Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 1 saǵat buryn)
Bir býma kilt

Jaryq túse qoımaǵan úı ishi ala kóleńke. Terezege kóz salyp edi, áınek-áınek kıizdeı tutasqan qyraý. Tumsyǵyn kórpe shetine tyǵyp alyp, uıqy soqqan tarǵyl mysyq aıaq jaqta qapersiz byryldaıdy.

Qabyrǵaǵa ilingen eski saǵat úzdiksiz, birqalypty tańdaı taqyldatady. Qysqa tili jetini kórsetýi muń eken, qońyraýy dyńyldady. Myńǵyrlaǵan talmaý dybys uıqyly-oıaý kempirdi: «Asyqpa! Saspa! Áli erte! Uıyqtaı ber!»- dep áldıleı túskendeı.

Qymtanyp qoıyp, kórpe shetin astyna basqan kempir kedir-budyrsyz jaıma-shýaq ótken ómiri jaıly oı terbedi. Áke-shesheden erte jetim qalyp, jatbaýyrda jaýtańdap esti. Boıjete kele ot pen sýda sharýasy shamaly, aldyndaǵy isin ǵana biletin momyn jigitke kezikti. Ǵumyry bir-biriniń betine tike qarap, shálkem-shalys kelgen de emes, kúıip-janyp órtenisken de joq. Perzent kórmedi, bir qyzyǵy oǵan onsha qınalmapty da. Keıin aýyldan kóship kelip, jıǵan-tergenderine qala shetinen shaǵyn ǵana úı satyp aldy. Qos bólmeli jupyny úıde ekeýine jeterlik, ekeýinen aspaıtyn tynysh ta jaıbasar tirlikterin bastan keshti.

Sóıtken shaly byltyr ahylap-ýhilemeı-aq eki kún tósek tartyp jatty da, ún-túnsiz dúnıe saldy. Kempir sodan beri bir áýen, bir saryndy uzaq jolǵa túsip alyp, jaılap basyp, jybyrlaǵan aıańmen kele jatyr...

Obaly ne, bıyl kúzde pensıaǵa syı-syıapatpen shyǵaryp saldy. Jumys isteıtin ortasy qos qorjyn bólmege taıly-taıaǵy qalmastan kelip, árqaısysy bir kisideı ishti-jedi, maqtady, sosyn: «Endi eki qolyńyzdy jyly sýǵa malyp qoıyp demalyńyz, eńbegińizdiń ıgiligin kórińiz», — desti. Biraq «eki qolyn jyly sýǵa malyp qoıatyn» raqattan azar da bezer bolǵan taǵy ózi. Arada aı etpeı jatyp, jumysqa qaıta jegildi. Sebep? Sebep bireý-aq — jalǵyzdyqtan qashty. Bir uıqy men ara-tura kóretin túske tapsyratyn tún ýaıym bolyp pa, alaqandaı bólmede shıki qaıyssha sozylyp, úzilip bermeıtin, ne tabany tozyp toqtamaıtyn uzaqty kúndi nemen, qalaı ótkizedi? Ǵumyr boıy jumysqa úırengen eki qolyn aldyna qalaı syıǵyzady? Osyny oılaǵanda janyn qoıarǵa jer tappady. Bul sharasyz halin burynǵy bastyqtary da tez túsindi, jumysqa qaıta aldy.

Sodan beri kúnde tańerteń kónetoz ishigin ıyǵyna ile salyp, jataqhanaǵa bet alady. Qas qaraıa kári súıegi saldyrap, sharshap-shaldyǵyp úıge qaıtady. Munyń endigi taǵdyry tilderi sheńber boıyn qýalaı syrtyldaı soǵyp, anda-sanda qońyraýlatyp qoıatyn myna kóne saǵatqa uqsaıdy. Saǵat qashan buzylyp, tynysh tabady, Ázızanyń tıtyń-tıtyń ómiri qaı tuıyqta tamamdalady, ol jaǵy ázirge belgisiz.

