InfoHub Logo

Жұмыстың аяғына таман асығып-үсігетін Ажардың күндегі әдеті. Бүгін түс қайта бөліміне соңғы сәндегі галстук түсіп халыққа жер қайысып кетті. Жан-жақтан көңірдектерін созып жалақтаған жұрттың у-дуына құлағы түнып, чек қағазы мен галстуктерге алма-кезек үңілемін деп-ақ мойыны ауырып қалды. Күйеуі мен жігіттерін бір қуантып тастағысы келіп жанталасқан қыз-келіншектер мен қаланың сылқым жігіттері галстуктен галстук қоймай таңдап, мынасын емес, анасын алып бер деп, онысын алып берсең, оған да көңілдері бітпей басқасын сұрап әбден басын қатырды. Директор апайға анада басқа бір бөлімге ауыстыра көріңіз деп өтініп еді, о да созбидаға салып барады.

Уһ! Қарғыс атқан галстуктар да таусылды-ау әйтеуір. Енді жұрт аяғы сиреді. Құр қалғандар құдды осының қырсығынан құр қалғандай бұл жаққа алая қарап ап, есікке қарай ойысты. Сылқым жігіттер жаңа ғана бұған «қарындас, қарындас», — деп шығарға жандары басқа боп, жылмаңдап, елпілдесіп жатыр еді, енді көздеріне де ілмей «бишара сәудегер қыз» жаққа қолдарын самарқау сілтей сап, теңселе басып аулақ кетісті. Туфлилері сықыр-сықыр етіп сыздана басады. Ажар осындай басқанынан жер ойылатын мырзасымақтарды көрсе зығырданы қайнайды-ақ. Бірақ амалы қанша.

Күні бойы алдына ондайлардың талайы келіп, талайы кетеді. Сәлем де жоқ, сауқат та жоқ, тапап кететіндей жайма шыныға кеуделей кеп тоқтап, галстук ілінген айналма шеңберлерді бірер сырғытып өтіп, басқа бөлімдер жаққа кердеңдей жөнеледі. Мұның қарсы алдында көйлек сататын бөлім бар. Онда Ақмарал дейтін қыз істейді. Директор апай оны көйлегінен жігіті көп қыз деп әзілдейді. Сатуда өліп-өшетіндей оңды көйлек болсын-болмасын алдынан адам шықпайды. Көбі бұған келгенде сүзеген бұқадай көздерін көтермейтін әлгі сылқым сергелдең-байлар Ақмаралға жандары қалмай, анадайдан бастарын изеп, олары аз болғандай «сәлеметсіз бе, есенсіз бенің» астына алып, емешектері үзіліп шыбындап қалады.

Галстуктен күдерін үзгендер енді соның бөліміне барып топылыпты. Ажар сөренің түбіндегі орындығына кеп отырды. Сағатына қарап еді, жұмыс аяғы жақын екен. Терезеден көрінетін автобус аялдамасында қазірдің өзінде-ақ ине шанжар жер жоқ. Ілгергі автобустардың біріне ілікпесе, үлгере алмайды.

Қазір барып автобусқа отырады да үйіне бір аялдама жер қалғанда түседі. Оң қапталдағы өн бойын шыны басқан көгілдір үйден ол шығады. Қолында сұрғылт былғары портфелі. Сәл күлімсіреп аяғын да көшеде емес, бейтаныс біреудің үйіне кіріп келе жатқандай еппен басады. Баяғыда да Аралдың вокзалына тап осылай сәл қымсына күлімсіреп кірген-ді. Оны шығарып салуға келген екі жігіт абажадай күту залында әр немені бір айтып жақтарын жаппастан әрі-бері сеңделумен болған. Ол күлімсіреген күйі анда-санда құптап бас изеп қойып, үнсіз тыңдай берген-ді. Бір уақытта поезд келіп, жұрттың бәрі перронға шықты. бұлар үш қыз боп купелі вагонға отыра беріп еді, арттарынан:

— Мына қарындастар да сенімен бірге жүретін бопты,— деп самбырлады біреу.

Жаңағы екі жігіттің бірі екен. Ортасында қалып бара жатқан жолдастарын қимағандай мұңдана күлімсіреп ол тұр. Тегі, жыласа да жымиып отырып жылайтын шығар.

