InfoHub Logo

          Ertede bir baı bolǵan eken, tórt túligi saı bolǵan eken, bir perzentke zar bolǵan eken. Sol baı báıbishesimen ekeýi Qudaıdan bala tileýge toǵyz narǵa toǵyz toǵanaq júk artyp, toǵyz tý bıe jetektep, toǵyz joldas ertip, azyq-túlikti jınap alyp, jolǵa shyǵady.

          Jolaýshylar birneshe kún jol júrip, sharshap kele jatsa, ózen boıynda býdaqtap bultpen aralasyp shyqqan kók ala tútin, qara qurtsha qaınap jatqan mal, qalyń el, ersili-qarsyly shaýyp júrgen kóp adam kórinedi. Bul bir úlken toı toılap jatqan aýyl eken. Toıdyń kimdiki ekenin bilý úshin aýylǵa jaqyndap kelgende, jolaýshylardyń aldarynan bir jas áıel kezdese ketipti. Bul kezdesken jas áıelden jón suraǵan eken, ol:

          — Osy eldiń pálenshe degen baıy balasyn súndetke otyrǵyzyp, soǵan jasap jatqan toıy. Bul toıda:

Uldylarǵa oryn bar,

Qyzdylarǵa qymyz bar,

Uly-qyzy joqtardyń

Bul jıynda nesi bar?! – depti.

          Sýyrylyp, sýmańdap, sur jylandaı qadalǵan kelinshektiń sózine bul ekeýi qatty nazalanyp: «Balamyzdyń joqtyǵyn qazdy» – depti de toǵyz nardy jaryp, toǵyz toǵanaqty qıyp, toǵyz joldasty elderine qaıyrypty. Ózderi temir taıaq ustap, temir etik kıip, qaıyrshy bolyp, oılaǵan maqsattaryna jetý úshin jaıaý jol tartyp júrip ketedi. Birneshe kún, aı, jyldap júdep-jadap, áýlıeden áýlıe qoımaı syıynady.

Temir taıaq teben ınedeı,

Temir etik teńgedeı bolyp,

Moıny yrǵaıdaı,

Bıti torǵaıdaı bolady.

          Biraq eshteme óndire almaı, ábden júdep-jadap, Qudaıǵa ókpelep, elderine qaıtady. Birneshe kún jol júrip kele jatyp, bir kúni kún bata qulap jatqan eski jarty molaǵa kezdesedi. Buǵan áıeli: «Baraıyq», – deıdi, baıy: «Jarty mola túgil, bútin moladan da túk bolǵan joq» – dep barǵysy kelmeıdi.

          Baıynyń sózine qaramastan, áıeli molaǵa barady. Bul molaǵa kelip jetse, molanyń kóleńkesinde aq sáldesi basynda, qarager aty astynda, zikir salyp, bir áýlıe tur eken. Áıeldi kóre salyp: “Óńi-túsi qashyp, júdep-jadap júrgen ne qylǵan adamsyń?” – dep suraı bastaıdy. Áıel óziniń balaǵa muqtajdyǵyn, kóp zamannan beri Qudaıdan tilegenmen, eshteme bermegendigin aıtyp, Qudaıǵa narazy bolyp, eline qaıtyp kele jatqandyǵyn baıan etedi. Sonda áýlıe turyp: «Men saǵan eki qyz, bir ul bereıin, qolyńdy jaı, jylama», – deıdi de sýdyrlatyp batasyn bere bastaıdy. «Ulyń atyn Álibek, qyzdaryńnyń atyn Qanykeı men Totaı qoı», – deıdi de ǵaıyp bolady.

          Birneshe kúnder, aılar ótkende, kempir-shal baıaǵy ózderiniń shyqqan meken-jaılaryna kelip jetedi. Elge kelgen soń da birneshe kúnder, aılar ótedi. Kúnderde bir kún kempir arystannyń etine jerik bolyp:

          — Shalym! Tilegińiz bir perzent edi. Olaı bolsa, men bala kezimde oınap júrgende, ózimizdiń aýyldyń artynda bir Aral toǵaı degen toǵaı bar edi. Aral toǵaı ishinde Shabaqtoǵaı bar edi. Sonyń ishinde bir arystan bar edi, dál sonyń etine jerik boldym, – deıdi.

