InfoHub Logo

Berikbaeva Lázzat Sezekqyzy
Oral qalasy, M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memelekettik ýnıversıteti
shet tili jáne eki shet tili mamandyǵy, 03401 top stýdenti.
Nýrýshova Tamara Ivanovna
Oral qalasy, M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memelekettik ýnıversıteti, aǵa oqytýshy, ǵylymı jetekshi.

Búgingi tańda kóptegen oqýytý tehnologıalary bar, sonyń ishinde eń ıimdi jáne oqýshylarǵa eń qyzyqty tehnologıanyń túri ol – beıne tehnologıasy. Beıne materıaldar arqyly tildi oqytý úrdisinde lıngvısıkalyq, psıholıngvıstıkalyq jáne psıhologıalyq oqýshylardyń bilim, bilik, daǵdy júıesin, ǵylymı dúnıetanymyn, kózqarastaryn qalyptastyra otyryp, oqýshylardyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn, shyǵarmashylyq qabiletterin damytýǵa bolady. Bul degenimiz tulǵany eń birinshi orynǵa qoıyp, tulǵaǵa baǵyttalǵan amal qoldaný.

Sabaq úrdisinde beıne materıaldardy  qoldaný barysy, muǵalimniń jan-jaqty daıyndyǵynyń, ıaǵnı joǵary bilimi men shyǵarmashylyq izdenimpazdyǵyn talap etedi. Uıymdastyrý kezinde muǵalimderge qoıylatyn talaptar:

•    Taqyrypqa baılanysty kóp aqparat jınaqtaýy;
•    Tehnıkalyq qural-jabdyqtardy paıdalana alý qabileti;
•    Ózindik shyǵarmashylyǵy;
•    Aqparatty durys jáne anyq uıymdastyra bilýi.

Muǵalim eń aldymen sabaq josparyna saı taqyryp tańdap, jospar qurý kerek, sabaq josparyn durys uıymdastyrýda, muǵalim ózi sabaq beretin oqýshylardyń oılaý qabiletin, este saqtaýlaryn, oqyp, jazyp, aıtyp jetkizýlerin, sabaqqa ynta jiger qoıyp, kóńil bólýi sıaqty psıhologıalyq jaǵdaıyn eskerý qajet.

Kelesi jospar qurýda sabaqtyń taqyrybyna baılanysty tapsyrmalar, kórneki qural-jabdyqtar, sabaq barysynyń kezeńdik túrleri, oqytý ádisteri men tásilderi jáne oqytý túrleri jazylady.

Kompúterge magnıtofon qosylyp, ol dıspleıdiń ekranynda vıýzaldy sýretpen fonogramany sınhrondaýǵa múmkindik beredi. Osylaısha shet tildi mátindi tyńdap túsiný úshin kóretin súıenishterin jasaýdyń jaqsy múmkindigi paıda bolady. Kóretin súıenishteri mátindi tyńdaý kezinde qıyndyqtardy alyp tastaýǵa baǵyttalǵan mátin aldy jattyǵýlary túrinde bolýy múmkin. Súıenishter mátindi tyńdaǵanǵa deıin kórsetiledi, jáne qajet bolsa, tyńdaý kezinde ekranda bolýy múmkin. Sosyn mátindi tyńdaýdan keıin oryndaý qajet mátindik tapsyrmalar paıda bolady. Kóretin súıenishter men mátinnen keıingi tapsyrmalardy bulaı qoldaný shet tildi mátindi tyńdap túsiný kezinde jaqsy áser beredi.

Oqý daǵdylaryn jetildirýde jattyǵýlar. Dıspleı ekranynda berilgen jyldamdyqpen tómennen joǵaryǵa ótetin jáne onyń ústińgi jaqtaýyna joq bolatyn shet tildi mátin paıda bolady. Mátinniń ekranda ótý jyldamdyǵy oqýshylardyń úırený deńgeıine baılanysty  retteledi. Mátin ekranda ótken kezde oqýshylar odan berilgen aqparatty alyp, baqylaý kezinde baqylaýǵa arnalǵan tapsyrmalarda ne qajett ekendigin kórsetýge tıis. Bul qoıylǵan suraqtar jaýap bolýy múmkin, bul durys emes erejeler bolýy múmkin, biraq bizdiń oıymyzsha, baqylaý úshin eń jaqsy nusqa «Comprehension Test» bolyp tabylady.