Ертесіне таңертең бұлар жуынуға кезек күтіп тұрғанда соңдарын ала ол да келді. Дудар шашы онан сайын қопырап кетіпті, бұйра-бұйра. Ат жағын белуарлай тоқтаған бұйра сақалы да ұйпалақ-ұйпалақ болып қалыпты. Баяғы сол бір жымиған қалпы. Өңі жып-жылы.

Шайдан соң қыздардың іші пысып, Гүлжан қарта іздеп кетті. Бір уақытта тауып әкелді.

— Бағанағы бұйра бастың көршісінен алдым, — деді ол.

— Купелерінде кімдер бар екен? — деп қадалды қайдағы жоқтың бәрін тәптештеп сұрай беретін Шара.

— Өңшең шалдар.

— Ол не істеп отыр?

— Кітап оқып жатыр.

— Күлімсіреп жатыр ма?

— Иә. — Қызық жігіт! Айтпақшы, оны неге шақырмадың, үш қол боп қалай ойнаймыз?

— Вот дура! Есіме келмепті. Гүлжан шақырып келді.

— Ағатай, танысып қоялық, — деп қақақтады Шара.

— Менің атым Шара, Ажар, Гүлжан.

— Әбен.

— Отыра беріңіз, отыра беріңіз, — деді Гүлжан абыржып тұрып қалған оған төсегінен орын ұсынып. Әбен онша ойынпаз болмай шықты. Шара екеуі бір одақ еді, қайта-қайта ұтылып қала берді. Шара шыдай алмады:

— Енді одақ алмастырып ойналық, — деді.

— Мен жақсы ойнай алмаймын. Тек... — деп қызарақтады Әбен. Енді Әбен мен Гүлжан бір одақ болды. Олар тағы да ұтылды.

— Ұтылған екеуің станңияға түсіп жүзім әкеліңдер, — деп бұйырды Шара.

Әбен мен Гүлжан орындарынан тұрды. Купеде қалған екі қыз соңдарынан қарап қалды. Әбен сол жымиған күйі бұйра басын сәл тұқшитып жүзім жаюлы сөрелерге қарай аяңдады. Соңында тор дорбасын бұлғақтатып Гүлжан барады. Әбен шеткі кемпірге жете бере-ақ тоқтап еді, Гүлжан қуып жетіп, білегінен жетелеп әрі алып кетті. Сол екі арада вагондардан түскен қарақұрым халық оларды көлегейлеп көрсетпей тастады. Шара бәрібір көзін алмады. Әне екеуі қайта шықты. Гүлжан қарсы ұшырасқан кісілерге жол берген сайын Әбеннің көкірегіне иығын тыға түсіп, мәз-мәйрам күліп қояды. Әбен болса бәзбаяғы күлімсіреген күйі.

Келесі станңияға тоқтағанда Әбен мен Шара қайтадан одақ болып еді.

— Біз су алып келеміз, — деді Шара.

Купеде қалған екі қыз тағы да соңдарынан телміріп қалды.

Шара вагонның баспалдағынан түсіп келе жатқан Әбеннің иығынан бір қолымен тірей секіріп, әрі ырғып түсті де:

— Тезірек-тезірек, жұрт қаптап кетеді, — деп дедектетіп ала жөнелді. Әне олар су алатын кранға жетті. Шара бара суға бас қойды. Бір кезде шүмектің астына алақанын ұстап атқылап жатқан суды Әбен жаққа ытқытып еді, абайсыз тұрған жігіт ыршып кетті. Шара сақ-сақ күлді. Әбен қайтадан күлімсіреп, су-су еңірін сілке бастады.

Әбен Ажармен де одақ болып ойнады. Шарасы құрғыр сусақ болып қалғандай бұларды тағыда суға жұмсады. Еңкейіп су ала бергенде, жел тұрып бұның етегін аша берді де, Әбен термосты өзі алып толтырды. Жел Ажардың шашын да қобыратып жіберді.