          Shal ózi mergen eken. Jasynan atqany ań bolǵan, mergendikke óte qumar eken, sondyqtan:

          — Jaraıdy, baraıyn, – deıdi shal.

          — Erteń erte turasyń, aqboz atqa minesiń, qynaı beldi býasyń, qylyshyńdy moınyńa asynasyń. Aral toǵaı ishinde Shabaqtoǵaı, Shabaqtoǵaı ishinde shókesinen túsip jatqan arystandy ákelesiń, – deıdi kempir.

          Baı erteń erte turady, aqboz atqa minedi, qynaı beldi býady, qylyshyn moınyna asynyp, Araltoǵaıǵa barady. Araltoǵaı ishindegi Shabaqtoǵaıǵa barady. Shabaqtoǵaıdyń ishin aralap kele jatsa, bir arystan shókesinen túsip, eki kózi oqtaı jaınap, shalǵa shapqaly daıyndala bastaıdy. Sonda shal jaqyndap kelip. arystanǵa:

          — Arystanym, qabylanym, maǵan shappa, aıǵa shap! Aıǵa shapsań – myń kúndik, maǵan shapsań — bir kúndik, – degen eken, shaldyń maqtaýyna masattanyp, myń kúndik azyqty birden almaq bolady da arystan aıǵa shabady. Aıǵa qaıdan jete alsyn! Moıny úzilip, mert bolypty.

          Sol jerde mergen arystanǵa oq shyǵarmaı, qanjar salyp, basyn kesip alyp, arystandy ekige bólip, aqboz atqa artyp alyp qaıtady. Aqboz atty jedeldete tebine, sıpaı qamshylap, jele jortyp, qýanyshy qoınyna syımaı, úıine keledi. Kele sala, arystannyń etin taı qazanǵa asyp pisiredi de úlken astaýǵa týrap, jerik bolǵan kempirine bere bastaıdy. Kempir arystannyń etin astaýdan qos qoldap ol urtyna bir, bul urtyna bir tyqty. Súıegin murtynan syǵyp tastaı berdi.

          Toǵyz aı, toǵyz kún bolyp, mezgili jetti. Kempir tolǵatty. Janyndaǵy kórshileri kempirdiń tolǵatqanyn estip, jan-jaqtan jınala bastady. Qyz-qyrqyn, qatyn-bala — barlyǵy jınalyp, kaptap ketedi. «Qashan bosanady? – dep kútip otyrǵan qyz, qatyndardyń qalyń ortasynda bir mezgilde kempirdiń qaǵanaǵy qarq, saǵanaǵy sarq etti. Alpys qanat aq orda sýǵa tolyp ketedi. Kindigin men kesem, men kesem», – dep otyrǵandar qasabasyn qaıyq qylyp, syrǵadaryn eskek qylyp, sýdan ázer shyǵady. Eń aldymen Álibek týady, alty qarys selebesin qolyna ala týady. Onyń artynan Qanykeı men Totaı týady. Sonymen kempir bir ul, eki qyz tabady. Alpys qoıdyń terisi Álibektiń asyǵyna, toqsan qoıdyń terisi tobyǵyna jetpeıdi. Balalary bir kúnde bir jasap, eki kúnde eki jasap, erjete bastaıdy.

          Álibek bir kúnderi sheshesine:

          — Jaqyn jerde men baratyn úı bar ma? – deıdi.

          Sheshesi:

          — Qaraǵym, sen baratyn jaqyn jerde naǵashyńnyń úıi bar, soǵan baryp, kóńilińdi kóterip, oınap-kúlip qaıt, – deıdi.

          Álibek sheshesiniń tilin alyp, naǵashysynyń úıine barmaqshy bolady. Buǵan barý úshin Álibek jylqysyna kelip, jylqyshyǵa at ustatyp minse, ákesiniń jınaǵan malynan ony bir jylqy kótere almaı, beli úzilip qala beredi.

          Álibek naǵashysynyń úıine jaıaý barady. Naǵashysy aldynan shyǵyp, jıeniniń kelgenine qýanyp, jaıaý kelgen sebebin suraıdy. Álibek yza bolyp:

          — Ákem jylqy jımaı, ıt jıǵan eken! Osynda minip kelýge bir at taba almaı, jaıaý keldim. Sondyqtan maǵan minetin at berińiz, – deıdi.

