т.б қатысу қажет. Біз элиталық спорт пен салауатты өмір салты тек үйлесімді ғана емес, сонымен бірге бір-бірінен ажырамайтынына сенімді болуымыз керек;

Студенттердің оқу іс-әрекеті аптасына 36 сағат академиялық сабақ болатыны белгілі. Олар дене шынықтыру сабағын қоспағанда, гигиеналық стандарттарға сәйкес келе бермейтін кабинеттер мен зертханаларда өтеді. Академиялық оқудың міндетті жалғасы - оқылған материалды бекіту, курстық және дипломдық жобаларға дайындалу мақсатында әдебиеттермен өзіндік жұмыс. Студенттердің қоғамдық жұмыстарға қатысуы, көркем әдебиет оқуы, кинотеатрға, театрға және басқа да мәдени шараларға баруы, т.с.с. - бұлардың барлығы қозғалыс режимі негізінен университеттегі дене тәрбиесінің жағдайымен анықталатын отырықшы өмір салтын көрсетеді. Қазіргі уақытта бұл өте күрделі мәселе.

Дене тәрбиесі пән ретінде әңгімелесуден басталады, ол курстың бағдарламасын, әр оқу бөлімі үшін проблеманың мақсатын ашады. Тәжірибелік сабақтар басталар алдында студенттер медициналық тексеруден өтеді, оның нәтижелері олардың денсаулығы мен физикалық дамуын сипаттайды. Медициналық куәландыру аяқталғаннан кейін студенттер бақылау стандарттарын тапсырады, оның нәтижелері мен медициналық куәландыру деректері оларды оқу бөлімдері арасында объективті түрде таратуға мүмкіндік береді. Ең белсенді қозғалтқыш режимі спортпен айналысатын студенттер арасында байқалады. Жарыстарға қатысу, әсіресе оқу үрдісінен алшақтау, студент-спортшылар үшін белгілі бір қиындықтар туғызады, кейде оқытушылар құрамының кейбір бөлігі олардың спортына деген теріс көзқарасын тудырды, оны оқудағы кедергі деп санайды. Студенттердің оқу іс-әрекетінің негізгі критерийі - емтихан сессиясының нәтижелері.

Спорттық іс-шараларды ұтымды ұштастыру мәселесін көп уақытты өздерінің спорттық шеберліктерін арттыруға жұмсаған студенттердің зерттеулерімен зерттей отырып Қазақстандағы бір университетте дене тәрбиесі кафедрасының оқытушылары 200-ден астам спортшының үлгеріміне салыстырмалы талдау жүргізді . Ол үшін барлық студенттер мен спортшы студенттердің емтихан сессиясының нәтижелері алынды.

Осылайша, барлық семестрлерде спортпен айналысатын студенттердің үлгерімі 5-7% жоғары екендігі анықталды.

Студенттерінің оқу үлгерімі (% -бен) (бірінші курс студенттері мен спорт шеберлері)

Үлгерім көрсеткіші	Жылдар
2016	2017     2018    2019     2020    2021
Барлық студенттердің:
қысқы сессия	91.2       91.6     91.4      92.3              91.4
жаздық сессия	92.0       92.5     92.4      91.4     92.7
Спорттық құраманың құрамына кіретін студенттер:
қысқы сессия	98.8       99.0     99.2     99.6     100
жаздық сессия	98.6       98.7     99.3     98.4     98.8

Қорытынды

Дене шынықтыру және спорт біздің қоғамда әрқашан жоғары деңгейде қарастырылған және жоғары бағаланған. Неліктен қазіргі кезде бұқаралық дене шынықтыру мәселесі өткір және принципиалды? Адамдардың денсаулығы туралы қамқорлық біздің қоғамның басты әлеуметтік мәселесі болғандықтан ғана емес. Бүгінгі таңда дене шынықтыру мен денсаулық, еңбек қабілеттілігі мен еңбек өнімділігі арасындағы байланыс ерекше айқын сезіледі. Халықтың денсаулығын нығайтуда, жеке тұлғаны үйлесімді дамытуда, жастарды еңбекке дайындауда және Отанды қорғауда дене шынықтыру мен спорттың, оларды күнделікті өмірге енгізудің маңызы артып келеді. Әр адам жас кезінен бастап өзінің физикалық жетілуіне қамқорлық жасайтын, гигиена мен медициналық көмек саласындағы білімдері бар, салауатты өмір салтын ұстанатындай етіп ұйымдастыру керек. Біз дене шынықтыру мен спорттың барлық әлеуетті мүмкіндіктерін Қазақстанның  өркендеуі үшін толығымен пайдалануымыз керек.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. «Дене шынықтыру мен спорт туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы. 2013 жыл, 30 қыркүйек

2. Физическая культура студента: Учебник / Под ред. В.И.Ильинича. М., 1999.

3. Пономарев Н.И. Возникновение и первоначальное развитие физического воспитания. – М., 1970.

4. Лисицын Ю.П. Слово о здоровье. – М., 1993.

5. Краснов И.С. Формирование здорового образа жизни – важное направление подготовки специалистов высшей квалификации / Вопросы физического воспитания студентов. XXVII, 2003, Изд-во СПбГУ.

Орындаған: Муратов Азамат, Советбек Жания, Қойшыбек Қымбат  Топ:1-курс 20.831 Халықаралық қатынастар Тексерген:Кулумжанов.Н.Е

---