— Оқасы жоқ, купеге кірген соң түзетіп аласыз ғой, — дейді Әбен. Қайтып келе жатып, қыздар қарап тұр ма екен деп, терезеге қарап еді. Ол екеуі қаннан-қаперсіз өзара қарта соғып отыр. Әбен сол күні кешқұрым түсіп қалды.

Келер жылы Ажар сауда техникумын бітіріп, түстіктегі жаңа қалалардың біріне жұмысқа келді. Бұл істейтін жаңа галантерея магазині қаланың қақ ортасындағы кішкене көгал алаңда боп шықты. Сыртынан қарағанда осы бір шыны магазин көгілдір ауада қалқып тұрып қалған жұп-жұқа аппақ орамал сияқты. Магазин ашылатын күні бір топ адам келіп, қалай жиһаздалғанын көріп шықты. Ортасында баяғы Әбен. «Әбен Дүйсенбиевич!», «Хасенов жолдас!» — деп жұрттың бәрі құрақ үшып жүр.

Әбен магазинді бір шолып шықты да, нөкерін ертіп, алаңда тұрған екі-үш машинаға беттеді.

Ажар жұрттың оны неге осынша қолпаштайтынына түсінгісі кеп директор апайдан:

— Бұл кім? — деп сұрап еді.

— Біздің қаланың жаңадан келген архитекторы. Осы магазин оның диплом жұмысы көрінеді, — деді.

"Әбен Хасенов", — деп күбірледі Ажар, — «Әбен Хасенов».

Бүкіл жаз бойы оны сосын қайтып көре алмады. Бас архитектордың кеңсесінің қайда болатынын біліп ап қалалық советтің үйінің алдында талай тосты. Келіп-кеткен машиналарға да үңілді. Бірақ, еш қайсысынан Әбен көрінбеді. Күзге салым бір күні жұмыстан қайтып келген соң отыра қалып хат жазды. Көргісі, сөйлескісі келетінін, ертең кешкі жетіде алаңда күтетінін айтты. Аты-жөнін айтпай, келсе өзі барып жолығатынын жазды. Қайта оқып шығуға батылы жетпей, сыртқа жүгіріп шығып, көшенің қарсы бетіндегі почта жәшігіне апарып салды. Енді не де болса болары болды. Ол хатты алады. Келе ме, келмей ме, келгенде қайтып жолықпақ... Екі шекесі шыңылдап жан-жақтан шырғалаң сауалдар қаумалай бастады, Ертеңге дейін ештеңе ойламайын деп, өзімен бірге істейтін жолдас қызының үйіне тартты.

Ертеңіне сондай бір сылбыр күн болды. Таң атар-атпастан сірке жауын төпеп берді де, шамалыда басыла қоймады. Көшеде адам аз. Буалдыр ауда шылп-шылп басқан аяқ дыбыстары болмаса, жұрттың бәрі жер басып емес, қалқып келе жатқан сияқты. Ортасында оймақтай ғана гүлзары бар кішкене алаңда су-су орындықтың шетінде бұқшиып Ажар отыр. Оның қол шатырын мігірсіз тырсылдатып жабысқақ тамшылар тамады. Сарғайып кеткен қу жапырақтарды су еткізіп жел шықты. Дымқыл жапырақтар үзіліп түскенде, бұрынғыдай жамырай шапқылап, үйіріле ойнақтап кете алмай, сыз жерге бауырларын төсей сылқ құлап жатыр. Ойнақы жел төңіректі қытықтап оятқандай, үнжырғасы түсіп мелшиіп-мелшиіп қалған ағаштар да кенет сусылдай жөнелді. Қала үстінде бүктүсіп жатып алған кірбің бұлтқа да жан бітті, күн батысқа қарай көше бастады. Тамшы тиылды. Бірақ маңай әзір жарқырап кете қойған жоқ. Қалаға қараңғылық бүгін ерте түсетін түрі бар. Тым бұлдырап кетіпті. Осы кезде аллеяның бойынан біреу көрінді. Ажар қол шатырын түсіріп, қасына қойды. Әлгі адам келіп қалыпты. Аяқ алысы баяу, үстінде пальто, басында қалың кепка. Келді де қарсы беттегі орындыққа отырды. Әуелі бұған біраз көз тоқтатып қарап алды. Сосын көзін аударып төңірегіне қарай бастады. Маңайда келе жатқаң кетіп бара жатқан ешкім жоқ. «Енді не істеу керек?»,— деп ойлады Ажар.— Бәлкім таныр. Жоқ танитын сыңайы байқалмайды. Мазасызданып аллеяның біресе мына бетіне, біресе ана бетіне қарағыштай береді. Ешкім көрінбейді. Бұл қозғалақтап қол шатырын алып сілкіп-сілкіп қойды. Ол сәл таңырқай тағы бір көз салды да, сағатына үңілді. Ажардың есебінше ол келгелі жарты сағаттай уақыт өтті. Әне оң жақтан біреу қараңдады. Тық-тық басқанына қарағанда әйел адам. Шынында да сол ма екен. Пальтосының сыртынан жылтыр сулық плащ жамылған сұңғақ бойлы, тоқ балтырлы көркем қыз мынандай күнде бұл жерде не бітіріп отыр дегендей екеуіне кезек-кезек қарап өте шықты. Қыз өзіне қарай мойын бұрғанда Әбен орнынан тұрып еді, кідірмей өтіп кеткен соң басын шайқап, иығын бір қиқаң еткізді де жүріп кетті.