          Naǵashysy jylqydan ózi tańdap alýyna erik berip, jylqysyna ertip kelse, ózge jylqydan ózgeshe bolyp, bir qyzyl qunan kózine túse ketedi. Álibek ustap alyp qarǵyp minip, qyzyl qunanmen shapqylap otyryp sheshesine keledi.

          — Shesheke, shesheke! Naǵashymnyń úıinen ákelgen qunanyma at qoıyp berińiz, – deıdi.

          Sonda sheshesi:

          — Orǵı-orǵı júgiretin Orqyzyl bolsyn! – dep bata beredi. Taǵy bir kúnderde naǵashysynyń úıinde Qumarlan degen ıt kúshikteıdi degendi estip, Álibek qaıta keledi. Naǵashysy aldynan shyǵyp:

          — Jıenjan, nege keldiń? – deıdi.

          — Sizdiń Qumarlan atty ıtińizdiń bir kúshigin qalaı keldim, – deıdi. Naǵashysy:

          — Qumarlanǵa óziń baryp jyr aıtyp, maqtap-maqtap almasań, ol kúshigin eshkimge bermeıdi, – dedi.

          Sonda Álibektiń aıtqany:

          Eı, Qumarlan, Qumarlan!

          Bazardaǵy pistedeı,

          Murnyń sulý Qumarlan.

          Alty taspa qamshydaı

          Jonyń sulý Qumarlan,

          Tizip qoıǵan monshaqtaı

          Tisiń sulý Qumarlan,

          Bir kúshigiń berseıshi-aı! – deıdi. Qumarlan, shynynda, maqtaý súıetin ıt eken. Álibektiń maqtaǵanyna razy bolyp, artqy aıaǵymen bir kúshigin sermep tastaı beripti. Álibek kúshikti ala salyp, sheshesine kelip:

          — Shesheke, shesheke, naǵashymnan ákelgen kúshigime at qoıyp berińiz, – deıdi.

          Sonda sheshesi qolyn jaıyp:

          — Aty Qubaqus bolsyn, – deıdi. Buǵan qosymsha Qarabúrkit atty jaqsy qus ta taýyp alady. Álibek Orqyzyl, Qubaqus, Qarabúrkit – úsheýin sylap-sıpap boıyna kir jýytpaı, jaqsylap ósiredi. Bir kúnderde úıine, Álibek ishte jatqanda, sheshesi men ákesine dos bolǵan kisi keledi.

          Álibek dosyna:

          — Ia, dostym, ne qalaı keldiń? – dep qurmet etedi.

           Sonda dosy otyryp:

          — Batyr, ishten ala týǵan alty qarys selebeńdi qalaı keldim, – deıdi.

          Álibek:

— Dostym, selebemniń isi qıyn.

Selebeni jasaýǵa kelgende,

Qyryq bir usta jıylǵan.

Egeýine kelgende,

Elý usta jıylǵan

Taptaýyna kelgende,

Tamam usta jıylǵan.

Selebem qynyma syıynǵan,

Qynym basyma syıynǵan.

Basym baryp áýlıege syıynǵan.

Sondyqtan selebemdi bere almaımyn, – deıdi.

Dosy:

          — Endeshe, kúshigińdi ber,— deıdi.

          Álibek:

          — Kúshigimniń ici odan da qıyn, bul kúshigim týǵanda:

Qolbaýdynyń túlkisi

Qolańdasyp júrgen kún,

Elbaýlynyń túlkisi

Eleńdesip júrgen kún

Jaýsaly men Baısaly

Qushaqtasyp jatqan kún

Kúnder basyn qoıa almaı,

Shómishimen qatqan kún

Sondyqtan kúshigimdi bere almaımyn, – deıdi. Dosy batyrdan eshteme almaı, ashýlanyp shyǵyp ketedi. Batyrdyń oıyna dosynyń ashýlanǵany kipip te shyqpaıdy. Óziniń Orqyzylyn, qyran qusyn baptaı beredi. Bir kúnderde Orqyzyldyń oınaqtaǵanyn astynan jer qazyp, kermege turmaǵandyǵyn, Qubaqustyń qańqyldap, úıge jatpaǵandyǵyn, Qarabúrkit qustyń sańqyldap, tomaǵaǵa shydap otyrmaǵandyǵyn kórip, batyr shydaı almaı, ańǵa shyqqan eken. Bir aq maral kezdesipti.