...Qońyraý taǵy dyńyldady. Búgin jumysqa kúndegiden erterek shyqqany jón. Keshe jataqhana komendanty jumys sońynan jeke alyp qalyp, biraz sóılesken. Tym sypaıy. Syrbaz. «Qoımashy Marfanyń aıaǵy aýyr. Iá... Erteńnen bastap demalys alady. Ornyna... İhm, Ázıza Ahmetovna, sol orynǵa sizdi qolaıly kórip otyrmyn. Qoımashynyń ne istep, ne qoıatynyn kúndelikti kórip júrsiz. Sonymen, Ázıza Ahmetovna, kelisesiz be, joq pa?»

Týmysynda adamnyń meselin qaıtaryp kórmegen bul: «Qup», — degen. Komendanttyń kúndelikti «Ázızýshkadan» «Ázıza Ahmetovnaǵa» kóship, qurmetpen ataǵanyna kóńili ósip, ári tańdanyp ta qaldy. Jańa kóılek tiktirip kıgendeı kóńildenip, bir áýendi murnynyń astynan yńyldady da júrdi. Úıge kelip, jambasy jaımaǵa tıgennen keıin ǵana kúndizgi áńgimeniń parqyn paıymdaı bastaǵan. Osyǵan deıin bar biletini tórt-bes shelek, eki-úsh sypyrǵysh pen súrtkish edi. Budan bylaı kádimgideı syldyr-syldyr kilt ustap, kishkene bolsa da bir mekemeniń shetine shyǵyp, já degen qyzmettiń qulaǵyna ne bolýy kerek eken (komendant qoımashynyń mindetin osylaı túsindirgen). Tań qalatyny — kóp áıeldiń arasynan bastyq muny nege tańdady? Alyp bara jatqan saýaty shamaly, keıde shelekti qaıda qoıyp, jýǵyshty nege qolǵa alǵanyn esine túsire almaı, ańyrap turyp qalady. Anaý qyzyl bet Katá bolsa bir sári. Bilimdi, mektep bitirgen, qylshyldaǵan jas. Syrǵa júzse sý juqpastyń ózi. Qoımashylyq sonyń qoly bolatyn.

Ornynan turyp, jýynyp, shaı ishken soń úı ishinde kúıbeńdep júrip aldy. Syry kete qoımaǵan aǵash sandyqtyń qaqpaǵyn ashyp edi, túbinde jatqan kók qorap kózine ottaı basyldy. On bes jyl buryn shaly oıda joqta táýir minez kórsetip, áıelder merekesi kúni syıǵa tartyp edi. Qorapty qolyna aldy da, ishine úńildi. Qyzyl matamen qaptalǵan oıyq-oıyq qalyptarda ıis sý, aq ulpa, sopaqsha shaǵyn quty jáne dóńgelek aına jatyr.

Aıtpaqshy, jańa qyzmetke jaqsy kıinip barǵan jón bolar. Marfa shirkin de asyl men jasylyn kıip, jarqyldap júretin, odan qaı jeri kem.

Sandyq túbindegi satyp alǵannan beri ústine ilip kórmegen, kórmek túgil, shaq pa, joq pa, ony da anyq bilmeıtin sý jańa qońyr kóılegin kıdi. Endi ernin boıasa qaıtedi? Qaıtýshy edi, jarasa ketedi de. Qyzyl erin, bozǵylt bet bop júrgen áıelderdi sap ret baıqaǵan. Marfa da, qyl aıaǵy kórshi turatyn Ǵalıa kelin de buǵan ket ári emes sekildi.

Kempir quty men aınany qolyna aldy. Kóp kúıbeńdedi. Kúbir-kúbir sóılep qoıady.

— Ibaı-aý, muny qaı jaǵynan ustaıdy? Adyra qalǵyr, qyltyldap qolda turmaıdy da. Álgi Marfa qaıtýshy edi?

