Án men aspaz qyz
Raıkúl oryndyq ústindegi saǵattyń bezektegen shyrylynan oıanyp ketti. Oıandy da, jyly kórpe astyn qımaı biraz buıyǵyp jatty.
Sibirleı tań atyp keledi. Tereze áınekteri, qabyrǵa bólmeniń teń jartysyn alyp turǵan orys peshi azanǵy alageýimmen bulyń-bulyń etedi. Ashyq turǵan terezeniń tusynan bir pysyqaı shymshyq shyqylyqtaıdy. Qarsy bólmedegi bireý: «Áı, qaıt keıin, kebenek!»-dep qoıady. Dáý de bolsa «Tań nury» qabyrǵa gazetiniń bas redaktory Mahmut túsinde qashaǵan kók serkege ıe bola almaı júr.
Álgi shyqylyqtaǵan shymshyqqa qoı qoranyń qýysyna uıa salyp, balapan shyǵaryp júrgen kógershinderdiń ýili qosyldy. Pesh qabyrǵasy, tereze áınekteri birtindep sarǵaıa bastady. Syrttan Alamoınaqtyń kerilip qoıyp dúr silkingeni, aýzyn arandaı ashyp, esinegeni estildi. Jata-jata jambasy tesilgen qyzdyń esine búgin aspaz ekeni tústi. Ár on kúni saıyn bir ret buryltpaı soǵatyn mazasyz kezekshilik... Aıtyp-aıtpa, brıgadada Raıkúlden basqa da taǵy on qyz-jigit ómir súredi, mal baǵady, qıaldaıdy, gazet-jýrnal oqıdy, ázildesedi, eń bastysy, kúnine úsh mezgil qoldaryna qasyq ustap, sorpa, kóje, shaı ishedi, qýyrdaq jeıdi. Ornynan turǵan Raıkúl osy oıdyń tusyna kelgende murny pysyldap, qapersiz uıyqtap jatqan Kárımaǵa: «İshedi, jeıdi...» — dep, kijine qarap qoıdy. İle ashýy tarqady. Kúlimsiredi. Kárımanyń kishkene tanaýynyń, dál ushyna terezeden ushpa sáýle túsip, sál qyzaryp tur eken.
Syrtqa shyqsa, kókjıek syzyǵynan kúnniń qulaǵy qyltıyp tur. Birdi-ekili boztorǵaı aspan tórine shyǵyp ketipti. Qarsy aldydaǵy keń jazyqtan taza, salqyn lep keledi. Jýynyp taranǵasyn áýeli qudyqtan myqshyńdap sý tartty. Toqbúıir qalaıy meskeılerge sý quıyp, plıta ústine tizip qoıdy da, astyna ot tamyzdy. Mynaý Maqmut sekildi myqtysynda shaı qaınaıdy, anaý shaǵyn-shaǵyndarynda et, sút degendeı...
Astyna konservi qalbyrynan bosaǵan jáshikti qoıyp, júrelep otyra qaldy da, kartop arshı bastady.
Aspaz da adam. Olar kartop arshyp otyryp ta qıaldaı beredi. Máselen, pyshaq astynan jońqalanyp shyǵyp jatqan myna appaq qabyqtar ózderiniń ómir jolyna uqsaıdy eken. Jalpy, Raıkúl tegin adam emes. Ol eń aldymen shopan, osy brıgadanyń komendanty, kórkemónerpazdar úıirmesiniń belsendi múshesi, tek sodan keıin ǵana aspaz. Onda da búgindik qana. Endeshe, shaı-shaqpyt, kartoptan basqa da oılanatyn máseleler az emes.
Sonymen shopan, komendant, ónerpaz, aspaz Raıkúl on shekesin kóterilip kele jatqan kúnge tosyp otyryp, kádimgi pendelik oılarǵa batty. Mektep bitire sala qoıly aýylǵa ýyldasyp-shýyldasyp kelgenderine, mine, búgin bir aı. Jalpy, túptiń túbinde Raıkúl zań qyzmetkeri bolady. Keıbir ornyn taýyp qoıǵan suraqtary áldenege kináli klastastaryn ylǵı da abyrjytyp tastaıtyn... Raıkúl aman bolsa, eki jyldan soń Qaraǵandyǵa tartady, oqýǵa túsedi. Bitirip shyǵady... Odan keıin jalǵan akt jasap, qoı jep qoıǵan jemqorlardy, uıyqtap qalyp, otardy qasqyrǵa qyrǵyzyp alǵan jalqaýlardy tergeýden tergeýdiń astyna alyp, kókelerin kózine kórsetedi.