Sonda maral qaıǵyryp:

Eı, Qubaqus, Qubaqus,

Dóńgelek bitken múıizim

Saıǵa bitsin deımisiń

Qolqaly júrek, qos búırek

Táttisin onyń jeımisiń

Alty taraý aq múıiz

Adyra qalsyn deımisiń.

Artymdaǵy úsh buzaý

Jetim qalsyn deımisiń, –deıdi.

Sonda bul sózge Qubaqus:

Dóńgelek bitken múıiziń

Saıǵa bitse qaıteıin

Quıryq jesem, qoı desem,

Sheshekem kóńilin qaıteıin

Opǵı-orǵı júgirgen

Orqyzyl kóńilin qaıteıin

Qolqaly júrek, qos búırek

Táttisin onyń qaıteıin, – dep, jaýap berip, maraldy bas salady. Batyr Qubaqus qımylyna razy bolyp maraldy teńdep, qýana-qýana aýlyna kelse, aldynan sheshesi shashyn jaıyp, betin jyrtyp, shyǵa kelipti.

          — Oıbaı, balam zár jeıin, zár jegende, qan jeıin. Sen joqta úıge Shúlińgir degen batyr kelip, bir aıaq saýmal iship ketti. «Búgin kúni Álibekti óltirip, Qanykeı men Totaıdy alam», – dep ketti. Mynaý jatqan - sonyń izi – deıdi.

          Álibek Shúlingirdiń astyndaǵy alty qulash ala baıtalynyń izine qarasa, ottyń ornyndaı bolyp jatyr eken. Buryn mundaı keremet batyrlarmen kezdesip kórgen emes. Biraq eki kózinen qan aǵyp, zár jutyp jylaǵan sheshesin kórgen soń, taǵat qylyp tura almaı, atynyń basyn buryp alyp Shúlińgirdi qýyp ketti.

          Shúlińgirdiń izine túsip kele jatsa, kóp uzamaı-aq aýyldyń syrtqy jaǵynda, toǵaı arasynda kúnniń batýyna qarap, qabaǵynan qar, kirpiginen muz jaýǵan qaharly Shúlińgir Álibekke shabýyl jasamaqqa tosyp tur eken.           Álibek Shúlińgirdiń qaharly keskininen qaýiptenip, Shúlińgirge:

Oı, Shúlińgir, Shúlińgir,

Orqyzyldaı at bersem

Miner me ediń, Shúlińgir

Qarabúrkit qus bersem,

Salar ma ediń, Shúlińgir

Qubaqustaı ıt bersem,

Júgirter me ediń, Shúlingir?

Oǵan razy bolmasań,

Qanykeı men Totaıdy

Qosa bersem ekeýin

Qushar ma ediń, Shúlińgir? – dep jalynady.

Sonda Shúlińgir:

Qarabúrkit qusyńdy

Qus saldyrsam, alamyn

Qubaqustaı ıtińdi

It júgirtsem, alamyn

Orqyzyldaı atyńdy

Atqa minsem, alamyn

Qanykeı men Totaıdy

Álibekti óltirsem, alamyn! – depti.

Álibek aqyr bir ólim bar ǵoı degendeı yrza bolyp, Shúlińgirge:

Bizdiń, bizdiń, bizdiń qul,

Bizdiń úıge túsken qul.

Kóbik saýmal ishken qul,

Kópshigine tosqan qul,

Qalmaqty erdiń qasynan

Dál júrektiń basynan! – dep, sadaqpen Shúlińgirdi tartyp qalǵanda, Shúlińgirdiń óńmeninen ótip, oq tý syrtynan shyǵypty. Álibek Shúlińgirdiń saýyt-saıman, qarý-jaraǵyn alyp, astyndaǵy alty qulash ala baıtalyn jetektep, aýlyna keledi.