Ol áýeli bóten jan qarap turǵan joq pa degendeı bólmeniń túkpir-túkpirin sholdy. «Túkti bilmeımin, eshkimdi kórgen joqpyn» degendeı kózin ashyp-jumǵan montany tarǵyl mysyq manaýraı pyryldaıdy. Ernine quty ushyn tıgizip, eki-úsh súıkedi de, aq ulpaǵa batyryp alǵan maqtamen betin súrtti. Kishkene dóńgelek aınaǵa qarady. Masqara, qara jer habar bermesin, eger marqum bolyp ketken shaly shańy shyqqan myna toz-toz júzin kórse, ne der edi. Sóz aıtpastan burylyp kete berer, biraq sonyń ózi buǵan oqtan kem tımes. Qartaıǵanda bul qaı aljasqany? Súrtip tastasa she? Jo-joq... Senim kórsetilgen eken, tyrysyp kóredi de. Marfadan kem túspeı, ornyn da joqtatpaı, aıdyndanyp júrgeni jón.

Bókebaıyn baılap, syrtqa shyqty. Qańtardyń qaqaǵan aıazy qýyryp tur. Aýyzdarynan burqyldap shyqqan aq býǵa tunshyqqan adamdar kóshe boıymen qarsh-qursh basyp, áldeqaıda asyǵyp bara jatyr. Qunjyńdaı shapqylaǵan eki kishkentaıyn qos qolynyń ushynda oınatqan Ǵalıa kelin de bala baqshasyna qaraı ushyrtyp barady. Jyltyraǵan túıme kózi men támpish muryndaryn esepke almasa, qulaqshyn, ishik baıpaqtar ǵana júgirip bara jatqandaı. Muny tanyp, qurtaqandaı qoldaryn bulǵap qoıady.

— Sá-lá-mátsiz, apa.

— Aman, aman, qaraqtarym.

— Keshke baramyz...

— Kelińder, kelińder...

Aman-sálem surasyp turyp, Ǵalıanyń ernine eleýsiz ǵana kóz salyp edi, kúreń qyzyl eken. İshteı qýanyp qaldy.

Kelini bylaı shyǵa bere Ázızanyń sońynan qarap turyp, mıyǵynan kúldi.

* * *

Astyńǵy qabattyń eń túkpir bólmesine ornalasqan qoımada Marfa tyqyrshı tosyp otyr eken. Kempirge qarap, jymyń ete tústi. Sonsoń dereý qushaqtaı alyp, shopaq qurly kórmesten shyr aınaldyra jóneldi.

— Ádemilenip ketipsiz... Alda-jalda bir jýas shal. taýyp alsańyz, toıyńyzǵa meni de shaqyryńyz, týflıimniń taqasy túsip qalǵansha bılep bereıin, bálem.

Sońǵy sózi kóńiline kelse de, maqtaǵanyna ósip qaldy. Oılap kórse, jer basyp júrgeli ádemiligi jaıly jalǵyz aýyz sóz arnap aıtylmapty. Qyz kezinde de, kelin bop túskende de. Endi, mine, tórinen kóri jaqyn qalǵanda estip tur...

Kúle sóılegen Marfa birneshe qaǵazǵa qol qoıdyrdy da, qoımashynyń mindeti jaıly túsindire jóneldi. Myna taqta-taqta bolyp siresip turǵan oramal, kórpe, jamylǵyshtardy kózdiń qarashyǵyndaı saqtamasa, bas ketetin dúnıeler. Esep-qısapty shekildeýikshe shaqpasa, jazdym-jańyldym sodan bastalady. «Bas ketýdi» paıymdaı qoımasa da, saq, uqypty bolýdy myqtap toqyp aldy. Sonan keıin kúlegesh kelinshek búgin stýdentter tósek-oryndaryn aýystyratynyn eskertip, jumsaq ernimen betin bir úıkedi de, etegi dóńgelenip zytyp otyrdy.

Marfa jarady. Jaıdarman minez kelinshek qoı, jyly sózin aıamady. Boıy jeńileıip sala berdi. Áýelgi jasqanshaqtyq sylyp alǵandaı joq.

