InfoHub Logo

Jıyrmaǵa jetpegen jas Abylaı han qasynda Orazaýlyq degen sart joldasy bar, Esil boıynda Atyǵaı, Qaraýyl degen elge kelip, Dáýletkeldi baıdyń jylqysyn baǵyp, jylqyshy bolyp júripti:

— Atyń kim? — dep suraǵanǵa:

— Atym Sabalaq! — depti.

Baı báıbishesine aıtypty:

— Ózge jalshydaı kórme, muny, kúte gór! Boıynda qasıeti bar eken. «Qalaısha» deseń, alty kún, alty tún ash júrse de, óz qolymen bir as quıyp ishpeıdi. Jáne jarty aıaq as ishse de, sarqytyn bireýge bermeı, ishpeıdi. Jáne jerge bir otyrmaıdy. Dáneme taba almasa, kıimin sheship, astyna salyp otyrady. Jáne túzge otyrǵanda, urǵashydan da ıbaly, bir qyrdyń astyna baryp otyrady, ne bolmasa, kıimin basyna búrkenip otyrady. Jáne ózi uıyqtap jatqanda, ústi jap-jaryq bolyp turady, janyp turǵan sham shyraǵy bolsa kerek, — deıdi eken.

Sol ýaqytta qazaqtyń jylqysyn túp kótere qara qalmaq Qatysyban degen jaý alypty. Qazaq «qylquıryq» dep kóterile attanypty. Qarakereı Qabanbaı, Qanjyǵaly Bógenbaı, qaz daýysty Qazybek, Shaqshaquǵly Jánibek, Kókjaraly kókjal Baraq, Shanyshqyly Berdiqoja, Syrym Malaısary, kereı, ýaqtan shyqqan Sary, Baıan bári attanyp, qalmaqqa barsa, qalmaq shep quryp, aınalasyn qorǵan qylyp, sheptiń aýzyna jaınatyp jasaý tógip, qyz-kelinshek qoıyp, qazaqtyń batyrlary jasaýǵa qyzyǵyp shapsa, ar jaǵynda buǵyp jatqan mergenderi atyp tastap, qalmaq qazaqqa aldyrmapty. Neshe kún jatyp, «sasyq qamal» bolyp, qalmaqtan jylqysyn aıyra almaı, «saly sýǵa ketip» qaıtpaqshy bolypty.

Sonda jylqynyń sońynan qalmaı qýǵan jylqyshylardyń biri Sabalaq qazaqtyń qaıtaryna kózi jetken soń, kópten ońasha shyǵyp, atynan túsip, shúberek belbeýin quryǵynyń basyna baılap, tý qylyp, qalmaqtyń qamalyna «Abylaı!» dep jalǵyz baryp ketti deıdi.

Qudanyń qudiretiniń sheberliginiń tamashasy — ózine atsa oq ótpeıdi, shapsa qylysh ótpeıdi. «Kirgen jerin esik, shyqqan jerin tesik» qylyp, japadan-jalǵyz ózi qalmaqtyń qamalyn buzyp, jylqynyń jýsaý tezegindeı topyrlatyp tastaǵan soń, qazaqtyń batyrlary tus-tusynan kirip, qalmaqty jebir-jesir qylyp, shaýyp, talap, shash-etekten oljaǵa qaryq (ǵaryq) bolysyp qaıtysypty.

Jaýdy jeńip, kóńilderi tynǵan soń arǵyn, naımannyń batyrlary:

— Keshe bizden aıtylmaǵan árýaq, shaqyrylmaǵan uran qalǵan joq, bári dánemege jaramady. Bul ózi jalǵyz bolsa da tegi, zaty kim ekeni belgisiz bolsa da, bárimizden baqtalaıy joǵary, árýaǵy kúshti eken. Burynǵynyń sózi bar edi «qoı asyǵy deme, qolaıyńa jaqsa saqa qoı» dep edi. Kel, osyny han kóterelik! — dep áý desip, Atyǵaı Esenaman baıdyń erkesine alyp kelip, aq otaý kóterip, alty qatyn alyp berip, aq kıgizge salyp, han kótergen eken.

Tobylbaı bıdiń balasy Arystan aqyn qolǵa túskende, Kenesary hanǵa aıtqan:

— Kene han, jaqsy kórseń, qarashyńmyn,
Jek kórgenmen ózińniń Alashyńmyn.
Atańa alty qatyn alyp bergen
Atyǵaı, Qaraýyldyń balasymyn! —

dep, sonda ózin óltirtkeli otyrǵan Kene han kóziniń jasyn tógip-tógip jiberip:

— Batyr, qalaǵanyńdy al! — dep astyna at, jetegine túıe, moınyna beren myltyq, qasyna otyz jigit joldas berip, eline alyp barǵyzyp salǵan eken.

Abylaı hannyń qazaqqa alǵash han bolǵan jeri — osy. Ózi ólgenshe, ómiri qartaıǵansha turaǵy Kókshetaýda bolǵan. Ol sóz de Arystan aqynnyń óleńinde bar:

Qylady Makarjıde baılar saýda,
Top buzar batyr jigit qalyń jaýda.
Surasań Abylaıdyń turǵan jerin,
Han boldy qyryq segiz jyl Kókshetaýda.

Bul Saryarqany burynǵy ýaqytta noǵaıly bılep-tóstep, qonys qylǵan eken. «On san noǵaı bolǵanda, Ormambet bı ólgende, sol Ormambettiń eli bir alasha taıdan búlinipti!» degen sóz bar. Sonan soń qalmaq bılep-tóstep, meken qylǵan eken. Qaraqalmaq Qatysyban qońtajynyń tusynda «on san oımaýyt, toǵyz san torǵaýyt, Aıýkeniń aýyr qoly» atanǵan tusta, quba qalmaqtyń hany Qaldan Sherin tusynda qalmaqtyn qutyn qashyryp, Saryarqadan aýdyrǵan, basyna qara qan jaýdyrǵan Abylaı han eken. Abylaı zamanynda súrgen dáýrendi Qazaqbaıdyń balasy Abylaıdan buryn Adam ataǵa sheıin kórgen emes, Abylaıdan soń bul zamanǵasha kórgen emes.

Ǵalamda on segiz myń jan bolypty,
Bul sózim bilgenderge tań bolypty.
Jigitter, qulaq qoıyp tyńdasańyz,
Qazaqta Abylaıdaı han bolypty! —

dep óleńge shyqqan Abylaı — osy.

Qazaq jurtynda maqal bolyp qaldy: «ań almaıtyn jaman qus — at eńbegi, Abylaıdan basqa tóre — et eńbegi» dep.

---