InfoHub Logo

Uly Abaı jaıynda osy ýaqytqa deıin elimizdiń asyl kemeńger,qarymdy jazýshylary,aqyndary,belgili tulǵalary qundy málimetter jaza otyryp,baǵa jetpes mura qaldyrdy. Birinshi kezekte,árıne,Qazaqtyń uly jazýshysy Muhtar Áýezovtyń jazǵan  Abaı joly roman eppopeıasy -Abaıdy tanýdaǵy eńbekterdiń  ishindegi eń   asyly. Tórtkúl dúnıe tóri moıyndaǵan bul eńbek-ultymyzdyń bógenaıy ispettes. Abaı jolyn oqymaǵan qazaq-qazaq emes deıdi ǵoı,sebebi jer shahardaǵy barsha tulǵa tanıtyn, eńbegine bas ıetin Abaı beınesi osy bir qundylyqta. Qazaqtyń aqyn-jazýshylaryń ishinde aýqatty otbasynda dýnıege kelgen Abaı  baılyqtan sarańdyqqa salynbady,kerisinshe qarapaıym halyqtyń joq -jitigin joqtap,únemi  kómek qolyn sozýǵa tyrysty. Ol jaıynda Abaı jolynda  aqynnyń ulylyǵy   kózge túser sáti mynada:Qunanbaı Abaıǵa seniń boıyńnan úsh  túrli  min kórdim deıdi. Eń áýeli arzan men qymbattyń parqyn aıyrmaısyń. Ózińdegi bardy arzan ustaısyń. Jaıdaqsyń!Jaıdaq sýdy ıt te, qusa ta jalaıdy. Abaıdyń sol kezde ákesine :Eń áýeli jaıdaq sýǵa teńedińiz. Qolynda quraly bar jalǵyz jarymǵa ǵana paıdasy tıer shyńyraýdaǵy sý bolǵansha,quralsyz kári -jasqa túgel paıdasy tıetin jaıdaq sý bolǵandy durys kóremin,- dep  halyq qamyn oılap aıtqany Abaıdyń dara ekenin aıqyndaı túsedi. Abaıǵa degen teńeý de sheksiz. Altyn hakim,Dana Abaı,Dara Abaı,Qazaqtyń bas aqyny,Qaıta týylmas aqyn  dep qazaqtyń  belgili tulǵalary Abaıdyń ulylyǵyn aıtqan edi. Tipti  Muhtar áýezovtyń ózi "Abaı darıa,men odan shómishpen qalqyp aldym "dep aıtýy arqyly  Abaıdaǵy ilim ordasynyń  shegi joq ekenin pash etedi. Abaı ata jaıynda osyndaı ulylardyń ulaǵaty qalǵannan keıin,  tipti bizge darıadan  bir tamshy bolar ma eken ?

"Bir kýni Ábdilda túnde uıyqtap jatyp tús kórdi. Kók aspannyń júzi bulbul,boztorǵaı,sandýǵashqa tolyp ketipti. Olar tolassyz quıylyp kelip,kók tiregin alyp saraıǵa ilinip turǵan altyn torǵa asyǵyp kirip jatyr. Barlyǵy túgel  kirip bitken sońtordyń esigi tars jabyldy. Álgi qustar aıanyshty únmen shyrqyrap shyryldaı jylady. Ábdilda dereý umtylyp,tordyń esigin ashýǵa qol sozdy. Sol kezde qara jer qaq aıyryldy da,tordan arasy alystaı berdi. Eki arany teńizdiń kókpeńbek sýy alyp ketti.  Osy bir ǵajap áńgimeni Hakim Abaıdyń ómirine teńeımin. Dálirek aıtsam,bul jerdegi qarpaıym halyq qus bolyp,dókeı baılardyń  qanaý dep atalatyn toryna túsedi. (Abaı jolynda-jazyqsyz qanqý sózderden Qodar men Qamqanyń at jekkenge aıdalýy,Tákejan  men Qarjannyń  jaýyzdyǵynanAbaıdyń"Qarasha,jeltoqsan men sol bir eki -aı "óleńin jazýy,Qunanbaıdyń qajylyqqa barar saparynda Dárkembaı qart   Qodardan qalǵan jetimine qun suraıdy. Qunanbaıdyń kónbeı daýlasýy barysynda Dárkembaıdyń :Bildim,qudaı joly emes,Qunanbaılyq jolǵa ketip barady ekensiń!-dep aıtýy tordaǵy  halyqtyń shyrylynyń  kórinisi. Osy jaǵdaılardyń bárinde Abaı únemi halyqqa jaqtasyp,suramsaq baılarǵa qarsy shyqty. Tipti ákesi Qunanbaıdan teris bata alǵany,Qastyqqa tap bolyp tepki jeýi,ótirik  jaladan abaqtyda otyrýy aǵasy Tákejanmen daýlasýy  sıaqty  aýyr mashaqattardy ótkizse de,zamanasynyń qýlyq,sumdyǵy taýsylmady. "Soqtyqpaly,soqpaly jerde óstim,Myńmen jalǵyz alystym kiná qoıma ! "-,dep aqyn ózi  aıtqandaı aqyrynda  "Eı sorly zaman,menen aıaǵan qaı qastyǵyń qaldy... Men ishpegen ý bar ma ?,-deı bere   qara jeri qaq aıyrylady. . Teńizdiń kókpeńbek sýyn  Abaıdyń  qaldyrǵan   máńgilik dárisi dep bilemin.

"Asyl sózdi izdeseń Abaıdy oqy erinbe "dep S. Toraıǵyrov aıtpaqshy,Abaı atanyń qarasózderin oqı kele kóptegen túıinder jasadym. Úshinshi  qarasózinde aıtylǵan oıdyń bárin "isi bilmes,kisi biler "degen maqalǵa syıǵyzady. Abaı zamanynda bolǵan  oqıǵanyń,álide bolyp kele jatqanyna kózim jetedi. Búginde adam balasynyń  sanasyna   "jaqsy maqsatqa jetý úshin jamandyq qylsada oqa emes  "degen sózder sińip qalǵan. Kez kelgen jaǵdaıdy paramen,qýlyq-sumdyqpen sheshe salady. ʺİsińniń túzýligińnen emes,kisińniń amalshy aılalyǵynan jetersiń" dep aıtqanAbaı zamany áli de sol. Jurttyń  bıligi bardyń asty ústine túsip,báıek bolý ǵadaty da áli de sol. Basqa shara joq  qaıtedi endi, qazir adam bıleıtin emes aqsha bıleıtin zaman emes pe ?Abaıdyń  qundy sózderiniń ishinde eń bir ózime unaıtyny,kóńilime  jaqyny "Qaıǵy kelse qarsy tur qulaı berme "degen ulaǵaty. Dana Abaı ózi ómirinde  qanshama aýyr jaǵdaılardy basynan ótkizse de  moıymady kerisinshe aıaǵyn nyq basyp,qıyndyqqa qarsy tura bildi. Osyndaı keremetteı Hakim Abaıdy -ilim taǵynyń ıesi desem qatelespeıtinim sózsiz.

Ahýnbaı Aıǵanym Samatqyzy

---