Kúnde súıegin saýdyratyp jataqhanaǵa jetip kelgende izdeıtini osy jyly kóńil, jaqsy sóz ǵoı. Tar bólmeden taba almaıtyn jyly sóz... Áıtpese qyryq jyl boıy segiz kózin syrqyratyp eden tyrnalaýdyń qyzyǵyna bek toıǵan.

Tósek-oryndaryn qushaqtaǵan stýdentter saýlap kele bastady. Kempirdiń hal-jaǵdaıyn surap, jalpyldap jatyr. Kópshiligi betterinen máıek ketpegen aýyldyń jarǵaq qulaq ul-qyzdary. E, eteginiń ashylǵan-jabylǵanyn bilmeı shapqylap júretin bala kúnder, sary belden saýlaı soǵyp, etten ótip, súıekke jetetin qara sýyq tıip ketse, qıyp túsetin qıaǵy men kúreń kekil qalyń shıi, qotandaǵy kóńniń kúlimsi ıisi - bári de umyt. Týǵan jerdiń topyraǵyn basatyn kún endi qaıtyp týa ma, joq pa, kim bilsin.

Balalardyń tósek-oryndaryn túske taman áreń jańalap bitti. Qapelimde qatelespedim be degen oımen jaımalardy qaıta sanady. Bári qaz-qalpynda. Sharshaǵanyn, beliniń syrqyrap aýyrǵanyn sezdi. Otyryp dem aldy. Jańa qyzmetiniń esh yń-shyńsyz sátti bastalǵanyna dán rıza.

Kóp uzamaı qoıqańdaı basqan komendant bólmege kirdi. Erkek daýysty, beti dóp-dóńgelek narttaı semiz áıel. Qol astyndaǵylardy qas-qabaǵynyń yńǵaıyna qaraı júgirtip, ózi de apyryp-japyryp jumys isteıtin, basqalardyń da solaı qımyldaýym talap etetin adam. Ázızaǵa degen qabaǵy ylǵı da oń. Shashynyń aǵyn syılaı ma, álde pálen jyl osy jataqhananyń otymen kirip, sýymen shyqqan adal eńbegin baǵalaı ma, ázirge áı despegen. Qazir de hal-jaǵdaıyn suraǵyshtap jatyr. Óz esebin de umytpaıdy. Kishkene ótkir kózderimen qoımanyń burysh-buryshyn tintip, hal-ahýal suraı turyp, esep-qısap kitabyna úńile ketti.

— Solaı.. — deıdi balýan saýsaqtarymen kitap betterin maıpazdaı sıpalap. — Káne, bólmelerdi kezekpen aralap, ,tazalyǵyn teksereıik.

Sút pisirimde bes-alty bólmege bas suǵyp shyqty. Eki-úsh eskertpe jasaǵany bolmasa, eshkimniń jelkesinen basyp, kiná taǵa almady. Qabaǵy manaǵydaı jadyrańqy emes, túsip ketipti. Ol qyzmetkerleriniń jumysynan, stýdentterdiń tártibi men tazalyǵynan kúnine quryǵanda eki-úsh kemshilik tappasa, basy aýyratyn qyzyq jan edi. Qazir sol «qaıtken kúnde tabylýǵa tıisti kemshilikke» kezikpeı, sirkesi sý kótermeı keledi. Tóńiregine keshirimshil kózben qaraıtyn manaǵy kóńil-kúıi joq, sózden qalǵan.

— Báse, báse, bilip edim... osylaı bolatynyn.

Komendanttyń daýsy qýanyshty shyqty.

Esigi shalqasynan ashyq jatqan bólmeniń birazdan beri jınalmaǵany kórinip tur. Eden kir, qoqys salatyn shelektiń qaqpaǵy jabylmapty, ústel ústi ybyrsyǵan tamaq qaldyqtary. Tór jaqtaǵy tósekte pıdjak, shalbaryn sheshpegen jigit aq jamylǵyshty astyna ýmajdaı basyp alyp, etpetinen túsipti. Keshirim, keń peıilge beıim bolsa da, tabıǵaty kirpıaz Ázıza balanyń myna qylyǵynan ish jıyp qaldy.