— Бикеш, сәл ығыссаңыз, — деді біреу арт жақтан.

Автобус дәл бұл түсетін аялдамаға келіп кідіріпті. Ажар тротуарға шыға бергенде өн бойын шыны көмген үйден Әбен шықты. Қолында сол баяғы сүр портфелі. Баяғысынша күлімсіреп, баяғысынша аяғын жай алады. Қасыңда қою қара шашын тегілте желкесінен жіңішке аппақ лентамен бір-ақ түйгең қоп-қоңыр толық білегін Әбеннің қарына іліп алған бір әйел келеді. Олардың үйленгеніне міне екі ай. Ажар Әбеннің қай күні көшеге не киіп шығатынына дейін жатқа білетін болды. Баяғы жаңбырлы кештен кейін айнаның алдыңда ұзақ жылады. Оның мынау жау шауып кеткендей, қорасан талаған оқыр-шоқыр бетіне, жар қабақтың астындағы жаңбырдан түскен қақтың суындай көк те емес, қоңыр да емес лай күлгін көзіне, мынадай берекесіз беттен безіне шығынған қоңқақ мұрнына, қашсаң да құр жібермеймін деп шаужайынан алып, дәл тұмсығының үстіне қонжия қонған шоқпардай қара сүйеліне кім өліп-өшсін. Ешкім оған ұзақ телміріп, бар пішін, бар нүсқасын жаттап алмайды. Қайыптан-тайып қарай қалса, табан астында-ақ тайсақтап, енді беттемейді. Сол бойда-ақ есінен шығарып, елеусіз қалдырады. Табиғат мұны ақылы кем шәлдуар селтеңбайлар түгілі қайырымды жандардың өзі мүсіркегеннен басқа еш ылтипат қыла алмайтындай қып несіне жаратты екен...

Сонда бір ай өткенде бұл тұратын көшенің қарсы бетінде салынып жатқан жаңа үй бітті. Бір күні жұмысқа кетіп бара жатып, сол үйдің ауласынан шығып келе жатқан Әбенді көрді. Содан бері күнбе күн жұмыстан келе жатып та, жұмысқа бара жатып та оны бір көріп қалады. Оқта-текте көре алмай қалса, қайда болды екен, бір жаққа командировкаға кетті ме екен, — деп күні бойы басы қатады.

Әбен мен әйелі өз аулаларына бұрылды.

Ажар үйіне кеп терезенің алдында ұзақ отырып қалды. Қарсыдағы Әбендер тұратын үйдің терезелеріне шам жана бастады. Олардың терезесі қайсы екен? Жыпырлаған көп оттың ішінен өз көкірегі алыстан алауын ғана көріп, жылынып жүрген отты таба алмай әбден дал болды. Терезесін жауып, орнынан тұрып еді, бұрыш-бұрыштың бәрі бұлыңғыр тартып, қарауытып көрінді. Бөлмесін бұны әрлі-бәрлі аунақшытатын меңіреу түн жайлап келеді.

---