Sondaı–aq kompúterdi jyldamdyqpen oqýǵa paıdalanýǵa bolady. Mundaı jattyǵýlardy oryndaý oqýshylarǵa tapsyrma berýge ǵana emes, sonymen qatar árbir oryndalǵan jattyǵýǵa baǵa berip, olardyń jumysyn qadam-qadam túzetýge múmkindik beredi. Osylaısha eń bolmaǵanda jasalǵan qatelerdi taldaýda oqýshylardyń árbir jumysyn tekserý qajettiligi bolmaı qalady. Bunyń bárin kompúter oryndaıdy. Oqýshylardyń jumysyn yntalandyratyn múmkin túsindirmeler asa mańyzdy róldi atqarady. Oqýshylarǵa olardyń jumysyna kóńil bólýler, olar jibergen qatelerge qatysty yqylasty eskertýler, usynylatyn baǵdarlama olardyń kóbirek belsendi qyzyqty oryndaýyna jaǵdaı jasaıtyn dem beretin replıkalar unaıdy. Qarym- qatynastaǵy ıgi nıettilik oqýshylardyń aqparatty jaqsy qabyldaýynyń psıho-fızıologıalyq aldaǵy qatarly zańdylyqtarynyń biri bolyp tabylady. Sondyqtan býferlerge jaýap «durys» «durys emes», «qate», «sizdiń jaýabyńyz túsiniksiz» sekildi qarapaıym sózderdi engizý emes, múmkindiginshe oqýshylardyń áreketterine qarym- qatynasty bildirgen durys. Mysaly: «Jaraısyń!», «Óte jaqsy», «Ókinishke oraı, siz qatelestińiz, taǵy da jaýap berińiz», «Sizdiń jaýabyńyzdy úlgimen salystyryp, tapsyrmany taǵy bir ret muqıattyraq oryndaýǵa tyrysyńyz. Sáttilik tileımiz!». Jumysty qorytyndylaǵan kezde baǵany jaı qoıý emes. sondaı-aq oǵan túsindirme bergen mańyzdy. Kompúterge sondaı-aq oqýshylardyń ár túrli kontıngenti úshin gramatıka (ereje, qandaı da bir ózge gramatıkalyq túrlerdiń qoldanylý kestesi, etistikterdiń jiktelýi jáne basqarýylýy jáne t.b.) jáne leksıka (berilgen sózdiń negizgi sóz tirkesterin, onyń sınonımderi men antonımderin kórsetýmen) boıynsha anyqtamalyq materıaldy, oqý jáne aıtý erejesin, lıgvoeltaný jáne tarıhı aqparatty jáne t.b. engizýge bolady. Qajetti anyqtamalyq materıaldy izdeý úshin kompúterdi paıdalaný oqýshylardy sáıkes sózdikti nemese anyqtamalyqty izdeýden qutqarady, bul ýaqytty kóp utýǵa múmkindik beredi.

Beıne materıaldardy taldaý túsindirmeli jattyǵýlar boıynsha ótkiziledi. Keńeıtilgen túsindirilmeli jattyǵýlar mazmunyna qaraı iri taqyryptar jáne jeke taqyryptar boıynsha oryndaý bolyp ekige bólinedi. Oryndaý tásiline qaraı túsindirmeli taldaý da ekige bólinedi: aýyzsha jáne jazbasha taldaý.

Jattyǵýdy aýyzsha taldaýda mynandaı metodıkalyq talaptar qoıylady:

a) oqytylyp otyrǵan materıaldyń ózindik belgileri kóp bolmaýy tıis;

á) taqyryptyń anyqtamasy sóılem jaǵynan yqsham bolýy qajet;

b) oryndalatyn jattyǵýdyń maqsaty kúrdeli bolmaýy kerek;

v) jattyqtyrylatyn materıaldan oqýshylardyń jalpy túsinigi bolýy abzal.