— Starostalaryń kim? Sen be? Kezekshileriń qaıda?

Qatardaǵy tósekten umar-jumar turyp jatqan tapal sary jigit uıqyly-oıaý kúıi ıegimen tósektegini nusqady. Aýyr deneli komendant qustaı ushyp baryp, onyń jaýyrynynan búre túsip, julqı kóterip aldy da, tósek ústine tik qoıdy.

— Bólme nege jýylmaǵan? Nege tósekte kıimsheń jatyrsyń?

Anaý oǵan nazar salyp qaraǵan da joq, sańyraý adamdaı til qatpastan melshıip otyr. Beti dombyǵyp isken. Stýdentterdi bir shybyqpen aıdap, bir ysqyryqpen turǵyzyp-jatqyzatyn komendant úshin myna únsizdik qulaq estimegen qorlyq mazaq edi. Jas jigittiń qaq aldyna turyp ap, kózin ejireıte túsip, ekilene sambyrlap sóılep tur.

— İshkensiń ǵoı, á? İshkensiń... Kezekshilikti bylaı ysyryp qoıǵansyń. Shalbar, shulyq, pıdjakshań shaljıyp jatysyń mynaý. Endeshe maǵan ókpeń joq. Búginnen bastap jataqhanadan shyqtym deı ber. Erteń dekanatqa habarlaımyn. Tósek-ornyn qoımaǵa aparyp tastańyz, Ázıza.

Kempir ishteı komendantty qoshtap turdy. Tártiptiń aty — tártip, qolmen istegendi moıynmen kóterý kerek. Jataqhanada bes júzden astam stýdent turady, solardyń bári oıyna kelgenin isteı berse, erteń-aq shany aspannan bir-aq shyǵady. Myna bala qoı aýzynan shóp almas momyn edi, aıdyń amanynda ne qara basty eken? Tósekti jınap ala bergeni sol, jastyq astynan úlkeıtilgen sarǵysh sýret syrǵyp tústi. Qarqaradaı kımeshek kıgen qartań áıel... Ne ájesi, ne sheshesi. Úıbaı, mynasy ne taǵy? Bir japyraq telegramma... Ejelep oqı bastady. «Shesheń qaıtys boldy. Tez aýylǵa qaıt».

«Baıǵus balanyń qara aspany qulap, qaıǵydan qan jutyp jatyr eken ǵoı. Komendantqa jaǵdaıdy aıtyp, túsindirý kerek...»

Biraq ashý qysyp, tútigip turǵan ol Ázızanyń: «Syrtqa shyǵaıyq», — degen ymyn uqpady ma, álde túsinbegensip, ádeıi istedi me, qyńq demedi. Qaıta qyza kele tórt aıaǵyn baýyryna ala juldyzdaı aǵyp shabatyn báıge kerdeı tópegen ústine tepegi, dáýirleı tústi.

— Qaraǵym, bólmeden shyǵa turaıyqshy.

Aǵyndaǵan sózin orta jolda jutyp, ań-tań kúıi turyp qalǵan bastyq Ázızaǵa tańdana qarady. Bes suraqqa bir-aq sózben jaýap qaıtaratyn bul kempirdi pysh-pyshtan aýlaq baǵyný, oryndaýǵa jaralǵan jan dep oılaıtyn. Qoımashyǵa basqany emes, dál osy Ázızany taǵaıyndaǵany da sol sebepten edi. Mynaý jýastan jýan shyǵadynyń keri boldy. Sasyp qalǵany sonshalyq, aıbat shegip, qydyńdamaq túgil bólmeden qalaı shyǵyp úlgergenin ańǵarmady. Jolaı bosaǵa jaqta turǵan oryndyqty saldyr etkizip qaǵyp ketip, myqynyn aýyrtyp aldy.

— Al aıtyńyz...

