InfoHub Logo

Кез келген халық өзінің саясаткерлерімен, қоғам қайраткерлерімен, ақын-жазушыларымен мақтан тұтады. Заманауи Қазақстанда өзінің бүкіл ересек өмірін сауатсыздықты жоюға, қазақ халқын орыс және әлемдік мәдениеттің құндылықтарымен таныстыруға арнаған Ыбырай Алтынсарин туралы естелік ерекше құрметке ие.

180 жыл бұрын (1841-1889) Ыбырай Алтынсарин дүниеге келді - қазақ білімінің көрнекті өкілі, мұғалім, мектептегі білім беру саласындағы қоғам қайраткері.

Торғай облысы Николаев ауданының Аракарагай болысында дүниеге келген. Әкесінен ерте айрылып, ол әкесі Балқож бидің үлкен ағасының отбасында тәрбиеленді.

Оның практикалық еңбегінің ішінде - алғашқы халық мектебінің ашылуы (1864), қазақ тілінде антология шығарылуы және исламды ана тілінде оқыту пәні ретінде енгізу. Ол қазақ балаларын өз халқына пайдалы етіп, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптің жетістіктеріне қосыла алатындай етіп оқытуға тырысты.

Ол ағартушы ретінде қоғам мен әрбір адамның жеке басының дамуы үшін үнемдейтін білімге деген сенім мен сенімнің культіне ие. Ыбырай Алтынсариннің әдеби қызметін оның көзі тірісінде-ақ ұстанған замандастары оның халықтың қажеттіліктеріне қаншалықты сай келетіндігін бағалай білді. Ерекшеліктер қатарында өзінің жеке әдеби шығармашылығымен қатар, ана тіліндегі халықтың рухына жауап беретін антология құрастыру, халық поэзиясының алғашқы жинақтары мен алғашқы халықтық оқуға арналған алғашқы кітап шығармаларын құрастыру бар. Бірақ Ыбырай тек мұғалім-тәрбиеші ғана емес, ол теоретик-этнограф, тарихшы, экономист және бұның бәріне қоса, қарсыласуға, арамза мен жала жабылғанына қарамастан өз ісін қорғауға және мәселелерді шешуге мәжбүр болған шенеунік. Ол сөзбе-сөз оқу орындарын ұйымдастыру, кадрларды жинау, мектептерді жабдықтау және жабдықтау бойынша титаникалық жұмысты орындайды; балаларға, күнделікті өмірдегі ұсақ-түйектерге күтім жасау, қаржылық есеп беру және т.б.

Алтынсариннің дүниетанымының маңызды элементі оның исламды түсіндіруі болып табылады, оны оның ислам туралы оқулық құрастырғанына қарап бағалауға болады. Ыбырай ағартылған либералды ислам ұстанымын жақтады. Алтынсариннің барлық жұмыстары жаңашылдықтарды халықтың дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарына органикалық түрде бейімдеу идеясымен сіңген.

Алтынсариннің ағартушылық дарыны қазақ халқының мәдени және рухани дамуына орасан зор әсер етті.

Науанова А. Р. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің Шығыстану факультетінің 1 курс студенті

---