          Sonan bastap Álibektiń batyr, mergen degen ataǵy jer jarady. Noǵaıly degen elge qadiri artady. Álibektiń joldastary kóbeıedi. Olar Álibekke áıel alǵyzbaqshy bolady. Álibek týmaı turǵanda aıttyrǵan bir kórshisiniń Aqbilek deıtin sulý qyzy bolǵanyn, bul qyzdyń ákesi men sheshesiniń kedeı ekendigine qaramaı, Álibektiń ákesi ózinen erkek bala týsa, osy Aqbilekti Álibekke alyp berem dep aıtqan sózderi bolǵan eken. Joldastary sóılesip otyryp, Álibekke osy áńgimeni aıtady. Biraq Álibektiń ákesi men sheshesi bala tileýge ketkende, toǵyz rý el bolyp, jan-jaqqa kóship ketken elderdiń ishinde Aqbilektiń úıiniń ishi de birge ketipti.

          Aqbilek ózi sulý, jaqsy bolyp, boı jetip otyrǵan kezi. Álibekten úsh-tórt jas úlken. Joldastary Álibekpen sóılesip otyryp: «Sol Aqbilekti al, odan sulý qyz joq», – dep aqyl beredi. Álibek Aqbilektiń qandaı ekenin jaqsy biledi.

          Álibek bir kúnderde: «Áıel alam», – dep, ákesine kisi salady. Ákesi balasynyń bul talabyna óte qýanyp, eline: Noǵaıly eliniń barlyq qyzdary jıylsyn, Álibek tańdaǵanyn alady», – dep jar salady. Muny estigensin, jan-jaqtaǵy eldiń sulý qyzdary jınalady. Álibekti bir dóńniń basyna otyrǵyzady, barlyq jınalǵan qyzdar:

Qarqaralaryn qarsy kıip,

Taqıalaryn dál kıip,

Aıaqtaryn shekı basyp, – Álibektiń aldynan birtindep óte bastaıdy. Ertemen ótken qyzdar kún bata ázer bitedi. Álibek jınalǵan qyzdardyń eshbirin de jaratpaıdy, qaıda ketse de Aqbilekti izdep baryp almaqshy bolady.

          Álibek bir kúnderde ákesine: «Qaıdan da bolsa Aqbilekti izdeımin, soǵan ruksat etińiz», – deıdi. Ákesi oǵan barar joldyń qaýipti ekenin, eki ortada darıa baryn aıtyp, jibergisi kelmeıdi. Álibek buǵan kónbeı, ákesiniń ruqsatyn alady. Aqbilekti izdep, toǵyz joldas, toǵyz jorǵa jetektep, jol júgin artyp, júrýge daıarlanǵanda, ákesi kelip: «Qaraǵym, osy júretin jolyńda pálenshe baıdyń balasy jylqysyn otarlap jatyr, sonyń darıadan ótetin Qarasha at degen aty bar, sony surap min», – deıdi.

          Álibek ákesiniń aqylyn qabyl alyp, azyq-túligin qamdap, elimen qosh aıtysyp, joldastaryn ertip, Aqbilekti izdep júrip ketedi. Kún-tún qatyp júrip otyryp, birneshe kúnderde baıdyń otardaǵy jatqan jylqysyna keledi de joldastarymen aqyldasyp, kóringen jylqy, sirá, Qarasha attyń keskini bolar dep, jele jortyp, sıpaı qamshylap, jylqynyń shetine taıap kelip, nazar salyp qarasa, jylqy semiz, kúıli, moıyndary quryqtaı, asyr salyp, biriniń sońynan biri oınaqtap, ózenge qaraı ketip barady eken. Sýǵa qaraı shapqylaǵan jylqynyń qyzyǵyna qaraı-qaraı, birazdan soń, jylqynyń qalyń ortasyna kelgendigin bilmeı qalady.

          Jan-jaqqa kóz jiberip qarasa, bul qara qurtsha aınaǵan otardaǵy baıdyń jylqysy eken. Jylqy ortasynda qaz-qatar aq shatyrdy tigip, otardaǵy jylqy basynda baıdyń balalary jatyr eken. Batyr joldastarymen qatar turǵan eki aq otaýdyń janyna jetip kelip, ruqsat surap, túse qalady. Eki úıdiń arasynda kermede, moıny kere qulash, eki kózi ottaı jaınap, asyǵynan jer qazyp turǵan attyń turpatyna batyr qadala qarady. Úıde otyrǵan baıdyń balasy syrtqa shyǵyp, kelgen qonaqtardy kútip alyp, qurmet etedi.