Dáliz boılaı jaıbaraqat kóz tastap, bir býma úlken-kishili kiltti syldyrlatyp tur. Ázızanyń kózi sol býma kiltke túsip ketti. Saldyr-r, suldyr-r, kúldir-kúldir-r... Jumys halatynyń qaltasyna ózi de baıqamastan qolyn suǵyp qalyp edi, qoımanyń kishkene ǵana kilti ilikti.

Sosyn-aq kempir sózinen aljasty, aspan ashyq, kún amanda qara basty. Komendantqa tike qaraı almaı, taban astyna tesilip, mińgir-mińgir sóz bastady.

— Sheshesi qaıtys bolypty...

— Kimniń-ń?

— Álgi jańaǵy bala... sonyń sheshesi. Onsyz da qaıǵyly adam, jyǵylǵan ústine judyryq bolmaıyq degenim ǵoı sosyn. Ǵuryp, dástúr de... Dástúr-r...

Anaý eshteńeni ashyp aıtpady.

— Oramaldardy jýýǵa tapsyryńyz, — dep, nyǵyzdady da, keńsesine kirip ketti. Esikti jaýyp aldy.

Balanyń basynan sıpaǵysy, jubatqysy kelip, ishi-baýyry ezilip tursa da, komendanttyń sózin jerge tastaýǵa dáti barmady. «Nesi bar, bastyqqa anda-sanda dyq kórsetken de jarasady,- dep oılady. Keıde kimniń kim ekenin bilmeı ketemiz». Qushaq-qushaq oramaldardy tasyp júrip, qoımashylyqqa taǵaıyndap, jaqsylyq jasaǵan adamnyń betinen alǵanyna yza bolyp, ózin ishteı jerden alyp, jerge saldy.

Ári-beriden keıin taǵy da jer baýyrlaı jastyq qushaqtap jylaǵan stýdent bala esine tústi. Basynan sıpap, basý aıtatyn jan joq. Qasyndaǵy óńsheń saýsyldaǵan kók órimder qaıbir yǵyna jyǵylyp, halin túsiner deısiń... Júrekti jibiter jaqsy sóz ben aıalaı sylap-sıpaıtyn ana alaqanyn almastyrar jan qaıda?

Stýdenttiń qazirgi hali men qos qorjyn bólmede japadan jalǵyz turatyn óz jaǵdaıy, oılap qarasa, uqsas ta eken.

Jiti basyp, manaǵy bólmege bettedi. Tapal sary joq. Bala ábden sharshaǵan ba, qatyp uıyqtap qalypty. Dereý bilegin sybanyp jiberip, eden jýyp ketti. Burysh-buryshty salbyraǵan ys basqan eken, taramysyna tartylyp júrip, ony da sypyryp túsirdi. Elektr peshke shaı qoıdy. Qoımaǵa kirip, túske dep úıden ala kelgen asyn ala shyqty. Sonan soń bólmedegi ústel ústin tazalap, shaı quıdy da, balany oıatty. Esi shyǵyp qalǵan ǵoı, birer keseni kirpigine ilinip meńireıip otyryp ishti de, jalǵyz aýyz sóz aıtpastan dálizge shyǵyp ketti. Kempir dilmársip, sóz qozǵaǵan joq. Qaıǵyly jan odan jubanbaıtynyn, qaıta bosaı túsip, qıtyqqa sıtyq taba almaı býlyqqan balanyń jylap jiberetinin qarıa kóńil qaıdan sezbesin. «Bet-aýzyn jýyp, sergip keleıin dep ketken shyǵar», — degen oımen qoqys pen bos shynylar lyqa tolǵan shelekti kóterip, dálizge shyqty.

— ...Shólmek jınastyryp júr, ótkizbek qoı.

Jon arqasy shymyrlap qoıa berdi. Burylyp qaramaı-aq tapal sarynyń daýsyn tanydy. Shaqyryp alyp, ursyp-ursyp kómeıine qum quıǵysy kelip bir turdy. Dál osy kezde dálizdiń ana basynan shaıqaqtaı basqan komendant kórindi.

