InfoHub Logo

Iá, osy bir aýyz sóz adam tániniń baılyǵyn eshteńemen teńestirýge kelmeıtindigin túsindirip, erekshe oı salady. Qanshama ǵulama ǵalymdar deneni damytý – tulǵanyń bar bolmysyn, ıaǵnı minez-qulqyn, oı-órisin, sulýlyq talǵamyn damytatyndyǵyn aıtyp ketken. Adam balasy kúndelikti tirshilik barysynda kóptegen ár túrli qozǵalystar jasaıtyny belgili. Ol árıne, óz kezeginde deneniń keıbir músheleriniń ósip jetilýine oń áserin tıgizýi múmkin. Degenmen, mundaı qımyl-áreketter keıde keri áserin de tıgizedi. Aıtalyq, únemi bir baǵytta jasalǵan qımyl-áreketten adamnyń bir múshesi sharshap, organızmniń qalypty áreketin ózgeriske ushyratýy yqtımal. Sol sebepti kúndelikti oryn alatyn, bir ǵana baǵytta júrgiziletin dene qımyl-áreketterin dene tárbıesiniń quraly dep qabyldaǵan durys emes.

Negizinde deneni júıeli túrde shynyqtyrý men densaýlyqty nyǵaıtý adamnyń oıyn ósirip, shyǵarmashylyq qabiletin arttyrady. Organızm shamasy keletin jattyǵýdy jáne durys uıymdastyrylǵan jumysty oryndaǵanda ǵana damyp, nyǵaıyp jetiledi. Dene shynyqtyrý tárbıesi adam densaýlyǵyn saqtap jáne nyǵaıtady, deneniń durys damyp qalyptasýyna jetkizedi. Deneni shynyqtyrý tárbıesiniń maqsaty – salaýatty ómir súrý negizderin bilý jáne ustaný, óz erkimen dene shynyqtyrý jáne sportpen shuǵyldaný daǵdylaryn qalyptastyrý, densaýlyqty nyǵaıtýǵa jáne dene shynyqtyrýdy durys damytýǵa yqpal jasaý bolyp tabylady.

Balalar dene-bitiminiń durys damýy, densaýlyǵynyń nyǵaıýy, jumys qabiletiniń artýy syrtqy ortanyń qolaısyz jaǵdaılaryna qarsy turýǵa yqpal etedi. Jaqsy densaýlyq -adamnyń eńbek jáne qoǵamnyń is-áreketke jemisti qatysýynyń mańyzdy kepili. Sabaqtarda, sabaqtan tys ýaqytta, sport seksıalarynda dene tárbıesin kún saıyn uıymdastyryp, qolaıly jaǵdaılar jasaý qajet.Tabıǵı qozǵalystyń túrleri júgirý, qarǵý, júzý, laqtyrý, shańǵy, kónkı, velosıped tebý, akrobatıka ómirge qajetti daǵdy jáne iskerlikterdi qalyptastyrady. Jas adamdardyń denesi túrli jattyǵýlar kómegimen shırap, damıdy. Sondyqtan kúsh, jyldamdyq, tózimdilik, ıkemdilik sıaqty adam qabiletin damytý oqýshylardyń qozǵaltqysh tájirıbesin baıytady, dene qozǵalysyn úılestiredi.

Dene tárbıesi salasynda yrǵaq, jeke gıgıena, dene shynyqtyrý mádenıeti, týrızm,sport erekshe oryn alady. Dene tárbıesi eń basty kún tártibin, ıaǵnı, eńbek, demalys, tamaqtaný, uıqy, bos ýaqyt yrǵaqtaryn durys uıymdastyrýdy talap etedi. Kún tártibin tıimdi paıdalaný balalardyń aqyl-oıy men dene qurylysynyń durys damýyna, densaýlyǵyn saqtaýǵa kómektesedi.

Meıilinshe, kún tártibin buzbaý mindet. Tártip degenimiz - demalys, tamaqtaný, jeke gıgıena jáne kún men túnniń paıdaly sátterin mańyzdy, mazmundy qoldaný.

Durysynda deneniń durys qalyptasýy úshin kúndelikti jattyǵýlardy neden bastap, qalaı aıaqtaý kerek ekendigin bilgen abzal. Adamnyń qımyl-áreketi tańerteń uıqydan oıanýdan bastalady. Qımyl qozǵalystyń alǵashqy bastamasy- tańerteńgi boı jazý jattyǵýlary.
Eń áýeli júrýden bastaýdyń máni qan aınalý prosesi men ishki múshelerdi tıisti júktemege daıarlaıdy. 5-10 mınýt júgirip, odan keıin kerilip sozylý jattyǵýlaryn oryndaıdy. Keýdeni kere dem alý, ıyq, keýde jáne beldi qozǵaý jattyǵýlaryn oryndap, olardy birtindep kúrdelendire beredi.

Osyndaı dene tárbıesi júıesinde sportpen shuǵyldanyp, bolashaqta joǵary kórsetkishterge jetý úshin tabıǵı orta qajet. Tabıǵı orta degenimiz ózimizge jaqsy tanys aýa, sý jáne kún sáýlesi. Mundaı tabıǵı ortany júıeli túrde paıdalanýdyń densaýlyq úshin mańyzy zor. Men dene shynyqtyrý pániniń muǵalimi retinde bul jaǵdaıǵa kóz jetkizdim. Oqýshylarymdy tabıǵı ortany júıeli túrde paıdalaný arqyly jetistikke jetýge úırettim. Sonyń arqasynda joǵarǵy kórsetkishterge qol jetkizip kelemiz, ıaǵnı túrli jarystarǵa qatysyp, júldeli oryndardy qanjyǵalap júrmiz.

Sondaı-aq, ár túrli aýrýlardyń aldyn alý úshin de organızmdi únemi shynyqtyryp otyrý qajet ekenin de aıtqym keledi. Shynyǵýdyń arqasynda organızm qorshaǵan ortadaǵy temperatýranyń kúrt ózgerýine beıimdeledi jáne organızmniń juqpalarǵa qarsylyǵyn joǵarlatady.

Dene tárbıesi – koǵamdaǵy jalpy mádenıettiń bóligi, adamnyń dene qabiletterin damytý men densaýlyǵyn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan áleýmettik qyzmettiń bir salasy.

Dene tárbıesi men sporttyń barlyq quraldaryn jáne túrlerin durys paıdalaný arqyly ǵana ońtaıly qozǵalys belsendiligine jetýge bolady. Mektepke deıingi mekemelerdegi , mektepterdegi oqytý men tárbıeleý baǵdarlamalarymen qarastyrylǵan dene daıyndyǵynyń mindetti túrleri jáne úıde derbes shúǵyldaný árbir oqýshyǵa qolaıly.

Ásirese, búgingideı úıde otyryp qashyqtyqtan oqý jaǵdaıynda meniń osy aıtqandarymnyń máni zor dep oılaımyn. Júıeli dene jattyǵýlary eń qajetti dúnıe. Deneniń saýlyǵy – janyńnyń saýlyǵy ekenin uǵynyp, salaýatty ómir slatyn ustanyp, kúndelikti sportpen shuǵyldanyp júreıik!

Ózbekov Dáýlet Janbolatuly
Almaty qalasy

---