Bundaı jattyǵýlary tómendegideı júıe boıynsha júrgizýge bolady. Aldymen, oqýshylardyń oıyn baǵyttaý úshin tyńdap otyrýyn talap etý qajet. Dápterge eshteńe jazdyrylmaıdy. Ótilgen taqyrypqa saı, jattyǵýlardyń shartyn aýyzsha áńgimeleıdi. Máselen, mátindi túgel tyńdatamyz, sońynan oqyp shyǵyńdar, áripterdiń dybystalýyna nazar aýdaryńdar, mátindegi obektilerdi aýyzsha atańdar, osyǵan uqsas mysaldar keltirińder, taqyryptyń ózindik erekshelikterin saralap túsindirińder, anyqtamasyn aıtyńdar.

Jattyǵýdy aýyzsha taldaý arqyly oqýshylarda myna sıaqty daǵdylar damıdy: oqýshylardyń bilimi bekitiledi, estý qabileti qalyptasady, senimdilik qabileti nyǵaıady, baıqaý qabileti damıdy. . [24,b.16]

Aýyzsha jáne jazbasha ótiletin tapsyrmalardy júrgizý ornyna qaraı taqtada jáne ornynda otyryp oryndaý bolyp ekige bólinedi. Taqtada oryndaý úshin ıneterbelsendi taqta men jyljymaly taqta paıdalynady. «Interaktıvti taqtanyń keremet múmkindikteri oqýshylardy shabyttandyrady». Taqtada taqyryptyń neǵurlym qıyn jáne kúrdeli túrleri oryndalady.

Bul sıaqty taldaýlar tómendegi tártippen ótkiziledi: jattyǵýdyń nómiri jazylady, oryndalý úlgisi kórsetiledi, obektiniń ózindik belgileri boıynsha qalaı suryptalatyny, jazylý emlesine baılanysty zańdar qalaı dáleldenetini túsindiriledi. Al ornynda otyryp oryndalatyn jattyǵýlardyń shartyn daýystap oqyp, dáleldep túsindiredi. Oqýlyq boıynsha aýyzsha taldaý, kóbinese kúrdeli maqsatty obektilerdi túsindirý úshin júrgiziledi. Oqýlyqtaǵy materıal birer oqýshyǵa daýystap oqytylady. Oqýlyqtyń beti, paragraftyń, jattyǵýdyń beti men nómiri taqtaǵa jazylady. Taǵyryp boıynsha tańdalyp alynǵan vıdeomaterıaldar oqýlyqtaǵy taqyrypqa saı bolýy qajet. Bir oqýshyny taqtaǵa shyǵaryp, jattyǵýdyń shartyn oryndatady, birer úlgisin muǵalim ózi jazyp kórsetedi, qalǵanyn synypqa suraq qoıa otyryp, úlgisin taqtaǵa jazdyrady.

Qazirgi tańda jańa aqparattyq tehnologıalardy oqýshylardyń aǵylshyn tiline degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý quraly retinde qoldaný óte tıimdi. Jańa aqparattyq tehnologıalardy engizý jáne qoldaný, ıntellektýaldy damyǵan, aqparattyq ortada jaqsy árekettene biletin tulǵany qalyptastyrý jolynda paıdaly bolýy múmkin komýnıkasıa quraldarynyń barlyǵyn paıdalanýdyń belsendi prosesi júrip jatyr. Bul rette oqýshynyń  shyǵarmashylyq qabiletin asha bilý úshin jaǵdaı jasaý, onyń qabiletin damytý, ózin-ózi jetildirý jáne jaýapkershilikke tárbıeleý sóz bolady. Bilim jáne biliktilik adam úshin mańyzdy qundylyqtarǵa aınalady. Soǵan oraı bilim júıesi de daıyn bilimdi ıgerýge ǵana emes, ıntellektýaldylyqty qalyptastyrýǵa, jeke tanymdyq áreketti qalyptastyrýǵa baǵyttalýy tıis.

---