— Maǵan kirip ketińizshi!

Ońashada bastyq sabasyna túsip, jaǵdaıdy salmaqtaǵan. Ózin de kinálaǵan. Biraq oıdy oı qýa kelgende komendant ekendigi esine túsip, jyny qaıta qozǵan. Aljyǵan kempirdiń jelbir-jekenine jetip, ursyp-ursyp almaq boldy. Stýdentterdiń aldynda bedelin túsirip, abyroıyn tókkenin qoıshy. Búgin tógilgen bedeldi erteń-aq jınap alaryna senimdi. Já degen qoımashy bala-shaǵalardyń bólmesin jýyp, shaıyn qaınatty, odan qaldy qoqys, bótelke salynǵan shelegin tógip júr — áńgime qaıda! Muny kórgen sý muryn stýdentter kúnderdiń kúni «jeıdemdi jýa salyńyzshy» demesine kim kepil. Áńgime nasyrǵa shaýypty. Kempirdiń aptyǵyn baspasa bolmaıdy eken. Sypyrtqy men shelegin ustaǵysy kep, alaqany qyshyp júrse, qaıtaryp berý de qıyn emes.

Árıne, komendant bul oılaryn Ázızaǵa ıin qandyryp, jyly-jumsaqtap jetkizgen. Qart kisiniń jeńiltektik jasaı bermeı, sabyrly, syndarly bolǵany jón. Bile bilgenge qoımashylyq ájeptáýir qyzmet. Tósek-ornyn qaǵyp-silkýmen stýdentterge jaǵyný qıyn. Bular degen buǵa berseń suǵa beretin tentek halyq. Alpystan asqan adamnyń kimmen qalaı qarym-qatynas jasaýdyń yǵyn bilmeýi yńǵaısyz-aq. Manaǵy baladaı portfel ustaǵan júgirmek munda da bar. Úısiz-kúısiz stýdentterdi kóshege shyǵaryp, qańǵyrtyp jiberýge bul da qumar emes. Tipti álgi stýdentti jataqhanadan shyǵarmaıdy da: «Tósek-oryndy qoımaǵa apar» — degeni qoqan-loqy ánsheıin. Jaqsylyqty da, jazany da kezek qoldanyp, bulardy aqylmen ustamasa bolmaıdy.

Ázıza bár-bárin qaǵys jibermeı uqyptap tyńdady. Rasynda da, aǵattyq jasapty. Komendanttyń jasy kishi bolǵanmen, joly úlken. Bólmede betinen almaı-aq balanyń jaǵdaıyn sońyra aıtsa da uǵa jatar edi... Biraq tas emshegi ıip kórmese de, bul da ana ǵoı...

Qısyq-qyńyr ketkenin bastyǵynyń jeńil ókpe-naz retinde bildirgenine dán rıza. Kóp jyl el basqaryp, tisi sarǵaıǵan sabaz kisi ǵoı, túsingen, uǵynǵan adam úshin az sózinde kóp maǵyna jatyr.

— Ǵafý etińiz...

Bastyqtyń qabaǵy jazyldy.

— Uqsańyz boldy. Bara berińiz... Tústen keıin kir jýý pýnktinen mashına keledi.

— Bilemin, bilemin... — Esikke bettedi.

— Sál toqtaı turyńyzshy.

Toqtady. Komendant stolda otyrǵan kúıi qoımashynyń betine qadala qarady. Kúlimsiredi.

— Qart adamǵa boıaý-soıaý jarasa qoıar ma eken? Stýdentterdiń kórmeıtini-sezbeıtini joq. Baıqańyz, kúlkige qalyp qoıyp júrmeńiz.

— Itke temir ne kerek. — Bólmeden shyǵyp bara jatyp kúbir etkenin ózi de baıqaǵan joq. Komendant basyn kóterdi.

— Ne dedińiz?

— Ózim ǵoı, ózime aıtqanym...