Beli aýyrǵasyn shalqaıyp, byrys-tyrysyn jazyp edi, basy aınaldy ma, kózi qaraýytyp, qulaǵy shyńyldap sala berdi. Keshegi kún uzynǵy solq-solq jelis shoıyryltyp tastapty. Qaltasynan alǵan qol aınaǵa qarap edi, erni jarylǵan... Sydyrtyp soqqan ańyzaq qoısyn ba. Ásirese qurǵap qalǵan kólderden kóterilgen appaq ashshy sor oraı da boraı soǵyp, kóz ashtyrmady. Keshe keshke qosqa kelip, jýynǵanda sý tıgen beti-qoly ýdaı ashyp qoıa bersin.
Bıylǵy kóktemde ár apta saıyn ótetin dyr-dýly klass jınalystarynda olar mal baǵýdy basqadaı elestetetin. Shańqandaı klasta otyrǵan. Raıkúlder ańyzaq jel men ashshy sor jaıly oılamaıtyn. Úıdegi jasy kelgen atalary men apalary: «Oıbý, belim shoıyrylyp tur búgin»- dese, kúletin. Olar bolsa: «Bastaryńa kelsin!»- dep renjýshi edi. Esesine aýdannyń mańdaı aldy shopandarynyń syılyqqa kilem, mashına alyp, jınalys saıyn maqtalyp jatatynyn estip te, kerip te júrdi.
Al qazir she? Kún asqan saıyn mynaý kishkene qol aınasyn qaltasynan sırek alady. Oqýshy kezde ońashada qol aınaǵa jıi-jıi qaraı bergisi keletin. Óıtkeni alaqandaı araılap atyp kele jatqan bolashaǵynan áldeneni kútken, tolqýly, lepirýli, betine lypyldap qan júgirgen baqytty Raıkúl qarap turýshy edi. Qazir aınadan basqa adam qaraıdy. Beti, erni jarylǵan, júzin jel qaǵyp, qaraıa bastaǵan Raıkúl, tez boıjetip bara jatqan bóten Raıkúl, basqa túgil, ózine sýyq, jat Raıkúl...
Qol aınasyn aljapqyshynyń qaltasyna salǵan aspaz yńyldap án saldy.
— Keledi qaratorǵaı... qaratorǵaı...
Kókjıekten taban úzgen kún birqalyppen kóterilip keledi. Aspan ǵana kógiljim de, al basqa álem — dala, shı-buta, qyrat-qyrqalar altyn jalatqandaı sap-sary. Bıik-bıikte altynmen aptalyp, kúmispen kúptelgen sharby bult qalqyp tur. Bári de tamasha, jaqsy, tek osynyń bári jansyz, til-aýyzdan maqurym sańyraý tirshilik... Áýeleı kóterilip, tynym tappaı shyryldaıtyn boztorǵaılar qaıda? Jamyraı ushatyn qaratorǵaılar she? Shynymen jyly jaqqa ketkeni me? Qońyr shapanyn aıqara jamylǵan ókpek jeldi qara kúzdiń, áne-mine degenshe kelip-aq qalǵany ma?
Jas shylaǵan kózin kókjıekten joǵaryraq salyp edi, qaptaı ushqan qalyń qaratorǵaıdy kórgendeı boldy.
— Keledi qaratorǵaı qanat qaǵyp,
Astyna qanatynyn, marjan taǵyp.
Birge ósken kishkentaıdan qaraǵym-aı,
Aıryldym qapıada senen neǵyp?!
Raıkúl án salyp tur. Án dala betine kólbeı quıylǵan kúmis sáýlelerge aralasyp, bıiktep barady.
Án bitkesin qyz ishke bettedi. Kóz aldynda — qanatynyń astyna marjan taqqan qaratorǵaı... Buryn osy ánniń syrly áýezin jaqsy kórse de, sózin jattarmanǵa kelgende: «Qaratorǵaı o zamanda bul zaman marjan taǵa ma eken?»- dep, senbeýshi edi. «Ánsheıin uıqas úshin qurastyryla salynǵan ǵoı»,- dep taǵy qosatyn. Osy joly qaratorǵaıdyń qanatynyn astyna marjan taǵyp alatynyna bar dinimen qulaı senip kele jatyr. Óıtkeni qanat astyna taǵylǵan marjandardy - qaýyrsynda qubylyp oınaǵan kún sáýlesin sońǵy kezde talaı kórgen.
Asqanaǵa kirse, meskeıdegi sý qaınap jatyr. Bólme typ-tynysh. Qyz ishten qýanyp qaldy. «Balalardyń oıanyp ketpegeni jaqsy boldy. Áıtpese Raıkúl eleń-alańnan ańyratyp án salyp, aǵyl-tegil jylaıdy eken degen kúlkige qalar edim».
Raıkúl myqtap qatelesip edi. Eki bólmege teń bólinip jatqan bes boıjetken, bes bozbala mana-aq oıanyp, aspan astyn alyp, qaptaı ushqan qalyń qaratorǵaılarmen aralasa áýelegen ánge qybyrsyz qulaq salyp, júrekteri dúkildep soǵyp jatqan. Kúlý degen oılaryna da kelgen joq.