          Batyr joldastarymen úıge kiredi, at soǵyp sharshap kelgen qonaqtar shaı qaınaǵansha tynyǵý úshin tórdiń aldyna qısaıyp jata ketisedi. Qonaqtar demalyp tynyqqan soń, baı balasy qonaqtarmen keńes bastaıdy. Batyr ózderiniń nege kelgenin, qaıda baratyndyqtaryn baıandady. Bul jerge at maıyn suraı kelgenin, pálenshe elge darıadan ótip ketken jesirin izdep bara jatqanyn aıtady. Batyrdyń ne sebeppen kelgenin bilgen soń, Qarasha attyń maıyn berýge baı balasynyń kóńili ketedi, biraq jeti kúnshilik jerde jatqan ákesinen ruqsat suraýǵa týra keledi. Qarasha at sıaqty atty ruqsatsyz berip jiberý qıynyraq bolady. Ákesinen ruqsat suraýǵa Qarasha atqa minip alyp, jeti kúnshilik jerdegi ákesine júrip ketedi. Ákesi balasynyń kele jatqanyn Qarasha attyń dúbirinen bilip, janynda jatqan kempirine:

Oqtaýdaı qatyp tur, sana,

Otty úrgishtep jaq, sana,

Esikti ashyp baq, sana, – dep, kempirin oıata bastaıdy. «Qarasha at, Qarasha at bolǵaly dúbiri mundaı qatty shyqqan joq edi», – deıdi shal. Bul sózdi aıtqansha bolmaı, balasy kelip, úıdiń janyna túse qalady. Balasyna baı:

Jelpildegen tý bar ma?

Jer qaıysqan jaý bar ma?

          Qarasha at, Qarasha at bolǵaly dúbiri mundaı qatty shyqqan joq edi, – dep suraý beredi. Sonda balasy ákesine:

Jelpildegen tý da joq,

Jer qaıysqan jaý da joq, – deıdi de — Er Álibek batyr teńizden ótken jesirin izdep barady eken, soǵan teńizden ótýine Qarasha attyń maıyn suraı keldi. Bereıin be, bermeıin be? dep sizden ruqsat suraǵaly keldim, – deıdi.

          Ákesi balasyna:

          — Qaraǵym, «At aıaǵan jerge qaraıdy, qus aıaǵan kókke qaraıdy» degen maqal bar. At aıama, ber, – dep ruqsatyn beredi.

          Balasy Qarasha atqa minip alyp, izinshe keıin qaıtyp, otarda jatqan jylqysyna jetip kelse, keterinde qazanǵa salǵan ettiń kóbigi áli taramaǵan eken. Batyr baı balasynyń qaıda baryp kelgenin suraıdy. Baı balasy ákesine baryp, Qarasha attyń maıyn berýge ruqsat alyp kelgenin aıtty.

          Erteńinde Qarasha atqa minip, Orqyzyldy baıdyń balasyna tastap, Álibek uzaq saparǵa shyǵady. Birneshe kúnderden keıin darıanyń jaǵasyna kelip, joldastaryn tastap, batyrdyń ózi Qarasha atqa minip alyp, darıadan ótedi. Sý betinde kele jatyp, kóz salsa, qaptap jatqan qalyń el, kók ala tútin kórinedi. Darıadan shyǵa bergende, qolynda eki shelek bar, bir jas áıel sýǵa qaraı júrip keledi eken. Bul áıel Álibekti kóre salyp:

Atyńnyn moıny qypshaqtaı,

Sadaǵyń aýzy shaqpaqtaı

Sýyq túsip sur jigit.

Aty-jónińdi aıt, jigit, – deıdi.

          Álibek batyr bul sózge:

Jeldep ketken jeti otaý,

Qaıyra shókken qara ingen,

Jez buıdaly sary taılaq,

Joqshymyn da joqshymyn, – deıdi.

Áıel:

Jeldep ketken jeti otaý,

Jetpis jalshy bolmasyn

Qaıyra shókken qara ingen

Enekeńiz bolmasyn

Jez buıdaly sary taılaq

Bıkesh janym bolmasyn

Búgingi kúni qyna toı,

Erteńgi kúni syna toı

Úı artynan jaý shyqty,

Jekeshunaq dáý shyqty.

          El-jurtymyzdy qyryp-joıyp, qalmaqtyń batyry Aqbilekti alǵaly jatyr, – deıdi.

          Batyr Jekeshunaq jatqan úıdi surap alyp, kirip barǵan eken, ol óz janynan oryn beripti. Álibek batyrdyń janyna otyrady. Eki batyr jón surasyp, birimen-biri tanysqannan keıin, Jekeshunaq «Qaraǵym, inim qarap otyrǵansha, ermek bolsyn, sadaq atysaıyq», – deıdi. Álibek te qabyl alyp, ekeýi sadaqqa barady.

          Jekeshunaqtyń qyryq joldasy bar eken, sadaq atatyn jerge erte júredi. Jekeshunaq ózinshe elden asqan batyr ekendigin Álibekke kórsetpekshi eken, onyń atqan oǵyn qyryq joldasy baryp ázer sýyryp ákeledi eken. Álibektiń atqan oǵyn Jekeshunaq qyryq joldasymen baryp sýyra almaǵan soń, ózi baryp, eki saýsaǵynyń arasymen sýyryp alady.

          Osymen kesh batady. Jekeshunaq Álibektiń erligine tań qalyp, aýyr oıǵa túsedi de jatyp qalady. El jatqan kezde Álibek Aqbilek otyrǵan aq otaýǵa qaraı kele jatsa, bul kelgen batyrdyń kim ekenin bile almaı, Aqbilek jar-jar aıtyp otyr eken.

Esigim aldy jońyshqaly, jar-jar,

Áýel bahar ashylar kúlseń áni, jar-jar

Tanymaımyn, qaı noǵaıdyń ulysyń?

Bilseń áni, jar jar.

 

          Sondaǵy Álibektiń bergen jaýaby:

Esigim aldy jońyshqaly, jar-jar,

Áýel bahar ashylar kúlsem áni, jar-jar,

Tanymasań, Aqbilek, tanytaıyn,

Meniń atym Álibek, bilseń áni, jar-jar.

          Aqbilektiń baǵanaǵy sý basynda kezdesken jeńgesi Bıkesh jannyń shyn kúıeýi jańa keldi, – dep, atasy men enesinen, barlyq elden súıinshi suraı bastaıdy. El jıylady, biraq Jekeshunaqtan qorqyp, Álibek pen Aqbilekti jasyra turady da tún ishinde darıadan ótkizip qoıa beredi.

          Álibek tańǵa taıaý darıanyń jaǵasynda jatqan joldastaryna jetip keledi. Darıada aqqýdaı bolyp júzip kele jatqan Aqbilek pen Álibektiń dıdaryna toımaı, qashan jandaryna jetkenshe, taǵat qylmaı turǵan joldastary sý jaǵasyna kelgende, qýanyp aldarynan shyǵyp, ekeýin qarsy alady. Endi bul jerden jol tartyp elge qaıtady.

          Tań atyp, el turǵan kezde, Aqbilektiń jeńgesi habar berý úshin Jekeshunaqqa keledi. Sondaǵy onyń Jekeshunaqqa aıtqany:

Atynyń moıny qypshaqtaı,

Sadaǵynyń aýzy shaqpaqtaı,

Sýyq tústi sur jigit

Bıkesh jandy alypty da ketipti, – deıdi.

          Jekeshunaq kelinshektiń bul sózine yza bolyp, qamshymen arqadan tartyp jiberipti. Sonda kelinshek yzamen baryp Jekeshunakqa:

Atańa nálet, ıt keýin,

Eneńe nálet, ıt keýin,

Qolyńnan eki kelse, birin iste,

Bıkeshti dál qolymnan jónelttim! – depti.

          Jekeshunaq qatty ashýlanyp, qara arǵymaqpen darıadan ótip, Álibektiń artynan qýyp ketipti. Álibek Jekeshunaqtyń kele jatqanyn bilip, joldastaryn ilgeri jiberip, ózi jaýdy tosyp, keıin qalǵan eken.

          Jekeshunaq kele sala-aq Álibekke qaharlana soqtyǵady. Álibek Jekeshunaqqa «Jesirińnen aıyrylyp kelgen sorly adamsyń. Sondyqtan, kezekti saǵan berdim», – deıdi. Sol-aq eken, Jekeshunaq ashýly kúshine shydaı almaı, shirenip turyp sadaqpen tartyp salady. Álibek aman qalyp, kezek alady da qaq júrektiń basy dep, óler jeri osy dep tartqanda, Jekeshunaq attan ókire qulaıdy. Álibek keshke qaraı joldastaryna jetip keledi. Bir-eki kún ótken soń, bir jerge kesh kelip toqtaıdy. Álibek aýyryp qalady. Jekeshunaqpen atysqanda jaralanǵan jerin eskermeı, qansyrap qalypty. Álibek osy arada talyp qalady.

          Aqbilek zar jylap, joldastary ýlap-shýlap, qaıǵylanyp, Álibekti óldi dep eseptep jáne ony kómýine qımaı, sol jerge tastap, júrip ketedi. Qarasha atty kóshke tirkep alady. Bir kúnderde kóshke tirkeýli kele jatqan Qarasha at qapalanyp, haıýan da bolsa óziniń ústindegi batyry joq bolǵan soń: “Men ne qylyp kóshke tirkelip kele jatyrmyn?” – dep, yza bolyp, keıin sheginip qalyp, shylbyryn úzip, qaıtadan baǵanaǵy Álibektiń ólgen jerine keledi. Batyrdyń keýdesinen ıiskep turady, qaıǵyryp, muńaıyp, yza bolady. Sol mezgilde art jaǵynan bir top qulan jaıylyp keldi. Álibektiń keýdesin ashyp ıiskep, eki kózinen jas mólt-mólt tógilip turǵan. Qarasha at artyna jaqyndap kelgen qulandardy artqy aıaǵymen teýip jiberedi. Tepken ýaqytta kóp qulannyń ishinen bir qulan murttaı ushty. Basqa qulandar buǵan qaramaı, óz betterimen jaıylyp júre berdi. Jyǵylyp jatqan qulannyń talyp jatqany, ıa bolmasa ólip jatqany belgisiz. Biraz ýaqyt ótken soń, taǵy da bir top qulan jaıylyp keldi de jyǵylyp jatqan qulanǵa bir top kódeni shaınap-shaınap, búrkip jiberdi. Jyǵylyp jatqan qulan ushyp tura kelip, silkinip, kelgen qulandarmen birigip, oınaqtap júre berdi. Haıýan da bolsa, ketip qalǵan joldastary jyǵylǵan qulanǵa qaıtyp kelip, turǵyzyp alǵanyn Qarasha at baıqap tursa kerek.

          Qarasha at, kánekı, dem bolmas pa eken degendeı, bir túp jýsan-kódeni julyp alyp, shaınap-shaınap Álibekke búrkip jiberdi. Álibek selk ete túsip, ushyp tura keldi. Jan-jaqqa qarasa, kóshteri kórinbeıdi, adam joq, ań-tań qalyp turady da Qarasha atqa minip alyp, kóshtiń artynan qýa bastaıdy. Qarasha at jan qoısyn ba? Kúnshilik jerge ketken kóshke salyp uryp jetip keldi. Qaıǵyryp, ýlap-shýlap bara jatqan kelinshek pen joldastary jalt qarap, Qarasha attyń oınaqtap kele jatqanyn kórgen soń, toqtaı qalady.

          Álibek yrǵytyp, atyp kelip, kelinshegi men joldastaryna kórisip, óziniń qatty uıyqtap qalǵandyǵyn baıandady. Álibektiń oıyny oıyn, kúlkisi kúlki bolyp, birneshe kún jol júrip, jolaýshylar ózderiniń elderine keldi. Ákesi men sheshesi balasy men kelini aman-esen kelip qosylǵandyǵyna toı jasaıdy. Qarasha attyń maıy úshin baıdyń balasyna syı berip razy qylady.

          Sóıtip, Álibek batyr men Aqbilek sulý qyzyq kórip dáýren ómir súredi.

---