Aqsham kezinde kibirtikteı basyp, úıine bettedi. Qas qaraıǵan. Áıtse de aspanda qyzyl ushqyndar jyltyldaıdy. Aıaldama-aıaldama byqyǵan adam. Aýyz, qulaq, muryn ataýly qyzyl, qońyr, al qyzyl... Biraz qara murt, kirpikter aq murt, aq kirpikke aınalypty. Dyńyldaǵan telegraf baǵanalary syńsı ma-aý, jylaı ma-aý... Sýyq qarydy da, kóz aıasy jasqa tolyp ketti.

* * *

Álı, Serikpen shurqyrasyp otyryp keshki asty aldyna aldy. Ǵalıa kelin de, ol úıdegi bala da keshki ınstıtýtta oqıdy, baǵyp-qaǵatyn adam joq bolǵasyn kishkentaılaryn Ázızaǵa tastap ketedi. Edenine syrmaq jaıyp tastaǵan tórdi eki búldirshinge basymen bergen. Asyr salyp oınap, kópten beri adam daýsy estilmeı qańyrap turǵan bólmeni ýaıym-qaıǵysyz kúlkige toltyryp jatyr.

Alys aýyldaǵy on jyldan beri bul jaqqa aıaq baspaı qoıǵan jaqyn-juraǵattaryn oılady.

Úı ishi sýı bastady. Álı men Serikti kelin ertip ketken. Kórpeni ıegine sheıin tartyp alyp, kózin jumdy. Saǵat dyńyldaıdy. Qap, burap qoıýdy umytyp ketipti. Toqtap qalyp, jumystan keshikpese jarady. Kempir búgingi kúndi, stýdent balany, komendantty eske aldy. Ótkendi oılasa, tekitip ótken kóp kúnderinen tek pensıaǵa shyǵaryn salǵan kesh este qalypty. Basqasynyń bári tańerteń jataqhanaǵa jybyrlap baryp, keshke kibirtiktep úıge qaıtatyn bir-birine uqsas kúnder... Iá, sol keshte anaý aq bas adam uzaq sóılegen. Instıtýt kollektıviniń keshke arnap jibergen ekili osy profesor eken. Ázıza anaý jyldary, jas kelinshek kezinde jataqhananyń edenin jýyp júrgende bul kisi aspırant, osyndaǵy bir bólmede turypty. Ázızany sodan biledi. Keshke ózi suranyp kelipti. Muny basqalardaı asty-ústine túsip maqtaǵan joq. Kóńiline alyp qaldy. Onyń ornyna qarapaıymdylyq pen batyrlyqtyń ara salmaǵy jaıynda esilip sóılegen: «Qarapaıym adamdardyń da kúndelikti jasap jatatyn kishkentaı erlikteri bar. Ádettegi taýsylyp bitpes kúıki kúıbeńniń qamynda júrip, ondaı erlikterdi baıqamaı da qalamyz. Ókinishke qaraı, laıyqty baǵasyn da bermeımiz. Ondaı ıgi ister jaqsy adam sekildi qarapaıym ári máńgilik». Osylaı dedi me, ıá, naq solaı dedi. Esinde qalypty. Onda da dym uqpaǵasyn esinde qalǵan-aý. Táıiri, qaı qaltasynan shyǵarady deısiń, kıiz kitaptan jattap alǵanyn saırap beredi de... Bilimdiler qashannan ylǵı estip jetildirip sóıleıdi emes pe.

Súıek nege syrqyraıdy? Bel nege talady? Ýh-h!..

* * *

Kempir aýyr tynystap, uıyqtap jatty. Tósek astynan tyshqan ańdyǵan tarǵyl mysyqtyń jasyl kózderi mazdaıdy. Kóshedegi baǵana basyndaǵy elektr shamnyń terezeden túsken sáýlesi saǵattyń jez tilin aıqyndap tur. Al ol bolsa toqtaýsyz da qarapaıym qozǵalysyna basady - syrt-t, syrt-t...

Ázıza tús kórdi. Túsinde bir býma kiltti syldyrlatyp ustap júr eken.


You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama